Tashqi iqtisodiy xavfsizlik

15­MAVZU. TASHQI IQTISODIY XAVFSIZLIK VA  MAMLAKAT RAQOBATBARDOSHLIGINI  TA'MINLASH Reja: 1. Tashqi iqtisodiy faoliyat va milliy manfaatlarga tahdidlar. 2. Xorijiy investitsiyalarni jalb etish bilan bog’liq xavfsizlik  va mamlakatning raqobatbardoshligi. 3. Xalqaro  iqtisodiy  va  himoyalash  ta’minlash yo’llari. tashkilotlarda  milliy  manfaatlarni  raqobatbardoshligini  iqtisodiyot

Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida xalqaro mehnat taqsimotida faol  qatnashish, fan­texnika sohasida o’zaro manfaatli hamkorlik qilish yo’li  bilangina ijtimoiy­iqtisodiy taraqqiyotga erishish mumkin. Tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishda jahon iqtisodiy tizimidagi  raqobatning kuchayishi, o’zaro hisob­kitob va transport aloqalarining  murakkablashuvi, kerakli tajribaning kamligi, yuqori malakali mutaxassis  kadrlarning yetishmasligiga alohida e’tibor qaratish lozim bo’ladi.  Tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi asosiy vazifa chet mamlakatlar bilan  savdo, ilm­fan, texnika, ta’lim, investitsiya kabi sohalarda o’zaro  manfaatli iqtisodiy munosabatlarni ta’minlash orqali mamlakatni ijtimoiy­ iqtisodiy rivojlantirishdan iborat.

Jahon xo’jalik tizimiga integratsiyalashuv sharoitida mamlakatning iqtisodiy  xavfsizlgini ta’minlash uchun quyidagilarni amalgam oshirish loim bo’ladi: ­eksportning optimal tarkibini shakllantirish. Uning tarkibida tayyor yuqori  texnologik, ilmtalab mahsulotlar va yuqori sifatli xizmatlarning ulushini keskin  oshirish chora­tadbirlarini ko’rish lozim bo’ladi; ­mamlakatning mavjud raqobat ustunligi imkoniyatlaridan foydalanib, milliy tovar  ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlarini eksport qilishning yangi, istiqbolli  bozorlarini o’zlashtirish, ularda muvaffaqiyat qozonish uchun xalqaro marketing  strategiyalarini amalga oshirish, ishlab chiqarish kooperatsiyasi, injenering, lizingni  rivojlantirish; ­chet el mamlakatlari, ularning savdo­iqtisodiy tashkilotlari, uyushma va ittifoqlari  bilan o’zaro munosabatlarda qulay imtiyozli savdo tartiblariga erishish;

-mamlakat korxonalariga eksport va import qiluvchi sifatida xalqaro zamonaviy mashina, texnika va texnologiyalar, asbob- uskunalar, axborot va capital bozorlariga chiqishlari, transport kommunikatsiyalaridan foydalanishlari uchun sharoitlar yaratishga ko’maklashish; -kreditor mamlakatlar va xalqaro tashkilotlar hamda qarzdor davlatlar bilan bo’ladigan o’zaro valyuta moliyaviy muammolarni tartibga solish.

Ushbu chora­tadbirlarni amalga oshirishda belgilangan huquqiy me’yor va  normalar asos bo’lib xizmat qiladi. Bu normalar, o’z navbatida, tovar va  xizmatlar, intellektual mehgnat natijalari, shuningdek, jismoniy hamda  huquqiy shaxslarning mamlakatlararo harakat yo’nalishlari, shakllari,  usullari, shartlarini belgilab beradi. Iqtisodiy tartibga solish usullari bojxona poshlina (to’lov)lari, yig’imlari,  qo’shilga qiymat solig’i, aksizlaridan iborat. Huquqiy­ma’muriy usullar litsenziyalash, kvotalash, tovar sifatini  sertifikatsiyalash, ayrim tovarlar eksporti va importiga davlat  monopoliyasini o’rnatish, shuningdek, bojxona chegaralari orqali tovarlar,  kapitallar va xizmatlarning o’tib turishi bilan bog’liq tashkiliy­huquqiy va  tashkiliy­texnik chora­tadbirlarni o’z ichiga oladi.

Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni  jakb etish muhim ahamiyat kasb etadi.  Xorijiy kapitalning kirib kelishi O’zbekiston  iqtisodiyotida tarkibiy qayta qurish, istiqbolli,  zamonaviy tarmoqlarni vujudga keltirish,  ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, ichki  bozorni tovarlar va xizmatlar bilan to’ldirish,  tovarlarni eksport qilishning yangi  bozorlarini, xo’jalik subyektlarini  boshqarishni zamonaviy menejment asosida  qayta tashkil etish va takomillashtirishga,  yangi ishchi o’rinlarini yaratishga imkon  beradi. Kapital kirituvchi  xorijiy investorning  investitsiyalardan  kutilayotgan daromadi  capital evaziga olish  mumkin bo’lgan foiz  stavkasidan yuqori  darajada bo’lishi kerak. O’zbekiston Respublikasida  iqtisodiyotga xorijiy  investitsiyalarning kirib  kelishi uchun qulay sharoitlar  yaratilgan.

Mavjud qonunchilikka binoan xorijiy investorlar o’z investitsiyalarini respublika  hududida quyidagi yo’llar bilan amalga oshirish imkoniyatiga ega: davlat mulkini xususiylashtirish orqali yangidan tashkil etilayotgan korxonalar, banklar va  boshqa tashkilotlarda o’z ulushini qo’yishi, ya’ni qo’shma korxona tashkil etish yoki butunlay  korxonani sotib olish; mulkni, aksiyalarni va boshqa qimmatli qog’ozlarni xarid etish; mustaqil yoki milliy xo’jalik subyektlari ishtirokida xususiylashtirilayotgan davlat  obkyektlariga mulkiy huquqni sotib olish, ya’ni tabiiy resurslardan foydalanish huquqini xarid  qilish. Shuni aytish joizki, milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb etish bilan bir qatorda,  ushbu jarayonlarda yuzaga keladigan tahdidlarning oldini olish, iqtisodiy xavfsizligini  ta’minlash chora­tadbirlarini ishlab chiqish lozim bo’ladi. Chunki xorijiy investorlar tomonidan  insofsiz xatti­harakatlar sodir etilishi mumkin.

iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish, shu  jumladan, tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish rivojlanish strategiyasini shakllantirish, xalqaro marketingni yo’lga qo’yish tashqi iqtisodiy faoliyatni, shu jumladan, xalqaro savdoni tartibga solish va  qo’llab quvvatlash xalqaro savdoni moliyalashtirish va infratuzilmani shakllantirish malakali kadrlarni tayyorlash

Barqaror iqtisodiy  o’sish va xavfsizlikni  ta’minlash hamda  jahon xo’jalik  tizimida  mamlakatning  raqobatbardoshligini  oshirish uchun  qyidagi  makroiqtisodiy shart­ sharoirtlar yaratilishi  lozim bo’ladi: iqtisodiyotdag i soliq yukini  yanada  pasaytirishga  erishish; yillik  inflyatsiya  darajasini 3­4  %ga tushirish; milliy valyuta  barqarorligini  ta’minlash; bank tizimi va  iqtisodiy  faoliyatni  erkinlashtirish ni davom  ettirish; mulkni davlat  tasarrufidan chiqarish va  xususiylashtirishni  yanada chuqurlashtirish  asosida iqtisodiyotda  davlat ulushini 15­18  %gacha kamaytirish,  xususiylashtirilgan  korxonalar faoliyati  samaradorligini  oshirishga erishish;