Статью на тему "SPORTCHI TAYYORGARLIGINING ASOSIY TOMONLARI VA ULARNING MASHG‘ULOT JARAYONIDAGI O‘RNI".

O`zbekiston davlat Jismoniy tarbiya institute Gimnastika va sport psixologiyasi fakulteti 4­ bosqich talabasi  Turdimuratova Sabohat Zafarovna SPORTCHI TAYYORGARLIGINING ASOSIY  TOMONLARI VA ULARNING MASHG‘ULOT  JARAYONIDAGI O‘RNI           Sportchining   jismoniy   tayyorgarligi   sport   faoliyati   uchun   zarur   bo‘lgan jismoniy fazilatlarni, qobiliyatlarni tarbiyalash demak­ dir.  Sportchining jismoniy tayyorgarligi bevosita amaliy sport yo‘nalishiga ega bo‘lgani uchun, ayni vaqtda organizmning umumiy jismoniy rivojlanishi, mustahkamlanishi va chiniqishi bilan tamo­ mila bog‘liqdir. Tayyorgarlikning barcha boshqa tomonlari singari  jismoniy tayyorgarlik   ham   umumiy   va   maxsus   bo‘ladi.   Sportchining   maxsus   jismoniy tayyorgarlik   ko‘rishi   tanlangan   sport   turiga   xos   javob   bera   oladigan   jismoniy qobiliyatni tarbi­ yalash jarayonidan iboratdir. Sportchining tayyorgarligi asosan: –  jismoniy tayyorgarlik; –  sport­texnik tayyorgarlik; –  taktik tayyorgarlik; –  axloqiy­irodaviy tayyorgarlik; –  nazariy tayyorgarlik; –  funksional tayyorgarlikdan iborat bo‘ladi.        Ma’lumki, sportning har bir turi sportchining jismoniy qo­ biliyatlariga maxsus talablar qo‘yadi, xilma­xil jismoniy fazilatlar o‘ziga xos uyg‘unlashgan bo‘lishi va namoyon   etilishi   talab   qili­   nadi.   Masalan,   sprinter   (yaqin   masofaga yuguruvchi)dan   avvalo  tezkor­kuchlilik  fazilatlarining  maxsus   nisbatda   bo‘lishi (ba’zan uni sprinterlik qudrati deb ataladi), shuningdek, jumladan, mu­ shak qisqarishining energetik resurslaridan anaerob (ozod kis­ lorod yo‘qligida) foydalanishga   asoslangan   tezlik,   chidam   talab   qilinadi.   Stayer   (uzoq   masofaga yuguruvchi)   uchun   esa,   aksincha   birinchi   navbatda   nafas   olishdagi   modda almashinish   (kislorod   almashinishi)   jarayoni   yuksak   darajada   bo‘lishiga asoslangan chi­ damlilik zarurdir. Sportchining umumiy jismoniy tayyorgarligi deganda, ular tanlangan sport turi uchun xos bo‘lmagan, biroq sport faoliyati­6 da muvaffaqiyatga erishish uchun bevosita va bilvosita ijobiy ta’sir  ko‘rsatadigan har tomonlama jismoniy qobiliyatlarni tarbiyalash  nazarda tutiladi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik maxsus tayyorgarlik uchun  zamin yaratadi,   ya’ni   tanlangan   sport   turida   kamol   topish   uchun     zarur   shart­sharoit sifatida   kuchlilikni,   tezkorlikni,   chidamli­   likni,   epchillikni,   chaqqonlikni   har tomonlama rivojlanishini ta’minlaydi. Sportchining umumiy jismoniy tayyorgarligi maz­   muni   uning   qaysi   sport   turi   bo‘yicha   ixtisoslashganligiga   bog‘liq. Sportchining   umumiy   va   maxsus   jismoniy   tayyorgarligi   ja­   rayonida   jismoniy tarbiyaning   barcha   vositalaridan,   ya’ni   jis­   moniy   mashqlar,   chiniqish   va sog‘lomlashtirishning tabiiy omil­ lari (oftobda pishish, havo va suv muhitining xususiyatlari),   rejim     va   boshqa   gigiyenik   sharoitlaridan   foydalaniladi.   Bunda maxsus  tanlangan jismoniy mashqlar asosiy rol o‘ynaydi.            Turli   jismoniy   fazilatlarni   o‘ziga   хos   ravishda   namoyon   etish   va uyg‘unlashtirishga   asoslangan   ana   shunday   spetsifik   qobiliyatlar­ni   tarbiyalash sportchi maхsus jismoniy tayyorgarlik ko‘rishining  mazmunini tashkil etadi. Sportning har bir turidagi muvaffaqiyat faqat mazkur sport   turining o‘ziga хos tomonlarini ifoda etuvchi ayrim qobiliyat­ lar bilangina emas, balki organizmning funksional   imkoniyatlari­   ning   umumiy   darajasi   bilan   ham   belgilanadi.   Shu sababdan ham  maхsus tayyorgarlik bilan umumiy tayyorgarlik birga qo‘shib olib borilganidagina   sportchining   jismoniy   tayyor     garligi   har   tomonla­ma   bo‘lishi mumkin.   Chiniqish,   sog‘lomlashtirishning   tabiiy   omillari   hamda   gigi­   yenik sharoitlardan   mashg‘ulotlar   vaqtida   ham,   shuningdek     mashg‘ulotdan   tashqari holatlarda (maхsus gigiyenik omillar, hammomga tushish, massaj qilish, umumiy turmush tartibiga  rioya qilish, ovqatlanish rejimi va hokazolarda) ham foydalani­ ladi. Mazkur omil va shartlarning sport faoliyatidagi ahamiyat  Ma’naviy­irodaviy tayyorgarlik Sportchining   ma’naviy­irodaviy   tayyorgarligi   o‘zining   pedagogik   mohiyati jihatidan sport faoliyati sharoitiga moslab amalga oshiriladigan axloqiy tarbiya, jumladan, irodani tarbiyalash jarayonidir. Nazariy tayyorgarlik Nazariya elementlari, yuqorida ko‘rib o‘tganimizdek, sportchi tayyorgarligining taktik, texnik va boshqa turlari bilan orga nik aloqada ekan. Shu bilan bir qatorda nazariy tayyorgalik qismini biroz shartli ravishda boshqalardan ajratiladi. Sportchi  uchun zarur bo‘lgan bilimlarning shunday keng doirasi mavjudki   ular yuqorida keltirilgan tayyorgarlik qismlarining hech biriga kirmaydi.  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.  «O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish to‘g‘risida»gi farmon – 2002­yil, 24­oktabr. 2.   Barkamol   avlod   orzusi.   O‘zbekiston   milliy   ensiklopediyasi   Davlat   ilmiy nashriyoti. – Toshkent, 2000. 3. T.S.  Usmonxo‘jayev va boshqalar. «Bolalar va o‘smirlar sporti mashg‘ulotlari nazariyasi va uslubiyatlari». O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, «ILM­ZIYO», 2006.