Рабочая программа 3 класс Культура народов РСЯ

Иhинээ5итэ 1. Быьаарыы сурук (Пояснительная записка)………………………………………………..3 2. Үерэх   предметин   уопсай   ейдебулэ   (Общая   характеристика   учебного   предмета) …………………………………………………..…………………….………......4 3. Yерэх   былааныгар   уерэх   предметин   миэстэтэ   (описание   места   учебного   предмета) ……………………………………………………………………………...……..4 4. Ытык ейдебуллэри инэрии, уерэх сатабылларын сайыннарыы, тустаах уерэх предметин уерэтии тумуктэрэ (Личностные, метапредметные, предметные результаты освоения учебного предмета)……………..…………………………………...…………...4 5. Уерэх   предметин   ис   хоьооно   (Содержание   учебного   предмета)……………………... ……………………………………….…………..……..….5 6. Учебнай тематическай былаан………………………………….………………………….7 7. Календарнай   тематическэй   былаан   (Календарно­тематический   поурочный   план) …………………………………………………….……….……………………...……8 8. Учебно­методическэй   хааччыйыы   (перечень   учебно­методического   обеспечения) …………………………………………….……...………………………….15 9. Туьаныллыбыт литература …………………………………...…………………………..15 11. Быьаарыы сурук  «Саха сирин норуоттарын культурата» диэн предмети уорэтии рабочай программата оскуола5а Саха сирин норуоттарын культуратын уопсай орто уорэхтээьин госстандартыгар тирэ5ирэн   оноьуллубут   Винокурова   Е.В.   Саха   сирин   норуоттарын   культурата,   1­4, Дьокуускай, Бичик, 2007 с. программатыгар оло5уран оноьулунна. Россия Федерациятын уорэхтээьинин биир сурун уратыта – бэйэтин омук быьыытынан бэлиэтин сутэрбэккэ аан дойду культуратын уонна уорэ5ириитин эйгэтигэр киириитэ буолар. Россия   Федерациятын   «Уорэ5ирии   туьунан»   сокуонугар   этиллэринэн   «единство федерального   культурного   и   образовательного   пространства.   Защита   и   развитие   системы образования национальных  культур, региональных  культурных традиций и  особенностей в условиях   многонационального   государства»     диэн   уорэ5ириигэ   государственнай   политика бириинсиптэриттэн   биирдэстэрэ   буолар.   Ону   таьынан   сокуонна   «содержание   образования должно   обеспечивать   интеграцию   личности   в   национальнуюи   мировую   культуру»   диэн этиллэр.  «Россия   гражданинын   лиичинэьин   духуобунаска,   сиэрдээх   майгыга   иитии   уонна сайыннарыы   кэнсиэпсийэтигэр»   Россиятаа5ы   гражданин   ойдобулугэр   соп   тубэьиини олохсутуу   3   туьумэ5инэн   бэриллэр:   1)   ыал   иьигэр   бэйэ­бэйэ5э   сыьыан   уопсастыбаннай сыьыанна дьайар уонна киьи гражданскай майгытын – сигилитин тордо; 2) лиичинэс торообут дэриэбинэтин,   куоратын,   оройуонун,   регионун   угэьин,   сыаннастарын,   култуурунай, историческай, социальнай, духуобунай оло5ун ийэ дойду, торообут тыл, ыал, дьиэ­кэргэн уо.д.а.   ытык   ойдобуллэр   нонуо   ойдоон   ылыныыта;   3)   элбэх   омуктаах   Россия   норуотун култууратын уонна сиэр­майгы угэьин ылыныыта. Саха   оскуолатын   начальнай   кылаастарыгар   Саха   сирин   норуоттарын культуратын уерэтии сыала уонна соруктара:  ­ торообут тылы уонна Саха сирин норуоттарын культуратын сайыннарар уонна инэринэр ирдэбили уоскэтии; ­ бэйэтин норуотун культуратын билэр уонна атын норуот культуратын убаастыыр личноьы иитии; ­ бэйэ норуотун духовнай уонна материальнай культуратын аан дойду культуратын арахсыбат чааьын курдук ылыныыны инэрии; ­   бэйэ   норуотун   культуратын,   оло5ун­дьаьа5ын,   итэ5элин,   духовнай   баайын   билэргэ, ойдуургэ, ис сурэхтэн ылыныыга, таптыырга, торообут дойдуга бэриниилээх буолууга иитии. Уорэх   федеральнай   базиснай   былаана   булгуччулаах   уонна   уруок   таьынан   улэ чаастарыттан   турар.   Саха   сирин   норуоттарын   культурата   предмети   уорэтии   уорэх федеральнай базиснай былаанын уруок таьынан улэ чааьыгар коруллубут. Саха сирин норуоттарын культурата пердмет 2 кылаастан са5алаан уерэтиллэр. 2 – 4 кылаастарга «Саха сирин норуоттарын  культурата» предмет нэдиэлэ5э  1 чаас уорэтиллэр (уопсайа 102 ч). Хонтуруол коруннэрэ Бутэьиктээх тумуктэр. Чиэппэри     тумуктуур   бэрэбиэркэлиир   улэлэр.   Сыл   анардаа5ы   уонна   сыллаа5ы хонтуруолунай улэлэр. Сирдэтиллэр тумуктэр. Айар соруда5ы толоруу (элбэх буолан уонна со5ото5ун). Уорэтии   программатыгар   сыанабыл   кордоругунэн   о5олор   айар   улэлэригэр, практическай улэлэргэ кыттыы буолар. Туруоруллубут  сыалы –соругу ситиьиигэ  туьаныллар уерэнэр кинигэлэр:  21. Е.И. Винокурова, У.Г. Егорова. Обугэ угэьэ.   Дьокуускай: Бичик, 2009 с. 2, 3,4 кылааска уорэнэр кинигэтэ  2. Е.И.   Винокурова.   Саха   ереспуубулукэтин   норуоттарын   культурата:   3   кылааска уерэнэр кинигэ /Е.И. Винокурова, Е.П. Чехордуна, Л.Г. Дедюкина; ­ Дьокуускай: Бичик, 2013 («Саха оскуолата» систиэмэ)  2. Үерэх предметин уопсай ейдебулэ 3   кылааска   «Саха   сирин   норуоттарын   культурата»   предмеккэ   улэлиир   бырагыраамма Винокурова Е.В. Саха сирин норуоттарын культурата программа5а оло5уран оноьулунна.  Начаальнай оскуола5а о5ону бэйэтин норуотун култууратын билэр уонна атын норуот култууратын   убаастыыр   буола   улаатарын   сайыннарарга,   Саха   сирин   торут   норуоттарын торообут тылларын уонна култуураларын инэринэр, сайыннарар ирдэбили уоскэтиигэ сурун бол5омто   ууруллар.   Предмет   уорэтиитин   утума   «Саха   Республикатын   национальнай оскуоланы санардан сайыннарыы кэнсиэпсийэтин» (1991) «олохтоох норуоттар материальнай уонна духуобунай култуураларын туьунан киэн билиини биэрэр, салгыы нуучча уонна аан дойду култууратын ойдуур кыа5ын кэнэтэр диэн ойдобулугэр оло5урар». Программа алын суьуех оскуола5а бэйэтин норуотун культуратын билэр уонна атын норуоттар  культураларын  убаастыыр  личноьы  иитэн   таьаарарга  кемелеьер,  тереебут  тылы уонна культураны сайыннарар, харыстыыр ирдэбили уескэтэр.  Саха   оскуолатыгар   норуот   культуратын   уерэтии   маннык  принциптэргэ  оло5урар: оло5у кытта сибээс, культуралар алтыьыылара, санарар хайысхалаах уерэтии, ейдеен уерэнии. Уерэтии   кэмигэр   уерэнээччи   араас   норуоттар   культураларын   кестуулэрин   кэтээн керер,   инэринэр,   кэпсэтиигэ   кехтеехтук   кыттар,   этиллибити   ырытар,   алтыьан   уерэнэр буолуохтаах.   О5олор   бэйэлэрэ   толкуйдаан   быьаара,   атын   о5о   санаатын   истэ,   ырыта, айыллыбыт быьыыны­майгыны оонньоон кердере, бэйэлэрин дьарыктарын булаанныы, бииргэ улэлии уерэнэллэр.  Уерэтии  сурун  хайысхата   салгыы  уерэх  кинигэтигэр   ыйытыы   арааьыгар,  сорудахха чопчуланар. Ону ааьан учуутал уруокка уерэтэр ньымата уруокка улахан оруолу ылар.  Тумук ситиьии сурун ирдэбиллэрэ: хас биирдии уерэнээччи ылыахтаах/ейдуехтээх – хайаан   да   инэриниэхтээх   билиитин­керуутун;   баьылыахтаах   –   чопчу   сатабыллары   уонна дьо5урдары;   куннээ5и   оло5ор   туьаныахтаах   –   инэриммит   билиитин   керуутун   уонна сатабыллларын.  3 Yерэх былааныгар уерэх предметин миэстэтэ. Уорэх   федеральнай   базиснай   былаана   булгуччулаах   уонна   уруок   таьынан   улэ чаастарыттан   турар.   Саха   сирин   норуоттарын   культурата   предмети   уорэтии   уорэх федеральнай базиснай былаанын уруок таьынан улэ чааьыгар коруллубут. 3   кылааска   «Саха   сирин   норуоттарын   культурата»   предмет   нэдиэлэ5э   1   чаас уерэтиллэр, сылга 34 чаас. 1 чиэппэргэ – 9 чаас, 2 чиэппэргэ – 7 чаас, 3 чиэппэргэ – 9 чаас, 4 чиэппэргэ – 9 чаас.  4 Ытык ейдебуллэри инэрии, уерэх сатабылларын сайыннарыы, тустаах уерэх предметин уерэтии тумуктэрэ  Ытык ейдебуллэри инэрии тумугэ:  3­ тереебут тылы уонна саха сирин норуоттарын культуратын сайыннарарга уонна  инэринэргэ ирдэбиллээх буоларын ейдуур;   ­ уерэнээччи бэйэтин норуотун култууратын билэр уонна атын норуот култууратыгар  убаастабыллаахтык сыьыаннаьар;  ­ бэйэ норуотун духовнай  уонна материальнай культуратын арахсыбат чааьын курдук  ылыныахтаа5ын ейдуур;  ­ бэйэ норуотун культуратын, оло5ун­дьаьа5ын, итэ5элин, духовнай баайын билэргэ,  ейдуургэ, ис сурэхтэн ылыныыга, таптыырга, тереебут дойдуга бэриниилээх буолууну  ейдуур.  Уерэх сатабылларын сайыннарыы: ­ бэйэ норуотун угэьин куннээ5и олоххо уонна анал этнокултуурнай тэрээьиннэргэ (ыьыах, сиэр­туом о.д.а) тутуьуу; ­ бэйэни омук, Саха сирин уонна Россия гражданинын быьыытынан билинии; ­ бэйэ5э, тулалыыр дьонно, айыл5а эйгэтигэр убаастабылыы иитии. ­ Улэ сыалын­соругун таба туруоруу. Бэйэ норуотун культуратын уеэтэригэр сыал­сорук  туруорунан кедьуустээхтик улэлиир.   ­ бэйэ ноуротун культуратын туьунан билиитин, сатабылын, дьо5урун сыаналаан керер;  ­ Билиини­керууну кэнэтэр араас матырыйааллары туьаныы. Сахалыы уерэх­наука  литературатыттан туьааннаах билиини дебеннук булар, бэлиэтэнэр, тумэр, ситимниир  араас ньыманы табыгастаахтык туьанар.  ­ атын омуктар культураларын убаастыыр, атын омуктары кытта алтыьарыгар бодоруьуу  ньымаларын то5оостоохтук туттар;  ­ дьону кытта бииргэ алтыьан уерэнэр, улэлиир араас ньыманы баьылыыр;  ­ араас омуктары кытта алтыьыыга кэпсэтии сиэрин тутуьар, кэпсэтии уратыларын  ейдуур, табан кэпсэтэр.  Тустаах уерэх предметин тумуктэрэ:  Саха   Республикатын   былаа5ын,   дьаралыгын,   орогойун   ырыатын,   киин   куоратын, торообут   улууьун,   дэриэбинэтин,   уулуссатын.   Саха   сиригэр   олорор   омуктары,   кинилэр улэлэрин­хамнастарын. Саха сирин айыл5атын уратытын билэр.  Республика   баайын   билэр.     Кыыллар,   котордор,   балыктар   ааттарын   суолларын, саналарын­инэлэрин   арааран   билэр.   Ытык   котордору,   кыыллары,     Саха   сиригэр   уунэр уунээйилэри билэр.  Эмтээх уунээйилэр араастарын билэр.  Айыл5аны кэтээн корер.  Уруу­ аймах ааттарын ейдуур.   Торут омуктар угэс буолбут дьарыктарын ейдуур.   Обугэлэрбит дьиэлэрин­уоттарын билэр. Араас норуоттар астарын­уоллэрин арааран билэр.   Саха сиригэр олорор   норуоттар   танастарын   уратытын   ейдуур.     Норуот   уустарын,   маастардарын   билэр. Оьуор­бичик суолтатын билэр. Норуот оонньуурдарын, оонньууларын билр.   Ийэ­дойду туьунан   ырыалары  –  хоьооннору  ейдуур.     Норуот  ырыаларын  араастарын  билэр.    Норуот тылынан   уус   уран   айымньыларын   коруннэрин   арааран   билэр.     Саха   норуотун суруйааччыларын билэр.  Начальнай оскуоланы бутэрэр уорэнээччигэ ирдэбил. Саха сирин норуоттарын культуратын уруогар ылбыт билиитин – коруутун, сатабылын туьанан, уорэнээччи: ­ саха сирин норуоттарын культуратын ойдуур таьымна тахсыа; ­ бэйэтин омугун культуратын харыстыа уонна сайыннарыа; ­ атын норуоттар культураларыгар истинник сыьыаннаьыа; ­ бэйэтин норуотун, торут аан ийэ дойдутун бэрэстэбиитэлэ буоларын ойдуо. 5 Yерэх предметин ис хоhооно 4«Саха сирин норуоттарын культурата» предмет сурун ис хоьооно 4 хайысханан барар: «Саха   республикатын   норуоттара»,   «Саха   республикатын   норуоттарын   материальнай культурата», «Саха республикатын норуоттарын духовнай культурата» уонна «Саха сирин республиката».   Маннык   хайысхаларынан   уерэтии   уерэх   матырыйаалын,   бириэмэтин септеехтук аттарарга табыгастаах.  Саха   республикатын   норуоттара:   Норуот   диэ   ейдебул,   республика   олохтоох норуоттара, нууччалар уонна атын сторожиллар, а5ыйах ахсааннаах Хоту терут норуоттара. Олорор сирдэрэ уоттара. Саха сиригэр олорор атын норуоттар.  Дьиэ кэргэн. Тереппуттэрбит, ийэ, а5а оруола. О5ону дьиэ кэргэннэ иитии. Кырдьа5астары ытыктааьын.  Дьиэ кэргэннэ олох­дьаьах: улэ, бырааьынньыктар, сынньаланнар. Бэйэ­бэйэ5э сыьыан. Уруу­ аймах. Теруччу оноруу. Чугас дьоммут.  Саха   республикатын   норуоттарын   материальнай   культурата:  Угэс   буолбут дьарыкпыт: бултааьын, балыктааьын, сир аьын хомуйуу, ынах­суеьуну иитии, табаны иитии. Норуотум дьарыга. Дьиэ кэргэним дьарыга. Ынах­суеьуну иитии ­  норуот баайа­дуола.  Саха сирин норуоттарын дьиэлэрэ­уоттара. Обугэм дьиэтэ­уота, тэлгэьэтэ. Кыьынны уонна сайынны дьиэ. Дьиэни тутууга сири­дойдуну талы. Дьиэ ис­тас тутула. Дьиэ тэрилэ. Аал уот, дьиэни дьаьаныы.   Саха сирин норуоттарын терут танастара: уратылара уонна маарыннаьар оруттэрэ.Норуотум таннар   танаьын   арааьа.   Тыьы   имитии,   тириини   талкылааьын.   Мин   аан   маннай   тыьы имитиим.Танас – сап угэс буолбут ойуута – бичигэ. Уус уран оноьук: Уус уран керуннэрэ. Оьуор­ойуу суолтата. Норуоттар уус уран оноьуктара. Тумэл мала­сала. Танаьы сабы ойуулуурга аналлаах оьуордар. Танаска сыьыаннааах норуот уус­уран айымньылара. Саха норуотун биллиилээх маастардара уонна худуоьунньуктара.  Норуотум   аьа­уолэ:   Угэс   буолбут   астар   ааттара.   Эт,   балык,   уут   ас.   Омуктар   астарын   – уоллэрин   уратыта.   Мин   аан   маннай   астаабыт   аьым.   Сандалы   сиэрэ­туома.   Мин   собулуур норуотум аьа. Ас туьунан норуот уус­уран айымньылара. Обугэлэрбит  оонньуулара уонна оонньуурдара:   Норуот оонньуулара уонна оонньуурдара. Норуот   оонньууларын   уорэтии.   Угэс  буолбут   остуол   оонньуулара,   кинилэр   ааттара.   Сана атастаьыы. Обугэлэрбит хамсаныылаах оонньуулара. Билинни кэм оонньуулара. Саха   республикатын   норуоттарын   духовнай   культурата.  Угэстэр,   обычайдар, туомнар: Саха сирин норуоттарын итэ5эллэрэ.  Саха сирин терут омуктара айыл5а5а сыьыаннара: Иччи диэн ейдебул. Обычайдар уонна сиэр­ туом. Саха сирин норуоттарын бырааьынньыктара: ыьыах, эвинэк, шахадьибэ уо.д.а.  Уус   уран   айымньыта:   Саха   сирин   терут   олохтоохторугарфольклор   суолтата.   Саха республикатын норуоттарын уус уран айымньыларын керуннэрэ: ес хоьооннор, таабырыннар, чабыр5ахтар, номохтор. Олонхо. Олонхоьуттар.   Ырыа­   тойук   культурата:   Национальнай   инструменнар.   Саха   сиригэр   олорор   норуоттар музыкальнай   инструменнара.   Хомус.   Ырыа,   тылынан   уус   уран   айымньылар.   Хоровод ырыалара:   хэде,   оьуохай,   хейро,   лондол   уо.д.а.   Норуотум   биллиилээх   ырыаьыттара, ункууьуттэрэ, артыыстара.  Саха   сирин   норуоттарын   литературата:   Саха   литературатын   туьунан   ейдебул.   О5о суруйааччылара,   кинилэр   айымньылара.   Саха   сирин   хаьыаттара,   сурунааллара.   О5о   аа5ар эйгэтэ.  Саха  сирин  республиката.   Россия   –   элбэх   омук   дойдута.   Москва   –   Россия   киин куората.   Дьокуускай   –   Саха   республикатын   киин   куората.   Российскай   Федерация символиката.   Саха   республикатын   былаа5а,   дьаралыга,   ерегей   ырыата.   РФ   уонна   СР государственнай   тутула:   президент,   федеральнай   собрание,   Ил   Тумэн.   Улуустар,   улус кииннэрэ. Государственнай уонна норуот бырааьынньыктара.  53 кылаас  «Саха Республиката»  Саха Республикатын нэьилиэнньэтэ. Саха Республикатын былаа5ын, дьаралыгын, орогойун ырыата.   Дыгын.   Эллэй   Боотур.Дыгын,   Эллэй   Боотур.   Саха   Республикатын   киин   куората, торообут   улууьум,   дэриэбинэм,   уулуссам.   Ийэ   дойду   туьунан   ырыалар   –   хоьооннор. Республикам сарсынныта.  «Айыл5а – дойдубут баайа»  Айыл5а дойдубут баайа.   Саха сирин кунду туулээ5э.   Ытык котордор – кыыллар. Кыьыл кинигэ5э киирбит харамайдар.  Балыктааьын. Балыктааьын сиэрэ­туома, туттар тэрилэ.    Биьиги удьуордарбыт   Биьиги аймах удьуора. Уруу – аймах угэстийбит ааттара. Мин норуот кэскилэбин.   Торут удьуордарым. Дьиэ кэргэн дьарыга. Дьиэ кэргэннэ таптал, ичигэс сыьыан. Дьиэ кэргэн утуо угэстэрэ. Биьиги удьуорбут аата – суола.  Саха сиригэр олорор омуктар угэс буолбут дьарыктара  Саха   сиригэр   олорор   омуктар   угэс   буолбут   дьарыктара.   Саха   сирин   норуоттарын   сурун дьарыктарын   коруннэрэ:   бултааьын,   балыктааьын,   таба,   сылгы,   ынах   иитиитэ.Алмааьы, комуьу,   чо5у,   гаьы   хостооьун,   бурдук,   о5уруот   аьын   ууннэрии.Уорэх,   наука,   культура, искусство сайдыыта. Норуоттар биллиилээх дьонноро. Обугэбит аьылыга  Сир аьа, тэллэй, от­мас, сибэкки арааьа.Киьи сиир уунээйилэрэ.Мин маннай астаабыт аьым. Отонтон мин маннайгы булуудэм.  Норуотум танаьын оьуора – бичигэ   Танаска киэргэл – симэх. Танаьы – сабы ойуулуурга аналлаах оьуордар.Норуот маастардарын билсиьии. Танаска сыьыаннаах норуот уус­уран айымньылара. Обугэбит оонньуурдара  Айыл5ы   матырыйаалыттан   оонньуурдар.   Норуот   таптыыр   оонньуурдарын   оноруу.Угэс буолбут   норуот   оонньуулара   уонна   оонньуурдара,   кинилэр   ааттара.   Уол   уонна   кыыс оонньуурдара.Оонньуурдар тустарынан норуот уус уран айымньылара. Национальнай инструменнар  Инструменнары   истии.   Саха   сиригэр   олорор   норуоттар   музыкальнай   тэриллэрэ.   Хомус тыаьын истии.О5о ырыанан уус­уран айымньыларын темалара. Ырыа – тойук культурата  Биьик ырыалара, о5о5о аналлаах кордоох ырыалар.Норуотум биллиилээх ырыаьыттара.О5о ырыанан уус­уран айымньылара. Норуот тылынан уус­уран айымньылара  Саха   сирин   омуктарын   тылынан   уус­уран   айымньылара:   ос   хоьоонноро,   таабырыннар, чабыр5ахтар,   тыл   номохторо.Саха   тылынан   уус­уран   айымньыта:   олонхо.Олонхо   сирэ   – дойдута. 6 Учебно­тематическай былаан  № 1 2 3 4 Раздел аата  Айыл5а Тереебут дойдум  Дьиэ кэргэн  Норуотум дьиэтэ­уота  Чааьа  3 4 3 2 65 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 Терут дьарык  Уус уран оноьук  Танас сап  Обугэм аьа уелэ  Оонньуурдар, оонньуулар  Норуот ырыата­тойуга  Олонхо  Бырайыактыыр улэ 3 3 3 3 2 3 4 1 Уопсайа  34 77 Календарно­тематическай поурочнай былаан  9 8 10 Уруок темата 28 29 Киири и уруок.  30 Сахам сирин кэрэ айыл5а та 42 43 Айыл5 а ытык кэрэ сирдэр э 11 Ч 31 1 12 Уруок сыала 32 Айыл5а5а тапталы, харыстабылла ах сыһыаны иитии, айыл5а5а сылдьыы быраабылалар 13 Уерэнээччи улэтэ 14 (характеристика основных видов деятельности учащихся) 27 Айыл5а 33 Саха   сирин   терут норуоттара айыл5а5а сыьыаннарын туьунан, обычайдарын, сиэрдэрин   улахан дьонтон ыйыталаьан билиэхтээх. билиитин ырытыахтаах.    Ол 34 Биьиги 44 1 45 Ытык сирдэри кытта билсиьии, ытык сир диэн ейдебулу уерэтии, ытык сирдэри республикабытыга р олорор омуктар сиэрдэрин­ туомнарын, обычайдарын, бырааьынньыктар туьунан ын   15 Тутт улла р тэри л  38 Айы л5а араа с дьыл кэми нээ5 и ойуу лара, хаар тыск алар 47 Ыты к сирд эр ойуу лара (сла 16 Дьиэ5 э улэ 39 Айыл 5аны уруьу йдааь ын  48 Ытык сирдэ р туста рынан атын киниг 17 К ун э­ ый а 25 п 40 26 ф 41 49 50 851 52 Киьил ээх хайата 61 62 Мин дойду м – Саха сирэ 53 1 63 1 харйытсааьын, ытыктааьын 54 Ытык сиртэн биирдэстэрин Киьилээх хайаны кытта билсиьии, ытык сирдэргэ сылдьар быраабылалар ы уерэтии, харыстабылла ах сыьыаны иитии 64 Саха республикаты н туьунан ейдебулу биэрии; Тереебут дойдуга бэриниилээх буолууга иитии. Саха сирин улуустарын, куераттарын, беьуелэктэриг , ерустэрин, бэйэтин   санаатын этиэхтээх.  35 Эбии литературалары, справочниктары хасыьан   тустаах матырыйаалы булуохтаах.  36 Компьютернай технологияны туьанан кэпсиэхтээх.   37 60 Тереебут дойдум 65 Карта5а   Саха республикатын, Россияны, Дьокуускай, Москва куораттары, бэйэтин   улууьун булан кердеруехтээх.  66 Россия бырааьынньыктар ын   туьунан дьонтон ыйыталаьан йд) 56 Ойу улар, хаар тыск алар 72 Ойу улар, карт а. Саха респ убли каты н туьу нан слай д элэргэ булан аа5ыы 57 «Мин дойду м айыл5 ата» фотов ыстав ка 73 Уулус сам аата. То5о итинн ик ааттаа 5ый 58 59 74 75 978 1 87 1 76 85 77 Саха Оресп уубулу кэтэ – элбэх омук алтыьа н олорор сирэ 86 Тапты ыбын терееб ут дойдуб ун куеллэрин уерэтии;  79 Араас омуктар олохторо, дьарыктара, тас көрүннэрэ, культуралары н уратыта 88 Араас суруйааччыла р төрөөбүт дойду туһунан суруйбут айымньылары н кытары билсиһии. Ырыалар, хоьооннор ненуе тереебут дойдуга тапталы иитии билиэхтээх.  67 Республика норуоттарын культураларын суолталарын тэннээн керуехтээх.  68 Эбии литературалары, справочниктары хасыьан   тустаах матырыйаалы булуохтаах. Тереебут   дойду туьунан хоьооннору бибилэтиэкэттэн булан, биир себулээбитин ейге уерэтиэхтээх.  69 Компьютернай технологияны туьанан кэпсиэхтээх.     70 71 83 84 92 93 81 Араа с омук тар ойуу лара, тана стар а 90 Араа с кини гэлэ р, текс тэр 82 Саха сириг эр олоро р омукт артан биир омугу талан уруһу йдаа 91 Терее бут дойду туьун ан хоьоо н айыы 94 95 Бибил этиэкэ 96 1 97 Бибилэтиэкэ дьонно 99 Биби лэти 100 Те реебу 101 102 10– билии­ керуу уйата 104 105 Ыа л – олох терде  106 1 107 туьалаа5ын ейдетуу; бибилэтиэкэ5 э сылдьыы быраабылалар ын уерэтии;  Бэйэ­ бэйэни көрүү­ харайыы, өйөһүү, көмөлөсүһүү. Дьиэ5э   бэйэ­ бэйэни өйдөһүү, ичигэс сыһыан.   Дьиэ үлэтэ. 103 Дьиэ кэргэн  108 Бэйэтин   дьиэ кэргэнин, дьиэтээ5и эбээьинэстэрин туьунан кэпсиирдии бэлэмнэнэр.  109 Уруулар угэстийбит ааттарын, суолталарын билиэхтээх,   тутта уерэниэхтээх.   110 Бэйэ 120 133 121 Ми н уруула рым 122 2 123 124 Аймахтар бэйэ­бэйэ5э уруу­аймах буолар үгэстийбит бэйэлэригэр   дьиэ кэргэннэрин угэстэрин, обычайдарын туьунан кэпсэтиьиэхтээхтэ р.  Дьонун   кытта 111 экэ5 э дьар ык Д ьиэ­ кэрг эн ойуу та, дьиэ кэрг эннэ сыһы анна ах тааб ыры ннар Д рево айма х сала 114 115 126 127 т дойду туьун ан хоьоо ну ейге уерэт ии « Мин дьиэт ээ5и эбээһ инэст эрим» Тэ тэрээ ккэ суруй уу 116 117 129 130 Ай махта р древо ларын 118 119 131 140 132 141 11аатарын кытары билсиһии. Дьиэ­кэргэн туьунан норуот   уус­ уран айымньылары н аа5ыы Былыргы өбүгэлэр бала5ан, ураьа дьиэлэрин, тэлгэһэлэрин тутууларын туһунан билсиһии. Дьиэни көрүү­ харайыы, дьиэ үлэтэ. Саха бала5анын ис­ тас   тутулун уерэтии;   аал уоту   аьатыы туомун билсиьии; ыалдьытымса х буолуу  143 144 Об угэм дьиэти н ис тутула 145 1 146 155 156 Бал а5ан – ебугэм дьиэтэ 157 1 158 теруччутун онорор,   кылааска кэлэн   кэпсиирдии бэлэмнэнэр.  112 113 142 Норуотум дьиэтэ­уота сирин Саха 147   норуоттарын дьиэлэрин­ уоттарын   кэтээн керуу.   Обугэ дьиэтин   ис   тас тутулун   тылынан ойуулаан кэпсиир. Кыьынны   уонна сайынны   дьиэни тэннээн   керер. Дьиэлэр тустарынан   эбии билиини интернеттэн булар. Компьютернай технологияны туттан   бэйэтин дьиэтин   туьунан кэпсиир.  148 128 150 151 160 атын оноһ уллу ута Б ала5 ан, ураь а, аал уот тэлг эһэ ойуу та Б ылы ргы саха лар тутт ар тэри ллэр э, оноро н кэлии 152 М ин дьиэм уонна тэлгэһ эм уруһу й 161 « Мин дьиэм » презе нтаци я бэлэм нээьи н.  153 154 162 163 12149 164 Терут дьарык  165 166 Суе ьу иитиит э 167 1 168 Суеьу иитиитин, оттооьуну кытта билсии; от   улэтин   ис хоьоонун, сиэрин туомун чинчийии 178 179 Сы лгы иитиит э  180 1 181 Сылгыны иитии туһатын, сылгыны саастарынан ааттарын туһунан билсиһии, саха 169 170 171 172 Терут   дьарык керуннэрин бэйэтин дэриэбинэтин холобурдаан тэннээн керер. Суеьуну, сылгыны,   табаны иитии   туьунан кэпсиирдии бэлэмнэнэр.   Дэриэбинэтигэ р, дьиэ кэргэнигэр суеьутун дьиэ   иитии   туьунан кылгастык кэпсиир.  Дьиэ   суеьутун бала 5ан ис өттү н ойуу лара, иһит ­ хому ос ойуу та С үөһү ­ ынах ойуу та, хото н  С ылгы ойуу та, ат тэри лин ойуу та 174 183 175 184 С 67   1,2 соруд ахтар ы толор уу Се булуу р дьиэ кыыл ын туьун ан таабы рын 176 177 185 186 13187 188 Таб аны иитии 189 1 192 Т 193 аба ойуу та 200 1 199 Оьу ор­ ойуу суолта та 198 210 211 Но руотта р уус уран оноьук 212 1 213 Норуот маастардарын билиьиннэрии   204 Уус уран оноьук   туьунан кэпсиирдии бэлэмнэнэр.  205 Музейга   сылдьан эбии сылгытын уратылара 190 Хотугу 173 керуу­харайыы туьунан холобурдары этэр. сир   дьонун угэс   буолбут дьарыктарын табаны иитиини кытта билсиьии, табаны саастарынан ааттарын уерэтии 201 Оьуор­ ойуу суолтатын быһаарыы, оьуордар араастарын уерэтии 197 Уус уран оноьук  202 Оьуор­ойуу суолталарын быьаарар, аатарын билэр.  203 Эбии литературалары хасыьан   норуот маастардарын туьунан   билэр, кэпсиир.  195 196 208 209 толку йдааь ын Се булуу р дьиэ кыыл ын туьун ан хоьоо нно ай Бэ йэ5эр оьуор даах танаст а уруьу йдаа 194 207 216 М 217 218 ин оноьу гум 14 206 О һуор араа стар ын ойуу та, ойуу лаах таһа стар 215 Н оруо т маас тардбилиини ылар.  тара Ту мэл мала­ сала 219 220 221 1 222 Тумэлгэ сылдьыы киьи оло5ор   туох суолталаа5ын быьаарыы 229 230 Но руоту м таннар танаьа 231 1 232 242 243 Тан ас киэргэ лэ­ симэ5э 244 1 245 Танастар уратыларын, маарыннаһар өрүттэрин уонна   танас оһуорун өйдөбүлүн, дьахатар симэнэр симэ5ин туһунан кэпсээһин Танас киэргэлин, симэ5ин кытта билсии, танаьы 228 Танас –сап  233 Танас суолтатын туьунан   кэпсиир. Урукку уонна билинни танастары тэннээн керер.    234 235 Танаьы   тигии, туулэ5и танастыыр ньымалар тустарынан кэтээн керен,   чинчийэн билиэхтээх.  Компьютернай технологияны туьанан арын хаар тыск алар а 224 О скуо ла музе йа 237 238 247 С ахал ыы тана с, симэ х ойуу лара Т анас киэр гэлл эрэ 225 Би 226 227 ир себул ээбит экспо натын туьун ан суруй  Са халыы танас ойуул ааһын 239 248 С 108 1,2 соруд ахтар 240 241 249 250 15251 252 Ту мэллэр 253 1 254 себулээбит экспонатын туьунан кэпсиир.  236 киэргэтии сиэрин туомун уерэтии Танас­сап ойуутун мандарын тумэллэрин кытта билсии 261 262 Бал ык ас 263 1 274 275 Эт ас 276 1 264 Өбүгэлэрб ит астарын, ол ас   туһатын уонна   атын омуктартан уратытын туһунан кэпсээһин, билиһиннэрии .   Балыгы астааьын туьунан билсии, балык с   араастарын уерэтии  277 Сахалар аһы   тэрийэр 260 Обугэм аьа­уелэ  265 Суеьуну,   табаны,   сылгын иитии,   бултааьын, балыктааьын,   сир аьын хомуйуу туох суолталаа5ын, туьалаа5ын билэр. ас арааьын   Терут араарар. аьы   хайдах астыыры, араастарын уерэтэн билиэхтээх. Терут ас ааттарын арааран     258 259 272 273 ы толор уу 257 М ин себул ээбит экспо натым – чинчи йэр улэ  271 С 116 1,2 соруд ахтар ы толор уу 256 О скуо ла музе йа 269 270 А стар ойуу лара, балы к аста р ойуу лара 279 С анда 280 Са халыы 281 282 16сиэрдэрин­ туомнарын кытары билиһиннэрии . ас арааьын уерэтии эт     283 284 Уу нээйи ас 285 1 286 Уунээйи астар араастарын кытта билсии, уерэтии билиэхтээх(эт, уут,   уунээйи аьылыктар)  балык, Бэйэтин   терут туьунан,   хайдах аьын   рецебин, астаырын кэпсиэхтээх.  Эбии литературалары, справочниктары хасыьан   тустаах матырыйаалы булуохтаах.  Компьютернай технологияны туьанан кэпсиэхтээх 266 267 268 293 294 Об угэ 295 1 296 Норуот оонньууларын 297 Обугэ оонньууларын 292 Оонньуурдар, оонньуулар  лы осту ол ойуу та, иһит ­ хому ос, саха лыы аста р ойуу лара, ыһыа х 288 У унээ йи аста р ойуу лара, бары аннь а араа ьа 302 303 Х эт  ас рецеб ин булан а5алы ы 289 Си р аьын арааь ыттан собул уургу н хоьуй 290 291 304 305 А5 306 307 17оонньу улара кытары билиһиннэрии ,   оонньууга үөрэтии, билинни   кэми кытары тэннээн көрүү араастарын   билэн тэнниэхтээх, араара уерэниэхтээх.  298 Норуот оонньуулара   дьыл кэмин кытта сибээстээ5ин быьаарыахтаах.    299 Хабылык, хаамыска оноруохтаах.  Компьютернай технологияны туьанан   норуот оонньуурун моделын оноруохтаах.  300 301 319 Норуот ырыата­тойуга 308 309 Ост уол оонньу ута 310 1 311 Остуол оонньуутун билиһиннэрии , көрдөрүү 312 313 арты ынал ар, нору от оонн ьуур дары н моде ллар а 315 Х абыл ык, хаам ыска а сааста ах дьонн утутт ан урут ооннь ообут ооннь уурда рын, ооннь уулар ын туһун ан суруй ан, уруһу йдаан кэлии 316 Ха былык эбэтэ р хаамы ска оноро н кэлии 317 318 18320 321 Но руот ункуут э  331 342 332 Ыр ыа до5уьу оллаах ункуул эр 343 Но руот ырыат а­ тойуга театрг а 322 1 333 1 323 Мин норуотум төгүрүйэ сылдьан толорор   ырыа до5уһуоллаах ункуутэ  – оһуокай, хоровод, һээдьэ, лондол, хэйро, гасигор 334 Үнкүү тылын   уонна хамсаныылар ын   үөрэтии. Оьуокай уерэтии 344 1 345 Саха театрын кытта билиьиннэрии .  Норуотум биллиилээх үнкүүһүттэрэ Норуокка биллибит үнкүүһүттэр, оһуохайдьытт 324 Тегуруйэ   уонна сылдьан   толорор ырыа до5уьуоллаах ункуулэри, музыкальнай инструменнары билэр араартыыр. Тэннээн керер.   325 Музыкальнай инструменнарга оонньуулларын сатаан истиэхтээх. Бэйэтин   норуотун музыкальнай культуратын туьунан   ейдебул ылыахтаах.  326 Эбии литературалары, справочниктары хасыьан   тустаах матырыйаалы булуохтаах. Республикабыт ырыаьыттарын, артистарын туьунан билиэхтээх. Компьютернай технологияны 327 Х арты ынал ар  328 Оь уокай айан кэлии  329 330 339 340 341 349 350 351 336 О ьуок ай ойуу та, ырыа тылл ара 337 338 348 Х аарт ыска лар, ахты ылар 19353 363 354 Ол онхо ытык ейдебу ллэрэ 364 Ол онхо тыла. Алгыс  372 373 Ол онхону толору 355 1 365 1 374 1 у уонна туруор уу 381 382 Теа тр – норуот 383 1 384 ар тустарынан билиһиннэрии 346 356 Олонхо ытык ейдебуллэрин араара уерэнии 366 Алгыьы таба ейдуургэ, септеехтук ылынарга уерэнии 375 Олонхону угэс быьыытынан толоруу ньыматын арааран билэргэ уерэнии Саха сирин театрдарын туьанан кэпсиэхтээх.   352 Олонхо  357 Олонхо   –   саха   ытык литературатын мунуутуур чыпчаала буоларын ейдуехтээх. Олонхо ейдебуллэрин билиэхтээх. Олонхо   тылын ейдуур,   алгыьы септеехтук ылынар. Олонхону истэр,   тылын   – еьун ейдуур.  литературалары, справочниктары хасыьан   олонхо туьунан матырыйаалы булуохтаах. Театр искусство   биир керунэ   буоларын ейдуехтээх. Компьютернай технологияны туьанан 358 Эбии 359 О лонх о ойуу лара, кини гэлэ р  368 А лгыс чыт ойуу та, алгы с тылл ара  377 О лонх о ойуу лара  386 Т еатр дар 361 362 370 371 360 369 С 150 Табли цаны толор уу С 155 «Айан ньыкк а алгыс » ейге уерэт ии 378 Ол 379 380 онхо тылла рын уерэт ии  387 388 389 20искусс твотын керунэ араастарын кытта билсии  кэпсиэхтээх.   390 400 391 392 Бы райыак тыыр улэ  Сы ллаа5ы хатыла аьын уруога 393 1 394 Айыл5а5а харыстабылла ах   сыьыаны инэрии, айыл5а туьунан билиини ханатыы 402 403 Барбыты чинэтии 395 404 Бэйэтэ   сыал­ сорук   туруорунан бэриллибит тема5а бырайыактыыр улэ онорор. Пааранан   сатаан улэлиир.   3   кылааска саха республикатын норуоттарын культуратын туьунан   ылбыт билиитин бэрэбиэркэлэнэр.  409 410 411 412 413 Уруок темата хаар тыск алар а  396 397 Ха тылаа ьын  398 399 405 406 407 408 414 415 Ч 416 417 Дата 421 Бы л а а н ы н 422 Ыыт ы л л ы б ы 21425 Айылҕа. Сахам сирин кэрэ айылҕата (3 ч) 424 428 Киирии уруок. Сахам сирин кэрэ  айылҕата 433 Айылҕа ытык кэрэ сирдэрэ 438 Киһилээх хайата 442 429 1 434 1 439 1 а н 430 435 440 443 Төрөөбүт дойдум. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ ­ араас омук, элбэх култуура (4 ч) 446 Мин дойдум – Саха сирэ 451 Саха Өрөспүүбүлүкэтэ – элбэх омук  алтыһан олорор сирэ Таптыыбын төрөөбүт дойдубун Бибилэтиэкэ – билии­көрүү уйата 456 461 465 466 Дьиэ кэргэн (3 ч) 469 Ыал – олох  төрдө  474 Мин урууларым 479 Мин урууларым 448 453 458 463 471 476 481 447 1 452 1 457 1 462 1 470 1 475 1 480 1 т 423 дат а т а 431 436 441 449 454 459 464 472 477 482 426 427 1 432 2 437 3 444 445 4 450 5 455 6 460 7 467 468 8 473 9 478 1 22485 486 1 491 1 498 499 1 504 1 509 1 516 517 1 522 1 527 1 484 Норуотум дьиэтэ­уота. Үгэс буолбут дьиэ.­уот. Дьиэ ис тэрилэ (2 ч) 483 487 Өбүгэм дьиэтин ис тутула 492 Балаҕан – өүгэм дьиэтэ 496   497 Норуот төрүт дьарыга (3 ч) 500 Сүөһү  иитиитэ 505 Сылгы иитиитэ  510 Табаны  иитии 489 494 502 507 512 488 1 493 1 501 1 506 1 511 1 515 Уус­уран оҥоһук. Уус­уран тарбах, илгэлээх илии оҥоһуктара (3 ч) 514 518 Оһуор­ойуу суолтата 523 Норуоттар уус уран оҥоһуктара 528 Түмэл мала­сала 532   520 525 530 519 1 524 1 529 1 490 495 503 508 513 521 526 531 23Таҥас­  сап (3 ч) 535 Норуотум таҥнар таҥаһа 540 Таҥас киэргэлэ­симэҕэ 545 Түмэллэр  549   Өбүгэм аһа­үөлэ (3 ч) 552 Балык ас 557 Эт ас 562 Үүнээйи ас 566   Оонньуурдар, оонньуулар (2 ч) 569 Өбүгэ оонньуулара 574 Остуол оонньуута 537 542 547 554 559 564 571 576 536 1 541 1 546 1 553 1 558 1 563 1 570 1 575 1 Норуот ырыата­тойуга. Ырыа­тойук ­ киһи архсыспат доҕоро (3 ч) 578   533 534 1 539 2 544 2 550 551 2 556 2 561 2 567 568 2 573 2 579 538 543 548 555 560 565 572 577 24580 2 585 2 590 2 596 597 3 602 3 607 3 612 3 617 3 581 Норуот үҥкүүтэ  586 Ырыа доҕуһуоллаах үҥкүүлэр 591 Норуот ырыата­тойуга театрга 595   Олоҥхо ­ улуу айымньы (4 ч) 598 Олоҥхо ытык өйдөбүллэрэ 603 Олоҥхо тыла. Алгыс  608 Олоҥхону толоруу уонна туруоруу 613 Театр – норуот искусствотын көрүҥэ  618 619 Бырайыактыыр үлэ  Сыллааҕы хатылааһын уруога 583 588 593 600 605 610 615 621 582 1 587 1 592 1 599 1 604 1 609 1 614 1 620 1 584 589 594 601 606 611 616 622 623 624 625 626 627 25628 629 Учебно­методическэй хааччыйыы 630 1. Е.И.   Винокурова,   У.Г.   Егорова.   Обугэ   угэьэ:   3   кылааска   уорэнэр   кинигэ.   ­ Дьокуускай: Бичик, 2009 с.  2. Е.И. Винокурова. Саха ереспуубулукэтин норуоттарын культурата: 3 кылааска уерэнэр кинигэ /Е.И. Винокурова, Е.П. Чехордуна, Л.Г. Дедюкина; ­ Дьокуускай: Бичик, 2013 («Саха оскуолата» систиэмэ)  3. Программа:   Винокурова   Е.В.   Саха   сирин   норуоттарын   культурата,   1­4, Дьокуускай, Бичик, 2007 с.  4. Нагляднай материаллар 5. Эбии литература 631 Техническэй хааччыйыы: 1. Компьютер  2. Интерактивнай дуоска 632 633 634 635 636 637 638 10. Туьаныллыбыт литература  1. Е.И.   Винокурова,   У.Г.   Егорова.   Обугэ   угэьэ:   3   кылааска   уорэнэр   кинигэ.   ­ Дьокуускай: Бичик, 2009 с.  2. Е.И.   Винокурова.   Саха   ереспуубулукэтин   норуоттарын   культурата:   3   кылааска уерэнэр кинигэ /Е.И. Винокурова, Е.П. Чехордуна, Л.Г. Дедюкина; ­ Дьокуускай: Бичик, 2013 («Саха оскуолата» систиэмэ)  3. Программа: Винокурова Е.В. Саха сирин норуоттарын культурата, 1­4, Дьокуускай, Бичик, 2007 с.  639 26