Tarmoqni rezervlash

OPTIK ALOQA LINIYALARIDA TARMOQNI REZERVLASH (TARMOQNI NUSXALASH).

Matsapayev Jamshidbek Sodiqjon o‘g‘li.

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Urganch filiali magistranti.

jamshidbek.matsapaev@ubtuit.uz

Xatamova Mavluda Komiljon qizi.

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Urganch filiali magistranti.

xatamova_mavluda@ubtuit.uz

Annotatsiya: Tarmoqning chiziqli qismida favqulodda vaziyatlar ko'p hollarda optik tolaning mexanik shikastlanishi (uzilishi) tufayli yuzaga keladi, shuning uchun ushbu muammoni hal qilishning aniq yechimi mavjud bo'lgan jismoniy uzatish yo'llari sonini ko'paytirish bilan erishiladi. Texnik jihatdan aloqa liniyasini rezerlash (klonlash) eng samarali yo’l hisoblanadi. Asosiy va qo'shimcha tarmoq liniyalarining tolalari turli kabellarda bo'lsa, tarmoqning umumiy ishonchliligi sezilarli darajada oshadi.

Kalit so‘zlar: optik tolali kabel, halqa topologiyasi, rezervlangan tarmoq, WDM,SDH.

Optik tola - umumiy ichki aks ettirish orqali yorug'likni o'z ichiga o'tkazish uchun ishlatiladigan optik shaffof materialdan (shisha, plastmassa) kabel.

1.1-rasm.Optik tola.[1]

 Ma'lumot asosiy va zaxira yo'llari bo'ylab bir vaqtning o'zida uzatiladi. Qabul qiluvchi tomonda eng yaxshi sifat ko'rsatkichlari bo'lgan signal tanlanadi. Odatda, yuqori darajali signal deb hisoblanadi, chunki har xil quvvatga ega ikkita signal o'rtasida tanlov hech qanday texnik muammolarni keltirib chiqarmaydi.  Qo'shimcha sxemalar foydali ma'lumotni olib yurmaydi, lekin har doim uni uzatishni o'z zimmasiga olishga tayyor, ya'ni ular issiq kutish rejimida. Asosiy yo'l odatda eng qisqa yo'l yoki eng kam zaiflashuvga ega bo'lgan yo'ldir. Aloqa to'liq yo'qolganda yoki oldindan belgilangan bit xato tezligi chegarasidan oshib ketganda, boshqaruv tizimi tomonidan ishlab chiqariladigan signalni o'chirish ishga tushiriladi. SDH tarmoqlari uchun kommutatsiya vaqti 50 ms dan oshmasligi kerak.

1.2.-rasm. Chiziqli rezervlangan bo'lgan tarmoq uchastkasining ishlashi. sxemasi: a) asosiy barqaror tarmoq; b) zararlangan rezervlangan tarmoq;[2]

Zarar ko'rgan hududni ta'mirlash tugallangandan so'ng, aksariyat hollarda tarmoqning asl konfiguratsiyasi tiklanadi. Ko'pgina hollarda, umumiy aloqa tarmoqlarida halqa tarmoq topologiyasi  qo’laniladi. Natijada, uzatuvchi tugun qabul qiluvchi tugunga kirish uchun ikkita variantga ega: soat yo'nalishi bo'yicha va teskari yo'nalishda. Marshrutlardan biri asosiyning funktsiyalarini bajaradi va trafikni uzatish uchun ishlatiladi, ikkinchisi zaxira hisoblanadi. Optik tolali liniyaning shikastlangan qismi uzatish yo'lidan chiqariladi va shikastlangan qismga to'g'ridan-to'g'ri qo'shni bo'lgan uzatuvchi tugunlarda traffikni uzatadi. Texnik jihatdan, bu shikastlangan hududning chegarasida joylashgan tugunlarning jihozlarini qabul qiluvchiga uzatuvchini yopish orqali amalga oshiriladi, natijada signal muqobil yo'nalishga yo'naltiriladi.

Sinxron raqamli ierarxiya (SDH) texnologiyasi ishonchli transport tarmoqlarini yaratish va raqamli kanallarni keng diapazonda - soniyasiga bir necha megabitdan o‘nlab gigabitgacha bo‘lgan tezlikda moslashuvchan shakllantirish imkonini beradi.[3]

1.3.-rasm. Halqa tarmoq topologiyasi tugunlarining ishlash sxemasi:

a) asosiy barqaror tarmoq; b) zararlangan rezervlangan tarmoq; [4]

Halqali topologiyaga ega bo'lgan tarmoq turli xil ortiqcha sxemalardan foydalanish imkoniyatini ochib beradi, bu esa optik aloqa tizimlarining ishlashi ishonchliligini sezilarli darajada oshiradi. Halqali topologiyada rezervlangan tarmoq tashkil etish tolalar sonini ko'paytirish yoki qo'shimcha kabellarni yotqizish uchun katta xarajatlarni talab qiladi. Ushbu  topologiyaning kamchilik shundaki, halqadagi oraliq tugunlar soni ortib borishi bilan asosiy va zaxira yarim halqalar bo'ylab bir vaqtning o'zida aloqani buzish ehtimoli ortadi. Bu bir nechta oraliq tugunlarning xizmatini to'xtatishga olib kelishi mumkin va tarmoqning o'zi bir-biriga bog'liq bo'lmagan bir nechta qismlarga bo'linadi. Murakkab tarmoqlarda ketgan tarmoqlarda ushbu kamchilikni bartaraf etish uchun ortiqcha muammo ko'pincha ko'plab alohida halqalarni va ular orasidagi qo'shimcha ulanishlarni tashkil qilish orqali hal qilinadi. Agar tarmoqni qurishda bunday kombinatsiyalangan yondashuv qo'llaniladi. Bunday holda, xalqalararo ulanishlar topologiyasi va zaxira yo'nalishlarini shakllantirish algoritmi shunday tanlanadiki, halqalardan birining to'liq yoki hech bo'lmaganda qisman ishdan chiqishi butun tarmoqning ishlashiga ta'sir qilmaydi.

         Optik tarmoqda tizimni zaxiralashni tashkil etish bir vaqtning o'zida chiziqli qismga qo'shimcha tolalarni va tarmoq tugunlarida faol qabul qiluvchi uskunaga bloklarni kiritishni o'z ichiga oladi. Agar asosiy uzatish yo'nalishi bo'yicha optik tolalar shikastlangan bo'lsa yoki tarmoq uskunasi ishlamay qolsa, u holda zaxira yo'nalishiga o'tish amalga oshiriladi.Asos sifatida, oddiy rejimda, zaxira yo'li tarmoq o'tkazuvchanligini oshirish uchun ishlatilishi mumkin, xususan, uning resurslari past ustuvor ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatilishi mumkin. Tizimning rezervlangan bo'lishi yuqori aloqa ishonchliligini ta'minlaydi, ammo bu variant katta moddiy xarajatlarni talab qiladi. Shu bilan birga, nosozliklar bo'lmaganda zaxira resurslardan foydalangan holda tarmoq o'tkazuvchanligini oshirish qobiliyati zarur investitsiyalarni tasir ko’rsatadi. Aloqa ishonchliligi uchun eng muhimi transport tarmoqlari: ularning ishlashining buzilishi ko'p sonli abonentlar uchun aloqaning yo'qligi yoki yo'l qo'yib bo'lmaydigan darajada past sifatiga olib keladi. Hozirgi vaqtda ko'pgina shahar transport tarmoqlari halqa topologiyasiga muvofiq qurilgan bo'lib, bu halqaga xos bo'lgan turli xil rezervlangan sxemalardan foydalanishga imkon beradi. So'nggi paytlarda, yuqori narxga qaramay, to'rt tolali halqa sxemasi optik aloqa transport tarmog'ini qurishda tobora ko'proq foydalanilmoqda, bu esa yanada moslashuvchan va ishonchli zaxira sxemalarini yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, keng tarqalgan WDM tizimlari nafaqat tarmoqning o'tkazish qobiliyatini oshiradi.

WDM (Wavelength Division Multiplexing, WDM) texnologiyasi bir vaqtning o'zida optik tolada optik tashuvchi signalining to'lqin uzunligi va FDM yoki TDM rejimida har bir optik tashuvchisi, har biri bir nechta analog yoki raqamli signallarni uzatadi. Asosiy printsip turli xil to'lqin uzunlikdagi optik signallarning uzatish tomonini birlashtirish (multiplexing) va liniyada uzatish uchun bir xil optik tolali kabelga ulangan holda, ushbu kombaynlarning qabul qilish uchlarini turli xil to'lqin uzunliklarida (demultiplexing) yoqish boshqa signalni boshqa terminalga qaytarish uchun keyinchalik qayta ishlanadi.[5]

1.4.-rasm. WDM-texnologiyasi: a)barqaror tarmoq trakti; b)zararlangan tarmoq trakti;[6]

Xulosa:

   Optik aloqa tizimlarida rezervlash ob'ektiv zarurat bo'lib, zamonaviy infokommunikatsiya tarmoqlarining barcha darajalarida (transport tarmoqlari, kirish tarmoqlari, SCS) ma'lumotlarni uzatishning ishonchliligini oshirish uchun foydalaniladi. Halqa topologiyasi qo’llanilgan tarmoqlar (kamida to'rt xil variant) eng katta moslashuvchanlikni ta'minlaydi. Tarmoqning umumiy ishonchliligi tizimning rezervlangan qismidan foydalanilganda ortadi, chunki u chiziqli qismda shikastlanganda ham, tugunlarning faol uskunalari ishdan chiqqan taqdirda ham himoya qiladi. Ma’lumotning umumiy ishonchliligini oshirish uchun turli xildagi qurilma va interfeyslarni birlashtirish tavsiya etiladi. Tarmoq tizimni optimallashtirish ko'p mezonli vazifa bo'lib, tarmoq hajmi, unda yig’ilib qolish darajasi, aloqaning zarur sifatini taminlaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.     1.1.rasm.https://avatars.mds.yandex.net/i?id=ae08654933c98776ecbe004ebd460890-5887964-images-thumbs&n=13.

2.     1.2.rasm.https://www.osp.ru/FileStorage/ARTICLE/ZHurnal_setevyh_reshenij_Telekom/201112/12_11/13116716/ 1_(4115)_500.png

3.     https://www.osp.ru/lan/2002/04/135999 //

4.     1.3.rasm.https://www.osp.ru/FileStorage/ARTICLE/ZHurnal_setevyh_reshenij_Telekom/201112/12_11/13116716/ZHurnal_setevyh_reshenij_Telekom_2_(7969)_500.png

5.     http://srcyrl.fibresplitter.com/info/wdm-technology-38353272.html //

6.     1.4.rasm.https://www.osp.ru/FileStorage/ARTICLE/ZHurnal_setevyh_reshenij_Telekom/201112/12_11/13116716/ZHurnal_setevyh_reshenij_Telekom_4_(2948)_500.png

7.     // Телекоммуникация тармоқлари яшовчанлигини таъминлашнинг баъзи масалалари. // Д.А. Давронбеков, Ў.К. Матёкубов - … : Тармоқлар, Технологиялар, Ечимлар.(54), 2020

8.     Скачано с www.znanio.ru