Урок по татарскому языку (8,9 классах)

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение средняя общеобразовательная школа с.Имянликулево муниципального района Чекмагушевский район РБ 8 нче сыйныф:    Тема.                                                           9 нчы сыйныф:    Тема.  Провела: учитель татарского   языка и литературы  Бигнова Айсылу Мадиховна 8 нче сыйныф  Тема.Туры һәм кыек сөйләм.  Максат.  Туры һәм кыек сөйләм турында  төшенчә бирү. Күнегүләр өстендә  9 нчы сыйныф  Тема. Рәсми стиль.  Максат.  Сөйләм стильләрен өйрәнүне ныгыту.Туган телгә сөю тәрбияләү. Материал. Татар теле дәреслеге. Дәрес  өчен кирәкле материаллар. Дәрес барышы. I.  Оештыру. Уңай психологик халәт  булдыру. ­ Җиргә язлар килә,  Кояш шашып көлә,  Тулып пешкән әнә бөреләр.  Менә­менә күзен ачарлар да Бар җиһанга сәлам бирерләр. Шәмсия Җиһангирова.  Хәерле көн балалар! Утырышыгыз һәм  дәресебезне башлыйбыз.Ягез әле, бер­ беребезгә елмаеп алыйк, бер­беребезгә  уңышлар телик.  II. Актуальләштерү Яңа темага кереп  киткәнче үткән дәрестә өйрәнгәннәрне искә  төшереп китик. 8 нче сыйныф укучылары  белән без катлаулы төзелмәләрне өйрәнүне  тәмамладык. Белемнәрне тикшерү өчен  мөстәкыйль эш бирәм. дәвам итү, белемнәрне тирәнәйтү. Рәсми  стиль турында төшенчә бирү. Туган телгә  сөю тәрбияләү.  Материал. 9 нчы сыйныф өчен татар теле  дәреслеге. Эш кәгазьләре үрнәкләре Ә 9 нчы сыйныф укучылары белән телдән кабатлыйбыз. 1.Нәрсә ул стиль?( Стиль — латин сүзе, ул язу   өчен   кулланыла   торган   очлы   таяк дигәнне, язу манерасы, чынбарлыкны бирү алымнарын аңлата). 2.Нәрсә   ул   стилистика?   (Телдәге стильләрне   һәм   аларга   хас   тел­стиль чараларын өйрәнә торган фән стилистика дип атала). 3.Хәзерге татар   телендә   ничә   һәм   нинди стильләр   бар?(  Татар   телендә   төп   биш стиль   бар:  әдәби   стиль,   публицистика стиле,   фәнни   стиль,   рәсми   стиль  һәм сөйләмә стиль). 2. 4.һәм үткән дәрестә без әдәби стиль белән   таныштык.   Бу   стиль   турында   нәрсә әйтә аласыз?( Әдәби стиль — әдәби телнең нигезен тәшкил итә торган стиль. Ул башка барлык   стильләргә   караганда   да   күбрәк кулланыла. Әдәби стиль — матур әдәбият теле. Матур  әдәбият тормышның барлык якларын  чагылдыра, шунлыктан әдәби стильгә башка стильләргә караган сүзләр, стиль чаралары  да килеп керергә мөмкин. Мәсәлән,  медицина хезмәткәрләренә багышланган  әдәби әсәрдә медицинага караган сүзләр,  терминнарның булуы бик табигый. Шуңа да  карамастан әдәби стильнең үзенә генә  хасүзенчәлекләре була. Әдәби әсәрләрдә  сүзләр, җөмләләр ниндидер мәгънә,  төшенчә белдереп кенә калмыйлар, ә  укучының хис­тойгыларына тәэсир итәләр,  әдәби образлар аркылы кешене  тәрбиялиләр; дөньяны, андагы Җавапларны тикшерү. III. Дәреснең темасын, максатын билгеләү. Дәфтәрләне ачтык. Число теманы язабыз.  мөстәкыйль эш. Туры   кыек сөйләм. Дәреслектәге 99 нчы биттәге бирелмәне  укый торабыз.   ҺӘМ    күренешләрне ничек бар шулай күз алдына  гына китермиләр, башка әйберләр,  күренешләр белән чагыштырып, аларның  матур Якларын ачып бирә. Менә шул таләпләргә  җавап бирү өчен, әдәби стильдә сүзләр,  сүзтезмәләр, җөмлә төзелеше үзенчәлекле  кулланыла. Бу стильгә сурәтләү чаралары­  чагыштыру, эпитет, метафора, сынландыру,  гипербола һ.б. ны куллану хас. ( текст  тикшерү).   III. Дәреснең темасын, максатын  билгеләү. Дәфтәрләне   ачтык.   Число   теманы язабыз. Рәсми стиль мөстәкыйль эш. Дәреслектәге 135 нче  биттәге бирелмәне укый торабыз. IV. Яңа тема аңлату  Укытучы белән эш. Рәсми стильдә (канцелярия стилендә)  закон маддәләре (статьялары), юридик эш  кәгазьләре — карарлар, беркетмә  (протокол), гариза (заявление), ышанычнамә (доверенность), шартнамә (договор), акт,  рәсми хат, белдерүләр языла. Анда юридик  терминнар, документлар язу өчен ныгып  калган әйләнмәләр, тулы җөмләләр күбрәк  урын ала. Рәсми   стильне   тагын   эш  кәгазьләре стиле  дип   тә   йөртәләр.   Татар   телендә рәсми   эш   кәгазьләре   бик   күптәннән барлыкка килгән. Үзенең чыганаклары белән алар турыдан­туры Алтын Урда һәм Казан ханлыклары   чорындагы   канцелярия эшчәнлегенә   барып   тоташа.   XVII—XVIII йөзләрдә   һәм   XIX   йөзнең   беренче яртысында   иске   татар   әдәби   теле   рус дәүләтенең   көнчыгыш   илләре   белән дипломатик   мөнәсәбәтендә   зур   әһәмияткә ия булган. Рус дәүләте исеменнән Кырымга, Төркиягә,   Урта   Азия   халыкларына   һәм шулай   ук   Иран,   Ьиндстан,   Монголиягә   ул чорда дипломатик документлар, башлыча, иске татар телендә язылганнар.   җибәрелгән Сез инде бишенче сыйныфтан башлап эш кәгазьләренең   төрләре   һәм   аларның   стиль үзенчәлекләре таныштыгыз; автобиография,   гариза,   белешмә,   ышаныч язуы,   җыелыш   беркетмәсе,   акт,   эшләнгән белән эш   турында   хисап,   характеристика, телеграмма,   хатлар   язарга   өйрәндегез. Шулар арасында тарихи яктан иң беренче үсеш алганы һәм сөйләшү стиленә бик якын торганы   —   хат   стиле   (эпистоляр   стиль). Белгәнегезчә,   эш   кәгазьләре   ачык,   кыска һәм аңлаешлы итеп языла, аларда мәгънәне ике   төрле   аңларга   юл   калдыра   торган әйләнмәләр, артык сүзләр булмаска тиеш. эш. Дәреслектә бирелгән үрнәккә карап: 1).имтиханнарга   әзерләнүгә   багышланган сыйныф җыелышының беркетмәсен языгыз. 2). Мәктәптә уздырылачак Нәүрүз  бәйрәменә әзерләнүгә багышланган сыйныф  җыелышының беркетмәсен языгыз   мөстәкыйль   Группаларда чит сөйләм дип  язган Гадел Кутуй. автор сөйләме Чит сөйләм телдә икегә бүлеп карала — туры сөйләм һәм кыек сөйләм.  Түбәндәге ике җөмләне чагыштырып  карыйк: 1) «Мин заводта эшлим»,— дип  сөйләде Гаяз. туры сөйләм автор сөйләме 2) Гаяз үзенең заводта эшләвен әйтте. кыек сөйләм (схемасын төзеп барырга).  Беренче җөмләдә чит сөйләм үзгәртелмичә, ә икенче җөмләдә үзгәртелеп бирелгән. Үзгәртелмичә кулланылган чит сөйләмтуры сөйләм дип атала. кыек сөйләм дип атала. Мисалларны  укыгыз һәм җавап бирегез: әйтелгән сүзләр  генә туры сөйләм булып килгәнме? Үзгәртелеп кулланылган чит сөйләм  IV . Яңа тема аңлату.  Укытучы белән эш. А)Сөйләүче   кайчакта   үз   сөйләменә башка   кеше   сүзләрен   дә   катнаштыра. Мондый   сөйләм   ике   өлештән:   сөйләүче кулланган   башка   кеше   сүзләреннән   һәм сөйләүченең үз сүзләреннән тора. (Схема төзү).Сөйләүченең үз сүзләрен — автор сөйләме,  сөйләүче кулланган башка кеше сүзләрен чит сөйләм диләр. Мәсәлән: «Сагындым,   бик   сагындым   сине,   туган илем!» — 1. Комбайнчы арттан кычкырды:  «Тракторыңны тигез йөрт!» 2. Эчтән ул болай уйлады: «Яңгырга кадәр  кайтып җитәргә иде». 3. «Үлем турында уйлама, Илең турында уйла. Илең турында уйласаң, Гомерең озын була», — дип язган күренекле шагыйребез Фатих  Кәрим. Димәк,   әйтелгән   сүзләр   генә   түгел, уйланган   яки   язылган   сүзләр   дә   туры сөйләм булып килә ала икән. Язма әсәрләрдән алынган туры сөйләмне ц и т а т а  дип атыйлар. V. Яңа материалны күнегүләр өстендә  ныгыту. 173 нче күнегү ­ телдән  Укытучы: Күрәм, укучылар,  аргансыз, хәзер бераз ял итеп алыйк.  Барыбыз да бастык һәм минем арттан  кабатлагыз.  Утырып арыдык,  Бераз ял итеп алыйк.  Кулларны билгә куеп,  Башларны чайкап алыйк.  Күзләр белән өскә,  Аска карыйк Куллар янда, өстә, аста.  Урыннарга утырыйк.  174нче күнегү­ такта янында.  VIII VIIӨй эше бирү. Туры һәм кыек сөйләм  Белемнәрне бәяләү.  Группада эш. VI Дәрестә үтелгәнне системага салу,  ныгыту. турында 99 нчы биттәге кагыйдәне укырга.  175,177 нче күнегүләр Дәресне йомгаклау.Рефлексия. Без дәрестә нәрсәләргә өйрәндек?  Мин  өйрәндем...  Мин белдем... Минем исемдә калды... Бүген дәресебез шуның белән тәмам.   Дәрестә катнашуыгыз өчен рәхмәт.     Сау булыгыз. Группадагы   эшне  тикшерү.һәр  группа икенчесенекен   тикшерә   ,   анализ   ясый. Беркетмә   язу   өчен   куелган   таләпләр үтәлгәнме? V. Яңа материалны күнегүләр өстендә ныгыту  Дәфтәрләрдә   191   нче   күнегү үрнәгендә   әниләрне   8   март   бәйрәменә чакыру кәгазен язу. 192 нче күнегү.