Құрылыс өндірісінің негізгі ережелері мен нөлдік циклі

                                                                                               бЕКІТЕМІН:

                        Директордың  оқу – өндірістік

                        жұмыстары жөніндегі орынбасары:

                                                            Р.Айназаров

Сабақ жоспарының конспектісі

Дәріс №12-13

1.2.4 Жерді экскаваторлармен қазаншұңқырларды қазу

Жерді қазаншұңқырларда өңдеу механикаландырылған тәсілмен жер қазатын машина - бір шөмішті экскаватордың көмегімен жүргізіледі. Жерді өңдеу алдында барлық дайындық жүмыстарының аяқталғанына көз жеткізу керек. Обноска сымы қазаншүңқырды өңдеу кезінде шешіледі, экскаватордың жүмысы кезінде әрдайым қазу тереңдігінің геодезиялық бақылауы жүреді. Қазаншүңқырлар қүламамен де, қүламасыз да өңделеді. Қүламалар казаншүңқыр қабырғаларын түсуден қорғауды қамтамасыз етеді. Қүламаның еңіс бүрышы топырақтың қасиеттері мен жер ғимаратының тереңдігіне байланысты. Қазаншүңқырдың көлемін технологиялық есептеуде қүлама жатысы (көлденең проекция) түсінігін қолданады. Қүламалар егер қазаншүңқырдың тереңдігі үйғарыңды тереңдіктен асса қазаншүңқырлардың тік қабырғаларын жайғайды немесе бекітеді (кесте 3.4).

1. арқаулық қада; 2. тарту; 3. бағдар қада (тіреу бағаны); 4. бағыттауыш қада; 5. шпунтты қоршау; 6. қалқандар (тақтайлар); 7. кергіш; 8. шабу;

Қалада қүрылыс салу жағдайында қүламаларды қажетті бүрышта ажырату эрдайым мүмкін болмайды. Сондықтан қүламаларды тіреуді шпунтты қоршаулар мен ағаш қалқандар көмегімен орнату туралы шешім
қабылданады. Ол жұмыстар қосалқы жұмыстарға жатады (сур. 3.12). Өңдеу кезінде бұл қоршаулар шығарылады, экскаватордың жұмысы ұңғымада біткен бойда жөнделеді.

Жердің өңделуін (қазылуын) кенжарда жасайды. Экскаватор бір тұру орнынан кесіп, одан кейін келесісіне өтеді. Кенжар экскаватордың жұмысының бір нүктеден топырақты тасымалдау үшін келетін автосамосвалдарды орналастыру есебімен пайда болатын шүңқыр. Беріктікті қамтамасыз ету үшін қазу кезінде машинаны экскаватор негізінде орналасқан жылжымалы аутригер көмегімен бекітеді (сур. 3.13), сол себепті бір шөмішті эквскаватор бір уақытта қазып және үңығмада жылжи алмайды.

Қазу қазаншүңқырдың бойымен немесе көлденең үйымдастырылуы мүмкін. Жерді экскаватормен беттердің бірінің бойымен өңдеуді және пайда болатын шүңқырды ұңғыма деп атайды (сур. 3.14). ¥ңғыма бірнеше кенжарлардан түрады. Кенжарлар арасындағы қашықтық экскаватордың жебесінің үзындығына тәуелді жылжыту үзындығымен анықталады.

Яғни, экскаватор жебесі тартылып, шөміш үстімен толса, экскаватор түру нүктесінен бастап қазады, содан кейін келесі орынға жылжиды.

¥ңғымалардың көлемі қазу тереңдігі сияқты экскаватордың техникалық       параметрлеріне

көтеру кезінде экскаватордың беріктігін қамтамасыз ете отырып, жебенің шығымын асыра алмайды. Терең қазаншуңқырларды өңдеуді бірнеше қабатта жүргізеді.

Жерді өңдеуді «үйіндіге» немесе автокөлік қүралдарына тиеумен жүргізеді. Жерді тиеумен өңдеуде экскавация циклының үзақтығы автосамосвалды тиеуге уақыттың арту есебінен артады. Өңделетін жердің көлемін еңбек сыйымдылығын дүрыс есептеу үшін үйінді көлеміне және тиеу көлеміне бөледі. Қүрылыс алаңынан барлық жерді тасып шығару жөнсіз. Өйткені ол қуыстардың қайта толтырылуына қажет болады. Көбіне қазаншүңқырларды өңдеу кезінде жер қүрылыс алаңында орналасқан кавальерлерге қатталады. Өйткені жүмыс жүргізуде қауіпсіздік сақтау мақсатында үйіндіні жиекте қалдыруға болмайды.

Жерді өңдеу қағидасы бойынша бір шөмішті экскаваторлар тік және кері күректермен жабдықталады. Жабдықтардың әртүрлі типтерін қолдану технологиялық жобалауға әсер етеді.

«Тік күрек» типіндегі шөмішпен жабдықталған экскаватормен жүмыс жасауда өңдеу қозғалыс бағытымен жүреді, жебе алға қарай жүмыс жасайды. Экскаватор өңдеу кезінде қазаншүңқыр түбінде орналасады. Оның жүмысы үшін қазаншүңқырларға қүламаларды қамтамасыз ету керек. Ол үшін жерді бульдозермен қосымша кесуді іске асырады. Ол ретте қазаншүңқырлардың қуысын қайта толтыру бойынша жүмыстардың көлемі артады.

«Кері күрек» шөмішімен жабдықталған экскаватор жүмысы қазаншүңқыр жиегінде орын алады. Экскаватордың түру деңгейі жерді өңдеу деңгейінен жоғары. Ондай типтегі экскаваторлар жүмысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін шеткі аутригерден қазаншүңқыр қүламасына дейінгі қашықтығын бақылау керек. Әйтпесе ол қазаншүңқырға ауып кетеді. Ол 0,5 м-ден кем болмауы керек. Ондай типтегі экскаваторлар көбіне жерді өңдеу бойынша қосымша жүмыстар (қүлама, кері төгу) жоқ болғандықтан азаматтық қүрылыстарда қолданылады.

Жерді экскаваторлармен өңдеуді топырақтың аз алынуымен жүргізеді. Аз алынуды одан кейін жобалықпен сәйкес өңделген қазаншүңқырлардың түбінің белгісін әкеліп, қолмен күрекпен тазартады. Сол себепті қолмен жасалатын жүмыстардың көлемін көбейтпеу үшін аз алыну 5 см-ден аспауы керек. Топырақты көп алуда (қазылған тереңдік жобалықтан төмен) қүммен немесе қиыршық тастарды салу орындалады. Ол жүмыстың сапасын төмендетеді, өйткені салынған топырақ қопсытқыштықтың үлкен дәрежесіне және бүзылған қүрылымға ие. Ақырында ондай орындар шөгеді.

Экскаваторды таңдауды сол қазаншүңқырға сәйкес экскаватор жүмысының техникалық-экономикалық көрсеткіштері бойынша нүсқаларды салыстыру негізінде жасайды. Ол есептеулер ТК-да келтірілген және олардың негізінде жүмыс жүргізудің осы жағдайында және өңделетін жердің осы көлемінінде тиімдірек экскаватордың маркасына кеңес беріледі. Негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштер болып өндіру, еңбек сыйымдылығы және жүмыс үзақтығы саналады.

Экскавация аяқталған бойда жерді қолмен жөндеу жасалады: казаншуңқырдың түбі мен қүламасын тазарту. Қазаншүңқырдың түбі тығыздалған, қүрғақ болуы және жобалық белгілерде болуы керек. Жер ғимаратына амалсыз түсетін жауын-шашынды және жер асты суларын бүруын қамтамасыз ету үшін жанасшүңқырлар немесе басқаша айтқанда зумпф-қүдықтарды орнатады. Қазаншүңқырдың түптік еңістігінің көмегімен су жанасшүңқырларға жиналып, одан кейін айдап шығарылады. Ондай шараларды тікелей сутөкпе деп атайды.

Тікелей сутөкпе және қазаншүңқырлар мен орлардың қабырғаларының уақытша бекуі қосымша жер жүмыстарына жатады. Өңделетін жердің көлемін тығыз дененің кубтық метрлерімен өлшейді. Кейбір үдерістер үшін (бетті тығыздау, алаңды жоспарлау және т.б.) жер жүмыстарын жүргізу көлемі бет ауданының шаршы метрлерімен өлшене алады.