Тәнкыйди фикерләү алымнары

Совет районы педагогик хезмәткәрләренең Август киңәшмәсе кысаларындататар теле һәм әдәбияты укытучыларының мәктәп методик берләшмәсе җитәкчеләре секциясе“Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә тәнкыйди фикерләү технологиясенең синквейн ысулын куллану” темасына чыгыш

184 нче мәктәпнең татар теле һәм әдәбияты
укытучысы Җиһаншина Лариса Наил кызы

“Кешегә балык бир, ул бер көн тук була, син аны балык тотарга өйрәт- ул көн дә тук була” (мәкаль).

Тәнкыйди фикерләү технологиясе








Нәрсә ул тәнкыйть? Ә нәрсә ул фикерләү?

Татар теленең аңлатмалы сүзлегендә болай язылган:

тәнкыйт ул - кешенең, берәр эшен яки эшчәнлеген яхшырту максатыннан, кимчелекле якларын тиешле дәлилләр белән күрсәтү, тикшерү.

фикерләү ул - фикер йөртү, уйлый алу. Кешенең уйлый, фикер йөртә, нәтиҗәләр чыгара алу сәләте.

Дәреснең беренче этабында идеяләр “кәрзине”, кластер, буталган логик чылбыр, фаразлар агачы, дөрес һәм ялгыш фикерләр һ.б. кулланыла. Икенче этапта инсерт, фишбоун, туктап уку, гади һәм катлаулы сораулар, Блум ромашкасы, плюс – минус кызыклы, беләм – белергә телим – белдем таблицаларын тутыру һ.б. алымнар отышлы. Өченче этапта исә синквейн, эссе, рафт, борт журналы, фикерләүнең алты эшләпәсе кебек алымнар кулланыла.
Дәреснең өченче этабында еш кулланыла торган синквейн алымын искә төшереп китик.

Нәрсә соң ул синквейн?

Синквейн- француз сүзе, «биш илһам», «биш уңыш» дигәнне аңлата. Ул рифмалашмаган бишьюллык шигъри формада язылган кыска әдәби әсәр. Билгеле план буенча языла, предметны (төшенчәне) ачыклый.

1 сүз

2 сүз
3 сүз

4 сүз

1 сүз

Синквейн язу тәртибе

Нәрсә турында синквейн язарга була?

Темасы төрле булырга мөмкин:
1. табигать;
2. әдәби герой, персонаж;
3. әни, әти һәм башка гаилә әгъзалары;
4. күңел халәте;
5. дәрестә өйрәнгән тема;
...

Укучылар иҗаты

Кыш
Салкын, карлы.
Туңдыра, шатландыра, бүләк итә.
Кыш бабай кунакка килә.
Яңа ел.

... И туган тел,
и матур тел...

Туган тел

Калфак
Милли, чигүле
Кия, ярата, матурлата
Татар халкының милли баш киеме.
Баш киеме

Ана бәхетлеме? - Әйе, 3 кызы, дусты бар.
Ана бәхетлеме? - Юк, ул чирләгән, янында беркем дә юк.
Кем ананы бәхетле иткән? -Кече кызы.

Бәхет
Кирәкле, кыска мизгелле
Шатландыра, өмет бирә, яшәтә
Бәхетнең иртәгәсе көне һәм үткәне юк.
Хис

Бәхет
Шатлыклы, көтелмәгән
Елмайта, яулап алына, килә
Һәрвакыт бәхетле булырга кирәк
Шатлык

Бәхет
Төрле, чиксез
Шатландыра, килә, өмет бирә
Һәрвакыт бәхетле булырга кирәк
Уңыш

Тема буенча лексик материал үзләштерелә, сүзлек байлыгы арта;
Эчтәлекне кыскача сөйләүгә әзерли;
Тәнкыйди һәм креатив фикерләүне камилләштерә;
Ассоциацияләр ярдәмендә алган белемнәр ныгытыла;
Катлаулы информация гомумиләштерелә;
Укучы үзен шагыйрь итеп хис итә;
Бөтен укучы да яза ала.

Бәхет кайдан башлана?
Бәхет дигән асыл кошны
Каян эзләп табасы?
Тапкач тотып калуларның
Бармы берәр чарасы?
 
Бәхет нәрсә: байлыкмы ул?
Сәламәтлек? Тигезлек?
Һәркем үзенчә аңлата
Бу фәлсәфә нигезен.
 
Бәхетле булырга тели
Һәрбер адәм баласы.
Бәхет килә, китеп бара
Салып тирән ярасын.
 
Бер карасаң, бәхет- мизгел.
Килә, китә, югала...
Ник мин бәхетсез икән дип,
Кеше һәрчак уйлана.
 
Бәхет артыннан куабыз.
Дөнья бетереп эзлибез.
Бәхетле мизгелләрнең
Кадерләрен белик без.
Бәхетле булыгыз.