Тема: ТёппеланыАлим «Табийгъатны юсюнден этюдла»

Тема: ТёппеланыАлим «Табийгъатны юсюнден этюдла»

Дерснимураты:окъуучуланыадабиятныжангы уругъу (жанры) этюд  бла шагъырей этиу; табийгъатны ариулугъун кёрюрге, аны багъалай билирге  юйретиу.

Дерсге керекли затла:дерслик китап, ишчи дефтер, китапланы кёрмючю, видео неда суратла.

Дерсни барыуу

I.     Дерсге низам салыу. Келген-келмегенни жокълау, дерсни темасын эм муратын билдириу.

II.  Юй ишни тинтиу. Ёзденланы Абдуллахны «Шаудан суучукъ» деген назмусун сабийле кёлден эм табийгъатны сакълаугъа жораланнган къаллай чыгъармала окъугъанларын айтадыла.

III.           Жангы тема. Тёппеланы Алимни «Табийгъатны юсюнден этюдла» деген хапарын устаз окъуйду, ызы бла сабийле окъуйдула.

Сёзлюк иш

Ыстауат-кютюлгенден сора сюрюу кече къалыучу жер

Ыраннга-къаяны къабыргъасында тапкырчыкъ

IV.            Окъулгъанны тинтиу эм бегитиу.

1. Соруулагъа жууап этиу.

- Этюд деп неге айтадыла?

- Агъачда къаллай жаныуарла тюбейдиле?

- Ыстауатда итле неге юрдюле?

- Къыйырны сакълагъан итлени атлары къалайды?

- Малкъар тилни эсигизге тюшюрюгюз да атланы къаллайла болгъанларын айтыгъыз. Бу хапарда энтда бармыдыла энчи атла? Ала къалай жазыладыла?

-Ахылыу, чегет ыраннга чыгъып къараса, не зат кёрюучюдю?

- Айыула къаллай жаныуарладыла? Сиз а кёргенмисиз айыу?

2. Айыуланы юсюнден видеоматериалны кёргюзтюу.

3. Хапаргъа кёре план жарашдырыу (Юлгю).

I.

1. Сангырау къолну кечеси.

2. Сейирлик жашау.

3. Талар бла Бёрюкес.

4. Абузеит.

II.

1.     Ахылауну кёргени.

2.     Айыуланы жашаулары.

3.     Малчы бла айыуланы шуёхлукълары.

4.     Жангы ариулукъ - ариу дуния.

5.     Артутайны дуниягъа къарамы.

V.  Солуу кезиу.

VI.            Ишчи дефтерле бла ишлеу. 1-чи -3-чю ишлени толтурургъа.

VII.        Рефлексия.

- Бюгюн дерсде не жангы зат билдигиз?

- Бек да не затны жаратдыгъыз?

- Кесигизге аперимлик берсегиз не ючюн берлик эдигиз?

VI.Дерсни итогларын бардырыу.

            - Сиз бюгюн къаллай хапар окъудугъуз? Ол къаллай жнрды?

            - Хапарны баш магъанасы недеди?

            - Неге юйретеди хапар?

Юй иш: окъуу китапны 94-95 бетлеринде Тёппеланы А. «Табийгъатны юсюнден этюдларын» окъургъа, соруулагъа жууап этерге,  ишчи дефтерде 4-чю ишни толтурургъа.

Сёзбер

Ёресине

1.     Боз бугъа боюнлу, темир сюек аякълы, пелиуан билекли, къысыр жилян жюрекли. (Айыу)

Энине

1.     Къарны ач – кёлю токъ. (Аслан)

2.     Бир бугъам барды да, ёмюрю чегетден чыкъмайды. (Доммай)

3.     Къолсуз, балтасыз юй ишлер. (Къанатлы)

4.     Бутакъ, бутакъ мюйюзлери, кёк кырдыкдан кийизлери. (Буу)

Зумакъулланы Танзиля «Жер бла Жанболат».

Дерсни мураты: сабийлени Зумакъулланы Т. «Жер бла Жанболат» деген назмусу бла шагъырей этиу; жерни  сыйларгъа, сюерге,  анга намыс  эте билирге юйретиу.

Дерсге керекли затла:дерслик китап, ишчи дефтер, китап кёрмюч, поэтессаны сураты.

Дерсни барыуу

I.                  Дерсге низам салыу.  Келген-келмегенни жокълау, дерсни темасын эм   муратын билдириу.

II.               Юй ишни тинтиу. Окъуучула этюд не болгъанын айтадыла, кеслери къурагъан этюдларын окъуйдула, 95 бетде соруулагъа жууап этедие.

III.           Жангы тема.1. Зумакъулланы Т. жашау жолуну эм  чыгъармачылыкъ ишини юсюнден къысха билдириу.

         Зумакъулланы Мустафаны къызы Танзиля 1934 жыл Бахсан аузуну  Гирхожан элинде туугъанды. Ол назму къурап эртте, сабий заманында башлагъанды. Аны жазгъанлары бек алгъа Къыргъызстанда «Бизни сёзюбюз», «Бирге жырлайыкъ» деген китаплада чыкъгъандыла, «Къаяда гюлле»деген биринчи китабы мында, Нальчикде, 1959-чу жыл басмаланнганды. Андан бери анны кёп ахшы китабы дуния жарыгъын кёргендиле, орус тилге, бирси миллет тиллеге да кёчюрюлгендиле.

         Къабарты-Малкъарны халкъ поэти, республикабызны адабият жаны бла лауреаты – Танзиля Кавказны жазыучу тиширыуларыны барындан да алгъа Россейни М.Горький атлы саугъасына тийишли болгъанды. Ол саугъаны «Сокровенность» деген китабы ючюн алгъанды. Айтхылыкъ поэтибиз бюгюн-бюгече да жангы чыгъармалары бла бизни къууандыргъанлай турады. Аны сёзлерине жазылгъан жырла уа халкъыбызны жыр хазнасыны жангы, жарыкъ бетлеридиле.

         1978 жыл Россей Федерацияны къырал саугъасына тийишли болгъанды, 1969 жылда «Чырахтан», «Тау аязы» деген китаплары ючюн республиканы литература жаны бла саугъасы берилгенди.

2.     «Жер бла Жанболат» деген назмусун устаз шатык окъуйду, ызы бла сабийле окъуйдула.

3.     Сёзлюк иш бардырылады: 2-чи ишни тамамларгъа

Кёз жашла-

Догъура-

Жер жижесин-

IV.            Жангы теманы тинтиу. Соруулагъа жууап этиу.

-Назмуну баш жигити кимди?

-Назмуда жашчыкъ кертиси бла да жерге жара салгъанмыды? Назмучу алай нек айтады?

-Жерни адам нек сыйларгъа керекди?

-Жерни сюйгеннге ол не берликди? Китапда табып окъугъуз.

-Жерге ие болгъан дегенни къалай ангылайсыз?

V. Солуу кезиу.

VI. Жангы теманы бегитиу.

          Ишчи дефтер бла ишлеу: 1-чи, 3-чю ишлени толтурургъа.

VII. Рефлексия.

·        Дефтерлеригизде адам бетчик ишлеп, дерсге кёз къарамыгъызны   билдиригиз.

VIII.    Дерсни итогларын бардырыу.

-Бу дерсде не жангы затха юйрендигиз?

-Эсигизде не зат къалды?

-Сиз а жерни сюе билемисиз? Юлгюле келтиригиз.            

Юй иш:дерслик китапны96-чы бетиндеЗумакъулланы Т. «Жер бла Жанболат» деген назмусун шатык окъургъа, Жанболатны суратын ишлерге, 4-чю ишни толтурургъа.