Поурочные планы по черкесскому языку 1 класс

Темэр.  Макъ, хьэрф Ж, ж.

 

Мурадыр. Макъ  [ж]-р  тэмэму къапсэлъыфу, ар  зыхэт пычыгъуэ,  псалъэхэм тэмэму къеджэфу,  щапхъэхэр къахьыфу егъэсэн, абыкIи я щIэныгъэр егъэбыдылIэн.

         Дыкъэзыухъуреихь дунейр, унагъуэр зищIысыр къагурыгъэIуэн.  Щхьэж и зэфIэкIыныгъэ ахэр хъумэным хилъхьэну къыхуеджэн. 

Сабийхэм я зэхэщIыкIым, я бзэм зегъэужьын.

 

Урокым ехьэлIапхъэхэр. Мэз, губгъуэ, къалэ, къуажэ зэрыт сурэтхэр; яджа хьэрфхэр иту карточкэхэр; зы щхьэмыж.

 

Урокыр зэрекIуэкIынур.

•      Сабийхэм ящIа сурэтхэм я еплъыныгъэ къызэгъэпэщын.

•      Сурэтым къыщагъэлъэгъуам сабийхэр тегъэпсэлъыхьын.

•      Пычыгъуэ зыбжанэ хьэрфхэмкIэ зэхегъэувэн,  къегъэджэн,  слияниехэр къыхегъэгъуэтэн.  Пычыгъуэхэр псалъэу зэхэгъэувэн, псалъэуха зэхегъэлъхьэн, къегъэджэн.

•                    ТемэщIэм елэжьын.

•      Къуажэхьхэр къегъэщIэн. СурэткIэ ебгъэлъагъу хъур егъэлъагъун. Псалъэхэм схемэ хуегъэщIын, зэпкърегъэхын, макъ ж-р къыхегъэгъуэтэн. Макъым и къэхъукIэм гу лъегъэтэн. Сыт хуэдэ макъми (дэкIуашэ, зешэ) къегъэхутэн. (макъ дэкIуашэ жьгъыжгърэ дэгурэ жегъэIэн).

Уеджэмэ къоджэж. (Джэрпэджэ-ж-ж-ж).

Гуэдз жылэм и унэ (Щхьэмы-ж-ж-ж)

Адыгэ къуажэ. (Зэрагъы ж-ж-ж)

Адыгэ унэцIэ. (КIу ж-ж-ж, Емкъу ж-ж-ж, н.къ.)

Псы IуфитI зэзыпх (Лъэмы ж-ж-ж).

•      НапэкIуэцI 24-м ит схемэм егъэлэжьын.

- Сыт хуэдэ макъ дгъэIур  жэм  псалъэм? (Ж).

- Макъзешэ хьэмэ макъ дэкIуашэ? (Макъ дэкIуашэщ).

- Дэгу хьэмэ жьгъыжьгъ? (Жьгъыжьгъщ).

- Ар мыпхуэдэ хьэрфкIэ къагъэлъагъуэ Ж. СыткIэ зэщхь, сыткIэ зэщхьэщыкIрэ Ж хьэрфышхуэмрэ ж хьэрф цIыкIумрэ?

- Сыт хуэдэ хьэпщхупщым ещхь ж хьэрфыр ? (ЦIывым).

- ЦIывым и уэрэдыр вгъэIут! (Ж-ж-ж-ж).

- Дэнэ щыфлъэгъуа бжьэхэр, цIывхэр? (Къуажэм, хъупIэм, губгъуэм, дэнэ деж удз, жыг гъэгъа итми).

- Абы а хьэпщхупщ цIыкIухэр тотIысхьэри къэкIыгъэм сэбэп яхуохъу.

- Сыт хуэдэ уэрэд цIыкIу жаIэрэ абыхэм? (ж-ж-ж-ж).

- [Ж] макъыр хэту псалъэ къэвгупсыси къыжыфIэ. (псалъэпэм, псалъэкум, псалъэкIэм деж щыту). А макъым и хьэрфыр къэвгъэлъагъуэ.

III. Зэджар егъэбыдылIэн.

I. Пычыгъуэхэм, псалъэхэм къегъэджэн, слиянием хыхьэхэр, хэмыхьэхэр жегъэIэн.

2. Псалъэхэм къыщеджэкIэ, къарыкIыр  яжеIэн:

А-жэ – бжэныхъу, мэж – быдэ мэхъу, мывэм хуэдэу (щIыр мэж, цементым псы хэпкIэмэ, мэж, н.)

СурэтымкIэ гъэлэжьэн:

-Журнал «Нур»ым яхутепсэлъыхьын.

- Дэнэ Жан здэщыIэр? (Унэм)   Сыт абы ищIэнур. Ар дауэ къэпщIа? (СтIолым телъ  предметхэмкIэ).

- Псалъэухахэм схемэ хуэфщI. Псалъэ бжыгъэр къыжыфIэ.

- Сыт щхьэмыж зиIэр? (гуэдз, хьэ, зэнтхъ, прунж, хьэпцIий, ху). (Хьэ е гуэдз щхьэмыж егъэлъагъун, жылэхэр зэрисым егъэплъын, егъэIусэн).

-НапэкIуэцI 25-нэм ит сурэтым ирилэжьэн.ЩIакхъуэр Iэнэм къытехьэхукIэ къикIу гъуэгуанэм кIэлъыгъэплъын,яжеIэн.

Псалъэхэм,псалъэухахэм къегъэджэн.

IV. Яджар къызэщIэкъуэжын.

- Сыт хуэдэ макъ дджар?

- Макъзешэ хьэмэ макъ дэкIуашэ?  Дэгу хьэмэ жьгъыжьгъ?

МакъыщIэр  хэту псалъэ къегъэгупсысын, зэпкърегъэхын.

ЗэманкIэ укъикIмэ.

Нап.24-р къеджэрей и Iыхьэщ.  Нэхъ лъэкIыныгъэ зиIэ сабийхэм я напэкIуэцIщ.  Унагъуэм  цIыкIухэр сэбэп зэрыщыхъур жегъэIэн.  Гу лъегъэтэн.

Етум пщIэн хуейщ еIэбыкIэ –

Абы ищIэркъым джэгукIэ.

Жан  IэщIагъэ хуэхъуну зэхъуапсэр сабийхэм  жегъэIэн.

Къуажэхьхэр:

Унагъуэр зыгъашхэу     Шхалъэр зыунэщI.   (жэм)

ЩIы щIагъыр зи унэ,     Унэ хадэр зыхъуэкIу.  (жумэрэн

Яджым и джанэ,    Джанэм и Iув. (жинт)

Усэрыбжэхэр:

Жэмыр мэжей, жызумыр дожей.

Бажэр къуажэм мажэ, бажэм къуажэр къожэ.

Жылэм жаIэ: жыг жылэ, жэгундэ жылэ.

Унэм кIуэжмэ, я нэхъыжьхэм яджар къыхуаIуэтэжыну яжеIэн, урок къакIуэ шы, джэш, бжэмышх, гуэгуш, н.къ.  я сурэт къахьыну, шым  е шум теухуауэ усэ зэрагъэщIэну елъэIун.

Темэр. Макъ [щ], Ш ,ш хьэрфхэр.

Мурадыр. Макъ [ш}р тэмэму къапсэлъыфу; хьэрф ш-р зыхэт пычыгъуэхэм, псалъэхэм къеджэфу егъэсэн. Сабийхэм я бзэм, я зэхэщIыкIым зегъэужьын. Лэжьыгъэр фIыуэ ялъагъуу, сыт щыгъуи гулъытэ яхэлъу  гъэсэн, фIым я гур хуэгъэушын

Урокым ехьэлIапхъэхэр.  Предметнэ сурэтхэр, хьэрфхэр, пычыгъуэ таблицэр, макъзешэхэмрэ макъ жэкIуашэхэмрэ я карточкэхэр.

                  Урокыр  зэрекIуэкIынур.

I.Яджар къэпщытэжын.

-I. Слияние къэзыгъэхъу пычыгъуэхэм къегъэджэн.

-ХьэрфышхуэкIэ къыщIидзэу яджа цIэхэр ягу къагъэкIыж

(Нунэ,Нуржан,Данэ,УмарЗалинэ.)

 

НапэкIуэцI26-27-нэхэм ит тхыгъэхэм къоджэхэр,зэрызэкIэлъыкIуэм тетуи хэчыхьауи.

II.Макъ ш  -м щыгъэгъуэзэн.

Сурэт шы зэрытыр ягъэлъагъун.Псалъэр жыдоIэ: шы.

-Сыт хуэдэ макъ дгъэIуэр псалъэм и пэм?

-Макъзешэ хьэмэ макъ дэкIуашэ?

-Макъ ш-р псалъэхэм къыхэгъэщхьэхукIын: Мэш,шырыкъу,яшэ,Шурэ,шыд,машэ.

III.Тхылъым ирилэжьэн.

  I.Хьэрф Ш ш-хэр егъэцIыхун.

Сурэт шэщ здитым доплъ, дыкъоджэ.

-Сыт шэщыр ?

-Псалъэм пычыгъуэ дапщэ хэт?

-Зы пычышгъуэ нэхъ щхьэ хэмытрэ?

-Дэтхэнэ макъзешэр?

-Сыт хуэдэ слиянием хыхьэрэ?

-Сыт хуэдэ макъ слиянием хэмыхьэр?

-Псалъэм макъыу дапщэ хэт?

-Iыхьэ дапщэу зэхэт хьэрф ш-р

2.Къеджэныгъэ

I)НапэкIуэцI 26-нэм ит схемэхэмрэ псалъэхэмрэ къегъэджэн.

IV. Темэр егъэбыдылIэжыню

2)НапэкIуэцI 27-нэм итхэм егъэджэн.

 

 IV. Урокым яджар къызэщIэкъуэжын

Сыт хуэдэ макъ, хьэрф вджар?

 

Темэр: Макъ [ы], хьэрф  ы

Мурадыр.  Макъ, хьэрф [ы]-р егъэцIыхун; ар зыхэт пычыгъуэхэмрэ псалъэхэмрэ къеджэфу егъэсэн. Я бзэм, зэхэщIыкIым, я еджэкIэм зегъэужьын. ЕджэкIэр фIыуэ ялъагъуу езыгъасэ лэжьыгъэхэр егъэкIуэкIын.

Урокым ехьэлIапхъэхэр. Хьэрф зэрыт карточкэхэр, Iэщ куэду  щыхъуакIуэ  хъупIэм и сурэт.

                    Урокыр зэрекIуэкIынур.

 

 I.Зэджар къэпщытэжын

-        -Псалъэр, пычыгъуэхэр, ударенэ зытехуэ пычыгъуэр, макъхэр, макъзешэхэр, макъдэкIуашэ жгъыжьгъхэр, макъ дэкIуашэ дэгухэр. Макъзешэ ы-м и увыпIэр.

- Сабийхэр гуп-гупу гъэлэжьэн. Гуп къэс предметнэ сурэтхэр етын. Сурэтхэм къарыщ предметхэм я цIэр хьэрфхэмкIэ еджакIуэхэм зэхегъэгъэувэн. Лэжьыгъэр зэрагъэзащIэу ятхам къегъэджэжын. Псалъэхэр хэту псалъэухахэр зэхегъэлъхьэн. Псалъэуха къэс и кIэм нагъыщэ гъэувыпхъэм щыгъэгъуэзэн. ХьэрфышхуэкIэ къыщIэдзапхъэ псалъэхэм гу лъегъэтэн.

•    Мы псалъэхэр зыжьэу жегъэIэн, [ы]-макъыр здэщыт щIыпIэр егъэубзыхун.

•    Ыхьы,  ыхьы, Iуэхур хъуащ,  хьэм бажэ къиубыдащ.

  Ырэ, ырэ, си хьэпшыр, къыщ, къыщ, си къаз шыр!

 

 Ш.Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ.

ИпэкIэ зрагъэщIахэм щыщу нэхъ ягу ирихьыр ягъэгъэзэщIэн.

 

IV. ТемэщIэм  елэжьын..

I. Тхылъым ит сурэтхэм ирилэжьэн.

 -Сыт хъыджэбз цIыкIум джэджьейхэм яжриIэр?

Ыш яжреIэ.

-Сыт хуэдэ макъ псалъэм и пэм деж зэхэтхыр?

ВгъэIут а макъыр зыбжанэрэ(ы ы ы )

Сыт хуэдэ макъ дгъэIур? Макъзешэ хьэмэ макъ дэкIуашэ?

КъыкIэлъыкIуэ сурэтхэм итхэркъевбжэкIыт:

(пыл,хыв,вынд)

Макъ ы-р здэщыт щIыпIэхэр къэхутэн.

2.Хьэрф Ы,ы-хэр егъэцIыхун.

Макъ ы-р хьэрф Ы,ы-хэмкIэ къагъэлъагъуэ.

3. Зы пычыгъуэ нэхъ мыхъу псалъэхэр.

-Нап.28-нэм шы псалъэм къегъэджэн.

-Сыт зы пычыгъуэ нэхъ щIэмыхъур?

-ФедаIуэт: шыыыы.Сыт хуэдэ макъ тыншу зэхэфхыр?

-Сыт пычыгъуэ бжыгъэр зэлъытар?

(Макъзешэу хэтым хуэдиз пычыгъуэуи мэхъу.)

4.Зы пычыгъуэ нэхъ мыхъу псалъэхэм къегъэджэн.

V. Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ.

Мыщэ цIыкIур кIуащ,кIуащ

МыIэрысэ къагъуэтащ.

ЕтIысэхри ар ишхащ,

Къэтэджыжри ежьэжащ.

 

5. Хьэрфищу зэхэт пычыгъуэ фIэкIа мыхъу псалъэ зэхуэщIахэр къахьурэ къоджэ:

 

шыр  мыр    шын  жын

ш+р=шыр..

VI.Темэр егъэбыдылIэжын.

НапэкIуэцI 29-нэм ит псалъэхэмрэ псалъэухахэмрэ къегъэджэн.

-Усэм федаIуи макъ ы зыхэт псалъэхэр къэвгъуэтыт:

ПэкIэ псым емыфэр нэхъ губзыгъэу

Псоми зэралъытэр сытым щыщ?

Пылым апхуэмыдэущ зэригугъэр

ПэкIэ псы ефэфыр нэхъ фIэIущщ.

VУрокым и кIэр.

 

 

Темэр: Макъ [и], хьэрф И, и.

Мурадыр.  Макъ, хьэрф [и]-р егъэцIыхун; ар зыхэт пычыгъуэхэмрэ псалъэхэмрэ къеджэфу егъэсэн. Я бзэм, зэхэщIыкIым, я еджэкIэм зегъэужьын. ЕджэкIэр фIыуэ ялъагъуу езыгъасэ лэжьыгъэхэр егъэкIуэкIын.

Урокым ехьэлIапхъэхэр. Хьэрф зэрыт карточкэхэр, Iэщ куэду  щыхъуакIуэ  хъупIэм и сурэт.

I.Урокыр зэрекIуэкIынур.

•    Усэр сабийхэм егъэщIэн.

Мы си тхылъыр мэIущащэ,

И бзэ IэфIкIэ сеущий.

Сыщызэшми сызыхищIэу

ПIащIэу и Iэр къысхуеший.

ЗэзгъэщIэхукIэ хьэрфу щыIэр

Тхылъыр псалъэу сымыщIа!

Ныбжьэгъу пэжу зэрызиIэр

Сэ иджыщ ар къыщысщIар.

                             ХьэцIыкIу Хьэсэн

 

III/ Зэджар къэпщытэжын

- Усэм макъ  [ы] зыхэт псалъэхэр къыхегъэщхьэхукIын, ахэр фонетическэ зэпкърыхыныгъэ мы щIыкIэм тету егъэщIын:

         -Псалъэр, пычыгъуэхэр, ударенэ зытехуэ пычыгъуэр, макъхэр, макъзешэхэр, макъдэкIуашэ жгъыжьгъхэр, макъ дэкIуашэ дэгухэр. Макъзешэ ы-м и увыпIэр.

- Сабийхэр гуп-гупу гъэлэжьэн. Гуп къэс предметнэ сурэтхэр етын. Сурэтхэм къарыщ предметхэм я цIэр хьэрфхэмкIэ еджакIуэхэм зэхегъэгъэувэн. Лэжьыгъэр зэрагъэзащIэу ятхам къегъэджэжын. Псалъэхэр хэту псалъэухахэр зэхегъэлъхьэн. Псалъэуха къэс и кIэм нагъыщэ гъэувыпхъэм щыгъэгъуэзэн. ХьэрфышхуэкIэ къыщIэдзапхъэ псалъэхэм гу лъегъэтэн.

•    Тхылъым и напэкIуэцI 3I-нэм еджакIуэхэр къегъэджэн. Пычыгъуэ зэIухахэр, зэхуэщIахэр, слияниехэр къыжегъэIэн.

 

Ш.Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ.

ИпэкIэ зрагъэщIахэм щыщу нэхъ ягу ирихьыр ягъэгъэзэщIэ.

IV. ТемэщIэм  елэжьын..

•      Пычыгъуэ таблицэмкIэ егъэджэн.

•       Ни, ри, ми, си, жи, ши, уи.

•      НапэкIуэцI30-нэм ит псалъэхэм къегъэджэн:

•      щимэ,плIимэ, зэпэплIимэ

•      схемэхэм ирилэжьэн

•       Пычыгъуэхэр зэIухарэ зэхуэщIарэ жегъэIэн. Мы пычыгъуэхэр хэту псалъэ къегъэгупсысын. Псалъэхэр зыхэт псалъэухахэр жегъэIэн, псалъэухахэм схемэ яхуегъэщIын.

•      Хьэрф  и – р, здэщыт щIыпIэ елъытауэ дыкъыщеджэкIэ зэхуэмыдэу зэрыIум гу лъегъэтэн. Хьэрф дэкIуашэм и ужькIэ макъ и – р къабзэу щызэхыбох. Псалъэпэм, макъзешэм (хьэрфзешэм) и ужькIэ пычыгъуэ - йы зэхыдох, ауэ ятхыр хьэрф и-щ

•      . Ни – ин (йын), ри – ир (йыр), ши – иш (йыш), ми – им (йым), си – ис (йыс), жи – иж (йыж),  уи – иу (йыу). (Инал,  Ирэ,  Инсар, Иннэ, ин, исащ, итщ, Мирэ и жэм), (Мирэ, Маринэ,  Мужир, машинэ, Наинэ, Ринэ,  Нини, Нануи).

•      Къуажэхьыр къегъэщIэн. Макъ и-м и увыпIэр жегъэIэн.

              Бжыгъэм и зы Iыхьэ, ныбжьыр къызэрабж. (Илъэс).  Тракторым кIэрыщIауэ губгъуэм вагъэр зэрагъэщабэ. (Къитхъ). Мы псалъэм схемэ хуэщIын, зэпкърыхын. ЗиIысыр, къызэрагъэсэбэпыр  сабийхэм яжеIэн.

VI.Тхылъым ирилэжьэн.

НапэкIуэцI 3I-нэм ит сурэтхэм ирилэжьэн

,псалъэухахэм къегъэджэн.

 

VII.Зэджар егъэбыдылIэн.

Темэр. Макъ [щ],  Щ,щ хьэрфхэр.

Мурадыр. Макъ [щ]-р тэмэму къапсэлъыфу; хьэрф щ-р зыхэт пычыгъуэхэм, псалъэхэм къеджэфу егъэсэн. Сабийхэм я бзэм, я зэхэщIыкIым зегъэужьын. Лэжьыгъэр фIыуэ ялъагъуу, сыт щыгъуи гулъытэ яхэлъу  гъэсэн, фIым я гур хуэгъэушын

Урокым ехьэлIапхъэхэр.  Предметнэ сурэтхэр, хьэрфхэр, пычыгъуэ таблицэр, макъзешэхэмрэ макъ жэкIуашэхэмрэ я карточкэхэр.

Урокыр  зэрекIуэкIынур.

•                Яджар къэпщытэжын.

•      ЕджакIуэхэм я ныбжьэгъу, я благъэ, я унагъуэм щIэсхэм макъ [и] зи цIэ е унэцIэм хэтхэр кърегъэIуэн, доскам схемэ щытрегъэщIыхьын, псалъэхэр фонетическэ зэпкърыхыныгъэ егъэщIын, макъым и увыпIэр къегъэхутэн.

•      Гъэджэгун «Хэт нэхъ псынщIэу» джэгукIэм. Гупищым щыщ сабий зырыз доскам деж къыдэгъэкIын.   Сурэт зыбжанэм зи цIэм макъ [и] зыхэтхэр къыхегъэхын. Сурэтым къищ предметым и цIэр жегъэIэн, макъ [и]-р здэщыт щIыпIэр егъэубзыхун.

•      ФIыуэ ялъагъу уэрэд е усэ ебгъэдаIуэу [и] макъыр зыхэт псалъэхэр къыхебгъэгъуатэ хъунущ, пычыгъуэ таблицэмкIэ ебгъэджэну Iэмал уиIэми хъарзынэщ.

•      ХьэрфхэмкIэ пычыгъуэ, псалъэ зэхегъэувэн.

•      Тхылъым ит пычыгъуэхэмрэ текстхэмрэ къегъэджэн. Псалъэхэм, псалъэухахэм схемэ хуегъэщIын. Псалъэуха лIэужьыгъуэхэр интонациекIэ зэхагъэкIыфу егъэсэн, апхуэдэ псалъэухахэм и кIэм щагъэув нагъыщэхэр ягу къэгъэкIыжын.

•                ТемэщIэм елэжьын.

•      СурэтхэмкIэ ялъагъур жегъэIэн. Мэл, жэм, шы, бжэн хъупIэм итщ. Сыт мы псэущхьэхэм зэреджэр? (Iэщщщ.) Иужьрей макъыр укъуэдияуэ жыIэн.

Шыр къыщIэплъу зыщIэтыр. (Шэщщщ).

Махуэр икIмэ, къоунэху (Жэщщщ).

Пхъэр зэракъутэ Iэмэпсымэ. (Уэщщщ) (НэгъуэщIу жыпIэмэ, джыдэ).

Сурэт зэращI Iэмэпсымэ. (Къэрэндащ)

•      Сыт хуэдэ макъ, хьэрф  нобэ дджынур? (Макъ [щ], хьэрф Щ, щ – хэр.

Макъым и къэхъукIэм кIэлъыгъэплъын, макъыр сыт хуэдэми къегъэхутэн.

3. ПсынщIэрыпсалъэхэр егъэщIэн. 

а)        Мейм мищэ щыпыщэщым

           ЩIэщэща пщащэм мыщэ щопэщащэ.

б)        Мыщэр пэщащэу мыщэхупщейм дэпщейри нэхущым къепщыхыжащ.

4. Къуажэхьхэр къегъэщIэн. МакъыщIэр къыхегъэгъуэтэн. Хьэрфыр къегъэгъэлъэгъуэн.

                    Iущащэ, Iу щабэ.  (Щынэ).  ЩыхупIэ и щIыIукIэ мэзышхуэ. (Щхьэц). Небэ-къебэу джабэм дэкI. (Бабыщ). Нэхъыбэ къипхыху нэхъ ин мэхъу (Мащэ), Лъэбыцэ,  цыбэ,  щхьэхынэжь.  (Мыщэ) Жэщи махуи кIуэуэ бжьиз зымыкIу (Гущэ). . Зэджар егъэбыдылIэн.

•      НапэкIуэцI 32-м  итым къегъэджэн.

•      НапэкIуэцI 32-33-нэхэм ит сурэтхэмкIэ  гъэлэжьэн. Унэ псэущхьэхэм я псэукIэр ягу къэгъэкIыжын. Ахэр зехуэным пылъ къалэнхэмрэ жэуаплъыныгъэмрэ,  цIыхухэм  яIэн хуей гуапагъэмрэ гулъытэмрэ  къагурыгъэIуэн.

•      Макъхэу щ-мрэ ш-мрэ зэрегъэлъытын.

            Шынэ-щынэ, шыпэ- щыпэ, Мыщэ – Мышэ, шы-щы, мэш – мэщ,

            IV. Урокым яджар къызэщIэкъуэжын.

   Сыт хуэдэ макъ, хьэрф вджар? Сыт хуэдэ макъ, хьэрфым ещхь ар? СыткIэ къыщхьэщыкIрэ? 

 

 Темэр : Макъ З, хьэрф З, з- хэр.

 

Урокым и мурадхэр:

 

-Къэпщытэжын дызэджа макъхэр, ахэр къызэрагъэлъагъуэ хьэрфхэр;

-Ахэр хэту псалъэ, псалъэуха зэхэлъхьэн;

-Я бзэм зегъэужьын;

-МакъыщIэм щыгъуазэ щIын, ар къызэрагъэлъагъуэ хьэрфхэр егъэцIыхун;

-А хьэрфхэр хэту пычыгъуэ, псалъэ, псалъэухахэм къеджэфу егъэсэн.

 

I.Бзэм зегъэужьын.

Нап..33 ит сурэтхэм ирилэжьэн.

-Илъэсыр мазэ дапщэ хъурэ?

-Мазэ пщыкIутI мэхъу.

-Гъэм зэман дапщэ иIэ?

-Гъэм зэманиплI иIэщ.

-ЩIымахуэр, гъатхэр, гъэмахуэр, бжьыхьэр.

- ЩIымахуэ мазэхэр хэт къызжиIэн?

Декабрь (дыгъэгъазэ), январь (щIышылэ), февраль (мазае).

Гъатхэ мазэхэр: март (гъэтхэпэ), апрель (мэлыжьыхь), май (накъыгъэ).

Гъэмахуэ мазэхэр: июнь (мэкъуэуэгъуэ), иэль (бадзэуэгъуэ), август (шыщхьэIу).

Бжьыхьэ мазэхэр: сентябрь (фокIадэ), октябрь (жэпуэгъуэ), ноябрь (щакIуэгъуэ).

-Иджыпсту гъэм и сыт хуэдэ зэман?

-Бжьыхьэщ.

- Сыт хуэдэ нэщэнэхэмкIэ къафщIэрэ зэрыбжьыхьэр? Жыгхэр мэгъуж, къуалэбзухэр щIыпIэ хуабэм мэлъэтэж, удзхэр мэгъуж.

-Адыгэхэм ди бзэр шэрыуэ, къулей ищIу псалъэжь куд диIэщ. Сыт хуэдэ псалъэжьхэр диIэ бжьыхьэм теухуауэ?

БЖьыхьэ бэвщ.

3. Гъатхэм жеяр бжьыхьэм магъыж.

4. Гъатхэм томысар, бжьыхьэм къытепхыжыркъым.

-Сыт хуэдэ бжьыхьэ нэщэнэхэр фщIэрэ?

Гъатхэр уэгъумэ, бжьыхьэр бэвщ. Бжьыхьэм кърухэр пасэу лъэтэжмэ, щIымахуэр  щIыIэщ.

Бжьыхьэ бэвыр къэсащ.

- Мыр псалъэухащ. Псалъищу зэхэтщ. Япэ псалъэр щIымахуэ, етIуанэ псалъэр- бэвыр, ещанэ псалъэр- къэсащ.

Схемэ хуэдвгъэщIыт.

_____ ____  ____.

Япэ псалъэм сыт иджыри хужытIыфынур? (Ар хьэрфышхуэкIэ къегъэжьащ. Сыт щхьэкIэ? Псалъэухар къыщырагъажьэкIэ хьэрфышхуэкIэ ятх). Сыт хуэдэ псалъэхэра иджыри  хьэрфышхуэкIэ ятхыр? (ЦIЭХЭР, УНЭЦIЭХЭР, КЪУАЖЭЦIЭХЭР, КЪАЛЭМ И ЦIЭХЭР).

II. Урок блэкIар къэпщытэжын.

- Сыт хуэдэ макъ (хьэрф) урок кIуам зэдгъэцIыхуар?

- Сыт хуэдэ а макъыр?

- Дауэ къатщIэрэ зэрымакъ дэкIуашэр?

Хьрф къыхэбзыкIахэм мыщэ псалъэр къыхэщIыкIын.

Мэш  шэ шы нащэ   мащэ мэщ щэ щы нащэ  Машэ

 

Тхылъым къегъэджэн.

 

Сыт шэщ псалъэь къикIыр?

- Уэщ псалъэр даужрэ къывгурыIуэрэ?

- Щынэр сыт зи быныр?

- Мыщэр сыт хуэдэ псэущхьэ?

Сыт ди тхыгъэм зэреджэр? (Шэщ)

 

IV.Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ.

 

V.ТемэщIэр джын.

IуэрыIуатэм къахуеджэн.

 

Зазэрэ Зузэрэ зэзэуа,

Зазэ и дзэр Iуагъэза

Зазэ мэзым игъэза,

Зазэ занщIэу кIэзыза,

Мазэм Iузэу зигъэза,

Зэ зырызи къыпача,

Зэри зазэу къыщIэкIа,

 

Мазэр Зазэ къезэуа,

Зузэ Зазэ къыщыжа,

Зази Зузи зэзэгъа,

Зази гъыри къигъэза,

Зази Зузи зэкIужа.

 

-Хэт къищIауэ пIэрэ нобэ дджыну макъыр, хьэрфыр?

-Макъ З, хьэрф З,з.

Макъыр, хьэрфыр егъэцIыхун.

Сурэт егъэлъагъун, предметхэм я фIэщыгъэцIэр жегъэIэн. Цъэхэр къыщраIуэкIэ, макъыщIэр укъуэдияуэ жегъэIэн. (Мэзззз, жэзззз, зэззз)

- Сыт хуэдэ макъкIэ иухрэ псалъэр? (з).

- ДывгъэгъэIут а макъым и закъуэ(зззззззззззз).

- Макъзешэ хьэмэ макъ дэкIуашэ?

-Сыт щIэмакъ дэкIуашэр?

- Жьгъыжьгъ хьэмэ дэгу?

 

I.           Иджы цIыкIухэ З макъыр хэту псалъэ къысхуэфхьыт (зэрыджэ, бзэ, адыгэбзэ)

2. Сэ иджыпсту псалъэ вжесIэхэм З макъыр хэтмэ зэ Iэгу феуэ, хэмытмэ феуэкъым:

Уз, щыз, щэнэз,дзэл, мазэ, дзэ.

3.          ЦIыкIухэ, нобэ зи гугъу тщIа «З» макъыр къызэрыгъэлъэгъуа хьэфыр доскам кIэрылъщи, псоми зэвгъэцIыху. Макъ «З»-р зыр-хьэрфышхуэщ, адрейр- цIыкIущ. Мыр З,з- Iэрытх хьэрфхэращ, З,з-мыр зэрыбкIэ тха хьэрфхэращ.

 Къуажэхь къегъэщIэн.

Бжьыхьэ хъуамэ, йобзэрабзэ

Плъыжь Iэрамэ къегъэубзэ.

Уедзэкъамэ, гуащIэ Iей. (Зэрыджэ)

 

Бзур бзэрабзэм бзейр мэубзэ.

Бадзэ набдзэ, бдзанэ ябзэ,

Бзэнур бзауэ – бзу бзэрабзэ

 

Хьэрф З, з-хэр егъэлъагъун. Зэрегъэлъытын, сытым ещхьми жегъэIэн.

VI.Тхылъым ирилэжьэн.

  НапэкIуэцI 34-нэм, 35-нэм щыгъэлэжьэн.

 

I.Пычыгъуэхэр хэту псалъэ къегъэгупсысын.

2.Жызумым, зэрыджэм, зэм я сэбэпыр яжеIэн.

3.Текст «Мэз» жыхуиIэм къегъэджэн

4.Псалъэхэм къегъэджэн, схемэ хуегъэщIын, псалъэхэр хэту псалъэуха зэхегъэлъхьэн. Псалъэхэм я тхыкIэ хабзэр ягу къэгъэкIыжын.

5.Сурэтхэм тегъэпсэлъыхьын.

Псалъэхэм хэт макъхэр зэрегъэлъытын. Мэз – мэс –мэш- мэж.

6.СхемэхэмкIэ псалъэ зэхегъэлъхьэн.

 

VII.Яджа темэщIэр къызэщIэкъуэжын.

-Хэт къыджиIэжын, сыт мы урокым щIэуэ къэтщIар?

.

 

 

 

                     

 

.

 

 

Темэр. Макъ [с], хьэрф С, с-хэр.

Мурадыр.  Макъ [с],  С, с хьэрфхэм  щыгъэгъуэзэн, ахэр зыхэт  псалъэхэр  щапхъэу къахьыфу,   здэщыт щIыпIэр къахутэфу, гъэхуауэ еджэфу, зэджам тепсэлъыхьыжыфу егъэсэн,   з-м теухуауэ къащIар къэпщытэжын;  сабийхэм я бзэм зегъэужьын, усэ, къуажэхь, псынщIэрыпсалъэхэр егъащIэкIэ адыгэбзэр яджыным дегъэхьэхын

Урокым ехьэлIапхъэр.   Хьэрфхэр, хьэрф зэпыупщIахэр, пычыгъуэ таблицэр, предметхэр къызэрыщ сурэтхэр.

I.Зэджар  къэпщытэжын.

•      Зыжьэу къегъэджэн. Хьэрфхэр егъэлъагъуурэ къегъэджэн.

Ооо  –  ину фыкъеджэ.                         А-а-а – щэхуу фыкъеджэ.

У-у-у- у-у   ину фыкъеджэу къыщIэвдзи хуэмым фыхуэкIуэж.

И-и-и-и -  хуэму фыкъеджэу  къыщIэвдзи иным фыхуэкIуэж.

Иджыпсту вгъэIуа макъхэм щхьэкIэ сыт жыфIэфыну?

З-з-з-з-з   -  ину фыкъеджэ, с-с-с-с-с- - щэхуу фыкъеджэ, ш-ш-ш-ш-ш – щэхуу фыкъеджэ,  щ-щ-щ-щ-щ  -  ину фыкъеджэ. Иджыпсту  вгъэIуа макъхэм щхьэкIэ – щэ?

•                     Тхылъым къегъэджэн.

- зы пычыгъуэ фIэкI мыхъу псалъэхэр къыхэвджыкI. Пычыгъуэ бжыгъэр  дауэ къызэрывщIар?

- ПычыгъуитI хъу псалъэхэм фыкъеджэ. Макъзешэхэр къифIуэ.

- ЦIыхухэм я цIэхэм фыкъеджэ.  У- р  макъ дэкIуашэу зыхэт цIыхуцIэр къыхэвгъэщхьэхукIи ар щIэмакъ дэкIуашэр къыжыфIэ.

- За- мир псалъэм слияние хъу пычыгъуэр къифIуэ. Адрей пычыгъуэр слияние щIэмыхъум и щхьэусыгъуэр къыжыфIэ.

- Мазэ псалъэм хэт хьэрфхэм щыщу слиянием хэмыхьэр къэвгъэлъагъуэ.

 

•                Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ.

Дыкъотэджри зыдошэщI (сабийхэм я Iэхэр лъагэу яIэтри зашэщI, хьэуар куууэ жьэкIэ жьэдашэ).  Iэхэр кърахьэхыж, хьэуар  макъ шшш жаIэурэ  къыжьэдагъэкIыж.

Апхуэдэу  къытегъэзэжурэ щIын, макъ жаIэхэр яхъуэжурэ: щщщ, ыыы, ааа, ооо, рррр, ннн, ммм, ууу.

Фи Iэхэр фи щIыбагъымкIэ едзыхауэ щызэрывубыд. БлэгъукIэхэр зэхуэфшэ, хьэуар жьэкIэ куууэ жьэдэфшэ. БлэгъукIэхэр къэвутIыпщыж, хьэур хуамурэ къыжьэдэвгъэкIыж, жыфIэурэ  ззз, ссс.

 

• ТемэщIэм елэжьын.

• Мэз-мэс псалъэхэр зыдогъапщэ, икIэм ит макъхэр зэрыдгъэIур зыдогъапщэ.

Псалъэхэр доскам щызэпкърегъэхын. Схемэ псалъэхэм хуегъэщIын, макъыр  здэщыт щIыпIэр егъэубзыхун. С макъыр зыхэт псалъэ  щапхъэу къегъэхьын. Ахэр зэпкърегъэхын.

•       Сурэтым къарыщ предметхэм я цIэр, цIыхухэм я цIэр  хьэрфхэмкIэ зэхегъэувэн. Уэс, санэ, сыринэ,  Уэсмэн, Жануэс, Саримэ, Мусэ, Сарэ, Сасэ.  Ятхам зыжьэу гуп къэс къегъэджэжын.

•       ПсынщIэрыпсалъэхэр яжегъыIэн.

 

Сусанэ санэ къегъэкI,

        Сарэ сабэр епхъэнкI

 

          Хурсэ-хурсэу ху санэ,

Санэху за, кхъузанэ

 

Сылъэу силъэн,

Силъу селъэн?

 

•      Зэджар егъэбыдылIэн.

•                    Тхылъым и напэкIуэцI 34-нэм къегъэджэн.

- Флъагъу сурэтым и цIэр къэвгъуэти фыкъеджэ. (сыхьэт – сурэтыр егъэлъагъун). Сыт сыхьэтым  теухуауэ фщIэр?

Сыхьэт псалъэр хэту псалъэуха зэхэлъхьэн.

 -НапэкIуэцI 36-нэм ит псалъэхэм къегъэджэн.

-Псалъэхэр доскам щызэпкърегъэхын. Схемэ псалъэхэм хуегъэщIын, макъыр  здэщыт щIыпIэр егъэубзыхун. С макъыр зыхэт псалъэ  щапхъэу къегъэхьын. Ахэр зэпкърегъэхын.

•       С макъым и хьэрфыр егъэлъагъун. Зрагъэщхьыр къыжегъэIэн. ( мазэ ныкъуэщ, хьэрф о-м и ныкъуэщ)

•       Сурэтым къарыщ предметхэм я цIэр, цIыхухэм я цIэр  хьэрфхэмкIэ зэхегъэувэн. Уэс, санэ, сыринэ,  Уэсмэн, Жануэс, Саримэ, Мусэ, Сарэ, Сасэ.  Ятхам зыжьэу гуп къэс къегъэджэжын.

•      Зэджар егъэбыдылIэн.

•                    Тхылъым и напэкIуэцI 37-нэм къегъэджэн.

- - Мы ребусым фыкъеджэ,  псалъэр тхылъым къыщывгъуэт.  Ребус ( У хьэрфым  сэм и сурэт бгъэдэту сабийхэм егъэлъагъун,   усэ).

- Къуажэхьым и жэуапыр псалъэхэм къыхэвгъуати фыкъеджэ. ШхыIэн хужьышхуэм щIылъэр щIиуфащ. (Уэс) Мы псалъэр зыхэт цIыхуцIэхэм фыкъеджэ.

Дыкъэзыухъуреихь псори сыт зэрытлъагъур? (нэ). Мы пычыгъуэр зыхэт псалъэхэр къэвгъуэти фыкъеджэ.

•                    - Сыт санэр зищIысыр?   Самэр щэ?СурэтхэмкIэ гъэлэжьэн.

 

•                     Зэджар къызэщIэкъуэжын.

Сыт хуэдэ макъ, хьэрф нобэ зэвгъэцIыхуар? Сыт абы теухуауэ къэфщIар?

Унагъуэм сыт яхуэбгъэщIэгъуэну? Сыт яхуэпIуэтэжыну.  Нобэрей урокыр къызэрыфщыхъуар фи нэгухэмкIэ сывгъэлъагъу.  Узэрылэжьам сыт хуэдэ псалъэхэр хужыпIэн? (СлъэкI къэзгъэнакъым, псори къызэхъулIащ. Нэхъ жыджэру сылэжьами хъунт, къыстекIуэ тхэтщ. Нэхъыбэрэ седжэн хуейщ, гупым сакъыкIэроху.

 

 

     

 

 

Темэр.  Макъ [л], хьэрф Л, л-хэр.

Мурадыр.  Макъ [л],  хьэрф Л, л-хэр егъэцIыхун, макъыр тэмэму ягъэIуу, хьэрфхэр  зыхэт пычыгъуэхэм, псалъэхэм, псалъэухахэм гъэхуауэ къеджэфу егъэсэн;  сабийхэм я еджэкIэр егъэфIэкIуэн,  я бзэм зегъэужьын.

Урокым ехьэлIапхъэр. Хьэрф зэпыупщIахэр, пычыгъуэ таблицэр, сурэтхэр.

Урокыр зэрекIуэкIыну щIыкIэр.

I.Зэджар  къэпщытэжын.

•      Ы-ы-ы - Ооо–  ину фыкъеджэ. А-а-а – щэхуу фыкъеджэ. У-у-у- у-у   ину фыкъеджэу къыщIэвдзи хуэмым фыхуэкIуэж. И-и-и-и -  хуэму фыкъеджэу  къыщIэвдзи иным фыхуэкIуэж. Иджыпсту  вгъэIуа макъхэр сыт хуэдэ?

•      НапэкIуэцI 38-нэм итым къегъэджэн.

- Псалъэ къехыгъуэхэм цIыхухэм я цIэр къыхэджыкI.

- Хъыджэбз цIыкIухэм я цIэ зыбжанэ зыщыгъэпщкIуа цIэр къэгъуэт. Саримэ – Римэ – Мирэ – Симэ – Марэ – Сарэ – Сасэ.

- КъэкIыгъэцIэу къэбгъуэтым къеджэ. (Санэ). Мыбы псалъэ зыбжанэм зыщагъэпщкIуащ, сыт хуэдэ ахэр? Сэ, нанэ, анэ, нэ, нэс, сэн.

- Усэ псалъэр сытым деж ахъшэ щыхъунур? Хьэрф у-м и ужькIэ хьэрф  а бгъэувмэ: усэ - уасэ

 

II.Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ.

 «МэракIуэхьэ». Сабийхэм я Iэпэр зэрыIыгъыу, усэр жаIэурэ,  зэкIэлъхьэужьу классыр къакIухь.

Дадэ,  къащтэ  пэгунышхуэр, (усэр жаIэн щагъэт, къоувыIэ, мэтIыс, котэджыж).

Пэгун цIыкIур сэ къэсщтэнщ. (ипэкIэ ящIам къытрагъэзэж)

МэракIуэхьэ ди мэзышхуэм  (усэр жаIэн щагъэт, къэмыувыIэу, зэрызэрыIыгъым хуэдэу, я Iэхэр къаIэт, ирадзыхыж, нэгъуэщI къэкIыгъэхэм я цIэр хэбгъэувэми хъунщ: пыжь къэтхьыну, зэ къэтхьыну, жызумыхьэ, санэ щыпэ, дэ щыпакIуэ н.къ.)

Дызэгъусэу дыздэкIуэнщ. (ар дыдэр ящIэ)

Еплъыт, зыри къэдмыгъапцIэ, (усэр жаIэн щагъэт, къоувыIэ, мэтIыс, котэджыж)

Изщ пэгунхэм мэракIуапцIэр (пыжьыр папцIэу, н.къ.) (ар дыдэр ящI)

Си дэлъху цIыкIуми едгъэшхынщ, (Къотэдж,  я Iэгум пхьэщхьэмыщхьэ илъ хуэдэ, мэ – жаIэурэ я IитIыр ипэкIэ яший )

Си шыпхъу цIыкIуми едгъэшхынщ. (МэтIыс, къотэджыжри, я Iэгум пхьэщхьэмыщхьэ илъ хуэдэ, мэ – жаIэурэ я IитIри ипэкIэ яший)

Яхуэмышхыу къагъэнэжыр

Нани тхэту дэ дошхыжыр. (мэтIысыж).

III.ТемэщIэр етын.

I. Мэзым дыкъикIыжауэ губгъуэм докIуэ.

- Сыт губгъуэм щыхасэр? Жылэ. Хьэрф зэпыупщIахэмкIэ зэхыдогъэувэ а псалъэр. 2. ЗэдгъэцIыхунщ а хьэрфыр.  Къуажэхьхэр къегъэщIэн.

- ПIырыпI жьэражьэ, плъыжьу гъэжьа. (Лэкъум).

- Дэрбзэрым игъабзэ, бзэ жану зэIубзэ. (Лэныстэ).

Лъакъуэ щIэмытми къекIухь,

КIапсэм хуэдэу, зынешыхь.

СыхуэзэхукIэ сыкъегъащтэ,

Сыхуэмызэм нэхъ къызощтэ.   (Блэ)

                                      

-- ПсынщIэрыпсалъэр егъэщIэн: Лалым и лэпс, лэпсым и лей.

•                    [Л] макъыр хэту цIыхуцIэхэр къегъэгупсысын. Ахэр хьэрф зэпыупщIахэмкIэ зэхегъэувэн, къегъэджэжын.

Лалинэ, Ланэ,Улэ, Залинэ цIэхэм къегъэджэн.

Псалъэхэр доскам щызэпкърегъэхын. Схемэ псалъэхэм хуегъэщIын, макъыр  здэщыт щIыпIэр егъэубзыхун.  [Л]  макъыр зыхэт псалъэ  щапхъэу къегъэхьын. Ахэр зэпкърегъэхын.

 

- Сыт хуэдэ къэкIыгъэхэм я жылэ губгъуэм хасэр? Гъэм и сыт хуэдэ зэман жылэ щыхасэр? Гъатхэм и закъуэкъым жылэ щыхасэр, гъэмахуэми, бжьыхьэми хасэ. Ар и фIыгъэщ дэ ди хэкум махуэ хуабэхэр зэрыщынэхъыбэм. Гъатхэм хасэ: гуэдзыр, нартыхур, хьэр, …(я сурэтхэр егъэлъагъун, е компьютеркIэ гъатхэ лэжьыгъэм кIэлъыгъэплъын), гъэмахуэм хасэ:…, бжьыхьэм хасэ:… А зыхасэну ява щIым зэреджэр сыт? Вагъэ. Хъуа нэужь кърахьэлIэжыр сыт? Гъавэ. Сыт хуэдэ техникэ щIым зэрелэжьыр? Жыласэ машинэхэм. Жылэ хасэну дэкIхэм щхьэкIэ сыт жаIэр? Жыласэ докI.

Сыт хуэдэ лэжьыгъэ ирагъэкIуэкIрэ цIыхухэм жылэ хасэн ипэ?IV.Зэджар егъэбыдылIэжын.

•         Тхылъым и напэкIуэцI 38-нэм егъэлэжьын.

•      Схемэхэм ирилэжьэн, псалъэхэм къегъэджэн.

•      Рамэ текстым елэжьын.

V.Зэджар къызэщIэкъуэжын.  Сыт хуэдэ есэныгъэ бгъуэтауэ  къэплъытэрэ нобэ? Сыт щIэуэ къэпщIа? Сыт нэхъ хьэлэмэт дыдэ пщыхъуа? Сыт нэхъ уигу ирихьа? Урокым къуита дэрэжэгъуэр уи нэкIумкIэ сыгъэлъагъу.

 

Темэр: Макъ [д], хьэрф Д, д-хэр.

Мурадыр:  макъыщIэмрэ хьэрфыщIэмрэ щыгъэгъуэзэн, зэджар  къегъэпщытэжын; сабийхэм я бзэм , я еджэкIэм зегъэужьын я зэхэщIыкIым хэгъэхъуэн.

Урокым ехьэлIапхъэр. хьэрф зэпыупщIахэр, пычыгъуэ таблицэр, зи фIэщыгъэцIэм макъ [д] зыхэт предметхэм я сурэтхэр.

Урокыр зэрекIуэкIынур.

 

 I.Яджар къегъэпщытэжын.

НапэкIуэцI 39-нэм ит псалъэхэм хэчыхьауэ къегъэджэн:

- псалъэ къызэрыкI пычыгъуэхэм къеджэн. (Лы, лэ)

- цIыхухэм я цIэхэм, Iэщым и цIэм, псы щтам зэреджэм, щIым хасэр къэзыгъэлъагъуэм.

- адыгэ унэцIэ къызэрыкI псалъэхэм  (Жыласэ, Жылэ.)

4. Сабийхэм я унэцIэхэр къызэрежьам и хъыбар нэхъыжьхэм я деж къыщащIэну яжеIэн.

II.ТемэщIэм елэжьын.

•                                                                     Дыд сурэтым егъэплъын. Псалър зэриух макъыр къэхутэн.

•                                                                      

•                                                                      Сыт хуэдэ макъ мы псалъэр зэриухыр. (Макъ [д]) Сыт хуэдэу къэхъурэ макъыр? (Бзэгум зеIэтри дзэхэм зыкIэрекъузэ, хьэуам апхуэдэу пэщIоувэ. ЩIэжьыуэ щIэтщ, макъ дэкIуашэ жьгъыжьгъщ).

•                                                                      

•                                                                     ПсынщIэрыпсалъэхэр жегъэIэн.

•                                                                     Дамэду къеджэдыхь, дамэдазэм дозэрыхь. Адакъэ уэрэдым анэщIэр щIодэIур, анэщIэ уэрэдым адакъэр щIодэIур.

•                                                                     Къуажэхьыр къегъэщIэн.

- ГъущIу щыIэм  я нэхъ дахэ,

  Дахэу щыIэм я нэхъ лъапIэ.  (Дыщэ).

 

•                                                                     Сурэтхэм къарыщыр жегъэIэн: дыд, уадэ, Iэдэ, дадэ, шыд, дыщэ, ду, . Макъым и увыпIэр къегъэхутэн.

•                                                                     ХьэрфхэмкIэ дыд, уадэ, дадэ, уэрэд псалъэхэр егъэтхын.  Сыт хуэдэ макъым и дамыгъэра фымыцIыхур? (Макъ [д]-м  и хьэрфыр дджакъым.)

•                                                                     Хьэрфыр егъэлъагъун, зэщхьыр жегъэIэн, псалъэ зыбжанэ къегъэгупсысын.  Макъым  и увыпIэр къегъэхутэн

III.Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ.

ГъукIэлI Исуф и «Уэрэд дахэкIей» усэм егъэдэIуэн. Ар жаIэурэ къэгъэфэн. Макъ д зыхэт псалъэхэр ягу ирегъэубыдэн.

 

Дэ жыдоIэ уэрэдыр, уэрэд дахэкIей,

Дыкъыдофэ уэрэдым, псоми ар тфIэфIIейщ.

Къофэ къыдэкIауэ, къофэ Сэтэней.

Мазэм, псынэм хэпкIауэ, ещIыр ислъэмей.

                Къащтэт уи Iэр, уэ узишыпхъу цIыкIущ

Къащтэт уи Iэр, уэ узидэлъху цIыкIущ,

Уэ къэIэби Iэбэр къэубыд,

Псори быдэу фызэрыубыд.

Уэ укъофэ, сэ сыкъофэ, къафэ си шыпхъу цIыкIу,

Уэ укъофэ, сэ сыкъофэ, къафэ си дэлъху цIыкIу.

Мэджэрэзыр дунеишхуэр, зыдогъэджэрэз,

Дунеишхуэр мэджэрэзыр дэ къыддоджэрэз.

Дунеишхуэр дэ къыддоджэрэз.

•                                                                     Сыт хуэдэ псалъэхэра  макъ д – зыхэтыр? Дэнэ деж ар здэщытыр?

•                                                                      Дд хьэрфхэр зэлъытын.

IV. СхемэхэмкIэ къегъэджэн:

  

а)дыд  нэд  дэш дэзу

 

б)  а-дэ           ма-дэ           мы-щэ        и-сащ      ма-дэ         и-лащ

     да-дэ          лыд             ды-щэ         и-дащ     уа-дэ          и-дащ 

Псалъэхэр зэрызэщхьэщыкI хьэрфхэм гу лъегъэтэн.

V.ТемэщIэр егъэбыдылIэн.

I. Тхылъым къегъэджэн:

- псалъэхэм;

- псалъэухахэм;

- Сыт Дадэ ищIэр?  _______   _____ ______.

-Заудин сыт ищIэр? _________  __________  __________  ________.

2. Гу лъегъэтэн: Данэ – данэ, Дыщэ – дыщэ псалъэхэм. Мы псалъэхэр хэту псалъэуха зэхегъэлъхьэн. Данэрэ Дисэрэ сыт хуэдэ? Дадэ сыт уэ фIыуэ щIэплъэгъур?

3. Шыдым хуэдэу ерыщщ – щIыжаIэр сыт?

VIСловарнэ лэжьыгъэ: дэ, дыщэ, мэлыд, дыд.

Сэ дэ жыг хэссащ. Дэ мэзым зыплъыхьакIуэ докIуэ. Ущымысу дэ, си дахэ.

Дыщэ и шыпхъум деж кIуащ. Ди щIыпIэм дыщэ щыIэщ. Задин сабий дыщэщ.

 Мэлыд – мэцIу, мэпщIыпщI.

-[Д]-макъым псалъэ къэс щиубыд   увыпIэр къегъэпщытэн.

VII. Яджар къызэщIэкъуэжын.

      Сыт хуэдэ хьэрф щIэуэ къэпцIыхуар?

 

Темэр: Макъ [т], хьэрф Т, т-хэр.

Мурадыр: макъ [т]-р пычыгъуэхэм, псалъэхэм, псалъухахэм  къыхагъэщхьэхукIыфу, макъыр тэмэму ягъэIуфу егъэсэн; Т, т- хьэрфхэр егъэцIыхун, ахэр зыхэт пычыгъуэхэм, псалъэхэм, псалъухахэм  къеджэфу егъэсэн, сабийхэм я бзэм, зэхэщIыкIым зегъэужьын, я щIэныгъэм хэгъэхъуэн, псэущхьэхэм гулъытэ хуащIу гъэсэн.

Урокым ехьэлIапхъэр.  Хьэрфхэр, хьэрф зэпыупщIахэр, пычыгъуэ таблицэр, предметхэр къызэрыщ сурэтхэр.

Урокыр зэрекIуэкIынур.

I.Зэджар къэпщытэжын:

I. Макъ [д]-кIэ иух  цIэхэр  къыжегъэIэн. ЩIалэ цIыкIухэм:  Мухьэмэд, Ахьмэд, Рэшид,Хьэбид.

2. Макъ [д]-кIэ къыщIидзэ   цIэхэмкIэ   къыпегъэщэн. Хъыджэбз цIыкIухэм: Данэ, Дахэ,  Динэ, Дисэ, Даянэ, Данизэ, Даринэ, …

3. Макъ [д]-р псалъэкум хэту цIыхухэм я цIэ щапхъэу къегъэхьын: Адик, Адмир, Адэм, Айдамир, Аидэ,   Адииху, …

 III.ТемэщIэм щыгъэгъуэзэн.

I.  Къуажэхьыр къегъэщIэн. Жэщи махуи кIэрахъуэ, а зы гъуэгуми темыкI. (Сыхьэт) Макъ т-м и къэхъукIэм гу лъегъэтэн, хьэрф дэкIуашэр дэгурэ жьгъыжьгърэ къегъэхутэн. Макъ д-мрэ т-мрэ зэлъегъэтын.

3. Макъ т-р хэту щапхъэ къегъэхьын. Псалъэхэр зэпкърегъэхын, макъыр здэщыт щIыпIэр къегъэхутэн, хьэрфхэмкIэ псалъэхэр зэхегъэувэн, къегъэджэжын, схемэ хуегъэщIын.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     IV Зыгъэпсэхугъуэ  дакъикъэ.

(Топ цIыкIум хуэдэу дэлъейуэ)

 

Топ, топ, хьэфэ топ,

     Упщэхащи – сызэгуоп.

Топ, топ, хьэфэ топ,

Упщэхащи – сызэгуоп.

Банэ папцIэ къыпхэуа?

Хьэуэ.

(Псалъэр щыжаIэкIэ,

хьэуар кууэ жьэдашэурэ заукъуэдий)

Е абдж дзакIэм уиуIа?

Хьэуэ.

(Псалъэр щыжаIэкIэ,

хьэуар кууэ жьэдашэурэ заукъуэдий)

(Я Iэпэхэр ягъэджэгуурэ жаIэ)

ИIэт гъуанэр сыгъэлъагъут,

Уи уIэгъэр сыгъэдыжыт.

(Топыр  унэлъэгум  трагъауэ хуэдэу (баскетбол  зэрыджэгум хуэдэу) я Iэпэхэр ягъэлажьэ).

Мис итIанэ зыбгъэщIагъуэу

Си топ цIыкIур къэлъеиж..

Мис иджыри  зыбгъэщIагъуэу

Си топ цIыкIу къыдэлъеиж.

Топ-топ, хьэфэ топ

 

 

 

V.ТемэщIэр егъэбыдылIэн.

•       Сыт хуэдэ макъкIэ къыщIидзэрэ топ псалъэр? [т]. НэгъуэщI сыт хуэдэ

макъ зэхэфхрэ? [о, п]. Слияниер къыхэвгъэщыт? [то]. Сыт хэмыхьэр слиянием? [п].

•      Къуажэхьхэр къегъэщIэн, макъыщIэ яджар здэщыт щIыпIэр къегъэгъуэтын.

Блыным  зыщигъазэу зэман пыбжыкI. (Сыхьэт) . ЖэщкIэ унэр зыгъэнэху.  (ток). Зи губгъуэр хужь, зи жылэр фIыцIэ, тезысэр акъыл зиIэрщ.  (тхылъ)

3. ПсынщIэрыпсалъэхэр жегъэIэн, макъ т-р зыхэт псалъэхэр къегъэгъуэтын, макъыр здэщыт щIыпIэр къегъэхутэн.

-        Тхыдэтхым тхыдэр етхыр,

                   Тхыдэджым тхыдэр еджыр.

         -        Танэр мэщатэ, тырыр мэлъатэ.

4. ТхылъымкIэ гъэлэжьэн.  (нап 42-43)

- Пычыгъуэхэм  къегъэджэн.

-- Тхылъым ит хъыбар цIыкIухэм шэнтым, шэнтиуэм,сурэт жыхуиIэхэм къегъэджэн.

 

5.ДжэгукIэ:  Топыр яхуэдзурэ макъыщIэр зыхэт псалъэ къегъэхьын, здэщыт щIыпIэр къыжегъэIэн (ипэ, ику, икIэ) (мастэ,ток,трактор,шэнт,сурэт,жинт,шэнтиуэ,тхылъ.

VI.Зэджар къызэщIэкъуэжын.