Теориялық ізденіс кезеңінің жұмыстың жүргізілуі жоспары.

Ізденіс кезеңінің мақсаты: ­Табиғат обьектілеріне деген  қызығушылығын ояту және бақылау дағдыларын  қалыптастыру. Міндеттері:   • Балаларды  табиғатпен таныстыру. • Табиғатты қорғауға тәрбиелеу. Күтілетін нәтиже:  Табиғат туралы түсінеді.  Табиғатқа қамқор болуға үйренеді.  Табиғатты ажыратады. Теориялық ізденіс кезеңінің жұмыстың жүргізілуі жоспары. № 1 2 3 4 5 Жүргізілетін жұмыстар Теориялық ізденіс кезеңінің жұмыс  жоспарын меңгеруші жанындағы кеңесте  бекіту Шығармашылық тақырып бойынша  материалдар жинақтау Көрнекіліктер мен үлестірмелі  материалдар,дидактикалық материалдар  жинақтау. Мерзімі Қыркүйек Жыл бойы Жыл бойы Ұйымдастырылған ашық оқу іс­әрекеттерді  табиғатпен байланыстыра жүргізу, серуен  кезінде бақылауды ұйымдастыру. Жыл бойы Атқарылған жұмыстар бойынша  тұжырымдама жасау Мамыр Теориялық ізденіс кезеңінің жұмыс жоспары. Мерзімі Қыркүйек Қазан Қараша Желтоқсан Қаңтар Не қалай дыбыстайды? Дидактикалық ойын Ақпан Бұл қай кезде болады? Дидактикалық ойын Наурыз Құстар біздің досымыз Ашықіс әрекет Сәуір Саяхат сабақ ұйымдастыру Мамыр № Жүргізілетін жұмыстар Табиғатқа серуен Алтын күз ертеңгілік өткізу Құстар қайтып барады ертеңгілік Аяз ата келсе екен ертеңгілік Шыңықсаң шымыр боларсың 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Тақырыбы: Табиғатқа серуен Мақсаты: Балаларды табиғатты танып оған қамқор болуға тәрбиелеу. Серуендегі жұмыс түрлері Біздің балабақшада серуендерді өткізгенде үлкен жұмыс жүргізіледі. Серуен  жүргізер алдында, алдын ала жұмысты таңдап алу қажет, серуеннің өзін, серуенде алған білімдерін бекітіп және шығармашылық шеберханада балалармен жұмысты  ұйымдастыру керек. Жұмыс қарапайымнан басталып бірте­бірте күрделене  түседі. Мысалы : *балалардың өсімдіктерді күту дағдыларын жетілдіру ; *өсімдіктерді күткен жағдайда, еңбек дағдыларын дұрыс қолдану қатынасын  қалыптастыру : *еңбек дағдыларын дербес қолдануға жағдай жасау ; *сабақтар , іс­тәжірибелерді өткізу. Барлық шаралардың мағынасын түсіндіру, мысалы неге гүлдерді суару қажет,  балалар осы сұраққа жауап қайтарады­өйткені су құймаса кеуіп қалады.  Өсімдіктерге не қажет екенін балалар анықтай алады, қажетті барлық іс­ әрекеттерді орындайды. «Дүкендегі гүл», «Бөлме гүлдерімен таныстыру» атты  өткізілген сабақтар және сонымен қатар дидактикалық ойындар мен сұрақ­жауап  ойындары балалардың білімдеріне үлкен үлестерін қосты. Өсімдіктер туралы  білімдерінің қалыптасуы балалардың еңбек іс­әрекеттеріне жағымды ықпал  жасайды, ал еңбек процесінде балалар пайдалы дағдыларды қабылдап алады,  табиғатты сүюге және қорғауға дағдыландырады. Қандай өсімдіктер пайдалы  және зиянды екені жөнінде, бақшадағы еңбек арқылы балалар таныды. Осы  мезгілде мынадай дидактикалық ойындар өткіздім: «Бейнелеу арқылы танып ал»,  «Дәмі арқылы тауып ал», «Пісті­піскен жоқ», «Басы және түбі». Балалардың жан­жануарлармен достасуы, оларды қызық, қуанышқа бөлейді, олар  бұрынғыдан да қайырымды, сергек бола бастайды. Балаларға мынадай тапсырма  беріледі : торғайларды бақылап, олардың қылықтары, қандай тамақ жейтіні т.б.  туралы әңгімелеу. Қыс бойына балалар қанатты достарына байқау жасап, оларға жем шашып,  тамақтандырып отырды. Ол үшін күзде көптеген дәндер жинайды. Көктемде балалар құстардың келуін тамашалайды және олардың қылықтарын  бақылайды, олардың ұя салуларына толық мүмкіндік жасайды. Серуенде  құстардың әндерін тыңдауға, олардың сыртқы түрлеріне қызыға қарауға кеңес  беріледі, содан соң, дидактикалық ойындар, жұмбақ шешу, өлеңдер оқу,  үнтаспалар тыңдау жүргізіледі, видеофильмдер көрсетіледі. Су тоғандарын ластауға болмайтындығын, онда балықтар, көлбақалар, яғни, тірі  жәндіктердің өліп қалатынын айтып түсіндіріледі. Көктемгі, жазғы,, күзгі мерзімдерге құмырсқаның илеуіне байқау жасау тиімді.  Әр мерзімдегі олардың төбешік үйшіктерін салыстырып түсіндіру қажет, яғни, жәндіктер орманды қорғауға көмектеседі. Сол үшін де оларды «орман  тазалықшылары» деп атайды. Жануарлар мен өсімдіктер дүниесі туралы балалардың ой­өрісін кеңейту үшін,  әдістеме кабинетінде табиғат туралы, жанрлары жөнінен әр­түрлі кітаптар,  бейнелеу өнерінің шығармалары, табиғи материалдардың үлгілері жинақталған.  Ересек адамның маусымдық еңбегімен таныстыру бойынша іс­шаралар бір  мезгілде жоспарланады. Ең бастысы, балалар адамның еңбегі айналаны қоршаған  табиғатпен тығыз байланысты екендігін түсінулері тиіс. Көктемде, жазда және күзде табиғатқа саяхаттар ұйымдастырылады, онда  балалар көктемнің шуақты кұндеріндегі болып жатқан тамаша құбылыстарды,  яғни, қар еріп, сай­салаға құйылып жатқан суларды, жазда жайқалып пісіп тұрған  жеміс­жидектерді, айналадағы көк шөптер, күзде айнала басқа түрге еніп  жапырақтардың сарғайып түсе бастағанын өздері байқайды, орман ішіндегі  саңырауқұлақтардың жеуге жарамды, жарамсызын қалай айыруға болатынын өз  көздерімен көреді. Қыста биік­биік қарлардың қызықтарына тоймайды, шана, шаңғы тебу оларды  қайдан жалықтырсын. Бұлардың барлығы балалар әңгіме құрастырғанда ұшқыр  қиялдарын дамытады, шығармашылық суреттер үшін қажетті материал болып  саналады. Ой­өрісі дамиды, сөздік қоры молаюына негіз болады. Ізденіс кезеңіне тұжырымдама Мектеп жасына дейінгі жастағы балалардың жеке тұлғасының, психологиясының дамуының ең басты міндеттері қазіргі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр.   Соның   ішінде   мектепке   дейінгі   балалардың   табиғатты   қорғауға тәрбиелеудің орты ерекше.        Экологиялық   тәрбиені   дұрыс   жолға   қою   мен   қажетті   нәтижелерді   алу­ табиғатпен тығыз байланыста болып, ойластырылған ойындарды , серуендерді, әңгімелерді   ұйымдастыру.   Сондықтанда   менің   шығармашылық   жұмысымның алғашқы   бөлінгіндегі   балалармен   жүргізілетін   негізгі   жұмыстар   балабақша ауласында, қысқы бақтарға , саябақтарға және ауыл сыртына саяхаттар жасау кезінде жүргізіледі.           Табиғат аясында болғанда балалардың бойына адами тұлғаның баға жетпес қасиеті   қалыптасады,   ол­   байқау,   қадағалау.   Сол   себепті,   бізбаланың   бойына біліктілік танымдық қасиеттерін тиісті мерзімде қамтамасыз етуіміз қажет деп есептеймін.Жеңілден   ауырға   қарай   іс­әрекеттерімізді   жүргізіп.   Кез   келген құбылыстардың барлыққиындықтары мен көпқырлылығын көрсетуіміз қажет. Серуен   кезінде   өткізілген   іс­әрекеттер   балаларға   қатты   ұнайды.   «Жүз   рет естігеннен   ,   бір   рет   көрген   артық»   деген   сөз   бар,   олтегін   айтылмаса   керек. Татиғат құбылыстарын, өзгерістерін , тірі табиғат тіршілігін байқау , табиғатты аялаудың мәні зор. Мысалға айтатын болсақ, баларға серуен кезінде құстардың шиқылдаған   дауыстары,   желдің   дауысын   естіледі,   ойламаған   жерден   қиын жағдайлар болып табиғатқа көмек көрсету керек болады (мысалы: ағаш бұтағы сыну, құс ұясынан құлап қалу, гүлдерге су құю).Ондайда балалар ойланбастан көмек көрсетуге асығады.                           Мектеп жасына дейінгі балаларға қоршаған орта , табиғат, табиғат құбылыстары және олардың бір­бірімен байланысын түсіндіріп, алғашқы табиғат туралы ұғыым негіздерін қалыптастыру.Қалыптасқан ұғымдары арқылы қоршаған ортаны,   табиғатты   қорғауға   баулу.   Елін   туғанжерін   табиғатын   сүйетін,   оны қадірлеп қорғайтын саналы азамат өсіру, бала дүниеге келген шақтан мектепке Себебі,   егеменді   еліміздің   ертеңі   жас дейінгі   кезеңнен   басталады. жеткіншектердің білім дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді.   Сол себепті мен өз шығармашылығымның   бірінші   бөлімін   ізденіс   кезеңі   етіп   алдым   .Бұл   кезеңде мақсат  міндеттеріне  сай дайындалған  жұмыс жоспарын  дайындап, сол  жоспар бойынша   жұмыс   жүргіздім.   Күнделікті   өмірдегі   тәжірибеде   балалармен   мына жұмыс түрлерін  кеңінен  қолдандым:  күнтізбе бойынша  табиғатты  байқау, тірі табиғат бұрышын ұйымдастыра отырып әрбір ашық оқу іс­әрекеттерді табиғатпен байланыстырып отырдым.  Балабақша бүлдіршіндеріне қоршаған ортамын таныстыра отырып,  экологиялық тәрбие беру, бүгінгі күннің өмірлік талабы, табиғи  қажеттіліктен туындап отырған мәселе. Балабақшаның тәрбиелік жоспарында табиғатты аялап, оны қамқорлыққа алып күту, балаларды туған табиғатқа  деген сүйіспеншілікке тәрбиелеп, табиғат жөнінде қарапайым білім бере  отырып, тірі және өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде қажетті түсініктер  қалыптастыру. Табиғат­ сұлулықтың қайнар көзі эстетикалық тәрбие берудің пәрменді  құралы, балалардың әсемдік жөніндегі түсінігін кеңейтіп, талғам қиялын  дамытады. Табиғат құбылыстарымен жақын таныстыру баланың мысалы: күн  сәулесінің нұрын, судың сылдырын, жапырақ сыбдырын, құстардың сайраған  үнін түсіне білуге баулиды. Халықтық тәрбие тағылымындағы асыл мұралардың бірі табиғатқа үлкен  құрмет, зор ілтипатпен қарауы, сондай­ақ оны көздің қарашығындай сақтап,  жас ұрпаққа тәрбиелік маңызы бар әңгімелер, ұлағатты терең ойлар жеткізе  білуінде. Үлкендердің балаларға «көкті жұлма» болмаса «құсты атпа», «су  анасы­бұлақ», «судың да сұрауы бар» – деген сөздерін де мағынасы терең,  ауқымы кең философиялық терең ой, тәлім­ тәрбиелік бастау жатыр. Экологиялық тәрбие мазмұнының дені ашық аспанда, серуендеу кезінде  жүргізілетіндіктен бақылау, мақсаты серуеннің соңы ойынға ұласады. Әрбір  топ балаларының жас ерекшелігіне орай алынған ойын түрлері, балалардың  психологиялық ерекшеліктерін айқындап, табиғатқа деген  қызығушылықтарын арттырып, ептілікке, шапшаңдыққа, тапқырлыққа  тәрбиелейді. Балалардың көңілін өсіріп, ойын сергіту мақсатындағы бағдарлаудың  мазмұнына сай тәулік, апта, ай, жыл мезгілдерін бір­бірінен ажыратуға  байланысты алынған дидактикалық ойындар. Уақыт бойынша бағдарлай білу, адам тәрбиелілігінің көрсеткіші атты қағиданы басшылыққы ала жүргізіледі.  Күнделікті өмір тәрбиесінен алынып, табиғатқа қамқорлықты одан әрі  жүргізуге бағытталған кең ауқымды тәрбие жұмысының үлгі жоспарлары  табиғат қорғауға жасалған алғашқы әрекет қадамдар. Ал табиғат және халық  даналығы, қызыл кітап, қорықтар, тақырыптарда қоршаған ортаны қорғаудың  қажеттілігі, табиғат заңдылығының шынайы құндылығы. Қоршаған ортамен  таныстыру және экологиялық тәрбие жұмысын жүргізудің календарлық  жоспары бала санасында табиғат қорғау туралы таным, түсінік ұялатып,  тәрбие жұмысының жүйкелі жүргізілуіне бағыт –бағдар береді.  ЕСТИЯРЛАР ТОБЫ : 4­5 жастағы балаларға бойында өсімдіктердің, жануарлардың көп түрлілігі  туралы, сонымен қатар табиғат маусымдары, өзгерістерді рет­ретімен ауысып  келіп отыратынын айтып, ұғындырылады. Жыл мезгілдерінің бір­бірінен  айырмашылығы барын көріп білуге үйрету. Жан­жануарлар туралы көз­қарастарын қалыптастыру : танып білуге үйрету, дене мүшелерін, түр­түсін, қозғалысын, дыбыстауын, немесе қоректенетінін, келтіретін пайдасын айтып түсіндіру. Еңбек дағдысын қалыптастыру, еңбектің мәнін  түсіндіру, еңбектің нәтижесі туралы талдаулар жасау, өз беттерінше бөлме ішін  тазалау және табиғат бұрышының жәндіктерін күтуге үйрету. Табиғат және жан­жануарлар туралы әңгімелер оқу. Табиғат жайлы суреттерді, слайдыларды, көріністерді көрсету, саяхаттар  ұйымдастыру. Табиғат туралы мақал­мәтелдерден альбом дайындау. ЕРЕСЕКТЕР ТОБЫ : Табиғат құбылыстарының себепті­тергеулі байланыстарын нақтылауға үйрету. Тірі организмдердің елеулі белгілерін таба білуге және оларды өмірдегі жағдайға, жекелеген органдардың құрылымы аралығындағы байланысты белгілеу үшін  пайдалануға үйрету. Қорғалатын өсімдіктер мен жануарлар туралы көзқарастарын қалыптастыру. Адам өміріне қажетті ормандар, тоғайлар, топырақтар туралы балалардың  ұғымдарын кеңейту және бекіту. Белгіленген маусымда табиғатты қоршаған ортаның өзгерістерін бақылай  отырып, табиғат күнтізбесін тұрақты жүргізуге үйрету. Байқаудың нәтижелерін  суретпен кескіндеуге бейімдеу, себебі соңындағы қорытынды жасау әңгімесінде  осы маусым жайында байқағандарын әңгімелегенде естеріне түсіруге де қолайлы. Табиғат бұрышының тазалығын сақтауға, бөлме ішінде өсімдіктерді күтуге,  олардың атауларын білуге, су құйып отыруға, жапырақтарын сүртуге,  топырақтарын қопсытып отыруға үйрету. Ауырлау жұмыстарға да баулу :  жемістер мен көкөністерді жинау және қысқа дайындау (сорттап бөлу және жуу).  Құрғақ бұтақтарды кесу, ағаштар мен бұталарды отырғызу, орындарды әзірлеп,  шұңқырларды қазып, ағаштардың жан­жағына топырақтар салу т.б. Жыл  мезгілдерінің барлық түрлерінде саяхаттарға шығу. Гүлдерден, түрлі  жапырақтардан гербарийлер жасау, еңбек пәні үшін, табиғаттағы түрлі  материалдарды жинау.            Қазақ халқының халық педагогикасындағы асыл мұраларының бірі­ табиғатқа деген аса зор сүйіспеншілігі мен оған деген асқан адамгершілік  қасиеті. Қазіргі экологиялық мәселелер бүкіл адам баласын ойландырып  отырған кезде халқымыздың бұл салада қалдырған тағылымдық та, тәрбиелік  те мәні зор, асыл мұраларына көңіл бөлу ерекше қажет, табиғат жайындағы  нақыл сөздер, өнегелі өсиеттер, жырау мен ақындар жырындағы ойлы  пікірлер экологиялық тәрбие беруде және балалардың экологиялық  мәденитін қалыптастыруда өте құнды құрал. Мысалы: «жері байдың елі бай»,  «күте білсең жер жомарт», «жер­ байлықтың көзі», «жер тіршіліктің бесігі»,  «бір ағаш кессең он ағаш отырғыз», «атаңнан мал қалғанша тал қалсын»,  «жердің сәні – егін,елдің сәні­білім», «дана көптен шығады, дәрі­шөптен  шығады» т.б. деген сөздер бала санасына жас кезінен сіңіп өседі. Қорыта келгенде мектеп жасына дейінгі балаларды дамытуда эколгиялық ортаның алатын орны ерекше. Мектеп жасына дейінгі балалардытабиғатты  қорғауға тәрбие беруде табиғаттың маңыздылығын жас ерекшеліктеріне  қарай сатылай түсіндіру, баланың ойлау қабілетін, сөзік қорын, тілін дамыту,  адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда маңызды роль атқарады. Сонымен  қатар эстетикалық тәрбие баланың бойындағы әдемілік, әсемдік жөніндегі  түсінігін кеңейтіп табиғат сұлулығын танытып, сезіне білу оны  шығармашылық пен өмірге ендіре білу қабілеті, талғам қиялын, көзін ашқан  бұлақтай дамытады In      My      World Байқау  кезеңінің мақсаты: Мектепке дейінгі балалардың қоршаған орта арқылы танымдық қызығушылықтарын арттыруды теориялық тұрғыда негіздеу және практика жүзінде іске асыру.  міндеттері:  Мектепке дейінгі балалардың танымдық қызығушылығының  мазмұны мен өзіндік ерекшелігін анықтау.  Қоршаға ортаны қорғау  арқылы балалардың танымдық  қызығушылығын қалыптастырудағы мүмкіндіктерін негіздеу. Күтілетін нәтиже:  Түрлі тәсілдерді пайдалану арқылы бала ойын жақсы  жеткізеді. Танымы артады, дамиды  Тұлға қалыптасады. Байқау кезеңінің жұмыс жоспары № 1 2 3 4 5 Жүргізілетін жұмыстар Байқау кезеңінің жұмыс жоспарын бекіту Мерзімі Қыркүйек Әдістемелік көмекші құрал жасауға  дайындық Жыл бойы Аудандық семинарларға қатысу Ұйымдастырылған ашық оқу іс­әрекеттер Байқау кезеңіне тұжырымдама жасау Мамыр Байқау кезеңіне тұжырымдама Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен оны үйде, балабақшада не  қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден алған тәжірибесі көбейеді. Мектеп  жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған ортамен танысуға өте  құштар. Бұл баланың бірнеше сұрақтар қоюына әкеліп соғады. Яғни, балаға әлем  аздап ғана сырын ашса, онда баланың білуге деген құштарлығы арта түседі.  Ойын–баланың бірінші әрекеті, сондықтан да оның мән–мағынасы ерекше. Қазақ  халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола  ма?», ­ деп айтқандай, баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Мектеп  жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз болады. Оларды біркелкі жұмыс тез  жалықтырады. Сондықтан олардың зейінін үнемі қажетті бағытқа аудару үшін  ойын түрінде жүргізу қажет. Өйткені ұйымдастырылған оқу іс­әрекетінде алған  білімді ойынмен тиянақтау білімнің беріктігіне негіз қалайды.  Ойын барысында баланың жеке басының қасиеттері қалыптасады. Баланың  қуанышы мен реніші ойында айқын көрінеді. Ойын кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері  ұшқындалады, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері дамиды, мұның  бәрі баланың шығармашылық қабілеті мен дарынын ұштайды. Мектеп жасына  дейінгі балалар көргендерін, байқағандарын, айналасынан естігендерін ойын  кезінде қолданатын байқауға болады. Ойын айналадағы болмысты бейнелейді.  Ойын барысында балалар дүниені тани бастайды, өзінің күш жігерін жұмсап,  сезімін білдіруге мүмкіндік алады, адамдармен араласуға үйренеді.  Сондықтан да ойшыл ұлы адамдар балаларды ойын арқылы оқыту керек деген  ойға келді. Ойын арқылы оқыту, бұл ой көптеген оқытушылар мен тәрбиешілерді  қызықтырды. Грузин педагогы Ш.А.Амонашвили ойын арқылы балаларға өте  қиын әлемдік танымды түсіндіре білді. Ш.А.Амонашвили өз оқушыларымен ойын  ойнағанда өзін балалармен бірдей қоя отырып, олардың көңіліне, ойына, санасына пайдалы ұғымды беріп, өз ісіне сенімді болып, қиындықтарды жеңе білуге  үйретті–баланың көздерінде білімге деген құштарлықты байқады. Ойын арқылы  оқытудың  арқасында дидактикалық ойын пайда болды. Берілген ойындарды қолдану іс­ әрекеттің әсерлігін арттырып, балалардың логикалық ойлауын, математикалық  қабілеттерін дамытады. Бұл ойындарды тәрбиешінің шығармашылықпен  түрлендіре отырып, балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін ескеріп,  жаңа тақырыпты өткенде, өтілген материалды қайталағанда, білімді тиянақтау  кезінде іс­әрекеттің мазмұнына сай пайдалануға болады. Сондықтан, бұндай  ойындар ойнау балалардың ойлау, қабылдау, еліктеу қабілеті және заттардың  түрін, түсін, көлемін ажырата білуін дамыта түсу үшін өте қажет.  Дидактикалық ойындарда міндетті түрде екі бала қатысатын ойындар түрін  пайдаланған тиімді. Ойын арқылы оқыту үшін дидактикалық ойындар құрылған.  Балаларға тапсырмалар ойын түрінде беріледі, бұл дидактикалық ойындардың  негізгі ерекшеліктері. Балалар ойнау арқылы белгілі бір білім, білік, дағдыларды  және ойын әрекеттерін меңгереді. Әр дидактикалық ойынның танымдылық және  тәрбиелік мазмұны болады.   Ойындардың тиімділігі көп жағдайда тәрбиешінің көңіл–күйіне де байланысты  болады. Әр ойынды өткізген кезде тәрбиешіге шығармашылық қажет.  І­кішкентайлар тобы Бұл топтағы балаларда айналардағы түрлі заттар туралы алғашқы қарапайым  және жалпылама түсінік қалыптасады, сондықтанда олар табиғат дегенде жыл мезгілдерін, көктемнің шыққанын, жаздың болғанын немесе қар түсіп қыстың  басталғанын тәрбиешілердің көмегімен ажырата алады. Серуен кезінде гүлзарлардағы гүлдерді жұлмай қайта оған қамқор болып  жүруге үйрету, өсімдіктерді дұрыс атай білуге, көкөніс пен жеміс­жидектерді бір­бірінен түсіне, дәміне қарай ажыратып, оларды атай білуге үйрету.  Құстарды, олардың қимыл әрекеттерін оны күтіп бақылап қарауға бейімдеу. ІІ­кішкентайлар тобы Ал, екінші кішкентайлар тобының балалары айналадағы заттар мен  нәрселерді танып қана қоймай, оларды жақсы­жаман, әдемі, әдемі емес деп  ажырата бастайды. Бұл топта балалардың білуге деген құмарлығының  шапшаң дамуына байланысты неге? неліктен? Деген сұрақтарға жауап іздеп  отырады. Сондай­ақ қоршаған табиғаттың эстетикалық қасиеттерін  таныстыру үлкен орын алады. Айналадағы өмірде жиі кездесетін құбылыстар  жайында түсінік қалыптастыру. Жануарларға, өсімдіктерге деген ұқыпты  қарым­қатынаспен оларды күтіп баптауға, қамқор болуға әсемдікті түсінуге  табиғатқа деген қызығушылығын арттыру, ауа­райын бақылатып, күн мен  түнді айыра білуге үйрету. Судың, қардың, саз балшықтың қасиеттеріне тоқталу, атай білуге үйрету. Қар /ақ, суық, ұстасаң еріп кетеді, су­ суық, жылы болады, мұз­қатты, тайғанақ,  кепкен балшық қатты ол дымқыл болғанда илеуге болады т.б./ Өсімдіктердің түріне, түсіне, үлкен, кішілігіне негізгі ерекшеліктеріне қарай  ажырата білуді, бөлме өсімдігі, қатты күтім қажет етпейтін қазоты (герань),  үнемі гүлдеп тұратын бегонияны бір­бірінен ажырата біледі. Бегония –сабағы түкті, жапырағы түрлі­түсті көп жылдық шөптесін өсімдік. Ортаңғы топ Бұл топта балалардың сөздік қоры молайып, айналадағы түрлі  құбылыстарды сөзбен жеткізуге әрекет жасайды, табиғат туралы түсініктері  одан әрі дамиды. Баланың табиғатқа деген қызығушылығын арттыра отырып,  табиғаттағы мерзімдік құбылыстар жайлы, өсімдіктер әлемі мен жануарлар  дүниесі туралы түсініктерін қалыптастыру ісін одан әрі жалғастыру. Сондай­  ақ табиғат құбылыстарын мұқият бақылауға және олардың арасындағы  байланысты анықтауға табиғаттың әдемілігін сезініп, сүйе білуге,  өсімдіктермен жануарларға қмқорлық пен қарым­қатынас жасауға тәрбиелеу. Мысалы: гүлдерді баспай айналып өту, кесілген және уақытша жұлынып  алынған өсімдіктерді суға салып қою, құстардың және басқа да  жануарлардың қасынад өзін байсалды ұстау, тірі жәндіктерге қамқорлық  жасау т.б. Қорытынды  кезеңінің мақсаты: Қоршаған ортамен таныстыру, көркем әдебиет, тілдамыту, серуен кезіндегі бақылау, еңбек іс­әрекеттері бойынша зерттеу жұмыстарын қорытындылау.   Міндеттері: Дамытушылық деңгейін арттыра отырып, алған білімін жүйелі пайдаланатын, білімі қалыптасқан ғылыми­зерттеу жұмыстарына бейімі бар этносубъект шығару. Зерттеу жұмысының нәтижесі: Бүгінгі қоғам талаптарына сай, жан дүниесі бай Отанын жерін елін сүйетін, табиғатқа қамқор бола білетін сауаттылығы жетілген белгілі қоғамның мүшесі қалыптасады. Қорытынды кезеңінің жұмыс жоспары. № Жүргізілетін жұмыстар Мерзімі 1 2 3 4 Қорытынды кезеңнің жоспарын бекіту Қыркүйек Жыл бойы Балаларға анықталған қабілеттеріне  байланысты жұмбақтар, өлеңдер,  дидактикалық ойындар. Ертегілер  құрастыру. Бейнетаспалар, слайттар  дайындау. Аудандық, облыстық, Республикалық  басылымдарға жұмыстарды жариялау Әдістемелік көмекші құрал жасауға  Жыл бойы дайындық 5 Шығармашылық есеп Мамыр Қазі ргі уақытта жас ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына ізгілік,  ғылымилық, жүйелілік ұстанымдарына негізделген үздіксіз экологиялық білім  беру жүйесін құру, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін саралау өзекті мәселелердің  бірі болып саналады. Сондықтан да соңғы республика көлеміндегі мектепке  дейінгі мекемелерде экологиялық тәрбие жұмысы бұрынынғы қалыптасқын  бағдарламадағы «Балаларды табиғатпен таныстыру» бөлімінен бастау алады. Ал  табиғатпен таныстыру – балалардың танымын дамытудың басты құралдардың  бірі. Мұнда балалардың қоршаған орта жөніндегі ұғым түсініктерін байытатын  жалпы және нақты ғылыми мәліметтер алуының маңызы зор. Табиғатпен  таныстыру барысында «Табиғат – бүкіл тіршілік атаулының алтын ұясы, тал  бесігі, өсіп­өнер мекені» екендігі жөнінде нақты түсініктер беріледі. Кейінгі он  жылдықта мектепке дейінгі және бастауыш сынып балаларының тірі және өлі  табиғатқа деген сүйіспеншілік қарым­қатынасын тәрбиелеу мақсатында  табиғатпен таныстыру, яғни табиғатты қорғау – экологиялық тәрбие жұмысымен  ұштастырылды. Экологиялық тәрбие жаңа категория, ол экология ғылымымен және оның  тармақтарымен тікелей байланысты. Ал классикалық экологиядағы негізгі  түсініктер мыналар: табиғаттағы әр түрлі оқиғаларды бейнелейтін немесе табиғатты қорғау,  табиғаттан алған әсерлерін және адамдардың табиғаттағы іс­әрекеттері  табиғатпен тілдесу, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің объектілерімен  тәжірибе жасау – бақылау нәтижесндегі өз пікірін айтумен сабақтасып  балабақша және мектеп алаңында (табиғаттағы еңбек) тіршілік объектілері   а) жеке алынған ағзаның өзінің өмірсүру ортасына ие болған бір аймақтағы  экожүйелердің қызметі ә) өмір сүретін тірі ағзалардың қоғамдастығы және олардың өзара бір­бірімен  қарым­қатынаста болуы. Бұл екі ұғым мектеп жасына дейінгі балаларның қоршаған орта, табиғат  жайындағы түсінігін дамыту арқылы көзқарасын қалыптастыруға мүмкіндік  береді. Қоршаған ортаға деген жағымды қарым­қатынасты айқындаудың бір  формасы баланың күнделікті іс­әрекеті. Демек, экологиялық тәрбие үрдісінде  көрініс табатын іс­әрекеттің мынадай түрлерін атауға болады: ­ көркейту іс­әрекетін білдіретін сюжетті­рольді ойын; ­ үшін немесе оларды күтіп­баптауды жүзеге асыру, сондай­ақ, заттарды қайта  өңдеу (ойыншықтарды, кітаптарды және т.б. жөндеу) іс­әрекеті; ­ негізінде бейнелеу өнерінің туындыларын жасау; ­ еркін түрде байланыс жасау – бақылау, оларды еркелету, күтіп­баптау іс­әрекеті,  қолға үйрету мен белгілі­бір жағдайға бағындырып үйретуді қамтитын кешенді  іс­әрекет; ­ келген іс жүзіндегі танымдық іс­әрекет; ­ ­ жөнінді пікір алмасу, әңгімелесу арқылы табиғат жайындағы түсініктерін  айқындау; ­ адамдардың іс­әрекеттері жөнінде мәліметтерді алуды қамтамасыз ету; ­ табиғат жайлы мазмұндағы телехабарларды, суреттерді көріп тамашалу,  шағын шығармалар оқу балалардың табиғат жөніндегі қалыптасқан түсініктерін  айқындайтын және жаңа ықпал ететін іс­әрекет түрлері. тіл, сөйлесу іс­әрекеті, сұрақтар, хабарламалар, әңгіме, диалогқа қатысу; т абиғатқа байланысты кейбір мәліметтер мен қызықты да құпия әсерлер  бақылау ­ өз бетінше дамытумен бірге табиғат туралы және табиғаттағы Баланың табиғаттан алған әсерін әңгімелеп, суреттеп беруі оның қиялына қанат  бітіріп, табиғат жөніндегі түсінігін айқындауға ықпалын тигізеді. Табиғаттағы  әдемілікті сезініп, қабылдау дағдысы өзінен­өзі келе қоймайды, оны дамыту,  жағымды іс­әрекет түріне айналдыру ата­аналардың және тәрбиеші­ұстаздардың  көмегімен жүзеге асырылады. Демек, оларды өз бетінше әрекет жасауын бақылау, оның мазмұнын талдау балалардың жеке басы ерекшеліктерінің экологиялық  тәрбиелілігінің деңгейін анықтауғы мүмкіндік береді. Мұндай іс­әрекет түрлері  арқылы баланың жеке тұлға ретіндегі дамуын оның экологиялық тәрбиесімен  тікелей сабақтастықта байланысты руға болады.  Балалармен экологиялық бағыттағы іс­әрекет түрлері кезінде нақты нәтижелерге  қол жеткізу тәрбиеші­ұстаздың кәсіби шеберлігін танып, экологиялық тәрбие  жұмысы кезінде тиімді әдіс­тәсілдерді игеруін қамтамасыз етеді. Сол себепті  балалардың экологиялық тәрбиелілігінң деңгейін көтеруге олардың тұлға  ретіндегі экологиялық білімін дамытуда пайдалануға болатын мынадай әдіс  түрлерін ұсынамын. «Тіршілік иелерінің өміріне қажетті түғызу және қолдау әдісі» балаларға  экологиялық тәрбие берудегі басты әдіс түрі болып саналады. Ол балалардың  тәжірибе жасау дағдыларын, икемділіктерін айқындауға бағытталған.  Объектілерді бақылау ­ өсіп­өндірудің нәтижелері қалыптаса бастаған  дағдыларды бағалауға бағыт береді және оларға сипаттама беруді қамтамасыз  етеді. Экологиялық тәрбиеде жақсы нәтижеге жету – осы әдіс түрінің тәжірибе  мен моделденген іс­әрекетінің бір­бірімен байланыста болуында. Сондай­ақ,  заттарды күтіп­баптауда, оларды жөндеуде және жаңартуға қатысу балаларға  қажетті тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізеді. Бақылау­ табиғаттағы сезімдік тұрғыда тану әдісі, мақсатқа бағытталған  қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық күрделі үрдіс. Ол  табиғатпен, тіршілік объектілерімен, қоршаған ортамен тікелей байланыста  болуды қамтамасыз етеді. Табиғи объектілер мен табиғат құбылыстарын  бақылауды ұйымдастыру балаларды табиғатпен таныстырудың негізгі тәсілі  болып табылады. Ұзақ мерзімді бақылаулаларды ұйымдастыру ­ өсімдіктер мен  жануарлардың өмір сүру ортасымен өзара байланыста болу, балалардың сол  ортаға деген бейімділігін танудың алғы шарты. Бақылау балаларға табиғат жөніндегі нақты түсініктерді меңгертіп, ойлау қабілетін , тілін дамытады.  Өсімдіктерді, жәндіктерді, құстарды бақылау арқылы бала көптеген  жаңалықтарға тап болады. Ал жүйелі бақылау баланың жеке басының  бақампаздығын аңғартады, осының әсерінен баланың дүниетанымы кеңейіп,  қоршаған ортаға деген өзіндік көзқарасы пайда болып, білуге деген ынтасы арта  түседі. Табиғатты бейнелеу әдісі – экологиылқ тәрбие жүйесіндегі өзіндік орны бар әдіс  түрі. Мұнда балалар табиғат көрінісін, кәсіби шеберлер дайындаған көркемдік  суреттерді, музыкалық және әдеби шығармаларды тамашалап, табиғат  күнтізбесімен жұмыс істеп, бейнелеу өнері туындыларымен таныса алады.  Табиғатпен тікелей байланыста алынған халқымыздың ұлттық тұмыс бұйымдары  балалардың ол жөніндегі түсініктерін кеңейтіп, олармен жақын танысуға  мүмкіндік береді. Сондай­ақ, бұл әдіс түрі арқылы табиғат адамдарға жоғары  дәрежедегі рухани байлық, көтеріңкі көңіл­күй сыйлап, олардың сезімдеріне әсер  ету арқылы әсемдікті сақтай білуге итермелейтіні жөнінде ұғым қалыптастырады. Өнер туындыларынан көрмелер ұйымдастыру, ондағы табиғаттың әсем көрінісін  балалардың әңгімелеп жеткізе білуі олардың сезімдік талғамын, әдемілікке  ұмтылу қабілеттерін дамытады.Бұдан балалар таза ауада демалып, табиғат  әсемдігінен талғамдық ләззат алады, өсімдіктер мен жануарлардың бірлестігі  туралы біледі, олардың қимыл қозғалыстарын бақылайды. Тіпті тірі табиғатпен  осылаша өзара қарым­қатынас жасау балалардың табиғат аясында тәртіп  нормаларын сақтап, мәдениетті демалу. Табиғатты қорғау – Отанды қорғау. Келеді кез, Күрделі біздің бұл кез! Жаутаңдайды адамға түзде мың көз. Қызыл кітап­ Опат боп кеткен аңның Бастарына қойылған қызыл күмбез. (Қ.Мырза­Әлі) Мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған орта, табиғат жайындағы түсінігін  дамыту арқылы көзқарасында қалыптастыруға болады. Қазіргі кезеңде қоғамның даму бағыты – бүкіл оқу­тәрбие жұмысының алдына  жас жеткіншектердің тілін, ақыл­ойын, жалпы білім деңгейін, дүниетанымын дамыту мәселесін қойып отыр. Қазақ елінің тәуелсіз мемлекет мәртебесіне ие  болуы, қазақ тілінің мемлекеттік дәреже алуы, тұңғыш Конституция, Білім беру  заңының қабылдануы ұрпақ тәрбиесіне жаңаша қарауды, оны жақсарту жолдарын  нақты айқындауды талап етеді. Қазақстан Республикасы тұрақты дамудың жаңа  жолына түскен кезеңде жас ұрпақты ізгілікке, эстетикаға, отансүйгіштікке  баулитын экологиялық білім мен тәрбие берудің маңызы арта түсуде. Себебі,  «табиғат­қоғам­адам» жүйесіндегі қарым­қатынастардың шиеленісуі жылдан­ жылға күшейіп, экологиялық зардаптар тіршілікке қауіп төндіріп отыр. Қазіргі  уақытта жас ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына ғылымилық, жүйелілік  ұстанымдарына негізделген үздіксіз экологиялық білім беру жүйесін құру, оның  тәрбиелік мүмкіндіктерін саралау өзекті мәселелердің бірі болып саналады.  Сондай­ақ табиғат заңдылығын жеңіл түрде ұғындыра отырып, берілетін білімнің  өзара байланысы мен сабақтастығын қамтамасыз етуде баланың дүниетанымы  кеңейіп толықтырылады. «Жаста білген, басқа сіңген тәлімнің, өзің өлмей  сүйегіңнен қала алмас»,  ­ деп классик жазушы І.Жансүгіров айтқандай балалық  шақтан бойына орныққан, ана сүтімен даритын, ұлттық сезім нышандары, сөз  өнері баланың болашақ шамшырағына айналып, рухани байлығын кеңейтуге жол  ашады. Қоғамның дамуының қай кезеңінде болмасын табиғат – баланың дүниетанымын  дамыту құралы ретінде орын алады. Халқымыз табиғатты сүюге тәрбиелеуде мақал­мәтелдерге көп көңіл бөлген. Сол  арқылы жасөспірімдердің табиғатқа деген сезімдерін оята біліп оны сүюге, жат  қылықтардан аулақ болуға тәрбиелеген. «Жер ­ ана, ел ­ бала», «Жері байдың –  елі бай» деп жердегі анаға теңеп көркейтсе, «Тозған жерде тоқшылық болмайды»  деп жерді қорғауға шақырады. Халқымыздың ата­дәстүрлері арқылы берілген  экологиялық білім мен тәрбиені қайта түлету – бүгінгі аға буынның міндеті. Тірі  организмдердің бәрі таза ауамен демалып, таза су ішіп, таза экологиялық  тағамдармен қоректенулері керек. Денсаулықты сақтау үшінде таза ауада жиі  болу керек. Осы шығармашылықты қолдана отырып қорыта келе айтарым, балалардың өсіп  жетілуіне ықпал ететін ойын болғандықтан білім берудің қай жағы болмасын  ойынмен қорытыланғаны дұрыс. Балаларды ойнатып қана қоймай, олардың  танымдыққабілеттерін арттырып ойларын ашық, нақты айтып, сөйлемдердің  мазмұнды болуын назардан тыс қалдырмау керек.  Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан ­2030» бағдарламасында жан­жақты білімі  бар, тез дамыған, дүние жүзіне әйгілі және сыйлы мемлекеттің патриоттарын  тәрбиелеу ісін педагогтар қауымына жүктеген. Солауыр да, жауапты істердің  нәтижелі болуы әрине біздерге байланысты, сондықтан әр педагог балаға білімді  беріп қана қоймай, солбілімді бала бойына сіңіру жолында, баланың білімге деген қызығушылықтарын оята отырып, оның бойындағы қабілеттерді аша білу керек  деген екен.  Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты қорғауда экологиялық тәрбие бере отырып әрбір  іс­әрекеттерде ойынның түрлерін пайдалануға болады. «Жаңа­Теріс» балабақшасы. Мектепке дейінгі балаларды табиғатты қорғауға тәрбиелеудің тиімді тәсілдері. Тәрбиеші:М.М.Сыдықова. Терісауылы 2013жыл. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатты қорғауға тәрбиелеу мақсатында дайындалған «Табиғатты аялайық» бағдарламасы.           Мектеп жасына дейінгі жастағы балалардың жеке тұлғасының,  психологиясының дамуының ең басты міндеттері қазіргі таңдағы ең өзекті  мәселелердің бірі болып отыр .Соның ішінде мектепке дейінгі балаларлы  табиғатты қорғауға тәрбиелеудің  орны ерекше.Осы кезде ересек мектеп  жасына дейінгі баланың өз­өзіне, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік  тұжырымдамасында болашақ ұрпақты ана тілін таза білетін, туған жеріне,  отанына, жүрген ортасына сүйіспеншілігі мол, табиғатын сүйетін, қорғайтын  ,сақтайтын ұл­қыз тәрбиелеу деп көрсетілген.Қазақстан Республикасының  «Білім беру» жүйесінің негізгі міндеттерінің бірі қазақ халқының азаматтары  жан­жақты білімді, елін сүйетін еңбекші болу керек деп көрсетілген негізге  сүйене отырып жасалған өз шығармашылық жұмысымның қорытынды  бөлімінде бағдарлама дайындадым. Бағдарлама аптасына 1 рет базистік жоспардың жылжымалы бөлігінде  жүргізіледі.Жыл бойы жүргізілетін сағат саны 36, бағдарламаны негізінен  тоқсандық тақырыптарға бөліп жоспарладым.ұйымдастырылған іс әрекеттер әр түрлі формада жүргізіледі:  *кіріктіру сабағы; *саяхат сабағы. Сондықтан да балалардың қызығушылығына байланысты алынатын тақырыптар дайындадым. Мектепке дейінгі балаларды табиғатты қорғауға тәрбиелеудің ұйымдастыру іс­шаралары. № 1 2 3 4 6 5 Іс­әрекет технологиясының картасы/  тақырыбы Сағат саны 1. Күз сары сары ағаштармен  желбіреп келеді. 2. Бауда ма? Бақшада ма? 3. Астық қалай нан болады, нансыз тамақ ас болмайды 4. Адамдардың күз айларындағы  жұмыстары 1. Ұшып келетін, қыстап қалатын  құстар. 2. Су тіршілік көзі 3. Жәндіктер қалай өмір сүреді? 4. Табиғи материялдарды жинау   1. Табиғатты ажырата біл 2. Ағаштар қасындағы бос жерге  шыбықтар отырғызу 3. Алтын күз тақырыбын  тереңдету 4. Күзді шығарып салу 1. «Алақай қыс келді» 2. Орман көркі ағаштар 3. Құстардың қысқы тіршілігі 4. Табиғатты қорғаудағы халық  болжамдары 1. Табиғат әсемдігі 2. Табиғат бұрышындағы 3. Аквариумдағы балық тіршілігі 4. Жануарлар біздің досымыз 1. Тәжірибе сабақ. Қар ериді, Су  болады. 2. Танымал сабақ. Қызанақ, ащы  1 1 1   1 1 1 1 1 1 1   1 1 1 1 1 1   1 1 1 1   1 1 бұрышты отырғызу 3. Қар опасынан өзіңе ұнаған  жануарларды жаса 4. Қысты шығарып салу мерекесі 1. Наурыз жыл басы 2. Қаламыздың тазалығын  сақтайық 3. Құстар біздің досымыз 4. Участокке ағаш көшеттерін  отырғызу 8 1. Топта көкөніс өсіреміз 2. Дәнінен жемісіне дейін 3. Құстарды қалай қуанттым 1. Дәстүрден тыс сабақ. Емдік  шөптермен танысу 2. Бақша айналасындағы тазалық  жанашырымыз 3. Туған елдің көктемі 4. Көктемді шығарып салу  мерекесі 7 9 1   1 1 1 1 1 1 2 1   1   1   1 1 Экологиялық тәрбие Балалардың ойлау тұтастығын яғни, табиғатты қорғау көзқарасын дамыту  үшін жыл мезгіліне сай жүйелі, мақсат міндеті айқындалған экологиялық тәрбие  жұмысын оқу жылының өн бойында жүргізіліп отырады. Экологиялық тәрбие  берудің басты мақсаты бала бойында азаматтық борыш, ғылыми білім, көзқарас  пен сенім жүйесін орнықтыру болып табылады. Бұл қоршаған ортамен қарым­ қатынаста тәртіптілік, ұқыптылық ережелерін орындау, табиғатты аялап, оған  қамқорлық таныту қабілетін дамытуға негізделген. Экологиялық тәрбие жұмысын осындай міндеттерді атқарта отырып, жүзеге асырады. Мысалы:  Балаларды өсімдіктер мен жануарларды күтіп­бағуға балу, Олардың бойында қабілет пен икемділікті орнықтыру;  Табиғаттың сан­алуан сырлары мен байлықтары жөнінде эстетикалық және ұлтжандылық сезімдерін дамыту;  Табиғатта барлық нәрсенің бір­бірімен өзара байланысты Болатынын түсіндіру және осы байланысты күнделікті өмірде Ескеру қажеттігін үйреніп отыру. Міне осы міндеттердің барысында балалардың экологиялық таным­түсінігін  тереңдетіп, олардың табиғатқа деген жаңа мәдени қарым­қатынасын бекітеді.  Мұндай жұмыс түрі балалардың физиологиялық даму, психологиялық  ерекшеліктерін ескеріп, әдіс­тәсілдерді шебер пайдаланып, шығармашылықпен  жұмыс істейтін тәрбиеші басшылығымен жүргізіледі. Оқу жоспарында  экологиялық тәрбие жұмысын бір рет өткізуге болады. Жыл мезгілінің  ерекшелігіне орай күзгі табиғат құбылысы (жаңбырдың жаууы, адамдардцң  пайдалы іс­әрекеті , ауладағы жапырақтарды жинау , жылы жаққа ұшатын  құстарды бақылау т.б).Қыстап қалған құстарға қамқорлық, табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен құстарды күту, балыққа жем беру.Көктемде ұшып келетін  құстарға үлкендер көмегімен дайындалған ұяларға жем шашу, ауладағы  гүл,көкөніс өсімдіктерін өсіруге жәрдем беру.Бүршік жарған ағаш бұтақтарын  (бұтақ,бүршік, өсімдік т.б) мағынасына сай түсіндіру.Наурыз мерекесі  қарсаңында жас шыбықтар отырғызып ,оны күтуді күнделікті әдет­дағдыға  айналдыру . Көктемнің әдемі келбетін жырлайтын өлең жолдарын әнге қосу  ,психологиялық дайындық жұмыстарын жүргізу ,сөзжұмбақтар шешу,  дидактикалық қимылды ойын түрлерін пайдалану, өз ойларын табиғат көрінісінің  суретін салып,әңгімелеп айтып беру.Жаз кезінде тәрбиешілердің  ұйымдастыруымен өзен­көл жағасына,баққа,гүл алаңына барған кезде,айналаның  тазалығына мән беру.Бұл әр баланың жауапкершілік дағдысын, ұжымдық бірлігін  арттырады. Экологиялық тәрбие жұмысын ұйымдастыруда тәрбиенің негізгі  салалары болып табылатын адамгершілік,эстетикалық,еңбек ,имандылық тәрбиелерімен сабақтастыра  жүргізу басшылыққа алынады. Табиғатты қорғауда  тәрбие жұмысын жүргізуде оқытудың негізгі формалары  бақылау,қызықтау ,серуен т.б қамтылады.Бақылауда табиғаттағы құбылмалы ауа­ райын,құстың жемге келуін,мысалы аула сыпырушының қар күреуін т.б Қызықтау кезінде балаларды таза ауада,көз тартар әдемі гүлдер мен ағаштар  арасында болуы көтеріңкі көңіл күймен қатар,табиғат сұлулығын сезіне  білуінеәсер етеді .Ал серуен кезінде тәрбиеші балаларды табиғатпен  таныстырып ,өсімдіктерге су құю қураған жапырақтарды бір жерге  жинау,өсімдіктерді суару ,ағаш түптерін тазалау т.т сияқты қарапайым еңбек  түрлеріне қатыстырады.Мұндай еңбек түрлерінорындау балалардың еңбекке  деген жауапкершілік сезімдерін дамытып ,ынтасын арттырады.Нәтижесінде  өсімдіктерді жұлмауға ,құстарды қорғай білуге дағдыланады,өздерінің мұның  пайдалы іс­әрекетімен құрбыларына да ықпал жасайды.Экологиялық тәрбиенің  балалар табиғатқа жанашырлық,қамқорлық және еңбекқорлық,белсенділік  ұқыптылық сияқты дағдыларды меңгереді.Көбіне балалармен дидактикалық  ойындар табиғат жөніндегі түсініктерін бекітеді.Бала тәрбиесінде өзіндік орны  бар жаңылтпаш,мақал­мәтелдерді орынды пайдалану баланың қоршаған  орта,табиғат туралы ой­өрісін дамытып,тілін ширатады. Қоршаған ортаны  тәрбиелеу жұмысын жүргізуде басшылыққа алатын  тақырыптар,әр тоқсанға бөліп ұйымдастырудың күнтізбелік жоспары ұсынып  отырмын. Қоршаған ортаны тәрбиелеу жұмысын жүргізуде басшылыққа алатын тақырыптық жоспар. Қыркүйек Р /с Тақырыбы Мақсаты Дидактикалық  ойындар Пайдаланатын  құралдар,  әдебиеттер 1 2 3 4 5 «Қай ағаштың  жапырағы?» «Осындай  ағашты тап» «Осындай  жапырақты  тап» Серуендегі  бақылаулар.   Кептіруге  жапырақтарды  дайындау Кім шапшаң?   Бақта , бақшада өсетін жеміс  көкөністерді  айыру. «Не деп барып  жеу керек?»   Өлеңді жаттау.   Жұмбақ шешу. 1 Күз сары  ағаштары мен  желбіреп келеді 2 Бауда ма? Бақшада ма? Балаларды  табиғаттың күзгі  көріністерін  тамашалай білуге  тәрбиелеу. Күз  ерекшеліктерін  байқай білуге  тәрбиелеу. Күз  ерекшеліктерін  байқай білуге  әсемдігін сезіну,  түсіну, тамсану,  жапырақтарына қарай  (қайың, терек,  иқарағаш) атай білуге  үйрету. Табиғатты  қорғай білуге үйрету. Жеміс­жидек,  көкөністерді бағалай  білуге  тәрбиелеу.Олардың  қайда,қалай  өсетінітуралы  білімдерін  кеңейту.көкөністің  түр­түсі, дәмі, көлемі, аттары туралы  білімдерінбекіту,  оларды ауызша  суреттей білуге  үйрету.Күздегі  адамдар еңбегін  бағалай айтуға  таныстыру. Бақта не өседі? «Не артық»         «Суретші нені  шатастырды?»   Мақал жаттау№ Нан астық атасы Даладан  дастарханға  келген жолын  көрсету.     Жұмбақтар777 Бақшада не өседі?  Айыра білуге үйрету. Нан қадірін білуге  тәрбиелеу., нан өсіру  маңызды іс екенін  көрсету, ол көптің  еңбегі екенін, қалай  дастарханға жететінін көрсету, нанды  ардақтай білуге  тәрбиелеу Күздің  ерекшелігін аңғарып ,  адамдар бақта,егіс  даласында,паркте  қандай жұмыстар  істеп жатырғандары  жөнінде сурет  бойынша әңгіме  айтуға  үйрету.Балалардың  экологияға деген  сүйіспеншілігін  арттыру 3 Астық қалай нан  болады?Нансыз  тамақ ас  болмайды.  Адамдардың күз  айларындағы  жұмысы 1 Құстар сіздің досыңыз Қыстап қалатын және,  ұшып кететін құстар  мен танысу Қазан Өз өлкеміздегі  табиғатқа назар аудару,  қызығушылықпен қарау. Ұшып кететін және  қыстайтын құстар  туралы түсініктерін  кеңейту, жергілікті  Не қалай  дыбыстайды?     Ненің  «құйрығы»?     Экологиялық  Серуендегі  құстарды  бақылау құстармен таныстыру:  қарлы­ғаш, қараторғай,  бозторғай, көкек т.б.  Қыстайтын құстар:  сауысқан, қарға,  суықторғай, кептер.  Оларға біз қамқор болу  үшін ұя жасап, жем  шашып қарауға үйрету.  Судың құнын білуге.  Бостан босқа ағызбай,  ластамауға тәрбиелеу.  Судың тіршілікке мәні  зор екенін көрстету,  сусыз өмір жоқ.  Ойландыру адам сусыз  өмір сүре алады ма?Не  ішеміз, не жейміз.  Жуусыз ешнәрсе істей  алмаймыз. Суды  бағалау керек. Төкпей,  шашпай пайдалану  керек. Шыбын шіркейлеркүзде ағаштар Қуысында  тығылып жоқ болып  кетеді. Салқынға  шыдамайды. Шыбын­ шіркей­лердің де өз  өмірі бар екенін  әңгімелеп айту. Шырша дәндерін, ағаш  жапырақтарын ,  гүлдердің тұқымдарын  жинап кептіру  жолдарын үйрету. дәптермен  жұмыс             Сусыз өмір  сүре  алмайтын  жәндіктің  суретін салу               Жұмбақ шешу  Біздің кітап  «Жылт­жылт  еткен, жырадан өткен» су. Ерте, ерте ,  ертеде  Суретшінің  қатесін тап  суреике қарап атын ата  (жәндіктер  суреті)     Дәндеріне  қарап ағашын ата 3 Жәндіктер қалай өмір  сүреді? (шыбын, маса,) 4 Табиғи материалдарды жинау. 1 Табиғатты  ажырата біл  .Викторина Қараша Жылдың төрт мезгіліне сай суреттерді қарап  ажыратуға үйрету  ,несімен  ерекшеленеді ,әр жыл  мезгілінің өзіне жақсы  жақтарын айтқызу 2 Шыбықтар егу Жас шыбықты бос  жерлерге отырғызу Кім  шапшаң? Бұл қай Мезгіл? Тақпақтар   Суретіне  қарап  ағаштарды Айыра ата 3 Күзгі бақта 4 Күзді шығарып салу Алтын күз деп неге  айтамыз? Алтын күз  тақырыбын тереңдету Сипа да  тап. Иісіне  қарап тап Күз мезгілінің соңғы  айы,Өзгешеленген  сұрақ­ жауап,әңгімелеу.Қыс  жақындап келеді Кім  шапшаң? Көңілді  бақта   Жұмбақтар,тақпақтар Жұмбақтар,тақпақтар 1 Алақай қыс  келді Желтоқсан Қыс несімен қызықты? Қар опасынан сырғанақ  жасау,түрлі бейнелер  жасау.Қызықтап ойнауға  үйрету Суреттің  қатесін тап 2 Орман көркі  ағаштар Туған өлке орманы,ондағы  ағаштардың түрлері туралы  түсініктерін қалыптстыру.  Ормандағы ағаштарды  қорғауға,табиғатқа  Тұқымына  қарап немесе жапырағына  қарап ағашты тап Экологиялық  дәптермен  жұмыс. Сырғанақ өлең оқу Ағаштар  ссуреттері. ”Ормандағы  өлең” Авт. Б.Кірісбаев Қай құстың  қанаты  екенін тап.   Әңгіме  “Қайтпай  қалған  қарлығаш” Қыстайтын  құстар суреті Ырым сөздер жинағы   Жұмбақ,мақал мәтелдер  жинағы қамқорлық көзқараспен  қарауға тәрбиелеу.  Экологиялық ережелерді  сақтауға үйрету. Ағаштарды  бұталарына, діңіне қарап  ажыратуға үйрету Балалардың қыс мезгілінде  құстарға қамқорлық жасауға  деген белсенділігін  арттырып,қамқорлық  көзқарасын  дамыту.Құстардың қысқы  тіршілігін бақылау.Құс­ табиғат байлығы.Оларды  қорғай білу керектігін үйрету Туған өлкенің табиғатын  қорғау,халық болжамдары  жөнінен түсінік беру.Халақ  болжамдарының өз  тәжірибелерінде пайдалана  білуге уйрету,балалардың  сөздік қорын молайту. 3 Құстардың  қысқы  тіршілігі 4 Табиғатты  қорғаудағы  халық  болжамдары 1 Табиғат әсемдігі Қаңтар Қазақстан суретшілерінің  жұмыстарына  қаратып,әсерлі  әңгімелету.Табиғаттың әсемдік сезімін бақылай  білуге баулу,оны қорғауға  тәрбиелеу Ойлап тап  Ол қалай? Бұл қай Мезгіл? Тақпақтар Оқу.Біздің Кітап жыл 12ай 2 Табиғат  бұрышындағы  еңбек Тамырланған бөлме  гүлдерін отырғызуды  үйрету.Бөлме гүлдерін  отырғызызуды  Үй гүлі. Суретіне  қарап  ағаштарды Айыра ата 3 Аквариумдағы  балық тіршілігі уйрету.Бөлме гүлдерін  күту,оның пайдасын  түсіндіру. Табиғат бұрышындағы  балық тіршілігі,оның  тіршілігін  түсіндіру,әңгімелеу 4 Ойын­ сабақ,Экологиялық көрме Туған елінің табиғатына  деген  суйіспеншілікке,күтебілуге тәрбиелеу.жануарлар мен  өсімдіктер Жұмбақтар,тақпақтар Жұмбақтар,тақпақтар Сипа да  тап. Иісіне қарап тап Кім  шапшаң? Көңілді  бақта   Тәжірибе сабағы. Қар ериді, су  болады Танымал сабақ Қызанақ ащы  бұрыш  тұқымдарын  отырғызу 1 2 Ақпан Қоршаған айналаны бақылауға , күте білуге, зейін қойып бақы­лауға  үйретуді жалғастыру. Қоршаған  ортаға деген қызығу шылығын  туғызу . Тәжірибеге зейін қойып  бақылауға, мұздың суға айналуына  назар аударуға, табиғи арасындағы  қарапайым байланысты анықтауға  үйрету. Өз ниетімен өсімдікті тұқымнан  өсіп­өндіруге құштарландыру.  Көкөніс тұқымынан жетілетінін еске түсіріп, олардың тұқым­дарынан  айыра білуге үйрету. Үлкен кішілігін көрсетіп өсіп­өну үшін қажетті  жағдайлар (ылғал, күн, жарық, су,  құнарлы жер ) болу кректігін үйрету Жәшікке қара топырақты үгітіп  қалай салуды көрсету. Салқын –  жылы. Дәл  түсір.Қарды  домалатып  лақтыру Күнделікті  серуендегі  бақылау.  Тақпақ жаттау. Бұл қай кезде  болады?     Жұмбақ шешу Жәшік қара  топырақ.     Ащы бұрыш  қызанақ  тұқымдары 3 Қар опасынан  өздеріне ұнаған  сүйікті  жануарлар  бейнесін жасату Қарды ұйып опалай отырып,  үңгірлеуге, сүйірлеуге, домалақтау  әдістерімен орман қоянын, аюды  мүсіндеуге үйрету ,жануарларға  деген сүйіспеншіліктерін арттыру ӨЗіне ұнаған  жануарыңды  дауыста     Қысты шығарып  тастау мерекесі Жұмбақ, тақпақ, жаңылтпаштарды  айта отырып, қыс мезгілін шығарып  салу түрлі ойындардан жарыс  ұйымдастыру Кім шапшаң? Бұл қай кезде  болады? Суреттен қыс  мезгіліне сай  көріністі тап Серуен қар  опасын  қызықтау Жұмбақтар  айту «Қыс» А.Құнанбаев Наурыз­ жыл ьасы 1   2 Қаламыздың  тазалығын  сақтаймыз Наурыз Наурыз­жыл басы, күн мен  түннің теңелуі,табиғатқа  қамқорлық мерекесі екені  жөнінде түсінік беру .Баланы  еңбек сүйгіштікке,бақылай  білу дағдысының дамуын  тәрбиелеу Серуен кезінде көшедегі қар  суын , қоқыстарды тазалайтын адамдардың еңбегін қарау,  ағаш кесуші , ағаштарды  отырғызу­шы жұмыстарын  қарап , бізде осылай еңбек  жұмысына араласып ,  көмектесуіміз керектігін  үйрету. Қала таза болу үшін  бәрімізде еңбек етуіміз керек  екенін айтып ,түсіндіру Бұл қай мезгіл? «Наурыз»  Ә.Табылдиев    Серуен     Бақылау 3 Құстар біздің  досымыз Құстар және олардың  көктемдегі тіршілігі,  табиғатқа келтіретін пайдасы  Суретке  қарап атын  ата Суретпен  жұмыс сұрақ­ жауап туралы түсініктерін  қалыптастыру. Құстарға  деген қамқорлық сезіміне  және оларға жағдай жасауға  үйрету 4 Участокке  ағаш  көшеттерін  отырғызу Бақша ішіндегі бөлінген  жерге тамырланған ағашты  отырғызуды көрсету   Жұмбақтар 1 Топта  көкөніс  өсіреміз 2 Дәнінен  жемісіне  дейін Сәуір Топта табиғат бұрышында  ыдысқа қара топырақты  салып, (орамжапырақ,  қызанақ , қиярдың )  тұқымдардың дәндерінен  тамыр шықса соны қара  топыраққа отырғызуды  үйрету Балалардың өсімдіктердің  дәнінен жемісіне дейінгі өсу  және даму жолдары туралы  түсініктерін қалыптастыру.  Табиғат бұрышында еңбек  әрекеттерін ұйымдастыру  және күнтізбемен жұмыс  істеу дағдылары дамыту  .Бақылау кезінде  өсімдіктердің дәнінен  жемісіне дейінгі өсу жолын  бақылауға , еңбек  сүйгіштікке тәрбиелеу Жұмбақ шешу Тұқымына  қарап  ажырат Дәнінен  жемісіне  дейін Табиғат күнтізбесімен  жұмыс 4 Құстарды  қалай  қуанттым? Жасаған ұяны ағашқа  апарып іліп , келген  құстардың ұядан жем жеуін    Ұя     Жұмбақтар қарап, құсқа қамқор болып ,  қуантқандарын көре білуді  үйрету Тақпақтар Дәстүрден тыс  сабақ 1 Емдік  шөптермен  танысу Мамыр Топтардағы бөлінген  жерге сирен ағашының  көшетін немесе  жолжелкеді отырғызуға  үйрету.Бұл емдік  шөптер ,Ағаштар екенін  айту, емдік ағш қасиетін  түсіндіру Исін сезіп айт Бақша  айналасындағы  тазалық  жанашырымыз Бақша айналасындағы  егілген жас ағаштарға су  құйып, қарауға (үлкендер  көмегімен) 2 3 Туған елдің  көктемі Бақша  қасындағы  сирень ағашты  айту Суреттерді Сабын Бақылау   Серуен Оқып, ойнап ән шырқайық.  Жұмбақтар,  өлең­тақпақтар жинағы       Жыл мезгілі туралы  балалардың түсінігін  молайта отырып ,  Тақпақтың сөзін анық айта отырып жаттауға үйрету.  Тіл ұсталықтарын дамыту Көктем аяқталды, енді  жарқырап жаз келеді.  Тақпақтар, жұмбақтар,  жаңылтпаштар айту жарыс ұйымдастыру 4 Көктемді  шығарып салу  мерекесі Пайдаланылған әдебиеттер 1.Айналамен танысу. «Алматы кітап» 2001 ж 2 777 жұмбақ, Алматы «Ана тілі» 1994 ж 3.Жыл он екі ай. 2006 ж 4.Ақ сандық,көк сндық . Алматы «Жазушы» 1998 ж 5.Айнала қоршаған орта Экология. «Алматы кітап» 2002 ж 6.Экологиялық сабақтар. Т.М.Бондаренко Воронеж 2006.г 7.Біздің кітап. Баймұратова Б. «Алматы кітап» 1998ж 8.Бөбектерге байғазы кітапханасы. Алматы 2000 ж 9. Тіл ашар 10.Қазақ балабақшаларына арналған «Балбөбек» бағдарламасы 11.Айналаны қоршаған орта, экология. Манкеш А.Е. 2005ж 12.Бастауыш мектеп №1 2000 ж. 13.Бастауыш мектеп 1998 ж. 14.Жаттамақ 15.Экологиялық тәрбие балалармен 5­6­7 жас. Т.М.Бондаренко 16.Балабақшадағы дидактикалық ойындар. Сорокина А.Е. 1990 г 17.Игровые экологические занятия с детьми. Молдова Л. 18.Невидимые ниточки природы . Рыжова Н.А. М.1995г 19.Какие месяцы в году? ШрыгинаТ.А. М.2000г 20.Я и природа Рыжова Н.А.