21.08. 2015-16шо.

 

Семинар РМО учителей чеченского языка и литературы

 

Урок « Мастер –класс»

 

 

 

Нохчийн мотт   

5класс

 

 

 

Коьчал :  «Антонимаш»

 

 

 

           

                                           

 

Хьехархо:  Б.И.Магомадова

( МБОУ «СОШ№2с. Алхазурово)

 

 

Коьчал:               Антонимаш.

Урокан тайпа :  керланиг  довзаран урок.

Урокан кеп (форма) :  ийна.

Метод (аг1о ) :  хаттарш х1итторца дешархойн ойла самаяккхар,  кхиор,

1алашонна т1е кхачор. (Проблемни)

1алашонаш :  1. Довзийтаран : дешархойн лексиках кхетам шорбар,

керланиг довзийтар, пайдаэцар, цу т1ехь царна г1олацар,

кхоллараллин ойла кхиор.

2. Кхиоран( 1аморан ) : ойлаян, мало ца еш, къахьега,

шайна хуург зен, вовшех дагадовлуш, лоруш, тобанашкахь

болх бан 1амор.

3. Кхетош – кхиоран : маттаца йолу уьйр-марзо алсамъяккха,

ша-шех тешам кхио, ненан мотт 1амор – иза коьрта декхар

хилар ч1аг1дар.

 

         Урокана лерина г1ирс : компьютер, интерактивни у, дидактически а, гайтаран

                                                      а г1ирс, книгаш, яздаран коьчал.

 

 

 

 

                                                 

 

 

Д1аяхьар

 

1-ра мур.     Цхьаьнакхетар. Вовшашка маршалла хаттар. Балхана дог-ойла айар,

кечам бар.

Хьехархо:

- Маьрша дог1ийла, сан диканиш! Вай юха а цхьаьнакхийти ненан мет-

тан  доккхачу 1илманан кхин цхьа жима аг1о схьаелла. Оцу

новкъахь вайна оьшур ду: боккха лаам, ша-шех тешам, хаарш, собар,

барт.

2-г1а мур.   Дешархошна хуучух пайдаоьцуш, урокехь довза дезачуьнца (керла-

чуьнца) з1е тасар, 1алашо х1оттор, ойла т1ек1иръяр, кхиор.

 

Слайд№1           Хьовсийша!

- Х1ун го шуна?

- Седарчийн стигла.

- Мел ду стиглахь седарчий?

- Ца хаьа. Уьш дукха ду

- Ду. Гуш а, ца гуш а.

- Вайн матта юкъахь маса дош ду хаьий вайна?

- Уш дукха ду, дагардалур доцуш

- Х1ара седарчийн стигла стенах тера ю?

- Вайн меттан лексиках.

- Лексика юкъара муьлха дешнаш девза шуна?

 

Слайд№2   Хьовса!

 

- Омонимаш, синонимаш

- Уьш довзаро х1ун делира шуна?

- Кхетам, серло

- Седарчаша а ло серло,нур.

- Муьлха дешнаш ду вай х1инца серладаха дезарш?

- Антонимаш.

- И керла дешнаш –седарчий лохуш, совцур ду вай

цхьана жимачу г1айри т1ехь

 

Слайд№3        Хьовса!    (Гонехь яздина синонимаш, антонимаш ю.)

                             

-Х1окху т1ехь дукха дац дешнаш, амма царна юкъахь вай лоьхурш

карор ду, жимма къахьегахь.

Т1едиллар :

Х1окху  юккъара синонимаш схьалаха, схьаязде.

    

Слайд№4

   Т1едиллар:   диснарш 2-чу б1ог1амалгехь вукхарна дуьхьал нисдан хьовса.

                                    

Слайд№5       Уьш иштта д1анисделла   :            

 

                                     хаза- исбаьхьа                          хаза- ирча

                                     дика- оьзда                                дика- вон     

                                     сиха- чехка                                сиха - меллаша

                                     оьг1азе – дера                          оьг1азе-эсала

 

                - Шина б1ог1амалгашкахь яздинчу дешнийн  ойлае, дийца, х1ун башхо ю

                  церан.         

                  - 1-чу б1ог1амалгехь долу дешнаш гергара маь1наш долуш ду.

                    2-чу б1ог1амалгехь дерш маь1наш дуьхь-дуьхьал дог1уш ду.

                  - Иштта дешнаш кхин а дахко, хьовсий вай? 

                     Кхаьрга хьовса, шайн кхетам дешнашца д1аязбе.

                     Кехатийн асанаш гойту, церан бараман кепаш хуьйцуш гойту,

                     дешархоша  цара луш болу кхетамаш дешнашка берзабо:

                                         еха- йоца              

                                         шуьйра- готта     

                                         лекха- лоха           

                                         жима- йоккха     

            

              - Муха ду кхеран маь1наш?

              - Дуьхь-дуьхьал дог1уш.

              - Х1орш ду вай лоьху дешнаш,  антонимаш.

              Антонимаш бохург грекийн(желтийн) дош ду. Анти дуьхьало бохург ду,

                  онима  дош, маь1на бохург ду.

          -Х1инца хьан лур бара  кхетам, х1ун дешнаш ду антонимаш?

          - Антонимаш маь1наш дуьхь- дуьхьал дог1у дешнаш ду.

          Антонимаш цхьанан къамелан декъан дешнаш ду. Уьш

        хандешнаш, ц1ердешнаш, билгалдешнаш, куцдешнаш хила йиш ю.

         Хьехархочо олучу дешнашна  дешархоша  антонимаш яздо:

                  Де-,  1уьйре-,  доттаг1-,  д1аваха-,  охьахии-,  арахь-,  лакхахь.

        

3-г1а мур.  Хаарш т1еч1аг1дар.

               Тобанашкахь болх бар. Ши тоба кхоллало. Къовсадалар д1ахьо.

            

             Т1едиллар №1:

          Хьех-чо х1ора тобана кицанаш ло. Кицанашкахь йолу антонимаш

         сихха д1аязъян еза цара.

 

          Нехан махкахь эла хуьлучул а, шен эвлахь лай хилар тоьлу.

           Сакъераделча, хьаша парг1атволу, сагатделча, сихло.

           Аьхка мало-1ай хало.

           Хабар дукха дийцинчо болх к1езиг бина.

           Сихалла- сонталла, собар- кхетам.

           Буьйса бодане мел хили, седарчий сирла хуьлу.

                                        

                              «Лингвист» (къовсадалар)-жима проект

          Т1едиллар№2:                 

            Антонимийн дошмаш х1иттош къовсало.

            Х1ора тобана конверт ло, чохь дешнаш а долуш, иштта

            цу балхана оьшу г1ирс ло.

           Конверташ чохь долчу  дешнех пайдаоьцуш, х1ора тобано

           кехаташ т1ехь  антонимийн   дошамаш х1иттайо (уьш  хаза кечйина хила еза)

           Болх дика, хаза бина тоба тулу. Х1ора тобано

           Масала:

                        Антонимийн дошам

                            готта-шуьйра

                            яьсса-юьзна

                            эсала- оьг1азе

                            йочана- йоькхана

                            машар –т1ом…

             4-г1  мур      Дерзор.              

 

        Хьехархочо дийцар дуьйцу вайн элчанах, Делера салам-маршалла хуьлда      цунна,лаьцна. (текст гойту интерактивни уьн т1ехь)

        Вайн Элча, Делера салам-маршалла хуьлда цунна, хазахетар хилча

сингаттамен а, халахетар хилча самукъане гуш хилла цуьнан асхьа-

башна. Иза тамашийна а хетта,т1аьххьара а хаьттина цара цуьнга:

«Хазахетар хилча сингаттамен а, халахетар хилча самукъане а ма хуьлу

хьо. Иза х1ун ду хьан?- аьлла. Вайн Элчано, Делера салам-маршалла

хуьлда цунна, аьлла: « Шена т1аьхьа во доцуш, дика а ца хуьлу, иштта

шена т1аьхьа дика доцуш, во а ца хуьлу. Хазахетар хилча, т1аьхьа дог1ур

долчуьнан ойла а йой, сингаттаме хуьлу, халахетар хилча, цунна т1аьхьа

дог1учуьнан ойла а йой,самукъане хуьлу.»

                     

     Т1едиллар:  Текста юккъара антонимаш схьаязъе.

хазахетар- халахетар

сингаттаме- самукъане

дика-во

 

                             Доцца ала, дийцаран маь1на муха ду.

                           

   Матта юкъахь лелачу дешнаша- антонимаша вайн дахар гойту.  

   Дала деллачунна реза а долуш, ийманехь даха деза адамаш. 

      

   5-г1а мур. Урокан жам1аш. Рефлекси.

 

Шина тобано шайна евзинчу теманан цуьнан чулацам боцца   5 мог1анехь  гойту.( Синквейн х1оттайо). Кхузахь гучудолу дешархойн кхетаман барам, ойла.

Масала:

                                            Синквейн

           Антонимаш

           Дуьхьалара, аьрха.

           Къовсало, ойлайойту, довзуьйту

           Иштта ду адамийн  дахар а.

           1илма

  Х1ора тобано х1оттийначу синквейнан маххадабо.

  Хьехархо:

                  Вайн меттан лексикан кхин цхьа аг1о схьа а йиллина, антонимаш х1ун дешнаш ду хии вайна. Кхид1а а, мало ца еш, мотт 1амо беза, Диканиш!

Ц1ахь: антонимаш юкъа а яхкош,шайн дахаран цхьана хиламах лаьцна жима                                 дийцар яздан хьовса.

                                                                                                                                                                                              

 

Слайд №1

 

 

 

 

                                                         ЛЕКСИКА

 

     ОМОНИМАШ                                                  

                                                                             АНТОНИМАШ

                                                                   СИНОНИМАШ

 

 

 

 

                                                                                                                                                     

 

Cлайд №2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Слайд №3

 

 

                           ЛАХА, СХЬАЯЗЪЕ СИНОНИМАШ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                   

 

 

 

 

                                                                                                                                                             

Слайд №4

                                                                                                                                                                                       

 

                                                            ДИСНАРШ  СХЬАЯЗДЕ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                                                                                    

Слайд№5   

 

 

ШИНА Б1ОГ1АМАЛГАШКАРЧУ  ДЕШНИЙН ТИДАМ БЕ!     ЦАРНА ЮККЪАХЬ  Х1УН  БАШХО Ю, ХЬОВСА!

 

 

 

ХАЗА -  ИСБАЬХЬА                        ХАЗА- ИРЧА

ДИКА – ОЬЗДА                               ДИКА - ВОН

СИХА- ЧЕХКА                                 СИХА - МЕЛЛАША

ОЬГ1АЗЕ- ДЕРА                             ОЬГ1АЗЕ - ЭСАЛА