1867-1868 жылдардағы Қазақстандағы реформалар

ХІХ ғасырдың орта шенінде іске асырылған сот, земство, халық ағарту және басқа да реформалар Ресейдің құрамында дамыған шығыстағы ұлттық аймақтарға әсер етпей қоймады. Патшалы Ресейдің ұлттық аймақтарды шикізат қоры және көзі ретінде сақтау саясаты Қазақстанды да қамтиды.

Реформа не үшін
қажет болды?

ІІ Александр

Реформаның ең басты және негізгі міндеті – «қазақ даласын Ресейдің басқа бөліктерімен бірте - бірте қосып жіберу» үшін Ресейге бағынышты халықтарды бір басқару жүйесінің құрамына біріктіру.

Патша үкіметі 1867-1868 жылдары Қазақстан аумағында әкімшілік реформа жүргізді. Реформа жүргізудің негізгі мақсаты:


Сұлтандар тобын өкімет билігінен біржола ығыстырып, жалпы империялық басқару тәртібін енгізу еді.
ХІХ ғасырдың 60-жылдарында қазақтардың басқару жүйесін өзгерту үшін статс-хатшы И.И. Бутков басқарған комиссия құрылды.

Бутков бүкіл қазақ даласын екі облысқа бөлуді ұсынды:

1865 жылы Безактың отставкаға шығуына байланысты оның орнына жаңа губернатор Н.А.Крыжановский тағайындалып,Бутков комиссиясының бұл ұсыныстары қабылданбады.
Қазақ өлкесін басқару ісін өзгертуді дайындау үшін « Дала комиссиясы » құрылды.

Н.А.Крыжановский

Дала комиссиясын

Ішкі істер министрлігі кеңесінің мүшесі Гирс басқарды

Оның құрамы: - Бас штабтан- полковник Ф.К.Гейнс
- Орынбор өлкесінен полковник К.К.Гутковский
- Батыс Сібір ген-губ. Капитан А.П.Проценко

Гирс

1865 жылы 5 маусымда
II Александр бұйрығымен қазақ жерін зерттеу сұрақтары дайындалды: жерді иелену түрлері, сот ісі, ағарту ісі, салық, діни мәселесі т.б. Алайда реформаны әзірлеуде бұқараның талап-тілегі ескерілмеді.

Әкімшілік басқару жүйесін құру ісіне Ш.Уәлиханов өз пікірлерін ұсынды:
* - Халықтың өзін-өзі басқаруы негізінде құру.
* - Әлеуметтіқ – экономикалық жаңалықтар енгізу.
* - Алайда Ш.Уәлиханов ұсыныстары қабылданбай, комиссия мүшелері ірі феодалдармен ақылдасып, мәліметтерді солардан жинады.

Батыс Сібір генерал губернаторлығында комиссия ірі бай Мұса Шорманұлынан, билеуші сұлтан Шыңғыс Уәлиханұлынан, Орынбор өлкесінде билеуші аға сұлтан Сейдәліұлынан т.б. ауқатты ақсүйектерден жиналған мәліметтерге сенім артты.

Ф.К.Гирстың басшылығымен, құрамында Л.Баллюзек, Л.Майер, А.П.Проценко болған комиссия

В.Д.Дандевиль, Ф.К.Гейнс және басқалар енген комиссия

Торғай, Орал,Ақмола және Семей облыстарын

Жетісу мен Сырдария облыстарын

басқару жөнінде реформа жобасын дайындады

1. Әкімшілік басқару құрылымы

Орталығы- Орынбор

Орынбор

Орталығы-Омбы

Батыс Сібір

Орталығы-Ташкент

Түркістан

Орынбор

Түркістан

Батыс Сібір

Жетісу

Сырдария

Торғай

Орынбор

Ақмола

Семей

Әскери губернатор жанында іс жүргізумен айналысатын облыстық басқармалар ұйымдастырылды. Ол 3 бөлімнен тұрды:

Шаруашылық

Генерал- губернаторлар тағайындап отырған уезд бастықтарына көмекші екі кісінің біреуі жергілікті халық өкілдерінен алынды.

1867 – 1868 жылдардағы реформа бойынша
құрылған сот жүйесі

Генерал-губернатордың құзырында:

Әскери губернатордың құзырында:

1.Әскери билік қолында болды.
2.Азаматтық билік қолында бол
3. Болыстарды, уезд бастықтарын тағайындады.

Реформа нәтижесі қандай болды?.
1) Өлкенің табиғи байлықтарын игеруге қолайлы жағдайлар қалыптасты.
2) Феодалдық – патриархалдық қатынасты әлсіреткен капиталистік құбылыстар ене бастады.
3) Таптық жіктелу салдарын жатақтар қалыптаса бастады (кедейленген қазақтардың өндіріске жұмысқа жалдануы).
4) Отарлық басқару күшейді.
5) Қазақ жері Ресей үкіметінің меншігі болды.
6) Орыс шаруаларын жаппай қоныстандыру басталды.

Осы реформаның куәсі болған Абай Құнанбайұлы, Ыбырай Алтынсарин сияқты ойшылдар оның теріс жақтарын өз шығармаларында талай мысқылдаған.

Қажетті датаны қойыңдар
1. Қазақ даласын зерттеуге байланысты сұрақтар тізімі қай жылы құрастырылды?
2. «Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығындағы Дала облыстарын басқару туралы уақытша Ереже» қай жылы бекітілді?
3. «Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару туралы уақытша Ереже» қай жылы бекітілді?

Есімдерді жазыңдар
1. ХІХ ғ. 60 жылдары қазақ өлкесін басқаруды өзгертудің жобасын жасау жөніндегі комиссияны басқарған статс - хатшы кім?
2. 1867 – 1868 жылы. Реформа кезеңінде өз жобасын ұсынған қазақ ғалымы.
3. 1865 жылы А.П.Безактың отставкаға кетуіне байланысты оның орнына келген жаңа губернатор кім?