Праект “Праваслаўныя святыні маёй малой Радзімы”

 

 

 

 

 

 

Аддзел адукацыі, спорту і турызму

Мсціслаўскага райвыканкама

 

Дзяржаўная ўстанова адукацыі

“Капачоўскі вучэбна – педагагічны комплекс

дзіцячы сад – сярэдняя школа”

 

 

 

ПРАЕКТ

“ПРАВАСЛАЎНЫЯ СВЯТЫНІ

МАЁЙ МАЛОЙ РАДЗІМЫ”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

АГ. КАПАЧЫ 2017

 

ЗМЕСТ

 

 

 

УВОДЗІНЫ		3
1.     Праект “Праваслаўныя святыні маёй малой Радзімы”		4
2.     Абрад “Варварынская Свечка”		7
ЗАКЛЮЧЭННЕ		16
ЛІТАРАТУРА		17
ДАДАТАК		18

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

УВОДЗІНЫ

 

 

Сёння матэрыялы па праваслаўнаму краязнаўству запатрабаваныя ў адукацыйным працэсе: без вывучэння гісторыі роднага краю немагчыма рэалізаваць задачы сапраўднага маральна-патрыятычнага выхавання. Аднаўленне памяці аб нашых продках, аб людзях, якія пацярпелі ў гады ганенняў, пра знішчаных помніках айчыннай культуры – найважнейшая справа, якая не церпіць адкладу.

Вельмі важна накіраваць цікавасць дзяцей і моладзі да інфармацыйных тэхналогіях (камп’ютараў, сеткі Інтэрнэт), у канструктыўнае рэчышча айчынных духоўных, гісторыка-культурных традыцый, забяспечыць пазітыўнае выхаваўчае ўздзеянне інфармацыйных тэхналогій на дзяцей і моладзь.

У гісторыі Беларусі святыя і святыні заўсёды займалі асаблівае месца. Менавіта ў іх засяродзіўся дух народа, фарміруюцца духоўныя і маральныя асновы Беларусі як дзяржавы.

Духоўна-маральная адукацыя неймаверна без патрыятычнага выхавання. Не сакрэт, што сёння пачуццё патрыятызму падвяргаецца сур'ёзным выпрабаванням. Змянілася Айчына, пераглядаецца яе  мінулае, трывожыць сучаснасць і насцярожвае сваёй нявызначанасцю будучыня. Адбываецца страта грамадскага ідэалу.

У такіх няпростых умовах менавіта зварот да спадчыны сваёй малой радзімы  можа выклікаць у дзіцяці тыя душэўныя якасці, якія вызначаюць яго як асобу, як грамадзяніна, фармуе маральныя ідэалы, увасобленыя ў духоўным абліччы чалавека. Адной з сваіх задач я бачу выхаванне ў дзяцей пачуцця патрыятызму, абавязку, гатоўнасці стаць на абарону сваёй Айчыны.

У аснову праекта пакладзена знаёмства з гісторыяй царквы Пакрову Божай маці ў вёсцы Басценавічы, абрадам “Варварыская свяча”.

 

 

 

ПРАЕКТ

“ПРАВАСЛАЎНЫЯ СВЯТЫНІ МАЁЙ МАЛОЙ РАДЗІМЫ”

 

Інфармацыйная характарыстыка праекта

Актуальнасць

На тэрыторыі Мсціслаўскага раёна ажыццяўляюць сваю дзейнасць 10 парафій, якія прадстаўляюць тры гістарычных,  якія склаліся і якія ўнеслі значны ўклад у станаўленне духоўных, культурных і дзяржаўных традыцый нашага народа канфесіі: праваслаўе, каталіцызм, пратэстантызм (баптызм і евангелізм).

Функцыянуюць прыходы:

праваслаўныя ― Аляксандра–Неўскага Кафедральнага сабора (г. Мсціслаў), Свята-Пакроўскай царквы (в. Бастеновичи), Свята − Узнясенскай царквы (в. Мазалава), Свята − Ільінскай царквы (в. Слаўнае), прыход храма прападобнага Максіма Спавяданьніка (в. Хадасы), Свята – Успенскі Пустынскі мужчынскі манастыр, прыход храма ў гонар Тупічэўскай іконы Божай Маці (г. Мсціслаў), Царква евангельскіх хрысціян − баптыстаў (г. Мсціслаў), Царква хрысціян веры евангельскай «Царква Благадаць» (г. Мсціслаў), Рымска − каталіцкі прыход Успення Багародзіцы (г. Мсціслаў).

Ні адзін горад Усходняй Беларусі не можа параўнацца з Мсціславам па колькасці захаваліся арыгінальных помнікаў культавай архітэктуры XVII – XIX стагоддзяў – праваслаўнай, каталіцкай, уніяцкай.

Мэта: выхаванне павагі да сваёй Айчыны, яе гісторыі, гісторыі малой Радзімы, вяртанне да праваслаўных каранёў сваіх продкаў.

Задачы:

Знаёмства з гісторыяй роднага краю, традыцыямі, культурнай спадчынай.

Вывучэнне гісторыі царквы Пакрову Божай маці ў вёсцы Басценавічы.

Знаёмства з творамі іканапіснай школы ў вёсцы Басценавічы, традыцыяй іканапісу.

Знаёмства з абрадам “Варварынская свечка”.

Правядзенне экскурсіі ў царкву Пакрову Божай маці.

Чаканыя вынікі:

Адукацыйныя вынікі заключаюцца ў больш падрабязным знаёмстве вучняў з гісторыяй свайго краю.

Дадзены праект будзе спрыяць  захаванню традыцыі, сувязі часоў і пакаленняў, вучыць дабрыні і маральнасці, бо развіццё духоўнага пачатку як ніколі вартая вострая праблема ў  нашы дні.

Тып праекта:

• па форме арганізацыі: групавы;
• паводле дамінантнага віду дзейнасці: даследчы;
• па сферы прымянення вынікаў: гісторыка-краязнаўчы;
• па шырыні ахопу зместу: міжпрадметны (беларуская мова, беларуская літаратура, чалавек і свет);
• па часе: снежань - люты;
• па рэжыме працы: урокі, пазаўрочны час;
• па складзе ўдзельнікаў: вучні 3 класа, педагогі, бацькі.

Метады і формы працы: гутарка, збор матэрыялу, аналіз, наведванне бібліятэкі, работа з кнігай “Памяць” Мсціслаўскага раёна, экскурсія, фотарэпартаж.

Прагназуемы вынік: 

Дадзены праект развівае творчы патэнцыял настаўніка і навучэнцаў, актыўна спрыяе духоўна-маральнаму развіццю асобы, павышае самаацэнку, выводзіць на якасна новы сацыяльны ўзровень.

 Прадукт праекта: прэзентацыя, буклет для бацькоў, інфармацыйны матэрыял, буклет “Варвараўская свяча”, выпуск альбома.

 

 

 

План правядзення праекта

Падрыхтоўчы этап:

• Знаёмства са стартавай прэзентацыяй "Святыні зямлі Мсціслаўскай"

• Забяспечыць інфармаванне бацькоў аб удзеле дзяцей у праекце (буклет для бацькоў).

• Абмеркаванне мэтаў і задач праекта.

• Фарміраванне груп вучняў з улікам жаданняў і інтарэсаў дзяцей.

• Пазнаёміць з крытэрыямі ацэньвання прадуктаў дзейнасці ў ходзе рэалізацыі праекта.

Асноўны этап:

• Складанне плана работы ў групах: план работы ў групах складаецца пад кіраўніцтвам настаўніка па пытаннях, устанаўліваюцца тэрміны выканання праекта.

• Пошук інфармацыі ў розных крыніцах па групах.

Наведванне бібліятэкі з мэтай азнаямлення з літаратурай па дадзенай тэме.

• Прадстаўленне ў групах спісу інфармацыйны рэсурсаў і самастойнае яго дапаўненне  удзельнікамі груп.

• Аналіз інфармацыі, адбор матэрыялаў.

Заключны этап:

• Падрыхтоўка і афармленне вынікаў у выглядзе прэзентацыі, альбома.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Абрад “Варварынская Свечка”

 

Абрад “Варварынская Свечка” прыняты пад ахову дзяржавы як нематэрыяльная гісторыка-культурная каштоўнасць Рэспублікі Беларусь адным з першых. У мясцовых жыхароў мы даведаліся, што зараз абрад захоўваюць прадстаўніцы 7 сем’яў:

1.  Даўгунова (дзявочае  Цяцеркіна) Ганна Мікітаўна ("Нікіцічна") 1931 году нараджэння,  нарадзілася  ў вёсцы Пацкава Мсціслаўскага раёна  на свячу хадзіла з 14 год, у Басценавічах – “як заехала да дачкі” (прыкладна 20 гадоў таму).

Батэнка (дзявочае Даўгунова) Людміла Мікалаеўна 1957 году нараджэння, нарадзілася  ў вёсцы в.  Іоны Мсціслаўскага раёна, ходзіць на свячу прыкладна з 1995 году  (“як мамка да мне заехала”).  Дачка Даўгуновай Ганны Мікітаўны.

2.  Бельчанка Людміла Аляксандраўна 1954 г. н., нарадзілася  ў  вёсцы Пацкава Мсціслаўскага раёна, у Басценавічах з 1975 г.

3. Жабыка (дзяв. Латушкіна) Валянціна Мікітаўна 1936 г. н., нарадзілася ў  Ветцы, у Басценавічах з 1960 г.

4. Румянцава (дзяв. Кулікова) Юлія Андрэеўна 1940 г. н., мясцовая, ходзіць на свячу з 10 год.

5.Даўгунова (дзяв. Лук'янава)Таццяна Васільеўна 1955 г. н., нарадзілася  ва Узбекістане, у Басценавічах з 1985 г., тады ж пачала хадзіць на свячу

6.Прылепа (дзяв. Федасенка) Зоя Леанідаўна 1975 г. н., нарадзілася ў  в. Пацкава Мсціслаўскага раёна, у Басценавічах з 2006 г.

7. Культработніца в. Басценавічы Саўчанка (дзяв. Саўчанка) Лілія Леанідаўна, 1968 г. н., нарадзілася ў  г. Крычаў, у Басценавічах з 1986 г.

Абрад пачынаецца ўвечары 16 снежня, напярэдадні дня Святой Варвары, што святкуецца праваслаўнай царквой 17-га. Жанчыны сабраліся пад вечар у хаце Саўчанка Ліліі Леанідаўны, загадчыцы басценавіцкага клуба. У яе свяча захоўвалася папярэдні год.

Гаспадыня зняла са свячы леташнія стужкі і вянок, потым жанчыны ўсе разам – “сукенку” і “кашулю”. З тканіны, падрыхтаванай гаспадыняй, пашылі новую вопратку, усе разам навязалі новых банцікаў, ссукалі 5 свечак: 3 пайшлі на паднаўленне “галоўкі” і “ручак” вялікай свячы, 1 неслі разам са свячой, утыркнутую ў хлеб, і 1 прызначаная новай гаспадыні.

Кажуць, Варвара дапамагае, калі яе просяць аб цяжарнасці. Распавядаюць пра жанчын, якія, абракнуўшыся, нарадзілі пасля гадоў няплоднасці, пра навукоўцаў, у якіх пасля наведвання свячы добра пайшлі справы ў працоўнай галіне. У некаторых праходзілі іншыя хваробы.

На працягу абраду фактычна 3 шанцы папрасіць Варвару, не прывабліваючы залішняй увагі: павесіць банцік са стужкі разам з усімі, памаліцца, калі ўсе па чарзе падыходзяць да свячы перад застоллем і пасля яго, перад самым вынасам. Пасля індывідуальных малітваў 2 разы наладжваюць калектыўнае маленне са спяваннем псалмаў.

Раней свячу пераносілі апоўначы: адна жанчына ўласна свячу, другая – абраз Варвары, трэцяя – бохан хлеба з утыркнутай свечкай. Калі выносяць з хаты, свечкі запальваюць, але шлях няблізкі і звычайна да канца пераносу свечкі тухнуць. Кажуць, абраз ці уласна свячу добра б хоць трошку паднесці

незамужняй дзяўчыне, што хацела б уладкаваць асабістае жыццё.

 

У хаце новай гаспадыні, Прылепа Зоі Леанідаўны, яны са старой гаспадыняй тройчы цалуюцца і абменьваюцца боханамі хлеба.

Назаўтра, 17 снежня, свячу прынеслі асвяціць у царкве. Раней вазілі ў в. Слаўнае, цяпер працуе храм у Басценавічах.

Увечары 17 снежня “свячное брацтва” сабралася для застолля ў хаце Прылепа Зоі Леанідаўны, дзе свяча будзе стаяць наступны год.

 

Веды і навыкі, якія могуць быць карыснымі і цікавымі:

Абрад і сёння захоўвае старажытную сакральную функцыю, якая заключаецца ў веры носьбітаў традыцыі ў звышнатуральную сілу свячы дапамагаць чалавеку, калі да яе звярнуцца і даць аброк. Менавіта гэта функцыя робіць абрад шанавання свячы актуальным для сучаснага грамадства. Па словах носьбітаў свяча дае здароўе сям’і, родным, таму яны «абракаюцца самі на сябе і на сваю сям’ю»; а «вопратка» свячы – святая і гаючая. Лічыцца, што дом, дзе знаходзіцца свяча, становіцца поўны дабрабыту, яго абыходзяць ліха і хваробы, калі ў хаце ёсць нежанатыя хлопцы ці незамужнія дзяўчаты, то яны абавязкова знойдуць сабе пару, бо святая Варвара нясе ў хату мір і спакой. У супольнасці прынята звяртацца да свячы на працягу ўсяго года: гаспадыня хаты, дзе сакральны атрыбут знаходзіцца, звяртаецца да яе, і калі здарыцца штосці добрае, і калі дрэнная падзея закране жыцццё. Абрад аб’ядноўвае ў вузкае кола свяшчэннага жаночага саюзу, што дае падставу ганарыцца сваёй прыналежнасцю да гэтай закрытай супольнасці. Адсюль узнікае і асноўны пастулат узаемаадносін між жанчынамі – гуртам, талакой прыйсці на дапамогу аднаму з членаў саюзу, калі здарыцца якая-небудзь бяда або чакае цяжкая праца, выканаць якую своечасова адной нельга. Такім чынам, можна меркаваць аб наяўнасці камунікатыўнай функцыі і функцыі ўнутранай рэгуляцыі жыцця супольнасці.

Паходжанне

Першапрычыну ўзнікнення традыцыі ўшанавання аброчнай свячы сённяшняе пакаленне вяскоўцаў ужо не памятае. Разам з тым пасляваенная гісторыя пераходаў свячы з хаты ў хату добра вядома ўсім жыхарам Басценавіч. Па словах вясковых жанчын, гісторыя той свячы, якая сёння перадаецца ў супольнасці і існуе ў вёсцы з 1905 г., звязана з лёсам некалькіх сем’яў. Юлія Андрэеўна Шумянцава паведаміла, што яшчэ яе бабуля – Сяргеева Наталля Алентаўна, 1892 г. н., памятала як пачалі праводзіць гэты абрад і сама потым удзельнічала ў ім. У абрадзе «Варвараўская свечка» ўдзельнічала таксама і бабуля мужа Шумянцавай Ю. А. – Шумянцава Таццяна Уласаўна, 1894 г. н., і яе маці – Кулікова Ганна Васільеўна, 1924 г. н., якая прывяла Юлію Андрэеўну на абрад, калі той было 10 год. Вакол аброчнай свячы сфарміраваўся своеасаблівы саюз жанчын – прадстаўніц розных сем’яў, часцей за ўсё сталага і сярэдняга ўзросту, якія далучыліся да абраду, каб праз аброк свячы пазбавіцца кожная свайго асабістага гора ці няшчасця. З году ў год свяча пераходзіць з хаты ў хату, ад адной гаспадыні да другой. Паслядоўнаць чаргавання не парушаецца дзесяцігоддзямі. Жанчыны наперад ведаюць, праз некаторы час шаноўная «госця» вернецца «на кругі свае» і зноўку стане надзейным абярэгам для хаты, гаспадаркі, а найперш, для сям’і. Калі ж нейкая гаспадыня жадае далучыцца да саюза аднавясковак, то ў яе хату свяча завітае ў гэты жа год. Тым не менш носьбіты абраду «Варвараўская свечка» ўтвараюць замкнёнае кола, таму і свяча рухаецца з хаты ў хату адпаведна гэтаму колу. Верагодна, некалі была пачатковая кропка адліку часу і месца-хаты, а потым паступова далучаліся іншыя жанчыны. Г. Н. Далгунова, В. Н. Жабыка, І.В. Калтунова, І.В. Яўсеянка – носьбіты абраду «Варвараўская свечка» – расказалі, што яшчэ зусім нядаўна ў вёсцы было два гурты жанчын, якія аб’дноўваліся вакол дзвюх аброчных свечак. Сёння засталася толькі адна свяча.

У час абраду носьбіты традыцыі спяваюць псалмы, прысвечаныя жыццю святой пакутніцы Варвары; гатуюць ежу для развітальнага стала ў хаце, дзе свяча год знаходзілася да абрадавай дзеі і да стала, які накрываецца ў новай хаце, дзе свяча будзе стаяць год наступны.

Псалмы

Святая  Велікамучаніца Варвара

І всем честное страданіе Твое

Ты же за Хріста пріцерпела Есі

  Хріста твоему

 Са слоў жыхаркі вёскі Басценавічы

 Шумянцевай Юліі Андрэеўны

 

Ішлі прайшлі Трі Ангелы, Трі Свяціцелі

На встречу ім Маць Пречістая

“Аці чулі, аці відзелі , Моего Сына,

Вашего Бога?”

Адзін кажыць:– “Мы не чулі”

Другі кажыць:– “Мы не відзелі”

Трэці кажыць:– “Стойце Братцы,

не тойцеся і не бойцеся,

Вашего Сына жыды  укралі,

На крест ручкі распіналі”

Пайшла Маці заплакаўшы,

Дарожачкі не бачыўшы

Дзе след найдзець – крестом кладзець,

Дзе кровь найдзёт- слезой абальёт.                            

 Са слоў жыхаркі вёскі Басценавічы

 Шумянцевай Юліі Андрэеўны

 

                          “Варвара”

               (спяваецца пасля велічання)

Куплет:

Айцец Благадаці, ды родная Маці

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Бацюшка пазнаўшы, цямніцу закрыўшы

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

С цямніцы збежала, у поле пабежала

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

У поле пабежала, к пастуху прыбежала

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Пастух, пастушочак сахрані ты Варвару

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Зямля разкрылася Варвара схаранілася

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Бацюшка ўзнаўшы ў поле пабежаўшы

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

У поле пабежаўшы к пастуху прыбежаўшы

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Пастух, пастушочак ці не відаў ты Варвару

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Пастух не сказаўшы пярстнём указаўшы

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Пастух стаў камянём, а стада саранчою

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Узяў Бацюшка мечык і снял галоўку с плечык

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Узяла сваю главу і пайшла да Кіева

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

У Кіеўскім Саборе лягу на прістоле

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Людзі будут хадзіці поў ночы прасіці

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Я буду лежаці, помочы даваці

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Сляпым на празренне, безумным на памяць

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Куплет:

Бязрукім на ўладзенне, бязногім на хаждзенне.

Прыпеў:

Варвара прекрасная, нявеста Хрістовая

Са слоў жыхаркі вёскі Басценавічы

  Даўгуновай Ганны Нікіцічны

 

 “Велічальная”

Велічаем, велічаем цябе

Святая  Велікамучаніца Варвара

І всем честное страданіе Твое

Ты же за Хріста пріцерпела Есі

Хріста твоем

Са слоў жыхаркі вёскі Басценавічы

 Даўгуновай Ганны Нікіцічны

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Працуючы над праектам, навучэнцы пазнаёміліся з праваслаўным  гістарычным помнікам. У выніку дзейнасці ў гэтым напрамку вучні набылі  навыкі збору інфармацыі, вопыт яе абагульнення і сістэматызацыі. Займаючыся вывучэннем свят у гонар святых, дзеці даведаліся пра рэгіянальныя  асаблівасцямі іканаграфіі, жыццё стараверскіх суполак у Беларусі.
        Атрыманы вопыт развівае высокія маральныя якасці асобы вучня, а прыклады жыццяпісу святых роднага краю садзейнічаюць фарміраванню ў вучняў ўласнага светапогляду.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЛІТАРАТУРА

1.     Дучыц, Л.У. Археалагічныя помнікі ў назвах, вераваннях і паданнях беларусаў / Л.У.Дучыц. – Мінск,1993.

2.     Каханоўскі, Г.А. Повязь часоў / Г.А. Каханоўскі. – Мінск, 1992.

3.     Ляўкоў, Э.А. Маўклівыя сведкі мінуўшчыны / Э.А.Ляўкоў. – Мінск, 1992.

4.     Катовіч, А. Аброчная свечка святой Варвары / А. Катовіч, Я. Крук // Звязда № 6 ад 15.01.2010.

5.     Катовіч, А. Аброчная свечка святой Варвары / А. Катовіч, Я. Крук // Звязда № 6 ад 15.01.2012. [Электронны рэсурс]…………..

6.     Бацюкоў, А. На Мсціслаўшчыне “гулялі свячу” / [Электронны рэсурс]….

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ДАДАТАК

ВУСНЫ ЧАСОПIС

«АД ПРАДЗЕДАЎ СПАКОН ВЯКОЎ МНЕ ЗАСТАЛАСЯ СПАДЧЫНА…»

Апісанне матэрыялу:

У дадзеным мерапрыемстве вучні змогуць падарожнічаць па знакамітым месцам сваёй малой Радзімы, пазнаёміцца з цікавым абрадам “Варвараўская свяча”, які прыняты пад ахову дзяржавы як нематэрыяльная гісторыка-культурная каштоўнасць Рэспублікі Беларусь, з гісторыяй вёскі Басценавічы.

Мэта:

фарміраванне духоўных каштоўнасцей, цікавасці да гісторыі роднага краю.

Задачы:

1.     Пашыраць веды  навучэнцаў аб знакамітых месцах і абрадах свайго раёна.

2.     Стымуляваць пазнаваўчую актыўнасць.

3.     Выхоўваць любоў да сваёй малой Радзімы, гонар за свой народ.

Абсталяванне: камп’ютар, прэзентацыя.

Прызначэнне: матэрыял можа быць карысным настаўнікам пачатклвых класаў, класным кіраўнікам, педагогам-арганізатарам пры правядзенні выхаваўчых мерапрыемстваў.

Форма правядзення: вусны часопіс.

Ход мерапрыемства

Эмацыянальны настрой вучняў

Для стварэння эмацыянальнага настрою гучыць песня «Спадчына», словы Янкі Купалы, музыка Ігара Лучанка; вучні разглядаюць фотаздымкі, ілюстрацыі, выставу кніг і часопісаў, малюнкі дзяцей.

Настаўнік.

- Добры дзень, мае сябры. У кожнага чалавека ёсць Радзіма, і кожны любіць яе. Любіць месца, дзе нарадзіўся і жыве. Любіць родную прыроду, свой народ. Любіць сваю родную мову і песні свайго народа, казкі, танцы, кнігі ... Без Бацькаўшчыны і без свайго народа чалавек не можа жыць.

Як прыемна кожны дзень адкрываць для сябе таленавітасць нашага народа, бачыць прыгажосць роднага куточка, слухаць пявучую беларускую мову і адчуваць ў душы вялікі гонар за сваю Радзіму. Таму сёння мы з вамі накіруемся ў падарожжа па старонках вуснага часопіса “Ад прадзедаў спакон вякоў нам засталася спадчына…”

Выходзяць дзеці ў нацыянальных касцюмах.

 

Вучань1.

Яна мне дадзена адзіная

На ўсё жыццё, на цэлы век.

Мая адзіная, радзімая

Ў вянках лясоў і стужак рэк.

Заўсёды самая прыветная,

Як сонца, свеціцца сама,

Жыве, як мара запаветная,

І роўных ёй — нідзе няма.

Яе праменнямі сагрэтая,

Наліта сілай маладой,

Іду, нястомная, па свету я

Яе часцінкаю жывой.

І ганаруся ўсюды смела я,

Што вырасла на той зямлі,

Якую клічуць Руссю Белаю,

Што тут дзяды мае жылі.

Вучань 2.

Ты такі ненаглядны —

Мой радзімы куточак зямлі.

Ты такі ненаглядны —

Край, дзе крылы ўзнімаюць буслы,

Дзе асколачкам неба

Васілёк у мірным полі цвіце

І ля кожнай хацінкі

Прыгажуня бяроза расце,

Край азёраў глыбокіх

І чаромхавых белых завей,

Ідэалаў высокіх,

Працавітых і шчырых людзей.

Тут з адкрытай душою

Запрашаюць гасцей у свой дом.

Тут накормяць, напояць,

Абагрэюць сардэчным цяплом.

Вучань 3.

Быць Беларусам —

Гэта значыць

Свайго ні гуку не забыць,

Усё чужое перайначыць,

Каб Беларусі вечнай быць!

Быць Беларусам —

Гэта значыць

За родны край згараць на дым,

Па-беларуску чуць і бачыць

На гэтым свеце і на тым.

Настаўнік.

Кожны чалавек павінен ганарыцца той мясцінай, дзе нарадзіўся і жыве, любіць свой родны куточак (малую радзіму) як часцінку нашай Бацькаўшчыны.

Беларусь — край легенд, казак і паданняў. Зямля пад белымі крыламі, сінявокая Беларусь — так вельмі часта называюць нашу родную краіну. Яна славіцца сваімі лясамі, рэкамі, азёрам, працавітымі і шчырымі людзьмі.Мы павінны ведаць гісторыю сваіх вёсак. У нашым класе вучацца дзеці з розных вёсак. Таму мы падрыхтавалі матэрыял пра дзве вёскі. І прадстаўляем вам дзве першыя  старонкі нашага часопіса “З гісторыі вёскі Капачы” і  “З гісторыі вёскі Басценавічы”

Выходзіць вучань і прадстаўляе першую старонку.

Старонка 1. “З гісторыі вёскі Капачы”

Вёска Капачы з 1855 года належала памешчыцы Корзун. У 1897 годзе ў вёсцы было 10 двароў, 98 жыхароў.

Да рэвалюцыі ў вёсцы Капачы было 19 сялянскіх двароў. У сялян было па 3-4 дзесяціны зямлі. Тры кулакі – Кавецкі, Ракаў і Сухавараў мелі па 15-20 дзесяцін. Зямля ў Капачах належала памешчыку Кучуку Станіславу. 25 дзесяцін зямлі, дом, сад (пазней там была размешчана старая Копачевская школа), меў шляхціц Ціханоўскі. Савецкая ўлада ўстаноўлена ў студзені 1918 года. У 1919 годзе адкрыта працоўная школа 1-ай ступені. У 1926 годзе ўжо вучылася 45 вучняў. У 1931 годзе на былых панскіх землях быў утвораны ўчастак саўгаса «Чырвоны сцяг». У 1932 годзе з аддзялення быў арганізаваны самастойны саўгас. У ім было тры аддзяленні. Цэнтрам была вёска Пісарэўшчына, якая ў 1939 годзе знесена ў вёску Клін. Імем вёскі Пісарэўшчына быў названы калгас. Але ўмовы ў Капачах апынуліся больш падыходнымі для вядзення гаспадаркі: бліжэй вада, чыгунка і кантора саўгаса размяшчалася ў Капачах. Наркомзем адмовіўся змяніць назву саўгаса і друк, таму саўгас так і называўся імем знесенай вёскі, аб якой цяпер многія не ведаюць.

У Вялікую Айчынную вайну з 14 ліпеня 1941 года па 28 верасня 1943 года была акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі.

Старонка 2. “З гісторыі вёскі Басценавічы”

Сваю гісторыю вёска вядзе з 1777 году. У той час яна ўваходзіла ў Чэрыкаўскую акругу Магілёўскай губерніі. У 1816 годзе ў вёсцы было 33 двары, 166 жыхароў. У 1897 годзе – 57 двароў, 408 жыхароў, дзейнічала школа граматы, існавала карчма. Штогод 20 ліпеня і 15 жніўня праводзіліся таржкі. Насельніцтва апрача земляробства займалася  сталярным і бандарным промысламі. Каля 1880 году пабудавана царква, якая з’яўляецца помнікам драўлянага дойлідства з элементамі класіцызму. У пачатку 20-га стагоддзя дзейнічала школа, у якой у 1905 годзе навучалася 45 хлопчыкаў і 10 дзяўчынак.

Савецкая ўлада ўстаноўлена ў лістападзе 1917 года. У 1926 годзе у вёсцы было ўжо 97 двароў, 626 жыхароў.

У Вялікую Айчынную вайну з 14 ліпеня 1941 года да 29 верасня 1943 года была акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі.

 

 

 

Вучань 4.

Нам ніколі не памерці

ані ў якім горы, —

з баявой зямлі не сцерці

сінія азёры:

нашу Нарач, нашу Свіцязь,

Вечалле, Асвею...

Партызанскі край, што віцязь,

Нам здабыў надзею.

Нам ніколі не памерці,

Не растаць, як свечкі:

Прападуць азёры ў свеце —

Застануцца рэчкі: наша Ясельда, і Шчара,

І Дняпро, і Нёман...

Беларусь — край светлых чараў —

Кожнаму знаёма.

Нам ніколі не памерці,

Не растаць, як знічкі:

Пасля нас і нашы дзеці

Стануць ля крынічкі —

І Айчынаю прадвесняй

Будуць ганарыцца...

Беларусь — крыніца песні

І любві крыніца!

Настаўнік.

- Дзеці, а ці ведаеце вы, што адносіцца да духоўных святынь нашай зямлі?

- Чаму вы так лічыце?

- Ці ведаеце вы, дзе знаходзяцца храмы на нашай Мсціслаўскай зямлі?

Зараз мы вас пазнаёмім з самым найбліжэйшым праваслаўным храмам, які знаходзіцца ў вёсцы Басценавічы –Свята-Пакроўская царква.

Выходзіць вучань і прадстаўляе наступную старонку.

Старонка 3. “Свята-Пакроўская царква”.

Вучань 5.

      У цэнтры вёскі Басценавічы знаходзіцца царква Пакрову Божай маці. Пабудавана ў 1890 з дрэва. Помнік архітэктуры неакласіцызму. Вырашана кананічнай 4-часткавай кампазіцыяй: папярочны прамавугольны ў плане зруб прытвора, бабінец, квадратная ў плане 2-ярусная малітоўная зала, 5-гранная апсіда з бакавымі рызніцамі.

Разнастайныя дахі ўтвараюць складаны сілуэт будынка. Гарызантальна ашаляваныя фасады прарэзаны прамавугольнымі аконнымі праёмамі ў разных ліштвах з замковым каменем. Тры ўваходы былі аформлены 2-схільнымі казыркамі. Пасля рэвалюцыі 1917 у вёсцы Басценавічы царква была закрыта. І шмат часу выкарыстоўвалася не па сваім значэнні.

За гэты час драўляная царква набыла ўжо псэўдарускі выгляд. Што да яе ўбрання, то тут яшчэ зберагаліся шыкоўныя ўніяцкія аўтары, багата розных абразоў у старасвецкіх шатах, шмат самых розных царкоўных рэчаў розных эпох разабралі па сваіх хатах і бераглі мясцовыя жыхары.

 

Мы даведаліся, што ў вёсцы Басценавічы была свая школа іконапісу. Некаторыя з твораў басценавіцкіх майстроў да гэтага часу захоўваюцца ў музеях Беларусі.

«Цалаванне Іакіма і Ганны». 1723-1728. 

Нацыянальны мастацкі музей

 

 

«Стрэчанне». 1731

Мінскі кафедральны сабор

 

«Пакланенне вешчуноў». 1723-1728

Нацыянальны мастацкі музей

 

«Аўрамій i Меркурый Смаленскія». 1723-1728 

Нацыянальны мастацкі музей

«Маці Божая Адзігітрыя» (1640)

Нацыянальны мастацкі музей

Да 2012 году царква знаходзілася амаль у разбураным становішчы. У 2012 годзе  пачалося адраджэнне царквы. Збіралі сродкі усім мірам. 17  лістапада 2013 года адбылося асвяшчэнне адноўленага храму ў гонар пакрову Божай Маці.   

 

 

Настаўнік.

Мая Беларусь... Еýрапейская дзяржава — зялёны лiсток на карце: лясы, пералескi, лугi, пушчы, ураджайныя палеткi. Вакол нас — карагод краiн: Расiя, Украiна, Лiтва, Польшча. Беларусы здаýна жывуць мудрымi запаветамi прашчураý: «Сонца — на ýсiх адно, Зямля — адна, трымайся сваёй хаты, беражы свой гонар, не бяры чужое».  Галоýны скарб маёй краіны — ЛЮДЗI! Яны ýслаýляюць сваю зямлю, нясуць у свет добрае iмя беларусаý.

«Ці задумваліся, які ён, беларус?... Што гэта за народ? Беларус якраз адрозніваецца шчодрасцю, заўсёднай гатоўнасцю прыйсці на дапамогу ў бядзе. Калі раней у каго на вёсцы здараўся пажар — вёска талакою ішла красці панскі лес, калі не было свайго, за пару дзен ставілі пагарэльцу новую хату, дзялілася з ім жытам …. Потым з кожнай хаты неслі рэчы: хто посцілку, хто палатно, хто гаршкі. Галоўнае ў нашым характары — гасціннасць добрага да добрых». (Уладзімір Караткевіч. Зямля пад белымі крыламі.)

Лёс нам даў мірны характар, чулае сэрца, шчырую душу, бязмерную шчодрасць і гасціннасць. Беларусы славяцца сваімі народнымі традыцыямі і абрадамі. Зараз мы пазнаёмім вас з адным такім абрадам, які ўжо шмат год берагуць жанчыны з вёскі Басценавічы.

Выходзіць вучань і прадстаўляе наступную старонку.

Старонка 4. “Варварынская  свяча”.

Вучань 6.

Абрад вядзе сваю гісторыю з 1905 года. Ужо на працягу 105 гадоў  свечка аберагае вяскоўцаў Басценавічаў. Знайсці першапрычыну ўзнікнення традыцыі ўшанавання свечкі даследчыкі не змаглі, паколькі звесткамі аб гэтым сучасныя вяскоўцы не валодаюць. Добра вядомая толькі пасляваенная гісторыя яе пераходу з хаты ў хату. Па аповедах носьбітаў традыцыі, большасць з якіх пажылыя жанчыны,  свечка зроблена ў гонар пакутніцы Варвары, таму ў склад групы людзей, якія ў свой час давалі зарок, абяцанне і штогод паўтараюць сакральны абрад, уваходзяць толькі жанчыны. Калісці ў вёсцы існавала і Мікольская свечка, вакол якой групаваліся мужчыны. Аднак з часам мужчынскі  саюз распаўся і далейшы лёс свечкі невядомая. Варварынская свечка з года ў год пераходзіць з аднаго дома ў іншы, ад адной гаспадыні да іншай. У кожным дома свечка знаходзіцца на працягу года. Паслядоўнасць яе перамяшчэння не парушаецца дзесяцігоддзямі. Жанчыны ведаюць, праз які час да іх вернецца шаноўная "госця" і зноўку стане надзейным абярэгам для ўсяго дома, гаспадаркі, але ў першую чаргу для сям'і. Носьбіты абраду "Варварынская свечка" ўяўляюць замкнёны круг, і таму свяча рухаецца з хаты ў хату адпаведна гэтаму колу. Аднак, калі новая гаспадыня жадае далучыцца да саюза аднавясковак, то ў яе дом доўгачаканая "госця" прыйдзе ў гэты ж год. Падзеі абраду разгортваюцца ўвечары 16 снежня (у 18.00). Жанчыны, члены абрадавага саюза, спачатку збіраюцца ў доме, дзе знаходзілася на працягу года "свечка Варвары", і гаспадыня накрывае развітальны стол. Затым удзельніцы адпраўляюцца са свечкай у дом, куды свечка пераходзіць на наступны год. Тут гаспадыня сустракае гасцей, абетную свечку ўсталёўваюць на засланым белым абрусам стале пасярод хаты. Па сваёй форме свяча нагадвае чалавека з узнятымі рукамі. Яе "тулава" прыблізна 40 см у вышину і 25 см у таўшчыню. На працягу здзяйснення абраду жанчыны чытаюць малітву. Свечку спачатку абнаўляюць, пашкоджаныя ўчасткі замяняюць. Затым яе "апранаюць": ўпрыгожваюць стужкамі, папяровымі кветкамі, павязваюць белы тканкавы фартух. У такім вобразе абетная свечка-нявеста застаецца ў доме на працягу года. Побач з "Варварынскай свечкай" заўсёды павінна знаходзіцца ікона святой пакутніцы Варвары.

  

 

Вучань 7.

Што такое Бацькаўшчына,

Знаеш?

Гэта рэчка, сцежка лясная,

Гэта ў лузе залатая пчолка,

А ў вачах тваіх — вясёлка.

Бацькаўшчына — гэта дом твой,

Школа;

Гэта песні, што звіняць наўкола,

Гэта сам ты,

Гэта тата твой і мама.

І сябры твае таксама.

Настаўнік.

Мая Беларусь! Мы кожны дзень адкрываем для сябе гаючыя крынiцы роднай мовы, народнай мудрасцi, самабытнай культуры беларусаý.

Зямля для народа неабходна, як глеба для дрэва. А мова, літаратура кожнай краіны, яе культура — плён гістарычнага развіцця нацыі. Толькі на роднай зямлі чалавек дыхае свабодна, адчувае падтрымку сваіх блізкіх і родных, можа карыстацца спадчынай продкаў. А зараз мы адкрыем апошнюю стааронку нашага часопіса.

Старонка 5. “Спадчына продкаў”.

Багатая беларуская мова прыказкамі, прымаўкамі. Памерлі ўжо людзі, якія сказалі мудрыя словы, а прыказкі працягваюць жыць.
Дзяўчынка і хлопчык (па чарзе).
Дарагая тая хатка, дзе радзіла мяне матка.
Родная зямелька, як зморанаму пасцелька.
На Радзіме і паміраць лягчэй.
У родным лесе і куст родны.
У сваім краі, як у раі.

Настаўнік.  А зараз правядзём гульню-конкурс "Хто хутчэй?". Будзем чытаць скорагаворкі.

1.     Ехаў Пракоп з Пракопіхаю і малым Пракапяняткам.

2.     На рэчцы Лука спаймаў рака ў рукаў.

Настаўнік. Сёння мы падрыхтавалі і хвілінку-весялінку.

(Дзеці па чарзе расказваюць кароткія смешныя гісторыі.)

Маленькі хлопчык прынёс дадому чарапаху.

- Навошта яна табе? — пытаецца маці.
- Хачу праверыць, ці праўда, што яна жыве 200 гадоў.

*  * *

- Марынка,  ты  вельмі  непаслухмяная дзяўчынка. Адны непрыемнасці праз цябе. Я ўся пасівела.
- Мамачка, калісьці і ты,- напэўна, не слухалася. Паглядзі, колькі сівых валасоў у бабулі.

*  * *

- Дзядуля, а ты быў маленькі?
- А як жа, унучак. I ў першы клас хадзіў, як і ты.
- Відаць, смешны быў ты ў школе са сваёю барадою?

* * *

- Ты не бойся,  — супакойвае маці сына перад кабінетам зубнога ўрача. 
— Нічога тут табе не зробяць.
- Тады чаго мы сюды прыйшлі?

Настаўнік.  Ці любіце вы загадкі? А як вы думаеце, для чаго загадваюць загадкі? Правільна, яны вучаць думаць, развіваюць кемлівасць, фантазію.
Дык давайце падумаем разам.

1.     Жывы — чорны, памрэ — чырвоны. (Рак.)

2.     Зубастыя, а не кусаюцца. (Граблі.)

3.     Высока стаіць, навокал глядзіць, у белай кашулі і люльку курыць. (Комін.)

4.     Каля носа ўецца, а ў рукі не даецца. (Дым.)

А цяпер вы самі загадайце загадкі, і мы ўсе будзем іх адгадваць.

(Дзеці прапануюць загадкі.)

 Настаўнік.

Кожны з нас, хто жыве ў Беларусі, павiнен задаць сабе пытанне: што я зраблю сёння, цяпер для сваёй адзiнай Айчыны, як пражыву год, каб не было сорамна нi мне самому, нi маёй сям’i. (Думкі дзяцей.)

Беларусь — мая радзіма, мая любімая зямля. Я вырасла тут і цяпер жадаю ўсе свае сілы, здольнасці, стараннасць укласці ў гэту краіну. Я веру, што ў маёй радзімы вялікая будучыня, і я жадаю будаваць яе разам са сваім народам — беларусамі. Я жадаю аддаць маёй Айчыне ўсю маю любоў. Вельмі хочацца, каб і вы ў сваіх сэрцах назаўсёды захавалі гордасць, павагу і любоў да роднай зямлі, якая вас гадуе, пестуе і стварае ўсе ўмовы для вашай шчаслівай будучыні.

Мы закрываем наш часопіс. Дзякуй усім за ўвагу!

Скачано с www.znanio.ru