ПРОЕКТ

«Өрлеу» БАҰО АҚ филалы Қарағанды облысы бойынша білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттыру институты Тәрбие және тұлғаны әлеуметтендіру кафедрасы  Жоба  Тақырыбы: Мектеп жасына  дейінгі балаларды қазақ тіліне тәрбиелеу және оқыту барысында ойын түрлері мен  әдіс­тәсілдерді тиімді пайдалану. Ғылыми жетекші: Смағұлова Ғ.Ғ, аға оқытушы Орындаған: қазақ тілі  мұғалімдері: Дуйсебекова Р.Б., Кабдымананова Р.Т., Оразгалиева М.М.,Ракишева  А.Т.,Палманова А.А. Теміртау 2016ж. Жоба  мазмұны  1. Кіріспе         ____________________________           3 бет 2. Негізгі бөлім _______________________         4­10 бет 3. Глоссарий _______________________ 11 бет 4. Қорытынды  _________________________                     12 бет 5. Пайдаланған әдебиеттер ____________                            13 бет Кіріспе бөлім «Ойын – бала үшін өмірлік тәжірибе» М. Жұмабаев «Ойын ойнап ән салмай, Өсер бала бола ма?»                      А.Құнанбаев Ойын  баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятып, бүкіл өміріне ұштаса береді. В.А.Сухомлинскийдің сөзімен айтқанда:  «Ойынсыз ақыл­ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуда мүмкін емес».  Ойын – балалар өмірінде өте маңызы зор нәрсе. Үлкендердің қайраткерлігі, жұмысы, қызметі қандай маңызды болса, өскен кезде жұмыста да көбнесе сондай болады. Сондықтан болашақ қайраткер ең алдымен тәрбиені ойын арқылы алады.                                               А. С. Макаренко           Президент Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан­2050» Стратегиялық бағдарламасында «Қазақ тілі­рухани негізіміз. Біздің міндетіміз­оны барлық салада белсенді  пайдалана отырып дамыту. Біз ұрпақтары­мызға бабаларымыздың сандаған  буынының тәжірибесінен өтіп, біздің де үйлесімді үлесімізбен толыға түсетін  қазіргі тілімізді мұраға қалдыруға тиіспіз... «деген талабына орай, ҚР «Білім  туралы» заңын (2007ж), ҚР «Білім туралы» заңына «Өзгерістер мен  толықтырулар енгізу» туралы (2011ж), Қазақстан Республикасында білім беруді  дамытудың 2011­2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына, «ҚР   білім беру жүйесін дамыту тұжырымдамасына» ҚР «Тілдер туралы» заңына, «  Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011­2020 жылдарға арналған мемлекеттік  бағдарламасы» және ҚР Үкіметінің қаулысымен бекітілген  ҚР МЖМББ стандартына сәйкес, тіл мамандары үшін құрастырылды. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға  міндетті білім беру стандартының  «Қатынас» білім беру саласының мазмұнына сәйкес, орыс тілді топтардағы  балалардың қазақ тілінде коммуникативтік­тілдік құзіреттілігін қалыптастыру  заман талабы десек елбасымыз «Қазақстан білім қоғамы жолында»  тақырыбындағы баяндамасында «Озық халықаралық тәжірибелер негізінде  мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуда заманауи оқыту әдістемелерін енгізу  керек. Олар инновациялық білім беру технологиялары­креативті болуы тиіс»  деген.  Мектепке дейінгі ұйымдарда мемлекеттік тілді үйретуге арналған  «Алғашқы қадам», «Зерек бала», «Біз мектепке барамыз» бағдарламаларды  пайдалана отырып  тиімділігін арттырамыз.                                                                                                                                                                                 Негізгі  бөлім Жобаның идеясы:            Мектепке  дейінгі оқытудың қандай да болмасын түрлерін ұйымдастыру жолдарын айқындау­ ең басты мәселелердің бірі. Тәрбие беру мен оқыту орыс тілінде ұйымдастырылған балабақша топтарында қазақ тілін оқытудың қай түрін алсақ та, ол оқыту – үйрету үдерісінің бүкіл жүйесін құрайды.           Оқыту – балалардың ақыл­ойына, қабілеттерінің дамуына әсер ететін, ең жаңа біліми ақпараттарды игеруге бағытталған, үйретуші мен үйренушінің өзара әрекеті.                                 Жобаның өзектілігі:         Қазақстан Республикасындағы мектеп жасына дейінгі тәрбиелеу мен оқыту  бойынша жалпыға міндетті мемлекеттік білім беру стандартында қазақ тілін  оқыту үш жастан бастап қарастырылған.  Қазақ тілі «Қатынас» білім беру саласына енеді. Оның мақсаты ана тілінің басты  құндылықтарын меңгерген, ана тілінде және қазақ тілінде әлеуметтік мәдени  өзара әрекеттестікке түсуге дайын, қоршаған ортамен вербалды және вербалды  емес құралдармен қарым­қатынасқа түсуге қабілетті мектеп жасына дейінгі екі  тілді меңгерген тұлғаны тәрбиелеу, сондай­ақ тілдік белсенділікті, қарым­ қатынасқа түсу мәдениетін қалыптастыру, өзін және өзгені түсінуге қабілетті  болуға үйрету. Мектеп жасына дейінгі балалардың өмірге қадам басардағы  алғашқы қимыл – қозғалысы – ойын, сондықтан да оның мәні ерекше. Олай болса  сабақ үрдісінде түрлі ойын тәсілдерін тиімді пайдалану жұмыстары бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр. Жобаның жаңалығы: Ойын ортасы ойындар технологиясының ерекшелігін анықтайды: затпен және затсыз ойындар, үстел үстінде, көшеде, бөлмеде, компьютерде, оқу техникалық құралдармен және түрлі жүру техникасымен ойындар.  Ойын іс­әрекетінің психологиялық тетіктері тұлғаның өзін­өзі көрсету, өзін­ өзі бекіту, өзін­өзі реттеуге деген күрделі қажеттіктеріне сүйенеді.  Бала ойындарының мазмұны келесідей кезектілікпен дамиды:  ­ заттық іс­әрекет; ­ адамдар арасындағы қарым­қатынас; ­  қоғамдық тәртіптің ерекшеліктерін орындау.  ­ дидактикалық   (ой­өрісті   кеңейту,   танымдық   іс­әрекет;   практикалық   іс­ әрекетте қажет белгілі бір қабілеттер мен дағдыларды қалыптастыру және т.б.);  ­ дамытушы   (назарды,   есте   сақтауды,   сөйлеуді,   ойлауды,   көз   алдына елестетуді,   қиялды,   шығармашылық   идеяны,   заңдылықтарды   орнату,   оңтайлы шешімді табу қабілетін және т.б. дамыту);  ­ тәрбиелеуші   (өз   еріктерін   тәрбиелеу,   мінез­құлық,   эстетикалық   және дүниетанымдық позицияларын қалыптастыру, ынтымақтастықты, бірлестікті, тіл табысушылықты және т.б. тәрбиелеу);  ­ әлеуметтендіруші   (қоғам   нормалары   мен   құндылықтарына   үйрету; ортаның жағдайларына бейімдеу және т.б.).  Болжамы: Егер мектепке дейінгі ұйымдарда мамандану мен нақты жағдайларға тәуелді  болатын технологияларды түзету мүмкіндіктері үшін жағдайлар жасалса, егер  балалардың денсаулығының статистикалық мониторингіне сүйеніп,  технологиялық ықпал ету қарқындылығына қажетті түзетулер енгізілсе, әрбір  балаға жекелей оқыту қамтамасыз етілсе, мектепке дейінгі ұйым педагогтары мен ата­аналарда оң мотивация қалыптасатын болса, мектепке дейінгі ұйым  жұмысында денсаулық сақтау педагогикалық технологияларды қолдану тәрбие  мен білім беру үдерісінің нәтижелілігін арттырады, тәрбиеленушілердің оқуға  деген ынтасы жоғарлап  баланың  қиялы, логикасы, қызығушылығы, белсенділігі,  қимыл – қозғалысы, жан ­ жақтылығы, жылдамдылығы мен тапқырлығы, ептілігі  артып, әрі әр бала жинақылыққа, белгілі бір ережеге бағынуға үйренер еді және  тыңдай, есте сақтай білуге, субъектінің еркін дамуына дағдыланар еді. Жобаның мақсаты: Ойын  түрлерін қолдану арқылы пәнге, тіл үйренуге деген қызығушылығын  ояту, логикалық ойлау қабілеттерін дамытып, таным әрекетін қалыптастырып,  белсенділігін арттыру, сөздерді орынды қолдану дағдыларын жетілдіру                                   Жобаның  міндеттері: ­ Ауызша сөйлеу үдерісіне қызығушылықтарын қалыптастыру мен дамыту. ­ Ойлау барысында сөздің дыбыстық мәдениетіне тәрбиелеп, қазақ  тіліне тән  дыбыстарды дұрыс таза айтуға үйрету. ­ Тілдің гарамматикалық құрлысын қалыптастыру. ­  Ойын барысында қойылған сұрақтарға саналы түрде дұрыс жауап беруге,  ұсынылған ойын тапсырмаларды дұрыс орындауға, не істегені туралы айтып  беруге үйрету. ­ Диалог түрінде сөйлесу дағдыларын ойын арқылы ойлау қабілеттерін дамыту. ­ Қазақ тілінде  бір­бірімен қарым­қатынас жасай отырып, өз бетінше жұмыс  істеуге, ізденуге тәрбиелеу.  Алғашқы   тіл   сабақтарынан   бастап,   баланы   өзге   тілде   сөйлетуге қызықтыратын, айналасындағы зат, құбылыстардың қазақша  аталуын үйрету үшін қолданылатын   ыңғайлы     әдістердің   бірі   –  ойындар.   Баланың   шамысына   қарай берілетін бағдарлама материалдарын меңгерту, үйренген білім дағдыларын бекіту жұмыстары ойын арқылы жүзеге асырылады.   Педагог сабақ оқыту мен қатар ойнай да білу керек. Қаазақ тілі құралдарының қатарында ерекше орын беретін ойын түрлері қазақ тіліне тән дыбыстарын дұрыс айтуға арналған ойындар болуы керек. Қазақ тілі дыбыстарына арналған альбомдар, ойын­жаттығулар, аударма сөздіктер,   санамақ,   өлеңдар   жинақталуы   керек.   Әсіресе     қолданылатын материалдар   қазақ   халқының     ұлттық   ерекшеліктерін   танытарлықтай     болуы керек. Әр ойынның ойнатылу шарты, құрал жабдықтары кабинетте сақталады. 1. Қазақша сөз формаларын  бекітетін ойын­тапсырмалар. 2. Сөйлесу, әңгімелесу арқылы ұйымдастырылатын ойындар. 3. Қимылдық ойындар 4. Саусақ ойындары  5. Дидактикалық ойындар 6. Сөздік ойындар  7. Сұрақ­жауап ойындар 8. Ұлттық ойындар          Сабақ өту кезеңінде сабақты қатаң ережемен өте бермей, бір мезгіл еркін  тақырыпта , ойын, сұрақ­жауап арқылы өту балаларға еркін ойлауға, өз ойларын  тартынбай айтуға, сөйлеу мәдениетін меңгеруге бағыттайды. өз ойынан ойын  ойлап табу, ұйқастар табу, жұмбақтар шешу, үйренуге тәрбиелеу  баланы сабақта  ойсыз, бейғам отырудан сақтайды. Ойын технологиясы Шығарма­ шылықты  дамытады Тілді  дамытады Танымдық  қабілеттерін  дамытады Ойлау,  сақтау  қабілеттерін  дамытады Оқу –іс әректін  ұйымдастыруда Қолдану Табиғат  орталығында Серуен  кезінде Отбасында  ІІ­кіші , ортаңғы топтарға арналған оқу іс­әрекеті бойынша ойын түрлері: «Танысу», «Тыңда, көрсет, қайтала», «Кім тапқыр», «Есіңе сақта»,  «Ғажайып қоржын»,«Сұрақ­жауап» ,«Мен бастаймын,сен қошта»,  «Суреттер сөйлейді», «Орналастыр», «Сенде не бар?», «Киім дүкені»,  «Мұрын,мұрын,мұрын....», «Даусынан таны», «Дауыс қайдан шықты?»,  «Жанды ойыншықтар»,«Бұл қай мезгіл?», «Қайталамақ», «Дәмді ойын»,  «Кемпірқосақ түстері»,«Суреттерді құрастыр», «Ханталапай», «Көңіл күй»,  «Дұрыс қайтала,   көрсет», «Мен секілді қайтала», «Топта не бар?»,  «Кім көп айдады?», «Жалғастыр», «Кім тез көрсетеді?», «Айтқанды істе»,  «Ғажайып сандық», «Кім тез байқайды?», «Дүкен», «Қайтала,көрсет»,  «Тапсырманы орында», «Сыңарын тап»,    Ересек топқа арналған оқу іс­әрекеті бойынша ойын түрлері: Математикалық әлем», «Сұрақтар», «Отбасы»,  «Кім жоқ?»,  «Мынау кім?», «Үй жануарларының төлдерін ата», «Дыбысынан таны»,   «Бұл не?» « Полиглот»,«Көңілді доп», «Кім көп сөз біледі?»,  «Жыл мезгілдері», «Ойлан тап», «Кім тапқыр?», «Дұрыс жұптастыр»,  «Балабақшада кім жұмыс істейді?», «Санау», «Қай сөз артық»,  «Телефон», «Сөйлем құрау», «Сөз ойлан, тез ойлан»,    «Жабайы аңдармен үй жануарларын ата», «Көкөніс пен жемісті  сипатына қарай тап»,«Себетке сал», «Сөз құрау», «Қиындыны құрастыр», «Біз аспазбыз», «Бұл не?»,      «Үлкен ,кішкентай», «Геометриялық пішіндерді ата» Қыз қуу Ақ сүйек Асық  ойнау Арқан тартыс Аударыспақ Ұшты ­ ұшты Соқыр теке Орамал  тастамақ Ақ серек,  көк серек Итеріспек Күтілетін нәтиже: ­ Жаңа сөздерді меңгеріп, күнделікті қарым­қатынас барысында пайдаланады. ­ Жетістікке жету жолын және тәсілін іздейді. ­ Қазақ тіліне тән дыбыстарды сауатты айтуға үйреніп, сөйлеу тілінде еркін  қолданады. ­ Сұрақтарды түсініп, оған жауап беруде сөздер мен сөз тіркестерінен сөйлем  құрап айтуға дағдыланады. ­ Қазақ тілінен жүйелі білім алып, оны күнделікті өміріндегі сөйлеу тілінде  қолдана біледі. Жоба қорғау  барысында қолданылатын әдістемелер:      ­   Проблемалық оқыту технологиясы     ­     Дамыта­оқыту технологиясы      ­     Ойын технологиясы ­ Жобалау технологиясы ­ ТРИЗ технологиясы ­  Ақпараттық­коммуникативтік технологиялар ­ Денсаулық сақтау технологиясы Өлшеуіштер: ­Диаграмма сызбалары ­ тестілер ­мониторинг Қазақ тілі оқу пәнінің мектепке дейінгі білім беру мен тәрбие беру базалық білім мазмұнына қойылатын талаптар. № Құзыреттілік көрсеткіштері 1 Қатынас  мәдениеті 1 жастан бастап 3  жасқа дейін Құрдастарымен  байланысқа түседі 2 3 Тілдің­ грамматика лық құрылымы Түсінікті болу үшін  ойын дұрыс айтуға  тырысады Тілдің  дыбыстық  мәдениеті Дауысты және  дауыссыз  дыбыстарды дұрыс  айтады 4 Сөздік Өзі, отбасы  мүшелері, сүйікті  ойыншықтары  туралы сұрақтарға  жауап береді 3 жастан бастап 5  жасқа дейін Ересектердің  сұрақтары мен  өтініштеріне  жауап береді,  қарым­қатынас  жасайды Сөздерді  өзгертеді, басқа  сөздермен  сәйкестендіред,  салалас және  сабақтас құрмалас сөйлемдерді  қолданады Ана тілінің  барлық   дыбыстарын  дұрыс айтады Бейнелі  ұсынылған  жағдайларға  сүйенбей, сөздерді қолданады, сөйлеу барысында  етістіктерді жиі  5 жастан бастап 6  жасқа дейін Қоғамдық  орындарда өзін­ өзі ұстау ережесін сақтайды Грамматикалық  дұрыс сөйлеуге  тырысады, тілге  сыни қатынасын  білдіреді Сөздерді орынды  қолданады,  дыбыстарды  ажыратады,  мәнерлеп оқудың  түрлі тәсілдерін  қолданады Антоним,  синоним және көп мағыналы  сөздерді түсініп,  сөйлеу барысында қолданады 5 Байланыстыры п сөйлеу Тілегін, сезімін және  ойын білдіру үшін  сөздерді қолданады 6 Шығармашыл ық тілдік  қызмет Саусақ ойындарын,  тақпақтарды жатқа  айтады 7 Шығармалард ы қабылдау Халық ауыз әдебиеті  шығармаларына  эмоционалды түрде  өз ойын білдіреді                   қолданады Қарым­ қатынастың негізгі түрі ­ диалогты  меңгеріп, 2­3  сөйлеммен өз  ойын жеткізеді Таныс ертегілерді  айтады,  ойыншықтар  жөнінде шағын  әңгіме  құрастырады Өзіне  ұнайтын  бірнеше  шығармаларды  атайды, ойында  әдеби бейнелерді  қолданады Түрлі сөз  таптарын,  эпитеттер мен  теңеулерді  қолданып,  монолог  қалыптасады Оқиғаларды  құрастырады,  ауыспалы және  астарлы мағыналы ойларды түсініп,  оларды қолдана  біледі Кітапқа деген  қызығушылық  білдіреді,  өлеңдерді  мәнерлеп жатқа  айта алады Айтылым  ­   естіген   жеке   сөздерді   қайталайды,   дұрыс   айтады;өзінің,   досының атын айтады, 1­10 дейін санайды, қысқа, ұйқасы жеңіл тақпақ, ән айтады.  Тыңдалым ­ суреттерді сөзбен сәйкестендіреді, Кім? Не? Қандай? сұрақтарына жауап береді; Өзінің,ата­анасының, досының атын айтады; қазақ тілінде сәлемдеседі,қоштасады,алғыс білдіре ала алады; заттардың негізгі түстерін айтады. Тілдесім  ­   педагогпен,   досымен   амандасады,   қоштасады,   алғыс   айтады,   1­2 репликадан   тұратын   диалогте   түседі;   «Иә»,   «Жоқ»   сөздерін   пайдаланып келіскен/   келіспегенін   білдіре   алады;заттарды   жақсы/жаман   деген   сөздермен бағалайды; 1­2 репликадан тұратын тілдесімге түсе алады. Әрекет алгоритмі 1­қадам Жобалық іс­ әрекеттің еліктеу­ орындаушы кезеңі Балалардың қажеттіліктеріне жауап проблемаларды беретін   Жобалық іс­ әрекеттің дамытушы кезеңі Жобалық іс­ әрекеттің шығармашылық кезеңі   тараптың Балалардың   немесе   екі қажеттіліктеріне беретін     жауап проблемаларды   ересектердің   немесе балалардың көрсетуі анықтау  2­қадам  Жоба   мақсаттарын, оның   мотивациясын қою 3­қадам 4­қадам   іс­ Балаларды әрекетті жоспарлауға   және белгіленген жоспарды іске асыруға   қатысуға тарту     Нәтижеге қол жеткізу   бойынша ересектер мен балалардың бірлескен іс­әрекеті    Жоба мақсаттарын, нәтижені болжауды бірлесе анықтау Балалардың ересектердің елеусіз көмегімен іс­әрекеттерді жоспарлауы; құралдарды анықтауы Балалардың жобаны орындауы; ересектердің сараланған көмегі Жоба   мақсаттарын, нәтижені   болжауды балалардың   дербес анықтауы        іс­ Балалардың әрекеттерді жоспарлауы (ересектің ретінде серіктес ықтимал қатысуы кезінде),   жобаны   іске асыру құралдарын айқындауы  Балалардың   жобаны орындауы; шығармашылық жанжалдарды   шешу, келісімділікке   қол жеткізу,   өзара   оқыту, бір­біріне көмек көрсетуі      5­қадам Орындаудың бірлескен талдауы   Нәтижені   талқылау:   жұмыс   барысын, әрқайсысының   әрекетін,   табыстар   мен табыссыздықтар себептерін анықтау  Глоссарий Дамыта оқыту дегеніміз ­оқыту мақсаты,міндеттері, әдіс­тәсілдері, баланың  даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқыту; Әдіс­ (metodoc)деген грек сөзінен алынған,зерттеу немесе таным жолы­ тәсілдер  жиынтығы. Әдіс –оқу –тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс  орындау үшін мұғалі мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеуі; Тәліс­ оқыту әдісінің элементі . Жоспарды хабарлау, оқушылардын  зейіні  сабаққа аудару,оқушылардың  мұғалім көрсеткен іс­қимылдарды қайталауы,  ақыл­ой жұмыстары тәсілген жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге үлес қосады. Дидактика – ежелгі грек сөзі оқыту, түсіндіру,дәлелдеу, оқу деген ұғымды  білдіреді. Дидактика  білім беру мен оқытудын теориялық және әдістемелік  негіздерін зерттейтін педагогика ғылымының саласы. Оқыту үдерісі­ мұғалім мен оқушының бірлескен іс­әрекеті. Тындалым­ «аудирование» ­«есту арқылы түсіну». Айтылым – адамдар арасындағы тілдік қатынасты жүзеге асыратын сөйлесім  әрекетінің бір түрі. Ол  тілдік қарым­қатынас барысында адамның өз ойын  жарыққа шығару процесі, өз сөзін екінші біреуге ұғынықты етіп жеткізуі. Қорытынды Жоба екі бөлімнен тұрады. Кіріспе бөлім және негізгі бөлім.  Кіріспе бөлімде Мектеп жасына  дейінгі балаларды қазақ тіліне тәрбиелеу және оқыту барысында  ойын түрлері мен  әдіс­тәсілдерді тиімді пайдалану тақырыбы бойынша жобаның  негіздемесі берілген.  Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді,  таным белсенділіктері  қалыптаса түсіп, ақыл­ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіреді.   Негізгі бөлімде жобаның идеясы,жаңалығы, күтілетін нәтижесі, болжамы,  өзектілігі топтастырылған. Белгілі бір дәрежеге жету үшін мақсаты мен міндеттері қойылған. Жоба қорғау  барысында қолданылатын әдіс­тәсіл түрлері  мен өлшеуіш методикалары берілген. Тақырып бойынша күрделі сөздерге   глоссарий жасалынды. Соңынан қортындыланып, пайдаланылған әдебиеттер тізімі жазылды. Пайдаланған әдебиеттер: ­ Қазақстан Республикасының Конституциясы. 2007 ж. ­ Қазақстан Республикасының „Білім туралы“ Заңы. 2011ж. ­   «Қазақстан   Республикасындағы     тілдер   туралы»   Қазақстан Республикасының  11.07. 1997 ж. №151­1 Заңы  ­  Бала   құқығы   туралы   Қазақстан   Республикасы   Парламенті ратификациялаған конвенциясы, 08.06.1994 ж. ­   Қазақстан   Республикасының   мемлекеттік   жалпыға   міндетті   білім   беру стандарты. Астана 23.08.2012ж. ­ Қазақстан Республикасында білім беруді  дамытудың 2011­2020 жылдарға арналған  мемлекеттік бағдарламасы. Астана. 2010 ж.  ­Балабақша ­ мектеп ­ коллежд ­ жоғары оқу орны жүйесіндегі мемлекеттік тілді деңгейлік үздіксіз оқыту стандарты.Астана­2014ж.  ­   «Алғашқы қадам» бағдарламасы ­   «Зерек бала» бағдарламасы        ­   «Біз мектепке барамыз» бағдарламасы ­  Мектепке дейінгі мекемелерде қазақ тілін модульдік оқыту технологиясы.  Әдістемелік құрал. А.Қ. Жумадильдинова,  Қарағанды 2013ж. ­  Мектеп жасына дейінгі балаларды қазақ тіліне оқыту ерекшеліктері.  Әдістемелік нұсқаулығы.  Көкшетау ­ «Келешек ­2030» Б.С.Омар., А.Т.Садық.