2-Mavzu. Turizmning shakllari va turlari. O‘quv muassasalarida turizmning mohiyati va o‘rni.

Reja

1. Turizmning shakllari haqida tushunchalar. 

2.Turizmning turlari va ularning ahamiyati. 

3. Turizm turlarining tasnifi

 

1. Turizmning shakllari haqida tushunchalar. 

Turizm amaliy harakatlar va tadbirlar yig„indisi sifatida jismoniy tarbiyaning muhim vositasi hisoblanadi. Uning ta‟lim-tarbiya va sog„lomlashtiruvchi xususiyatlari shaklan va mazmunan jamiyat taraqqiyotida muhim o„ringa egadir. YA‟ni, u sayohatlar jarayonida bilim va amaliy malakalarni oshirish yo„li bilan ishlab chiqarish sifatini yaxshilash hamda sog„lom turmush tarzini shakllantirishga bevosita xizmat qiladi. Ta‟kidlaganimizdek turizm o„z shaklini sayr (ekskursiya) va sayohatlarda ifoda etadi. 

Sayrlarga (ekskursiya) qo„yilgan maqsadlar asosida shug„ullanuvchilarning yoshi, jinsi va salomatligiga qarab tadbirlar uyushtiriladi. Ularning eng asosiy yo„nalishlari quyidagilardan iboratdir:

1.   Maktabgacha ta‟lim muassasalaridagi sayrlar.

2.   Maktab o„quvchilarining sayr-sayohatlari.

3.   Mehnat jamoalari xodimlarining sayr-sayohatlari.

4.   Aholi istiqomat joylaridagi kishilarning sayr-sayohatlari.

5.   Xorijiy mamlakatlardan kelgan mehmonlarning sayrlari.

Sayrlarni tashkil qilishning asosiy maqsad va vazifalarini quyidagicha ifodalash mumkin:

1.SHug„ullanuvchilarning (qatnashchilar) sihat-salomatligini yaxshilash uchun piyoda kezish, qulay joylarda mashqlar, o„yinlar o„tkazish.

2.                 Atrof-muhit va tabiat manzaralari bilan tanishtirish, e‟tiborga loyiq aholi yashaydigan joylarni o„rganish.

3.                 Tarixiy va madaniy obidalarni tomosha qilish va ularning tarixini o„rganish.

4.                 O„zi yashab turgan joylarning (yosh bolalar uchun) tarixi, rivojlanishi va mehnatkashlarning xizmatlarini o„rganish (bilish).

5.                 Ilmiy izlanish ishlarini (mutaxassislar) olib borish va hokazo.

E‟tirof etish lozimki, mazkur sayrlar nazariy bilim (tushuncha) va amaliy malakalar hosil qilish yo„lida ta‟lim-tarbiya vazifasini o„taydi. SHu bilan birgalikda qatnashchilarning sihat-salomatligini yaxshilash, jismonan barkamolligini o„stirishga qaratiladi. Demak turizm shakl va mazmun jihatdan tarbiyaviy hamda sog„lomlashtiruvchi xususiyatlarni o„zida mujassamlashtirish bilan muhim ahamiyatga egadir.  

Sayr qilishda (ekskursiya) qatnashchilarning belgilangan joyga etib borishi, ulovlarga chiqish va tushishlari, sayr-sayohat manziliga kirish va bevosita sayrsayohatlarda ishtirok etish jarayonida piyoda yurish asosiy o„rinda turadi. CHunki, erkin ravishda barcha faoliyatlarni bajarish, yuklarini ko„tarib yurish, tomosha sayr jarayonlarida faol qatnashishda sharoitlarga qarab tez yoki sekin yurish, to„xtash, ba‟zan yugurish ham amalga oshiriladi. Bu jarayonlar ham sayohatchilarning salomatligini yaxshilash, faol amaliy harakatlar qilishga ko„mak beradi. 

Xulosa qilib aytganda turizmning sayr-sayohat va piyoda yurish shakllari mazmun va mohiyat jihatdan o„z xususiyatlariga egadir. Ularni maqsadli uyushtirish va olib borishda mutasaddi xodimlarning o„z mas‟uliyatlarini bajarishi juda muhim.

2.Turizmning turlari va ularning ahamiyati. 

Turizm mazmun jihatdan keng qamrovli ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatga ega bo„lgan pedagogik jarayon hisoblanadi. Insonlarning amaliy faoliyatlari, ijtimoiyturmush sharoitlari, tabiat manzaralariga qiziqishlari va boshqalar juda ko„p sohalarni e‟tiborga olgan holda turizm ko„p tarmoqli soha ekanligini bilamiz. Ularning eng asosiy turlari quyidagilardan iboratdir: 

1.     Piyoda yurish sayohati.

2.     Tog„larda yurish sayohati.

3.     Qoyalarni zabt etish sayohati.

4.     CHamalab topish (orientirovanie) sayohati.

5.     Tez oqar daryolarda eshkak eshish sayohati.

6.     Ulovlarda (avto, moto, velosiped va hokazo) yurish sayohati.

Ta‟kidlash lozimki, mazkur turlar mazmun jihatdan bir-biridan tubdan farq qilishi va tartib qoidalarning o„ziga xosligiga qarab ular mustaqil sport turlari hisoblanadi. 

Piyoda yurish sayohatida uning shakllariga (bir kunlik, ko„p kunlik) qarab masofalar belgilanadi va ma‟lum darajada talablar qo„yiladi. Ularni tashkil qilish va o„tkazish haqida amaliy mashg„ulotlarda o„tamiz. 

Tog„ turizmi (tog„larda yurish sayohati) piyoda yurish sayohatining davomidir. YA‟ni barcha harakatlar bunda takrorlanadi. Faqat kategoriyalar (qiyinchilik darajalari: 1. 2. 3. 4. 5. 6) jihatdan boshqa turizmlardan farq qiladi.

Aniqroq aytganda balandligi 1,5–5 km (dengiz sathiga nisbatan) tog„larga chiqish, dovonlardan oshish, tezoqar suvlardan kechib o„tish kabi murakkab harakatlar bajariladi. 

Qoyalarni zabd etish turizmi (skalolazanie) piyoda yurish va tog„ turizmi bilan bevosita bog„liqdir. Faqat tik qoyalar, qoyalarga tirmashib chiqish (arqonlar, himoya vositalari va hokazo) bilan tubdan farq qiladi.

Chamalab topish (orientirovanie) turizmi ham piyoda yurish, tog„ turizmi bilan bevosita bog„liqdir. Ya‟ni ma‟lum masofalarni piyoda o„tish, to„siqlar, dovonlardan oshish hollari bunda ham qo„llaniladi. Boshqa turizm turlaridan farqli o„laroq, bunda xarita, chizma, kompos, quyosh, oy, yulduz va hokazo vositalaridan foydalangan holda manzilga etib borishdir. Ya‟ni noma‟lum va notanish joylarni topish asosiy faoliyat hisoblanadi. Turizmning bu turidan piyoda yurish, tog„ turizmi va boshqa turizmlar bo„yicha o„tkazilgan maxsus musobaqalarda (slyotlar) keng foydalaniladi. 

Turizmda avtomobil, mototsikl, velosiped kabi ulovlarda yurib sayohat qilish ham muhim o„rinlarni egallaydi. Tez oqar daryolarda qayiq, eshkak, sol va shunga o„xshash moslamalarda o„tirib sayohat qilish ham amalda mavjud. Buning uchun katta tayyorgarliklar, jismonan maxsus mahoratlarga ega bo„lish talab etiladi. 

Ta‟kidlash lozimki, turizmning mazkur texnik turlari mamlakatimizda hali etarlicha ommalashmagan. SHu tufayli guruh bo„lib sayohatlarga chiqish, ularni rasmiy ravishda tashkil qilish jarayonlari juda kamdan kam uchraydi.

Xulosa shundan iboratki, turizm shaklan ko„p tarmoqli turlarga bo„linadi. Ularning mazmuni shug„ullanuvchilarning jismoniy barkamolligini oshirish bilan bir qatorda mehnatsevarlik, vatanparvarlik, o„zaro hamkorlik va do„stlik kabi insoniy fazilatlarni tarbiyalashga xizmat qiladi. 

                   3. Turizm turlarining tasnifi

 Jahon xalqlari, ayniqsa mustaqil davlatlar hamdo„stligi (MDH) respublikalarida turizm turlari keng ommalashgan. O„z yo„nalishi, xarakteri va faoliyat xususiyatlariga ko„ra turizm sayr qilish (ekskursiya, sayohat qilish) va piyoda yurish (poxod) shakllariga ajratiladi.

 Sayr qilish–keng, ommaga qulay  bo„lgan piyoda, chang„ida, velosiped, qayiq va boshqa vositalar yordamida yurib sog„liqni yaxshilash, organizmni chiniqtirish maqsadida uyushtiriladigan qisqa muddatli ommabop turizm shaklidir. Turizmning bu shaklida keksa–yu yosh ishtirok etishi mumkin. 

Ekskursiya –jamoa bo„lib biron ob‟ektga (muzey, stadion, qurilishi, o„rmon va hokazo) ilmiy qidiruv yoki o„quv maqsadida, umumiy madaniy dam olish uchun o„tkaziladigan tadbirlar hisoblanadi. Bunday tadbir aholi yashab, o„qib turgan joylarga yoki boshqa shaharlarga ham borganda uyushtirilishi mumkin.

Turizmning bu shakli  asosan katta yoshdagi bog„cha bolalari, maktab o„quvchilari, o„rta maxsus va oliy ta‟lim muassasalarining talabalari orasida keng tarqalgan madaniy, ta‟lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega bo„lgan tadbirdir.

Poxodlar–tashkiliy ravishda guruh bo„lib piyoda, velosiped, chang„i, qayiq va shu kabi vositalar yordamida jismoniy chiniqish, o„lkani o„rganish, ijtimoiyfoydali mehnat qilish maqsadida uyushtiriladi.

Turizmning turlari juda xilma-xil bo„lib u amalda tobora ortib bormoqda. Jismoniy tarbiya nuqtai nazaridan olib qaralganda, ularni tayyorgarlik, haqiqiy turistik va ommaviy targ„ibot poxodlariga ajratish mumkin.

Tayyorgarlik poxodlari poxod harakatlari va organizmni katta va uzoq muddatli poxodlarga tayyorlash, ularda ishtirok etishga hozirlashda asosiy vazifalarini o„taydi. Tayyorgarlik poxodlari jarayoniga sayr qilish, ekskursiya elementlarini kiritish zarur. Bu bosqichning asosiy mazmunida turistik qoidalar, poxod turmush sharoiti, yurish texnikasi, maxsus turistik faoliyatlar, yo„lni avvaldan o„rganish, razvedka qilish, dam olish joylarini tanlash va uni tayyorlash, kechki dam olish va  tunashni uyushtirish, gulxan yoqish va shu kabi sohalarni o„rganish yotadi. Chidamlilik, kuchlilik, tezlik va boshqa jismoniy sifatlarni ham oshirish murakkab poxodlarda ishtirok etishni ta‟minlaydi.

Haqiqiy turistik poxodlar turizmning tipik turlaridan biridir. U ko„p kun (bir necha kundan to bir oygacha) davom etib, marshrut va harakat usullarining xilmaxilligi bilan boshqalaridan tubdan farq qiladi. Ular sport klublar yoki maxsus turistik muassasalarda ro„yxatdan o„tkaziladi, shuningdek murakkab turistik poxodlarni uyushtirish uchun yuqorida ko„rsatilgan tashkilotlardan ruxsat olinadi.

Bunday poxodlarni jamoatchi instruktor, tajribali va maxsus tayyorgarlikka ega bo„lgan turistlar boshqaradi va rahbarlik qiladi.

Sport poxodlari – bu asosan sportga taalluqlidir; bunday hollarda murakkab poxodlarning qiyinchilik darajalari, masofaning uzunligi, tabiiy to„siqlarning qiyinchilik darajalari, aholi yashaydigan joylarga etib borish tartiblari, sinovli poxodlar soni va boshqa shartlar qo„yilgan bo„ladi. 

Targ‘ibot-tashviqot poxodlari yirik ijtimoiy-siyosiy yoki sport anjumanlariga bag„ishlangan bo„lib, uning maqsadi jamoatchilik va ommani turizmga jalb etishdan iboratdir. Bunday hollarda jamoalardagi ilg„or tajribalar almashinadi, turistik harakatdagi yangi voqealar, natijalar joriy etiladi, faol turistlar turli yo„llar bilan rag„batlantiriladi. Badiiy havaskorlik jamoalarining konsert chiqishlari, sport turlari bo„yicha o„rtoqlik uchrashuvlari, turistik texnika va boshqa vositalarni bilish yuzasidan musobaqalar uyushtirilishi targ„ibot ishlarining jonli, qiziqarli bo„lishini ta‟minlaydi.

Ekspeditsiya–turistik sayohat bo„lib, u biron ob‟ektni (geografik, geologik, o„lkashunoslik, tarixiy va boshqalar) o„rganish maqsadida uyushtiriladi. Bunday sayohat jarayonlarida aktiv harakat, ya‟ni piyoda yurish, chang„ida va boshqalarda yurish, shuningdek, passiv harakat yo„li bilan (transportda) masofani o„tish mumkin.

Territorial belgi jihatdan turistik sayohatlar, poxodlar mahalliy va uzoq, xarakterli jihatidan esa rejali va havaskorlik turlariga egadir. Rejali poxodlar avvaldan belgilangan va faqat maxsus ishlangan marshrutlar orqaligina uyushtiriladi. Bunday hollarda turistlar maxsus jihozlar, oziq-ovqat va instruktorlar bilan ta‟minlanadi.

Havaskorlik sayohatlari jismoniy madaniyat jamoalari kengashlari, sport klublari, turistlar klubi, madaniyat klublari, turistlar oromgohlari, bazalari,  bolalar turistik stansiyalari, maktablar, o„quvchilar uylari va alohida turistlar guruhlari tomonidan uyushtiriladi.

Bunda turistlar mustaqil ravishda o„z marshrutlarini tuzadilar, poxod jarayonida o„z-o„zlariga xizmat qiladilar. Kerakli turistik jihozlar, oziq-ovqat va boshqa vositalarni o„zlari xarid qilishlari yoki ijaraga olishlari lozim bo„ladi. Sayohatning bu xususiyati ommaviy ravishda bir kunlik va bir necha kunlik poxodlar o„tkazish uchun eng qulay bo„lib, u ko„pincha ta‟lim muassasalarida ko„proq uyushtiriladi. SHuni qayd qilish lozimki, kasaba uyushma tashkilotlari, sport klublari, haftada ikki kun dam olish kunlaridan unumli foydalanib, yirik korxonalar, ijodiy xodimlar jamoalari shahar atrofi joylariga poxod uyushtirish shakli keng avj olmoqda. Hatto Toshkent, Samarqand, Farg„ona, Navoiy va boshqa bir qator shaharlardagi ishlab chiqarish, mehnat jamoalariga tog„li zonalarda dam olish uylari, profilaktoriylar tashkil qilib, yil davomida mehnatkashlarning hordiq chiqarishi va sayohat qilish uchun ma‟lum qulayliklar yaratib bermoqda.

Sayohatlar harakat usullariga qarab piyoda yurish, tog„, suv, chang„i, velosiped, avtomobil, mototsikl va  aralash turlariga bo„linadi. Sayohat qilish va uning  tartiblari 1982 yil 28 noyabrda tasdiqlangan “Havaskorlik turistik poxod va sayohatlarni tashkil qilish va o„tkazish qoidalari” ga asosan o„tkaziladi. Bu talablar hozirgi kunda ham keng qo„llanmoqda. Havaskorlik sayohatlariga talabning ortib borishi bir kunlik va ko„p kunlik poxodlar o„tkzishni taqozo etmoqda. SHunga ko„ra ko„p  kunlik sayohatlar 1-2-3-4-5 qiyinchilik kategoriyalariga (darajalariga) bo„linadi. Qiyinchilik darajalari poxodlarning masofasi,  to„siqlarning xususiyati va soni, har bir turning mazmuniga qarab belgilanadi. Ular haqida keyingi darslarda tegishli ma‟lumotlar beriladi. 

Xulosa qilib aytganda, mustaqillikning sharoitlari hamda imtiyozlari doirasida “Sog„lom avlod” Davlat dasturida turizmdan maqsadli foydalanishi lozim. O„quvchi-yoshlar va talabalarning sog„lig„ini mustahkamlash, kasb-hunar yo„lidagi nazariy bilim hamda amaliy malakalarini takomillashtirishda sayohatlar muhim ahamiyatga ega bo„lgan tarbiyaviy jarayondir.

          

 

 

 

 

 

 

 

 

          

 

2-мавзу

Туризмнинг шакиллари ва турлари, муассасаларида туризмнинг мохияти ва ўрни.

ўқув

 

2.1. Таълим бериш технологиясининг модели

 

Машғулот вақти-2 соат	Талабалар сони:    та
Машғулот шакли	Кириш-ахборотли маъруза
Маъруза режаси	1.          Умумтаълим мактаблари, академик лицей ва касб-хунар коллежларда туризмнинг тарбиявий, соғломлаштириш ва таълимий  вазифаларни ахамияти. 2.          Туризм турларининг классификацияси ва ўқув муассасаларидаги ўрни. 3.          Мактабларда, академик лицей ва касб-хунар коллежларда туризмнинг аҳамияти,  ўлкашунослик ва ижтимоий фойдали ишлар. 4.          Ўқувчи - ѐшлар жамоларида туризмни ташкил қилиш, туристик тўгараклар ва секция ишлари.
Ўқув машғулотининг мақсади: Умумтаълим мактаблари, академик лицей ва касб-хунар коллежларда туризмнинг тарбиявий, соғломлаштириш ва таълимий  вазифаларни аҳамиятлари, туризм турларининг классификацияси ва ўқув муассасаларидаги ўрни, мактабларда, академик
лицей ва касб-ҳунар коллежларда туризмнинг аҳамияти, ўлкашунослик ва ижтимоий фойдали ишлар, ўқувчи - ѐшлар жамоаларида туризмни ташкил қилиш, туристик тўгараклар ва секция ишлари ҳақида маълумотларга эга қилиш.
Педагогик вазифалар: •              Умумтаълим мактаблари, академик лицей ва касб-хунар коллежларда туризмнинг тарбиявий, соғломлаштириш ва таълимий  вазифаларни ахамияти хақида маълумотлар келтириш.  •              Туризм турларининг классификацияси ва ўқув муассасаларидаги ўрни хақида. маълумотлар келтириш. •              Мактабларда, академик лицей ва касб-хунар коллежларда туризмнинг ахамияти,  ўлкашунослик ва ижтимоий фойдали ишлар хақида. маълумотлар келтириш. •              Ўқувчи - ѐшлар жамоларида туризмни ташкил қилиш, туристик тугараклар ва секция ишлари хақида маълумотлар бериш;		Ўқув фаолияти натижалари:  Умумтаълим мактаблари, академик лицей ва касб-хунар коллежларда туризмнинг         тарбиявий, соғломлаштириш ва таълимий  вазифаларни ахамияти хақида маълумотларни билишлари керак. •              Туризм турларининг классификацияси ва ўқув муассасаларидаги ўрни хақида. маълумотларни билишлари керак. •              Мактабларда, академик лицей ва касб-хунар коллежларда туризмнинг ахамияти,  ўлкашунослик ва ижтимоий фойдали ишлар хақида. маълумотларни билишлари керак. •              Ўқувчи - ѐшлар жамоларида туризмни ташкил қилиш, туристик тугараклар ва секция ишлари хақида маълумотлар билишлари ;
Таълим бериш усуллари		Кўргазмали, маъруза, суҳбат
Таълим бериш методлари		Маъруза, тушунтириш, Бумеранг, кластер услуби, суҳбат
Таълим бериш воситалари		Ўқув қўлланма, проектор, электрон ишланма
Таълим бериш шароити		ЎТВ билан ишлашга мослаштирилган аудитория
Мониторинг ва баҳолаш		Оғзаки назорат: савол-жавоб, мустақил иш бажариш

 

 

 

 

2.2. « Туризмнинг шакиллари ва турлари, ўқув муассасаларида туризмнинг мохияти ва ўрни. » маъруза машғулотининг технологик

харитаси

Иш	Фаолият мазмуни

 

босқич- лари ва вақти	Таълим берувчи	Таълим олувчилар
Тайёргар лик босқичи.	1. Мавзу бўйича ўқув мазмунини тайѐрлаш. 2.Кириш маърузаси учун тақдимот слайдаларини тайѐрлаш.
1. Мавзуга кириш (15 дақиқа)	1.1. Маърузанинг мавзуси, режасини эълон қилади, ўқув машғулотининг мақсади, педагогик вазифалар ва ўқув фаолияти натижаларини тушунтиради. (1 илова).	Тинглайдилар, ѐзиб оладилар
2-босқич Асосий босқич   (55 дақиқа)	Power Point дастури ѐрдамида слайдларни намойиш қилиш ва изоҳлаш билан мавзу бўйича асосий назарий жиҳатларини тушунтириб беради.  2.1. Мавзу режасининг биринчи пункти режаси бўйича маъруза қилади (2-илова)  Маъруза бўйича «Бумеранг» усулидан фойдаланган ҳолда талабаларга қуйидаги савол билан мурожаат қилади: “Туризмнинг вазифалари? (3-илова) 2.2. Мавзу режасининг иккинчи пункти бўйича маъруза қилади (4-илова).  Маъруза бўйича «Кластер»  усулидан фойдаланган холда талабаларга қуйидаги савол билан мурожаат қилади: Туризм туркумлари бўйича походларни ташкил қилиш? (5-илова)  2.3. Мавзу режасининг 3-4 пункти бўйича маъруза қилади (6-илова). Маъруза бўйича Бумеранг усулидан фойдаланган холда талабаларга қуйидаги савол билан мурожаат қилади: Туристик тўгараклар қаерларда ташкил қилинади? (7- илова) Талабалар билимларини фаоллаштириш ва мустаҳкамлаш мақсадида саволлар беради (8 илова)	Тинглайдилар, ѐзадилар. Ўтилган ахборотни анализ-синтез қилиб, тизимлаштира дилар.   Саволлар билан мурожаат этадилар, аниқ тасаввурлар тизимига эга бўлишади. Тинглайдилар, ѐзадилар. Талабалар берилган саволларга жавоб берадилар.
3. Якуний босқич (10 дақиқа)	3.1. Мавзу бўйича талабаларда юзага келган саволларга жавоб беради, якунловчи хулоса қилади.  3.2. Мустақил ишлаш учун  Ўзбекистон Давлат жисмоний тарбия институтида тайѐрланган «Туризм ва уни ўқитиш методикаси» номли ўқув қўланмани 21 – 40 бетларидаги мавзу ўқув материаллари мазмунини ўрганиб келишларини тавсия	Саволлар берадилар. Вазифани ѐзиб оладилар.
	этади.

 

1-илова

2-илова

 

1. Туризм турларининг классификацияси ва ўқув муассасаларидаги ўрни.  

 

 

 

 

 

3-илова

1-ўқув топшириқ

Янги педагогик технология методи бўйича тарқатма материал  Фан бўйича «Бумеранг» методи

 

	Туризмнинг вазифалари?
1	2	3
Соғломлаштириш	Таълимий	Тарбиявий

 

Изох: Бу метод  технологияси танқидий фикрлаш, мантиқни шакллантиришга имконият яратади, хотирани ғояаларни, фикрларни, далилларни ѐзма ва оғзаки шаклларда баѐн қилиш кўникмаларни шакллантиради.  

 

 

 

 

 

4-илова

2. Туризм турларининг классификацияси ва ўқув муассасаларидаги ўрни.  

 

 

 

 

 

 

 

5-илова

Янги педагогик технология методи бўйича тарқатма материал 

Фан бўйича «Бумеранг» методи

 

Туризм туркумлари бўйича походларни ташкил қилиш?
1	2	3	4	5
Экскурсия	Сайр	Экспедиция	Поход	Спорт туризми

 

Изох: Бу метод  технологияси танқидий фикрлаш, мантиқни шакллантиришга имконият яратади, хотирани ғояаларни, фикрларни, далилларни ѐзма ва оғзаки шаклларда баѐн қилиш кўникмаларни шакллантиради.  

 

 

 

 

6-илова

 

3.                 Мактабларда, академик лицей ва касб-хунар коллежларда туризмнинг аҳамияти,  ўлкашунослик ва ижтимоий фойдали ишлар.

4.                 Ўқувчи - ѐшлар жамоларида туризмни ташкил қилиш, туристик тўгараклар ва секция ишлари.

 

 

география, плеонтология, ўлка тарихи ва бошқа ўлкашунослик материалларини илк ўрганиш натижалари кўп ҳолларда улар илмий тадқиқот институтларининг муҳим объектига айланишига сабабчи бўлади.     Ижтимоий фойдали ишлар, яъни баҳор пайтларида кўчат ўтказиш, гуллар экиш, экинларни бегона ўтлардан тозалаш, пилла қуртлари учун барглар узиш, ѐзда пичан тўплаш, ҳўл меваларни териш, сабзавотларни йигиштириш ҳамда бошқа кўпгина ишларда фаол қатнашиш туристларнинг муқаддас бурчларидан ҳисобланади.Саѐҳат давомида табиатни муҳофаза қилиш, айниқса, дарахтларни синдиришга йўл қуймаслик, ѐнғинга қарши тадбирлар уюштириш ҳамда экинзорларни моллардан сақлаш соҳасидаги ишлар ҳам туристлар учун муҳим бурч ҳисобланади.   Ўрта Осиѐ республикаларида аҳолининг анчагина қисми тоғ ва тоғ ѐнбағирларида яшайди. Улар турли хўжалик ишлари билан банд бўладилар. Бундай жойларда туристлар ҳукуматимизнинг чиқарган қарорларини амалга ошириш юзасидан тушунтириш ишлари олиб боришлари, суҳбат, концертлар, жисмоний тарбия ва спорт маъзуларида маъруза ва мақола уюштиришлари, спорт чиқишлари ташкил қилишлари лозим. Жисмоний тарбия, спорт ва туризмни халқнинг кундалик турмушига кенг сингдириш йўлларини топиш керак. IV. Ўқувчи - ёшлар жамоаларида туризмни ташкил қилиш, туристик тўгараклар ва секция ишлари.    Кўпгина ўқув муассаса жамоаларида барча спорт турлари каби туризм бўйича ҳам тўгараклар, секциялар ташкил қилинган. Ўлкани ўрганиш, турли коллекциялар тўплаш бўйича махсус хоналар ташкил қилинган.    Мамлакатимизда туристик ҳаракатнинг бошланғич асоси ана шу тўгараклардир. Ўқувчи-ѐшлар билан туризм бўйича тўгарак ташқил қилиш формаси бошқа спорт турлари каби аввало, ўқувчилар билан туризм тўғрисида суҳбат ўтказиш, улар билан кичик саѐҳат уюштириш, туризм тўғрисида ўқувчилар йиғилиши, деворий газеталарда тарғибот ишларини ташкил қилишдан бошланади. Натижада қисқа вақт ичида походларга қизиқувчилар сони кўпаяди.     Шу тариқа тўгаракка асос солинади. Ўтказиладиган саѐҳатлар режаси тузилади. Тематик режалар география, тарих, она тили, адабиѐт ўқитувчилар ҳамкорлигида тузилади. Бу ишларга асосан жисмоний тарбия ўқитувчилари раҳбарлик қилади. Тўгарак журнали ташкил қилиниб, ундаги барча талаблар бажариб борилади. Туристик тўгараклар ўз мактаб атрофи, туман миқѐсида турли саѐҳатлар уюштиради. Тажриба ва малака орттирилгач, тўгараклар ўз секциясини ташкил қилиши мумкин. Секциянинг иш формаси тўгараклардагидек бўлади. Лекин, бунда машғулотларнинг мазмуни, формаси, талаблари - шуғулланувчилар учун кенгроқ, тўлароқдир. Секция дам олиш кунлари, таътил пайтларида бир кунлик ва кўп  кунлик туристик походлар ташкил қилади.  Умумтаълим мактаблардаги туристик тўгарак ва секциялар кўнгилли туризмнинг асоси ҳисобланади. Ёзги соғломлаштириш лагерлари   Ёзги дам олиш ва лагерларидаги машғулотларни туристик поход ва

 

7-илова Туристик тўгараклар қаерларда ташкил қилинади?

Янги педагогик технология методи бўйича тарқатма материал 

Фан бўйича «Кластера» методи

                                                                 

                             

Изох: Бу метод ўкувчиларни фикрилаш фаолиятини жаддалаштириш ҳамда кенгайтириш учун хизмат қилиши мумкин. Шунингдек, ўтилган мавзуни мустахкамлаш, яхши ўзлаштириш, умумлаштириш ҳамда талабаларни шу мавзу бўйича тасаввурларини чизма шаклида ифодалашга ундайди. 

8-илова 

Талабалар билимларини фаоллаштириш ва мустаҳкамлаш мақсадида саволлар беради