Ұзақ мерзімді жоспардың бөлімі:

  10.3А Электр және  магнетизм – электр тогы

Мектеп:

Күні: _______________________

Мұғалім:

Сынып: 10 ____

қатысқандар: ______

қатыспағандар: ____

Сабақ тақырыбы

Электромагниттік  индукция заңы. Ленц ережесі. Өздік индукция. Индуктивтілік.

(сабақ  2 академиалық сағ. есептелген)

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

10.4.6.9 - электромагниттік индукция құбылысын түсіндіру және мысалдар келтіру

10.4.5.2 – электромагниттік индукция заңын есеп шығаруда қолдану.

Сабақ мақсаты

Оқушылар /Students will:

- электромагниттік индукция заңының тұжырымдамасын атайды;

- Ленц заңын есеп шығаруда қолдануын түсіндіреді;

- өздік индукция құбылысын түсіндіру;

- «индуктивтілік»физикалық шамаға сипаттама беру;

- электромагниттік индукция заңын есеп шығаруда қолдану.

Жетістік критерийлері

Оқушылар :

- электромагниттік индукция заңының тұжырымдамасын атай алады

- Ленц заңын есеп шығаруда қолдануын түсіндіреді;

- өздік индукция құбылысын түсіндіреді;

- «индуктивтілік»физикалық шамаға сипаттама береді;

- электромагниттік индукция заңын есеп шығаруда қолданады.

Тілдік

мақсаттар

Оқушылар өз ойларын дамыта отырып, не білетінін ауызша және жазбаша талқылай алады.

Ленц заңын есеп шығаруда қолдануын түсіндіру; өздік индукция құбылысын түсіндіреді (сөйлеу дағдысы)

Арнайы пәндік лексика және терминология /Vocabulary and terminology specific to the subject:

Магнит ағыны, индукцияның ЭҚК-і, индукциялық ток, магнит ағынының өзгерісі, катушканың орам саны, индуктивтілік, өздік индукция.

Диалог үшін пайдалы баянды сөйлемдер /A series of useful phrases for dialogue :

Ø Электромагниттік  индукция заңы бойынша …

Ø Ленц ережесі негізінде …

Құндылықтарды дамыту

(жаһандық азаматтықтың маңызды белгілері) (АЖ)

Нәтижелі қарым-қатынас дағдысын дамыту ,сыныптастарының көзқарастық пікірлеріне сыйластықпен қарау

АЖ білу және түсіну:  қоршаған ортаға деген дұрыс көзқарас

АЖ құндылығы:  басқалардың пікіріне сыйластықпен қарау

АЖ дағды:  диалог құра білу, сындарлы құрылымдық шешімдер ұсыну

Тақырыптың шешуші сәттерін жұптық және топтық  талқылау кезіндегі құндылықтарды дарыту

Пәнаралық байланыстар

Математика

АКТ қолдану дағдылары

Интернет ресурстарымен жұмыс

 Бастапқы білім

Электромагниттік  индукция құбылысы, магнит ағыны, тұйықталған өткізгіште индукциялық токтың пайда болу себебі, магниттің қозғалысыда тұйықталған өткізгіште индукциялық токтың пайда болуын бақылау.

Сабақ барысы

Уақытша жоспарлау

Жоспарланған іс-шаралар

Ресурстар

Сабақ басы

10  мин.

 Мұғалімнің амандасуы. Мұғалім оқушыларға өткен сабақтағыны, электромагниттік индукция құбылысы анықталды және тұйықталған өткізгіш орамына магнитті енгізгенде және шығарғанда индукциялық ток пайда болуын  естеріне түсіреді. 

(I)    Әрбіреуіне жеке келесі тапсырманы орындауға ұсынады.

  Тапсырма.

Миллиамперметрге қосылған  катушкаға суретте көрсетілгендей тұрақты магнитті еңгізеді (сурет сайттан http://100ballov.kz/mod/page/view.php?id=2612) .

Жеке жұмыс. Мәтіндегі бос орындарға қажеті сөздерді қойыңдар.

Назар аударыңдар! Қоршаудағы сөздерді қолданыңдар. Сөздерді бірнеше рет қолдануға болады. Кейбір сөздер қажетсіз болуы мүмкін. Жалғауларын өзгертулеріңізге болады.

  Бастапқы кезеңде магнит катушкаға қатысты тыныштықта болғанда,  миллиамперметрдің тілшесі шкаланың ноль белгісінде тұрды. Магнитті катушканың ішіне еңгізген кезінде, катушканы қиып өткен магнит өрісінің күш сызықтары  _______________, сондықтан магнит ағыныда  ___________________, және сезімтал миллиамперметр катушкада ток пайда болғанын көрсетеді.

   Магнит жылдам  ________________ сайын, миллиамперметр   _______________ мәні өскенін көрсетеді. Егер катушкадағы орам санын артырса, ал қалған шартарды өзгерпесе, онда  миллиамперметрдің көрсеткіші  ___________________. Миллиамперметрдің көрсеткішін тағыда артыруға болады, егер  ____________ үлкенірек магнитті қолдансақ.

Магнитті катушкадан суырған кезде миллиамперметрдің тілшесі ____________  бағытқа ауытқыйды.

 Тапсырма жауабы:

Бастапқы кезеңде магнит катушкаға қатысты тыныштықта болғанда,  миллиамперметрдің тілшесі шкаланың ноль белгісінде тұрды. Магнитті катушканың ішіне еңгізген кезінде, катушканы қиып өткен магнит өрісінің күш сызықтары  __ артады ___, сондықтан магнит ағыныда  __ артады ______, және сезімтал миллиамперметр катушкада ток пайда болғанын көрсетеді.

   Магнит жылдам  ___қозғалған__ сайын, миллиамперметр   _ток күшінің___ мәні өскенін көрсетеді. Егер катушкадағы орам санын артырса, ал қалған шартарды өзгерпесе, онда  миллиамперметрдің көрсеткіші  ___артады_____. Миллиамперметрдің көрсеткішін тағыда артыруға болады, егер  _күштірек___ үлкенірек магнитті қолдансақ.

Магнитті катушкадан суырған кезде миллиамперметрдің тілшесі қарама-қарсы  бағытқа ауытқыйды.

Мәтінмен берілген тапсырманы алдымен жұпта, содан кейін шағын топта тексереді. Мұғаліммен бірге талдай жасалынады.

Сыныппен жұмыс. Содан кейін оқушылармен біріге отырып, мынадай қорытындыға келеді:

1. Индукцияланған токтың мәні әртурлі болады және магнитті еңгізу/суыру жылдамдығына тәуелді, сонымен қатар катушка орам санына тәуелді.

2.       Ток бағыты магнит қозғалысына тәуелді өзгереді.

Мұғалімге!!! Токтың бағытының өзгеруі магниттің катушкаға енуіне/суырылуына тәуелділігі туралы қортындыны оқушылар төменде Ленц ережесін қарастырғанда жасайды.

Мұғалім оқушылармен талдауды және қортынды оқушыларды жаңа тақырыпты, оқу мақсатарын  және жетістік критерийлерін  ашуға әкеледі.

Сыныппен жұмыс. Оқушылармен бірге жұмыс жоспарын құрастырады:

1. Электромагниттік  индукция заңын оқып -үйрену.
2. Ленц ережесін анықтау және оны қолдану.
3. Өздік индукция құбылысын қарастыру.
4.  «Индуктивтілік» шамасының физикалық шамасын сипаттау.
5. Электромагниттік  индукция заңын есептерде қолдануға үйрену.

Әрбір оқушыға тапсырмалар(карточка)

Сабақтың ортасы

42 мин.

1. Электромагниттік индукция заңын оқып-үйрену

оқушыларға тапсырма:

 Интернет ресурстарын қолданып, кестенің  2 -ші қатарын толтыру.

пайдалы ссылка:

https://physics.ru/courses/op25part2/content/chapter1/section/paragraph20/theory.html

http://fizmat.by/kursy/jelektromagnt/jelmagn_indukcija

http://www.fmclass.ru/phys.php?id=485f7898a3350

Кесте .

Окушылармен бірге толтырылған  кестені талдайды.

Мұғалімге!!! Оқушылармен магнит ағынының өзгеру жылдамдығы  (∆Ф/∆t) ұғымын, «-» таңбасының физикалық мағынасын  талдау маңызды, формуладағы физикалық шамалардың атауын және өлшем бірліктерін қайталау. Кестеге тағы бір қатар қосып, формулаға қатысты жағдайларға сызба сызуға  болады.

2. Ленц ережесін анықтау және қолдану.

Мұғалімге !!! Ленц ережесін түсіндіруін әртүрлі жағдайларға сызба сызып жалғастыруы қажет.

Мұғалімге арналған ресурстар:

https://foxford.ru/wiki/fizika/zakon-elektromagnitnoy-induktsii-faradeya

http://100ballov.kz/mod/page/view.php?id=2740

https://www.youtube.com/watch?v=M2e0JbIym-I

келесі сайттағы материал:

http://www.nvtc.ee/e-oppe/Baksejeva/elmagn/_4.html

Контурдағы индукциялық токтың бағыты Ленц ережесімен анықталады: индукциялық тогының магнит өрісі, өзін тудырған магниттік ағынның өзгеруіне қарсы тұру үшін бағытталған.

Бұл мысалыда ΔФ/Δt > 0, а e_i < 0. Индукцилық ток I_инд  контурды таңдалған оң айналуына қарсы бағытта жүреді.

Индукциялық токтың магнит өрісі, осы токты тудырған магнит ағынына кедергі жасайды.

Содан соң мұғалім оқушылармен қалған үш жағдайын қарастырады.

Сайттан алынған сурет:

 http://www.physbook.ru/index.php/A._%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BE_%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B0

Талдау кезінде оқушылардың назарын келесіге аударады: ток бағытын қарама-қарсыға өзгертеді, егер …

1)      Магнитті бірдей полюсімен еңгізсе  және шығарса

2)      Магнитті бірқалыпты қозғалыспен еңгізсе, (магнит полюсін ауыстыру арқылы)

 Келесіде мұғалім бірінші катушканың тізбегі қосылғанда және ажыратылғандағы, екінші қатушкадағы индукциялық токтың бағытын анықтауды қарастырады.

Сурет сайттан: http://gigabaza.ru/doc/153987.html

Әр үстелге ноутбук Интернетке қосылған

https://physics.ru/courses/op25part2/content/chapter1/section/paragraph20/theory.html

http://fizmat.by/kursy/jelektromagnt/jelmagn_indukcija

http://www.fmclass.ru/phys.php?id=485f7898a3350

https://foxford.ru/wiki/fizika/zakon-elektromagnitnoy-induktsii-faradeya

http://100ballov.kz/mod/page/view.php?id=2740

https://www.youtube.com/watch?v=M2e0JbIym-I

http://www.nvtc.ee/e-oppe/Baksejeva/elmagn/_4.html

Сабаққа бағыттаушы нұсқаулық картасы

Сабақтың соңы

3 мин.

Мұғалім оқушылармен сабақтың негізгі моментерін талдайды.

Оқушыларға сабақтың басындағы екінші қортындыны толықтыруға ұсынады.

Сабақты   «Жетістік баспалдағымен» бағалау.

2 сабақ

Сабақтың басы

5 мин.

1. Мұғалім сабақтың мақсатарын еске түсіріп, қандай мақсаттар қарастырылмағанын оқушылармен анықтайды.

2. Оқушылармен бірлесе келесі мақсаттарды анықтайды:

- өздік индукция құбылысын түсіндіру;

- «индуктивтілік» шамасының физикалық шамаға сипаттама беру;

- электромагниттік индукция заңын есеп шығаруда қолдану.

Сабақтың ортасы

36 мин

(D) Өздік индукция құбылысын бақылауға демонстрациялық эксперимент.

Мұғалім оқушылармен келесі тізбекті талдайды.

Бақылауға тапсырма.

Кестенің екінші қатарын сөздерді қолданып толтыру: ерте, кеш, бірдей.

Мұғалімге !!! Қажетті құралдар жеткіліксіз болса  видео ресурсты қолдануға болады:

https://www.youtube.com/watch?v=2jZqGTu-GdQ

оқушылар кестені толтырып талдайды, мұғалім оларға шағын топтарда 2 минут ішінде келесі сұраққа жауап беруін ұсынады:

Бақылаған құбылысты қалай түсіндіруге болады?

Кез-келген жауаптар қабылданады.

Мұғалім, бұл құбылыс өздік индукция құбылысы деп аталады және жауаптарының дұрыстығын  сайттағы деректер арқылы тексерулерін ұсынады:

http://ens.tpu.ru/POSOBIE_FIS_KUSN/%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%BC/05-1.htm

https://interneturok.ru/physics/11-klass/belektromagnitnaya-indukciyab/samoinduktsiya-induktivnost

Ресурстармен жұмыс жасаған кезде индуктивтілікті сипаттайды.

Ең маңыздылығы:

Өздік индукция – бұл өткізгіштен өткен токтың өзгеруінен электромагниттік индукцияның пайда болу құбылысы.

Өздік индукцияның Электрқозғаушы күші – «минус» таңбасымен алынған өткізгіштегі токтың өзгеру жылдамдығына тура пропорционал.    Пропорционалдық коэффициентті  индуктивтілік деп аталады, ол өткізгіштің  геометриалық параметрлеріне тәуелді.

Өткізгіштің  индуктивтілігі 1 Гн тең, егер бір секундтағы токтың өзгерісі  1 А, өздік индукцияның ЭҚК-і 1 В болса.

Кезкелген контурдан өткен ток I, осы контурды қыйып өтетін Ф магнит ағынын тудырады. Ток I-дың өзгерісі Ф магнит ағынының өзгерісін тудырады, сондықтан контурда индукцияның ЭҚК-і пайда болады.

Магнит индукциясы В ток күші I пропорционал, сондықтан 

      мында L –пропорционалдық кэффициентті, контурдың индуктивтілігі деп аталады.

      Контур  индуктивтілігі L  контурдағы орам санына, контурдың ауданына тәуелді.

      СИ жүйесінде индуктивтіліктің өлшем бірлігі Генри (Гн) деп аталады.  Контурда ток күші 1 А ток өткенде 1Вб магнит ағынын тудырса бұл контурдың индуктивтілігі 1 Гн болады:

Өздік индукция құбылысын адам күнделікті өмірінде жиі кездестіреді. Әрқашан үйде электршамды жаққанда немесе сөндіргенде тізбекті жандырғыш арқылы тұйықтаймыз немесе ажыратамыз, осы кезде индукцияланған ток пайда болады. Кейбір кезде бұл ток өте үлкен мәнге жетеді, оны біз жандырғыштың ішінде ұшкын ретінде көреміз.   

Оқушылармен негізгі кезеңдерді талдағасын, мұғалім тапсырмаларды орындауға ұсынады:

Есеп шығару

Мұғалімге ! Есептер  Степанова Г.Н. физикадан есеп жинағынан  алынған  http://5terka.com/onlain-reshebnik-k-zadachniku-po-fizike-za-9-11-klassy-fizika-9-11-klass-posobie-dlya-obshcheobrazov

Әр есепке қысқаша шығару жолы және жауабын сайттан көруге болады.

№1120. Өткізгіш контурында 0,3 с ішінде магнит ағыны 0,06 Вб  өзгерді. Контурда магнит ағынының өзгеру жылдамдығы қандай? Индукцияның ЭҚК-і қандай? Қандай жағдайда индукцияның ЭҚК-і тұрақты болады?

№1119. Тұйықталған кедергісі 2 • 10-2 Ом сым орамында индукцияланған токтың лездік мәні  5 А тең. Индукцияның ЭҚК-і неге тең?

№1121. 500 сым орамы бар соленоидте  5 мс уақыт ішінде магнит ағыны 7 -ден 3 мВб –ге дейін бірқалыпты кемиді. Соленоидтегі индукцияның ЭҚК-ін анықтаңдар.

№1132. Индукциясы 0,1 Тл біртекті магнит өрісінде күш сызықтарына перпендикуляр ұзындығы 2 м өткізгіш 5 м/с перпендикуляр жылдамдықпен қозғалады. Өткізгіштегі индукцияның ЭҚК-і қандай? 

№1146. Өткізгіш орамының индуктивтілігі қандай, егер өткізгіштегі 6,0 А ток күші 12мВб магнит ағынын тудырса? Орамның индуктивтілігі ондағы ток күшіне тәуелді ме?

№1149. 1000 орамы бар катушка кимасының ауданынан өткен магнит ағыны, токтың 4-тен 20 А –ге дейін өзгеруінен, ΔФ = 0,002 Вб-ге өзгерді. Катушканың индуктивтілігін анықтаңдар.

№1154. Темір өзекшесі бар катушканың индуктивтілігі қанша , егер 0,5 с ішінде тізбектегі ток 10-нан 5 А дейін өзгерсе, ал осы кездегі индукцияның ЭҚК-і 25 В тең болса?  Егер 0,1 с ішінде токті бырқалыпты 0-ден 10 А өзгертсе индукцияның ЭҚК-і 60 В болса , катушканың индуктивтілігін анықтаңдар.

Сабаққа бағыттаушы нұсқаулық картасы

http://ens.tpu.ru/POSOBIE_FIS_KUSN/%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%BC/05-1.htm

https://interneturok.ru/physics/11-klass/belektromagnitnaya-indukciyab/samoinduktsiya-induktivnost

http://5terka.com/onlain-reshebnik-k-zadachniku-po-fizike-za-9-11-klassy-fizika-9-11-klass-posobie-dlya-obshcheobrazov

Конец урока

4 мин

Мұғалім оқушыларға сөлемді аяқтауға ұсынады

- мен орындадым….

- маған қиын болды….

- мен көмектесе аламын ….

Үй тапсырмасы:

Тақырыптың негізгі кезеңдерін қайталау

Есептерді шығару: №1153, 1155

Саралау – оқушыларға қалай  көбірек қолдау көрсетуді  жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз??

.

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Мәтіндегі бос орын толтыру арқылы қолдау көрсетемін. Интернет ресурстарын қолданып тапсырма орындау, сыныптен талдау.

Екінші сабақта демонстрациалық эксперимент сұрақтарын микротоптарда талдау кезінде. Есеп шығарғанда жеке көмек беру.

Оқу мақсатына сәйкес есептерді шығару.

психологиялық атмосфераны құру, оқушылардың білім деңгейіне сәйкес тапсырмалар ұсыну,  көмектесу.

Оқушылар :

Оқушылардың көбі:

Кейбір оқушылар:

-  электромагниттік индукция анықтамасын атайды;

-  Ленц ережесін қолданғанын түсіндіреді;

- өздік индукция құбылысын түсіндіреді;

- «Индуктивтілік» физикалық шамасын сипаттайды;

- электромагниттік индукция заңын есеп шығаруға қолданады.

- бақыланған құбылыстарға түсініктеме береді.

Сабақ бойынша рефлексия

Бұл бөлімді сабақ туралы өз пікіріңізді білдіру үшін пайдаланыңыз. Өз сабағыңыз туралы сол жақ бағанда берілген сұрақтарға жауап беріңіз. 

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба?

Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі кезеңі?

1:

2:

Сабақты жақсартуға нені өзгертуге болады?

1:

2: