TEACHING GERMAN PREPOSITIONS WITH MNEMONICS

Публикация является частью публикации:

TEACHING GERMAN PREPOSITIONS WITH MNEMONICS

NEMIS TILINI O`RGATISHDA MNEMOTEXNIKADAN FOYDALANISH

XasanovaOzodaxon Qurvonali qizi

Farg`onapolitexnika instituti o`qituvchisi

E-Mail:laie-91@mail.ru

Tel: +99891 117 92 82

Annotatsiya

Nemis tilini chet tili sifatida o`rgatishda turli muammolar uchrab turadi. Maqolada grammatik mavzularni o`rgatishda mnemotexnikadan foydalanish masalalari yoritilgan. Mnemotexnikadan foydalanishning samaradorligi ochib berilgan.Grammatik mavzularni noan’anaviy tarzda til o`rganuvchilarga yetkazib berish usullari tahlil etilgan.

Annotation

Aннотация

Kalit so`zlar:

Keywords:

Ключевые слова:

Kirish

Yangi ma’lumotlarni o`rganish universal muammo bo`lib, har bir til o`rganuvchi va chet tili o`qituvchilari bu muammolarni birgalikda hal qilishga urinib kelishadi.Bu muammoni hal qilishning yechimlaridan biri sifatida darslarga mnemotexnikalarni joriy qilishni taklif etiladi. Qadimdan qo`llanilib kelgan, lekin bugungi kunda chet tillarni o`rganish jarayoniga samarali ravishda olib kirilayotgan mnemotexnikalardan foydalanish imkoniyatlarini yoritib berish ushbu tadqiqotning maqsadi hisoblanadi. Chet tili darslarida mnemotexikaning qay darajada qo`llanilishi va qaysi til bo`limi bilan bog`liq muammolarni hal qilishda foydalanilishi nazariy va amaliy jihatdan yoriladi.Chet tili o`qituvchilarining dars jarayonida mnemotexnikadan foydalanish haqidagi fikrlarini to`planib, ularni taqqoslash asosida xulosa va takliflar ishlab chiqildi.

Mavzuga oid adabiyotlarning tanqidiy tahlili

Chet tili grammatikasini o`rgatish ham, o`rganish ham bugungi kunda ko`pchilik tomonidan inkor etiladi.Lekin tilni grammatikasiz tasavvur etib bo`lmaydi. Til o`rganish jarayonini uy qurish jarayoniga o`xshatadigan bo`lsak, grammatik bilimlarga ega bo`lish hamda so`z boyligini oshirib borish uy qurilishi uchun zarur bo`lgan xom-ashyolardir.

Nemis tilini chet tili sifatida o`rgatish jarayoniga mnemotexnikalarni olib kirish o`tgan asrning oxirlariga kelib yuzaga chiqa boshladi. Xususan H.Shperber[1], Nordkemper Shlayxer[2], D.Blay[3], P.Haynrix[4], Yenchun Chen[5], B.Hershe[6]larning

[1] Sperber, H. G., Mnemotechnik imFremdsprachenerwerb, , Bd. 9, Iuidium-Verlag, München. 1989.y.

[2] Nordkämper-Schleicher, U.U. Besser behalten. Mnemotechniken beimSprachenlernen am Beispiel „Deutschals Fremdsprache“ für Erwachsene,Dissertation, Pädagogische Hochschule Freiburg, Freiburg. 1998.

[3] Blei, D. „Mnemotechnische Verfahren undihre Anwendung im Unterricht Deutsch als Fremdsprache“, in: ZielspracheDeutsch, Max Hueber Verlag, Ismaning. 1996. y

[4]Peter Heinrich. „Deutsch lernen mitMnemotechniken“2008 y.

[5] Chen, Y. Eine Untersuchung zur Anwendung vonGedächtnisstrategien beim Lernen des deutschen Wortschatzes, (Thesis),Department ofApplied German National Kaohsiung First University of Science andTechnology For the Degree of Master In Departmentand Graduate Institute of German , Yenchao, Kaohsiung, Taiwan, Republic ofChina. 2007.y.

[6] Hersche, B. Das mentale Lexikon und dieMnemotechnik - Implikationen für Fremdsprachenlerner,Übersetzer und Dolmetscher , (Diplomarbeit), Zürcher Hochschule Winterthur DepartementAngewandte Linguistik und Kulturwissenschaften Studiengang Übersetzen, Zürich.2007.y.

ishlarini misol qilib keltirish mumkin. O`zbekistonlik izlanuvchilardan hisoblangan Shuhrux Mirzo Rahmonov[1] va Iskandar Sattiboyev[2]larning ishlarida faqat ingliz tilini o`rgatish va o`rganishda mnemotexnikadan foydalanish masalalari o`z aksini topgan.

Horst Shperber o`zining 1989-yilda yozilgan „Mnemotechniken im Fremdsprachenerwerb“asari bilan nemis tilini chet tili sifatida o`qitishda mnemotexnikadanfoydalanish masalalarini tadqiq etgan. Olim artiklni interaktiv xotirarasmlaridan foydalangan holda o`rgatish yuzasidan turli tadqiqotlar o`tkazganva o`z navbatida katta yutuqqa erishgan. U o`z tadqiqotida mnemotexnikaningafzalliklari va kamchiliklarini aniqlashga qaratilgan so`rov ham o`tkazgan. Uningso`rovida asosan g`arbiy Yevropa va shimoliy amerikalik nemis tilio`qituvchilari ishtirok etgan. Tadqiqotchi ularning javoblaridan kelib chiqqanholda, ma’lum muammolarni hal qilishga harakat qilgan.

Dagmar Blay o`zining 1996-yilda yozilgan „Mnemotechnische Verfahren und ihre Anwendungim Unterricht Deutsch als Fremdsprache“ asari bilan mashhur hisoblanadi. D.Blayo`rganilishi mqasad qilingan nemis tilini mnemotexnka yordamida egallashmasalalari bilan shug`ullandi. Olim mnemotexnikani o`rganish jarayonidaqo`llash haqida tushuncha yo`q degan fikrni berib o`tadi. U yana so`z boylignioshirishga qaratilgan mnemotexnikalarning kamligini va ularni tadqiq etishkeraklgini takrorlaydi.

Peter Haynrix esa 2008-yil e’lon qilingan „Deutsch lernen mit Mnemotechniken“ nomli asarida ma’lumotlarni xotirada saqlashimkoniyatlarini tadqiq etadi. Uning tadqiqotlarida an’anaviy metodlar yordamidanemis tilini o`ragnish va mnemotexnikalarni qo`llagan holda nemis tilinio`rganish o`zaro taqqoslanib, o`rganish muvaffaqiyatlari an’anaviy metodda47,5%, mnemotexnika yordamida o`rganishda esa 82% gacha bo`lishimumkinligiko`rsatiladi. Olim„Deutsch lernen mit Mnemotechniken“mavzusidagi so`rovida nemis tilini chet tili sifatida o`rganuvchilar uchunmaxsus mnemomateriallarni tayyorlaydi. Bu materiallar asosan artikl, noto`g`rife’llar, ko`makchilar, so`zlar, gap tuzilishi, Perfekt(o`tgan tugallangan)zamoni va sifatlarning turlanishiga oid. Bu materiallar kartochka, poster,qo`shiq kabi ko`rinishlarda berilgan.

Bu olimlar qatoriga Yenchun Chenniham kiritish mumkin. U 2007-yilda e’lon qilingan „Eine Untersuchung zurAnwendung von Gedächtnisstrategien beim Lernendes deutschen Wortschatzes”mavzusidagi tadqiqotida nemis tilidagi so`z boyligini oshirishda xotirastrategiyalaridan kengroq foydalanishni targ`ib etgan. U tadqiqotini TayvandagiKaohsiung universiteti talabalari bilan o`tkazib ko`rgan va mnemotexnikaningsamarasi yuqori ekanligini yana bir bor isbotlagan. Uning talabalari o`rtasidaaynisqa “kalit so`z” metodi keng tarqalgan.

BenyaminHershe 2007-yilda yozilgan „Das mentale Lexikon und die Mnemotechnik -Implikationen für Fremdsprachenlerner, Übersetzer und

[1] Sh.Rahmonov. (2014) Mukammal xotira yohudmiyangizni qobilyatlarini qayta kashf qiling. Yangi asr avlodi. T.:

[2] Sh.Rahmonov, I.Sattiboyev. (2015) So`z yodlash sirlari.Istiqlol nuri. T.:

Dolmetscher”mavzusidagi dissertatsiyasida ma’lumotlarnimental saqlash borasida tadqiqot olib borgan. Uning tadqiqoti natijasida uzoq muddat xotirada saqlanuvchi so`zturkumlari aniqlangan.

Yuqoridagi olimlardan tashqari turktadqiqotchilarining ham ishlari diqqatga sazovor bo`lib, ularning ichida MelikSafi Duyar[1],Akkiz Koshkun[2]larningishlari alohida ajralib turadi. MelikSafi Duyar 1996-yilda yaratilgan „AcceleratedWord Memory Power“o`rganish tarmog`idao`rganish jarayonidagi miya vazifalarini tasvirlab, fan jihatidan mufassalasoslab bergan. Bundan tashqari ma’lumotlarni uzoq muddatli xotirada saqlashuchun qo`llanilishi mumkin bo`lgan texnika va yordamchi vositalarni ikkinchio`rganish platformasi bo`lib, mnemotexnik assotsatsiyalarni qo`llash uchun tasvirlabbergan. Uning bu mavzuga oid keyingi izlanishi 2001-yilda ommaga e’lon qilinganbo`lib, „Fotografik Hafıza Teknikleri“ deb nomlanadi. U olimning yo`riqnomavazifasini bajaradi. Ushbu platformadan 2 ta kitob va 6 ta kassetta o`rinegallagan. Bundan tashqari zanjir metodi, loki metodi, son-ramz tizimi, kalitso`zlar va Mind –Map bo`yicha ham ma’lumotlar keltirilgan. Bu platformada ushbutexnikalarni egallash uchun mashqlarni bajarish imkoniyati mavjud.

Mnemotexnikani nemis tilini o`rganishva o`rgatish jarayoniga tadbiq etish ko`p olimlar tomonidan tadqiq etilganigaqaramasdan, o`zbek tili ona tilisi bo`lgan til o`rganuvchilar uchun mosmnemonik materiallarni yaratishmasalalari hamon o`z yechimini kutib turibdi. Bundan tashqari ko`plabchet tili o`qituvchilarning mnemotexnika tushunchasi bilan tanish emasligi,uning nazariy asoslari va amaliy na’munalari bilmasliklari uni dars jarayonigatadbiq etishga to`siq bo`lib qolmoqda. Barcha chet tili o`qituvchilarinimnemonika usullari bilan tanishtirish muhim bo`lib, tadqiqotning dolzarbliginiko`rsatadi. Bundan tashqari boshqa chet tillarni o`rganish va o`rgatishda hamtadqiqot natijalaridan foydalanish mumkin.

Tadqiqot metodologiyasi

Tadqiqotda savolnoma, kuzatish va qiyoslash metodlaridan foydalanildi. Nemistili o`qituvchilarining grammatik mavzularni qanday taqdim etishlari kuzatildi.Talabalar o`rtasida o`tkazilgan savolnoma yordamida ularning nemis tiligrammatikasini o`rganishdauchraydigan qiyinchiliklari aniqlandi. Aniqlanganqiyinchiliklarni bartaraf etish uchun mnemonik usullar taklif etilib, an’anaviyo`rgatish va mnemotexnikadan foydalanib o`rganish narijalari o`zarotaqqoslandi.

Tahlil va natijalar

Dastlab Farg`ona politexnika institutining 5 nafar nemis tilio`qituvchilarining darslari kuzatildi. Uning natijasida ularning grammatikmavzularni talabalarga yetkazishda qanday metodlardan foydalanayotganlarianiqlandi.

O`qituvchilarning ism va familiyasi	Grammatik mavzu	Foydalanilgan metod va topshiriq turlari
Burxonova G.	Artikel im Deutschen	Grammatik tarjima metodi, bo`shliqlarni to`ldirish topshirig`i

[1] Duyar, M. S., Fotografik HafizaTeknikleri 2000 3, Basım Matbacılık A. Ş., Ankara. 2001.

[2] A.Koshkun. MNEMOTECHNISCHEUNTERRICHTSMATERIALIEN UND DEREN ANWENDUNG IN EDIRNE KOLEJI. Masterarbeit. 2010.

Dolmetscher”mavzusidagi dissertatsiyasida ma’lumotlarnimental saqlash borasida tadqiqot olib borgan. Uning tadqiqoti natijasida uzoq muddat xotirada saqlanuvchi so`zturkumlari aniqlangan.

Tadqiqot metodologiyasi

Tahlil va natijalar

O`qituvchilarning ism va familiyasi	Grammatik mavzu	Foydalanilgan metod va topshiriq turlari
Burxonova G.	Artikel im Deutschen	Grammatik tarjima metodi, bo`shliqlarni to`ldirish topshirig`i

[1] Duyar, M. S., Fotografik HafizaTeknikleri 2000 3, Basım Matbacılık A. Ş., Ankara. 2001.

[2] A.Koshkun. MNEMOTECHNISCHEUNTERRICHTSMATERIALIEN UND DEREN ANWENDUNG IN EDIRNE KOLEJI. Masterarbeit. 2010.

Diagramma № 1.

Bu yerdamnemotexnikaning samarasi bunday yuqori darajada ekanligi ishtirokchilarning nemis tili o`qituvchilar bo`lganligi tufayli ancha yuqori.

Keyingi grammatik mavzu kuchlife’llarning asosiy uch shakli bo`lib, talabalargakuchli fe’llar jadvalini yod olishtopshirig`i berilgan. Ushbu topshiriqni bajarish uchun 12 nafar talaba tanlabolingan.Ularning yarmigajadval ko`rinishidagi kuchli fe’llarning uchasosiy shaklini ro`yhati, qolgan yarmiga esa mnemonik she’r shaklidagi kuchlife’llarning uch asosiy shakli ro`yhati berilgan. Quyida esa ushbu talabalarningnatijalari qanday bo`lganligini ko`rish mumkin:

Diagramma№ 2.

2-diagrammadan ko`rinib turibdiki,talabalarning kuchli fe’llarning uch asosiy shakliniyod olishda eng ma’qul topgan usullari mnemonik she’rlar bo`lib, natija 83,3 % nitashkil etmoqda. An’anaviy usullar yordamida o`rganish samarasi esa 50 % natijako`rsatmoqda.

Xulosa va takliflar

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati

1.A.Koshkun.(2010)MNEMOTECHNISCHE UNTERRICHTSMATERIALIEN UND DEREN ANWENDUNG IN EDIRNE KOLEJI.Masterarbeit. Ankara.

2.B.Hersche. (2007) Dasmentale Lexikon und die Mnemotechnik - Implikationen fürFremdsprachenlerner, Übersetzer undDolmetscher , (Diplomarbeit), Zürcher Hochschule Winterthur DepartementAngewandte Linguistik und Kulturwissenschaften Studiengang Übersetzen, Zürich.

3.D. Blei. (1996)Mnemotechnische Verfahren und ihre Anwendung im Unterricht Deutsch alsFremdsprache. in: Zielsprache Deutsch. Max Hueber Verlag, Ismaning.

4.H.Sperber. (1989) Mnemotechnikim Fremdsprachenerwerb. Iuidium-Verlag, München.

5.M.S.Duyar.(2001) FotografikHafiza Teknikleri. Basım Matbacılık A. Ş., Ankara.

6.P.Heinrich. (2008). Deutschlernen mit Mnemotechniken.

7.Sh.Rahmonov,I.Sattiboyev. (2015) So`z yodlash sirlari. Istiqlol nuri. T.:

8.Sh.Rahmonov.(2014) Mukammal xotira yohud miyangizni qobilyatlarini qayta kashf qiling.Yangi asr avlodi. T.:

9.U. Nordkämper-Schleicher.(1998.) Besser behalten. Mnemotechniken beim Sprachenlernen am Beispiel„Deutsch als Fremdsprache“ für Erwachsene. Dissertation, PädagogischeHochschule Freiburg, Freiburg.

10. Y.Chen. (2007)EineUntersuchung zur Anwendung von Gedächtnisstrategien beim Lernen des deutschenWortschatzes, (Thesis), Department of Applied German National Kaohsiung FirstUniversity of Science and Technology For the Degree of Master InDepartment and Graduate Institute of German ,Yenchao, Kaohsiung, Taiwan, Republic of China.

TEACHING GERMAN PREPOSITIONS WITH MNEMONICS

Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.

13.11.2019