SUYI’QLIQ’LARDA ELEKTR TOG’I’.

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

SUYI’QLI’Q’LARDA ELEKTR TOG’I’

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 31-TEMA    SUYI’QLI’Q’LARDA ELEKTR TOG’I’.

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Suyi’qliq’larda elektr tog’i’ haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Aqi’li’y hu’jim» interaktiv metodi’ «6x6» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Elektr qa'wipsizlik ilajlari’   temasi’n soraw

TEMA

Ionli’q baylani’s:

Ximiya sabaqlari’nan belgili bolg’ani’nday zatti’n’ atom ha’m molekulalari’ bir-biri menen u’sh tu’rli baylani’sta boladi’: metalli’q baylani’s,kovalentlik baylani’s ha’m ionli’q baylani’s.

Ionli’q baylani’sqa mi’sal yetip as duzi’n natriy xloridin keltiriw mu’mkin.Natriy (Na) atomi’nda 11 elektron boli’p wolardan birewi si’rtqi’ electron qabi’g’I’nda aylanadi’. (115-suwret)

Na-e=Na⁺

Cl+e=Cl^-

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Ha’r tu’rli belgige iye bolg’an natriy ha’m xlor ionlari’ bir-biri menen Kulon ku’shi arqali’ tarti’si’p NaCl Kristal reyshotkasi’n payda yetedi. ()116-suwret)

Ionlar arasi’nda Kulon ku'shi na'tiyjesinde ju'zege keletug'i’n  ximiyaliq baylani’sqa ionli’q baylani’s delinedi.

Ayi’ri’m suyi’qli’qlar elektr tog’i’n wo'tkiziw basqalari’ wo'tkizbewi mu'mkin. Suyi’qli’qlarda elektr tog’i’n wo'tkiziwi yamasa wo’tkizbewi 117-su'wrette ko'rsetilgen a'piwayi’ a'sbap ja'rdeminde ani’qlaw mu’mkin. Bul a'sbap tiykari’nan, shiyshe i’di’s ha'm wog'an tu'sirilgen yeki ko'mir sterjen elektrodlardan ibant Elektrodlardan biri gilt arqali’ elektr derektin’ basqa polyusine tutasti’ri’lg’an. Elektr deregin won' polyusi’na jalg'ang'an elektrodti’ anod dep  teris polyusine tutasti’ri’lg'an elektrodti’ katod  dep ataydi’.

Elektrodli’ shiyshe i’di’sqa distilyatsiyalang’an suw quyami’z ha'm giltti ashami’z. Bunda lamposhka janbaydi’. Demek distilyatsiyalang’an suw elektr tog’i’n wo'tkizbeydi.

Giltti u'zip ha'm i’di’stag'i’ suwg'a as duzi’n sali’p, natriy xlorid eritpesin payda yetemiz. Кeyin giltti qossaq. lamposhka jang'ani’n ko'remiz Demek. natriy xlorid yeritpesi elektr tog’i’n wo'tkizedi.

Qatti’ hali’ndag'i’ natriy xloridi elektr tog’i’n wo'tkizbeytug'i’nli’g'i’ belgili. Wol jag'dayda natriy xloridinin' suwdag'i’ yeritpesinin’ tok wo'tkiziw sebebi nede?

As duzi’ suwg'a Sali’ng'anda polyarizaciyalang'an suw molekulalari’ natriy xlorid kristall reshyotkasi’ tu'yinlerinde jaylasqan | ha'm Cl ionlari’n wo'zine tartadi. Na'tiyj NaCI kristalli’ni’n' reshyotkasi’ i’di’rap suwda yerkin ha'reket yetiwshi Na ha'm Cl ionlari’ payda  boladi’ (118- a su'wret). Gilt jalg'ang'anda ionlari’ katod ta'repke. Сl ionlari’ anod ta'repke qozg'aladi’ (118- b su'wret). Na'tiyjede shi’nji’rdan tok wo'te baslaydi’.

Qatti’ hali’nda tok wo'tkizbeydi. lekin yeritilip suyi’q halg'a keltirilse elektr tog’i’n wo'tkizetug’i’n zatlar da bar.

Suyi’qli’qta ionlarg’a aji’ralatug’i’n ha’m usi’ sebepli elektr tog’i’n wo’tkizetug’I’n ztlar elektrolitler dep ataladi’.

Elektrolitte ionlar qansha ko'p bolsa, wol elektr tog’i’n sonsha jaqsi’ wo'tkizedi. NaCl suwda yerigende wol toli’g'i’ menen Na  ha'm CI ionlarg'a aji’raladi’. Natriy xloridinin' suwdag’i’ yeritpesi elektr tog’i’n jaqsi’ wo'tkiziwshi elektrolit yesaplanadi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Sabaqti’ bekkemlew

«Klaster» interaktiv metodi’ woqi’wshi’larg’a qalegen mashqala (tema) lar haqqi’nda yerkin,woni’n’ woylaw jeke pikirlerin biyma’lel bayan yetiwi ushin sha’rayat jarati’wg’a ja’rdem beredi.Ha’r bir woqi’wshi’g’a jeke tu’rde sorawlar ha’m tapsi’rmalar beriw ja’rdeminde taza tema bekkemlenedi.

1. Ion degen ne? Woni’n' atomnan parqi’ neden ibarat?

2.ionli’ baylani’s dep nege ayti’ladi’? Woni’ natriy xloridi mi’sali’nda tu'sindirin’.

3.117- su'wrette ko'rsetilgen tajiriybeni tu'sindirip berin'.

4.Natriy xlorid suw molekulalari’ ta'sirinde qalay ionlarg'a aji’raladi’?

5.Elektrolitlar dep qanday zatlarg'a ayti’ladi’?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Suyi’qliq’larda elektr tog’i’  temasin woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash