TOKTI’N' MAGNIT MAYDANI’

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanlı uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

TOKTIŃ MAGNIT MAYDANI

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 39-TEMA     TOKTIŃ MAGNIT MAYDANI.

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Toktıń magnit maydanı haqqında ulıuwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey júriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın túsindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqsetı

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap, tarqatpa materiallar, hám korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Báseki sáwbet» interaktiv metodı «Debatlar» interaktiv metodı

Sabaq jobasi

Sabaqtıń barısı

Shólkemlestiriw

Oqıwshilardıń nawbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Magnitizm haqqında dáslepki maǵlıwmatlar temasın soraw

TEMA

Ersted tájiriybesi:

Magnit maydanınıń elektr toǵı menen baylanıslıǵın tájiriybede birinshi bolıp 1820 – jıIda danialı fizik Xans Kristian Ersted (1777-1851 ) anıqladı.

Ersted tájiriybesin ózimizde ótkizip kóriwimiz múmkin. Bunıń ushın 137-súwrette kórsetilgen shınjırdı jiynayıq.

Ótkizgish sımlarınan biri qubladan arqaǵa bekkem tartılǵan bolsın. Magnit strelkasın súwrette kórsetilgendey usı sımnıń astına qoyamız. Onda strelka sımnıń baǵıtında turǵan boladı.

Endi giltti qosıp, ótkizgishten tok ótkizeyik. Sol waqıtta tok ótip atırǵan sım astındaǵı magnit strelkası 90° qa burılıp, sımǵa perpendikulyar bolıp qaladı (138-súwret).

Ersted tájiriybesi tok ótip atirǵan ótkizgish átirapında magnit maydanı bar ekenligin kórsetedi. Tuwrı toktıń magnit maydanı

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Тá jiriybeni dawam ettirip, tok ótip atırǵan sterjen átirapında mayda magnit strelkalardı qoyamız. Usı waqıtta strelkalar magnit kúsh sızıqlarınıń baǵıtında tártipli jaylasadı (140- súwret).

Sterjendeǵi toktıń baǵıtına ózgerteyik. Usı waqıtta barlıq magnit strelkaları 180°qa bunladı(141-súwret).

Demek. toktıń magnit kúsh sızıqlarınıń baǵıtı ótkizgishtegi toktıń baǵıtına baylanıslı. Tuwrı toktıń átirapında payda bolatuǵın magnit maydannııń kúsh sızıqlarınıń baǵıtın burǵı qaǵıydası arqalı tómendegishe tabıw múmkin (142- súwret)

Eger burǵınıń ilgerilemeli qozǵalısı ótkizgishtegi toktıń baǵıtında bolsa, burǵı dástesiniń aylanıw baǵıtı usı toktıń magnit kúsh sızıqlarınıń baǵıtın kórsetedi.

Katushkanıń magnit maydanı:

Ersted tárepinen toklı ótkizgishtiń magnit maydanınıń ashılıwı elektromagnetizm tarawındaǵı izertlewlerge túrtki boldı. Usı jılı- aq, yaǵniy 1820-jılı frantsuz fizikleri Andre Mart Amper (1775-1836) hám Dominik Fransua Arago (1786-1853) ótkizgish sımdı aǵash ózekke orap katushka jasadı. Onnan tok ótkizip, tuwrı tok maydanınan ádewir kúshli bolǵan magnit maydanın payda etti.

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Biz ápiwayılıq ushın katushka ornına spiral formadaǵı toktıń magnit maydanın kórdik. Katushka oralǵan dóńgelek sımlar sanı spiraldaǵıday 5-10 emes. 50-100 hám onnan da artıq boladı. Spiral ushın tájiriybeniń juwmaqları katushka ushında orınlı. Bunda spiral ornıina katushka alınǵanda magnit maydanı kúshli boladı. Bunıń sebebi, katushkanıń oramlar sanınan kóp ekenligi.

Ádette, katushka plastmassalı ózekke oraladı. Katushkanı gorizontal formada jipke ildirip, onnan tok ótkerilse, ol magnit strelkasınıń Jerdiń qubla hám arqa polyusları boylap burıladı (145- súwret).

Tok ótip atırǵan katushkanıń átirapında magnit maydanı bar bolsa, onıń ishindegi magnit kúshi sızıqları óz ara parallel boladı (146- súwret).

Toklı katushka magnit strelkası siyaqlı eki magnit polyusına iye.

Katushkanıń magnit polyusların ózgertiw ushın ondaǵı toktıń baǵıtın ózgertiw kerek.

Sabaqtı bekkemlew

«Kishi toparlarda islesiw» interaktiv metodı bunda oqıwshılardı 3 toparǵa bólip olarǵa tema boyınsha qayta sorawlar berip boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde bilimlerin bekkemlep barıw.

1.Ersted tájiriybesi neden ibarat?

2.Tuwrı toktıń magnit kúsh sızıqları qanday bagılta boladı?

3.Burǵı qádesin aytıp beriń.

4.Katushka magnit kúsh sızıqları qanday baǵıtta boladı?

5.Toklı katushkanı magnit strelkasına teńew múmkin be?

Úy tapsırma tapsırıw

Toktıń magnit maydanı  temasın oqıp keliw

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshilarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash