ТҰРАҚТЫ ТОҚ ҚОЗҒАЛТҚЫШТАРЫ
1.1 Тұрақты ток дегеніміз _ зариядтардың бағытты қозғалысы.Төк қасиетіне қарай екі түрлі болады.Бірі тұрақты төк бағыты да, шамасы уақытқа сай өзгермейтін төк, батерия, аккумулиятор, күн нұры тақтасы қатарлылар тұрақты төк.Бұлардың кернеуі 3-36 волт аралығында болады.Ерекшелігі істетуге қолайлы.Сенімді, қауіпсыз, кемшілігі төк қайнарын ұзақ істетуге жарамайды.Электрон техникасы мен өнеркәсіп саласындағы әр түрлі електр жабықтарының барлығы тұрақты төкке озгерту арқылы ыс жүргізіледі.Тұрақты төкті DC арқылы таңбалайды.Електр жабықтарының құрабына жапсырылған маркада « DC пәлен волт» деп жазылған.Міне бұл сол електр жабықтарының тұрақты төкпен қамдау көлемін белгілейді.Және бірі, айнымалы төк.Електр станцияларындағы генерәтөрдән шығып жатқан төк айнымалы төк болады.Айнымалы төктің кернеуі 220 волттан жоғары, неше мың волтқа дейін жоғарылатып төмендетуге болады.
1.1 Тұрақты ток машинасы - айналыс механикалық энергияны тұрақты токтың энергиясына (генератор ретінде) және керісінше тұрақты токтың энергиясын механикалық энергияға (қозғалтқыш ретінде) түрлендіретін электр машинасы. Тұрақты ток машинасы қайтымды, яғни әрі генератор, әрі қозғалтқыш ретінде жұмыс істей алады. Мысалы, электрлендірілген жылжымалы құраманың (электровоздардың) тартым қозғалтқыштары және қуатты тұрақты ток электр жетектерінің электрлік қозғалтқыштары осы негізде жұмыс істейді. Тұрақты ток машинасы. Тұрақты ток машинасы негізгі магнит өрісі параллель, тізбектеле және аралас қоздырылатын, сондай-ақ тұрақты магниттері бар түрлерге ажыратылады. Ол айналу жиілігін біртіндеп, үнемі әрі кең алқапта реттей алады. Тұрақты ток машинасы өнеркәсіптің электрқозғалтқышының айналыс жиілігін қатаң сақтау және кең аралықта өзгерту қажет болатын саласында кеңінен қолданылады.
1.2 Тұрақты ток генераторы
Оның жұмыс істеу принципі магнит өрісінде зәкірді айналдырғанда оның орамасында ЭҚК-нің индукциялануына негізделген. Тұрақты ток генераторы коллекторлы және коллекторсыз түрге ажыратылады. Прокат стандарының, аэродинам. құбырлардың желдету қондырғыларын, ірі экскаваторлардың реттелінетін электр жетектерін, дербес тұрақты топ тораптарын қоректендіруге арналған қорек көзі ретінде, сондай-ақ автоматты реттеу жүйелерінде (мысалы, тахогенераторларда) қолданылады. Өндірістің барлық салаларында да, тұрмыста да, негізінен, айнымалы ток қолданылады. Бірақ тұрақты токты пайдалану қажет болатын кездер де бар. Мысалы, теледидарды қоректендіруде, радиоқабылдағыштарда, электрқозғалтқыштарда, электролиз тәсілімен аса таза металдарды алуда және басқа да көптеген мақсаттарда тұрақты ток колданылады. Тұрақты ток айнымалы токты түзету арқылы немесе тұрақты токтың генераторларынан алынады. Тұрақты токтың генераторлары айнымалы ток генераторлары сияқты жұмыс істейді. Бірақ бір айырмашылығы — тұрақты ток генераторларында коллектор деп аталатын қондырғы бар. Якорьдің ұштарын оңашаланған сақиналарға емес, изоляциялаушы материалмен бөлінген екі жарты сақинаға жалғайды. Олар ортақ бір цилиндрге кигізіліп, якорьмен бір осьтен айналады. Жарты сақиналарға жабысып тұрған щеткалар арқылы ток сыртқы тізбекке шығарылады. Рама әрбір жарты айналым жасаған сайын токтың бағыты қарама-қарсы бағытқа өзгереді. Ал, бірақ жарты сақиналарға дәнекерленген раманың ұштары әрбір жарты айналым сайын бір щеткадан екінші щеткаға ауысып отырады. Сонымен, рамадағы токтың бағыты өзгерген мезетте коллектор оның ұштарын ауыстырып қосып отырады. Осының нәтижесінде щеткалардың бірі үнемі генератордың оң полюсі болса, екіншісі теріс полюсі болып табылады. Сыртқы тізбектегі ток өзінің бағытын өзгертпейді, бірақ оның шамасы периодты түрде нөлден максимумға дейін өзгеріп отырады. Мұны тура лүпілдеуші (пулъсациялық) ток деп атайды. Осыған сәйкес генератордың қысқыштарындағы кернеу де лүпілдеп өзгеріп отырады. Кернеудің мұндай өзгерістерін жаймалау үшін генератордың якорін бір-бірінен белгілі бір бұрышқа ығысып орналасқан бірнеше бөлімнен құрастырып жасайды. Соған сәйкес коллекторды да якорьмен ортақ осьтен айналатын цилиндрдің бетіне бекіткен бірнеше пластинадан жасайды. Якорьдің әрбір бөлімінің ұштарын әрбір пластина жұптарымен дәнекерлейді. Генератор якорінде туатын ЭҚК әрбір бөлімдегі ЭҚК-тің қосындысынан тұрады және фаза бойынша бір-бірінен ығысқан, сондықтан олар қосылған кезде лүпілдің (пульсация) жаймасы алынады. Тұрақты ток генераторы, керісінше, электрқозғалтқыш ретінде де жұмыс істей алады. Ол үшін генератор қысқыштарына қандай да бір сыртқы ток көзін қосу керек. Егер генератордың якорі мен индукторы арқылы ток өткізсе, якорь айнала бастайды. Якорьдің өзегін станокпен қосып, оны қозғалыска келтіруге болады. Бұл жағдайда генератор электр энергиясын механикалық энергияға айналдырып, электрқозғалтқыш ретінде жұмыс істейді. Магнит өрісінде тогы бар рамаға айналдырушы момент әсер ететіні бізге белгілі. Рама магнит өрісінің бағытына параллель жазықтықта жатқанда айналдырушы моменттің мәні максимал болады, ал рама магнит өрісіне перпендикуляр орналаскан кезде айналдырушы момент нөлге тең. Рама бұдан әрі айналғанда айналдырушы моменттің таңбасы өзгереді. Сондықтан, егер коллектор болмаса, әрбір жарты айналым сайын айналдырушы моменттің таңбасы өзгеріп отырар еді де, нәтижесінде якорь айналысқа түсе алмас еді. Ал, бірақ коллектор якорь орамындағы токтың бағытын ол өріске перпендикуляр тұрған мезетте өзгертеді, сондықтан айналдырушы моменттің таңбасы өзгермей қалады, сөйтіп, қозғалтқыш жұмыс істейді. Сонымен, кез келген тұрақты токтың генераторын кері қайыруға болады: егер якорьді сыртқы күшпен айналдырса, машина генератор ретінде жұмыс істейді. Ал, егер якорь арқылы ток өткізсе, машина электркозғалтқыш ретінде жұмыс істейді.
1.3 ГЕНЕРАТОР (Generator) — 1) кіріс тілі проблемалы-бағытталған тіл болып табылатын аударғыштың бір түрі; 2) машиналық командаларды генерациялауды орындайтын аударғыштың құрамдас бөлігі. Жазбалар генераторы (Генератор записей; rekord generator) — тестілеуге қажетті жазбаларды құрастыруға арналған машиналык программа. Кездейсоқ сандар генераторы (Генератор случайных чисел; generator random numbers) — кездейсоқ сандар беретін қүрылым немесе программа. Әдетте, Кездейсоқ сандар генераторы - программалау тілдерінде стандартты функциялар мен процедуралар қүрамына кіретін программа. Мысалы, Паскаль тілінде RANDOM(N) функциясы 0 ден N-1 аралыгындағы бүтін сан қайтарады. Егер программа қайта орындалса, функция сол санды қайталайды. Кездейсоктық дәрежесін арттыру үшін тілде генерация базасын өзгертетін RANDOMIZE процедурасы бар, бұл процедура RANDOM функциясының алдында орындалуы қажет. Код генераторы (Генератор кода; code generator) — талдау және оңтайландыру нәтижелері бойынша машиналық программаны (объектілік модульді) құрастыратын аударғыштың машинаға тәуелді бөлігі.
Командалар генераторы (Генератор команд; code generator) — аударылатын программа операторларына сәйкес машиналық командалар тізбегін щығаратын аударгыш бөлігі. Қолданбалы программалар дестесі генераторы . (Генератор пакетов прикладных программ; package generator) Қолданбалы программалар дестесін нақтылы мәселелер классына бағыттау программасы. Қүжат дайындау генераторы (Генератор отчетов; report generator) — 1) берілген пішін бойынша мөліметтерді қалыптастыру жөңе шығаруға арналған объектілік программаларды генерациялауға колданылатын өндеу программасы; 2) берілген пішін бойынша мөліметтерді калыптастыру мен шығаруды орындайтын кейбір программалау тілдерінін (мыс., Кобол, Access, FoxPro, Delphi, жөне т.б.) қүралы. Мәліметтер генераторы (Генератор данных; data generator) — тізбекті қатынас құру әдісі негізінде бір тапсырма көлемінде мәліметтер жиынын кұруға арналған сервистік программа. Программалар генераторы (Генератор программ; program generator) кейбір операцияларды сипаттау негізінде осы операцияларды жүзеге асыратын программаны автоматты түрде жасайтын программа. Сүрыптау программаның осы программалардың алғашқы мысалы болып табылады. Ол файл пішімін жэне талап етілген сүрыптау түрін сипаттау негізінде сәйкес сүрыптау программасын құрады. Кейінгі уақытта қолданбалы программаларды шаблон, мәліметтер базасы сипаттамасының таблицасы, экрандық форма, меню сипаттамасы және т.б.. Объектілер негіздерінде құратын программалар кеңінен таралуда. Тактілік жиілік генераторы (Генератор тактовой частоты; generator clock speed) — белгілі бір уақыт аралықтары сайын импульстер тізбегін шығаратын құрылғы. Қатар екі импульстың арасындағы уақыт Ырғақ деп аталады. Кейбір процессор командалары бірнеше ырғақта орын-далады. Импульстар барлық компьютер элементтері арқылы өтіп, оларды бір ырғақта (синхронды) жұмыс жасатады. Ырғақ импульстарының жиіліғі компьютердің жьлдамдығын анықтайды.
Тұрақты токтың генераторы. Электрқозғалтқыштар
Өндірістің барлық салаларында да, тұрмыста да, негізінен, айнымалы ток қолданылады. Бірақ тұрақты токты пайдалану қажет болатын кездер де бар. Мысалы, теледидарды қоректендіруде, радиоқабылдағыштарда, электрқозғалтқыштарда, электролиз тәсілімен аса таза металдарды алуда және басқа да көптеген мақсаттарда тұрақты ток колданылады. Тұрақты ток айнымалы токты түзету арқылы немесе тұрақты токтың генераторларынан алынады. Тұрақты токтың генераторлары айнымалы ток генераторлары сияқты жұмыс істейді. Бірақ бір айырмашылығы — тұрақты ток генераторларында коллектор деп аталатын қондырғы бар. Якорьдің ұштарын оңашаланған сақиналарға емес, изоляциялаушы материалмен бөлінген екі жарты сақинаға жалғайды. Олар ортақ бір цилиндрге кигізіліп, якорьмен бір осьтен айналады (2.22-сурет). Жарты сақиналарға жабысып тұрған щеткалар арқылы ток сыртқы тізбекке шығарылады. Рама әрбір жарты айналым жасаған сайын токтың бағыты қарама-қарсы бағытқа өзгереді. Ал, бірақ жарты сақиналарға дәнекерленген раманың ұштары әрбір жарты айналым сайын бір щеткадан екінші щеткаға ауысып отырады. Сонымен, рамадағы токтың бағыты өзгерген мезетте коллектор оның ұштарын ауыстырып қосып отырады. Осының нәтижесінде щеткалардың бірі үнемі генератордың оң полюсі болса, екіншісі теріс полюсі болып табылады.
Сыртқы тізбектегі ток өзінің
бағытын өзгертпейді, бірақ оның шамасы периодты
түрде нөлден максимумға дейін өзгеріп отырады. Мұны тура
лүпілдеуші (пулъсациялық) ток деп атайды. Осыған
сәйкес генератордың қысқыштарындағы кернеу де
лүпілдеп өзгеріп отырады (2.23-сурет). Кернеудің мұндай
өзгерістерін жаймалау үшін генератордың якорін бір-бірінен
белгілі бір бұрышқа ығысып орналасқан бірнеше
бөлімнен құрастырып жасайды. Соған сәйкес
коллекторды да якорьмен ортақ осьтен айналатын цилиндрдің бетіне
бекіткен бірнеше пластинадан жасайды. Якорьдің әрбір
бөлімінің ұштарын әрбір пластина жұптарымен
дәнекерлейді. Генератор якорінде туатын ЭҚК әрбір
бөлімдегі ЭҚК-тің қосындысынан тұрады
және фаза бойынша бір-бірінен ығысқан,
сондықтан олар қосылған кезде лүпілдің
(пульсация) жаймасы алынады.
Тұрақты ток генераторы, керісінше, электрқозғалтқыш ретінде де жұмыс істей алады. Ол үшін генератор қысқыштарына қандай да бір сыртқы ток көзін қосу керек. Егер генератордың якорі мен индукторы арқылы ток өткізсе, якорь айнала бастайды. Якорьдің өзегін станокпен қосып, оны қозғалыска келтіруге болады. Бұл жағдайда генератор электр энергиясын механикалық энергияға айналдырып, электрқозғалтқыш ретінде жұмыс істейді. Магнит өрісінде тогы бар рамаға айналдырушы момент әсер ететіні бізге белгілі. Рама магнит өрісінің бағытына параллель жазықтықта жатқанда айналдырушы моменттің мәні максимал болады, ал рама магнит өрісіне перпендикуляр орналаскан кезде айналдырушы момент нөлге тең. Рама бұдан әрі айналғанда айналдырушы моменттің таңбасы өзгереді. Сондықтан, егер коллектор болмаса, әрбір жарты айналым сайын айналдырушы моменттің таңбасы өзгеріп отырар еді де, нәтижесінде якорь айналысқа түсе алмас еді. Ал, бірақ коллектор якорь орамындағы токтың бағытын ол өріске перпендикуляр тұрған мезетте өзгертеді, сондықтан айналдырушы моменттің таңбасы өзгермей қалады, сөйтіп, қозғалтқыш жұмыс істейді. Сонымен, кез келген тұрақты токтың генераторын кері қайыруға болады: егер якорьді сыртқы күшпен айналдырса, машина генератор ретінде жұмыс істейді. Ал, егер якорь арқылы ток өткізсе, машина электркозғалтқыш ретінде жұмыс істейді.[1]
Айнымалы ток генераторы
Ток
генераторы деп энергияның қандай
да бір түрін электр энергиясына айналдыратын қондырғыны
айтады. Электростатикалық машиналар, термобатареялар, күн
батареялары, т.б. генераторға жатады.
Қазіргі кезде айнымалы токтың электромеханикалық
индукциялық генераторлары өте кең таралған. Бұл
генераторлардың артықшылығы — олардың
құрылысының қарапайымдылығында және
жеткілікті түрде жоғары кернеу мен үлкен токтарды алу мүмкіншілігінде.
Электромеханикалық индукциялық генераторларда механикалық
энергия электр энергиясына айналады. Мұндай генератор
құрылысының принциптік жобасын біз §2.1-ында
қарастырып, магнит өрісінде айналып тұрған сым орамада
айнымалы индукциялық ЭҚК-інің пайда болатынын айтып
өткенбіз. Токты сыртқы тізбекке шығару үшін
сақиналарға жабыстырып қойған щеткалар
қолданылады. Кез келген индукциялық генератордың негізгі
бөліктері мыналар:
1) индуктор — магнит өрісін тудыратын қондырғы. Бұл тұрақты магнит не электромагнит болуы мүмкін;
2) якорь — ЭҚК индукцияланатын (пайда болатын) орама;
3) щеткалар мен сақиналар — айналып тұрған бөліктерден индукциялық токты шығарып алатын немесе электромагниттерге қоректенетін ток беретін қондырғылар.
Тізбектей жалғанған орамаларда индукцияланған ЭҚК-тері қосылады, сондықтан якорь көп орамнан тұрады.
Магнит ағынын көбейту үшін индукциялық генераторларда арнаулы магниттік жүйе қолданылады. Ол электротехникалық болаттан жасалған екі өзекшеден тұрады. Екі өзекшенің бірінің қуыстарында магнит өрісін тудыратын орамалар (электромагнит), ал екінші өзекшенің қуыстарында ЭҚК-і туатын орама (якорь) орналасады. Бір өзекше (әдетте ішкісі) өзінің орамдарымен бірге горизонтал не вертикаль осьтен айналады, ол ротор деп аталады. Екінші, қозғалмайтын өзекше — статор деп аталады. 2.21 -суретте сым рама (якорь) айналып, ал электромагниті қозғалмай тұратын генератор көрсетілген. Қуатты өндірістік генераторларда электромагнит айналады, яғни ол ротордың қызметін атқарады, ал ЭҚК-і индукцияланатын якорь қозғалмайды, бұл — статор. Электромагнитті қоректендіретін ток күші якорьде туатын индукциялық ток күшінен анағұрлым аз болғандықтан, осындай құрылым ыңғайлы. Себебі қуаты жоғары токты қозғалмай тұрған орамадан шығарып алу жеңілірек. Индукторға әлсіз ток сақиналар арқылы беріледі, ол ток тұрақты токтың жеке бір генераторында өндіріледі. Генератор өндіретін ток статордың орамасынан қозғалмайтын шиналар арқылы электр энергиясының желісіне беріледі. Техникалық қажеттіліктерге жиілігі 50 Гц синусоидалық айнымалы ток пайдаланылады. Ондай ток алу үшін ротор 50 айн/с жиілікпен айналу керек. Айналу жиілігін азайту үшін индуктордың полюстер жұптарының санын көбейтеді. Онда генератор өндіретін айнымалы ток жиілігі.
Тұрақты ток генераторының құрылысы және жұмыс істеу принцпі
Қарапайым генераторға N және S полюстерінін, магнит өрісінде айналатын орам жатады. (30-суретті қараңыз). Мүндай орамда уақыт бойынша айнымалы болатын ЭҚК индуцкияланады. Сондықтан, орам ұштарын ораммен бірге айналатын түйіспелік сақиналармен қосқанда, қозғалмайтын щеткалар арқылы жүктемеде айнымалы ток жүреді, яғни мүндай машина айнымалы ток генера-торы болып табылады.
Айнымалы токты тұрақты токқа түрлендіру үшін коллактор қолданылады. Коллектордық жүмыс принципін былай түсіндіруге болады. Орам үштары 1 (99, а-сурет) екі коллектор тілмесі 4 деп аталатын мыс жартылай сақиналарға (сегменттерге) жалғанады. Тілмелерді машина білігіне мекем бекітіп, оларды бір-бірінен және біліктен оқшауламалайды. Тіліктерде энергия қабылдағышы мен жалғанған қозғалмайтын щеткалар 2 және 3 орнатылады.
Орам айналғанда коллектор тілігі де машина білігімен коса айналады. Қозғалмайтын әрбір щетка 2 және 3 коллектор тіліктерімен кезектесіп жанасады.
Орамда индукцияланған ЭҚК нольге тең болған сәтте бір тіліктен екіншісіне өтетіндей етіп щеткаларды коллекторға орналастырады. Якорь айналғанда, магнит өрісі біркелкі таралған жағдайда орамда синусоидамен өзгеретін айнымалы ЭҚК индукцияланады. Бірақ щеткалардың әркайсысы осы сәтте полярлығы белгілі полюстің астында орналасқан коллектор тілігімен және сәйкес өткізгішпен ғана жанасады.
99-сурет. Тұрақты ток генераторы: а – құрылыстық схемасы, б – жалпы көрінісі.
Осының салдарынан 2 және 3 щеткаларында ЭҚҚ-тің таңбасы өзгермейді. Тұйықталған электр тізбегінің сыртқы бөлігінде ток бір бағытпен – 2 щеткадан кедергі R арқылы 3 щеткаға ағады. Бірақ, сыртқы тізбектегі ЭҚК-тің бағытының өзгермеуіне карамастан, оның шамасы уақыт бойынша -згереді, яғни тұрақты болмай толықсыған ЭҚК алынады. Сырткы тізбектегі ток та толықсыған (пульстелген) болады.
Егер якорьде бір-біріне 90° бұрышпен екі орам орналастырсақ және осы орамдардың ұштарын терт коллектор тіліктеріне жалғасақ онда ЭҚҚ пен сыртқы тізбектегі токтың толықсуы едәуір кемиді. Коллектор тіліктерінің санын көбейткен сайын толықсу жиілігі тез азаяды. Коллектор тіліктерінің саны көп болғанда ЭҚК пен ток іс жүзінде тұрақты болады.
Тұрақты ток машинасының жалпы көрінісі 99, б-суретте керсетілген. Қозғалмайтын бөлігі индукциялаушы, яғни магнит өрісін тудырушы, ал айналатын бөлігі индукцияланғыш (якорь) болып табылады.
100-сурет. Тұрақты ток машинасы статорының құрылысы: а – статордың схемасы, б – бас полюстің схемасы
Машинаның қозғалмайтын бөлігі (100, а-сурет) негізгі полюс-терден 1, қосымша полюстерден 2 және станинадан (табанынан) тұрады. Негізгі полюс (100, б-суреті) магниттік ағын тудырушы электр магнит болып табылады. Ол өзекшеден 4, қоздыру орамасынан 6, полюстік ұштамадан тұрады. Полюс машина табанына 3 болт арқылы 5 бекітіледі. Полюс езекшесі болаттан кұйылады, көлденең қимасы сопақша тәрізді болады. Полюс өзекшесінде қоздыру орамасының орауышы орналасады. Ол оқшауламаланған мыс еткізгішімен оралған. Барлық полюстердің орауыштары тізбектеп қосылып, қоздыру орамасын құрады. Қоздырғыш орамасы аркылы өткен ток магниттік ағын туғызады. Полюстік ұштама қоздыру орамасын полюсте ұстап тұрады және магнит өрісінің полюс астында біркелкі таралуын камтамасыз етеді.
Полюстік ұштаманың пішіні полюстер мен якорь аралығындағы ауа саңылауы полюстік доға ұзындығы бойынша бірдей болатындай етіп жасайды. Қосымша полюстер де өзекше мен орамадан тұрады.
Қосымша полюстер негізгі полюстер арасында орналасады. Олардың саны негізгі полюстердің санына тең немесе негізгі полюстердің санынан екі есе кем болады. Қосымша полюстерді қуаты үлкен машиналарға қондырады. Олар щеткалар астында пайда болатын ұшқындарды болдырмау үшін қолданылады. Қуаты шамалы машиналарда әдетте қосымша полюстер болмайды. Машина табаны болаттан қүйылады. Ол машинаның сүйеніщі болады. Табанға негізгі және косымша полюстер бекітіледі. Оның екі бүйір жағына машина білігін үстап тұрушы подшипникті бүйір қалкандары орналасады. Табан (станина) арқылы машина фундаментке бекітіледі.
Машинаның айналмалы бөлігі – якорь (101, а-сурет) өзекшеден 1, орамадан 2 және коллектордан 3 тұрады. Якорь өзекшесі электртехникалық болат табақшаларынан жиналғаң цилиндр болады. Табақшалар бір-бірінен лакпен немесе кағазбен оқшауламаланады. Мұндай оқшауламалау күйынды тоқтарға кететін шығынды азайтуға мүмкіндік береді. Болат табақтар станоктарда үлгі бойынша штампыланады, оларда якорь орамасын салатын науашалар (фаздар) болады. Якорь денесінде ораманы және оның өзекшесін салқындату үшін ауа жүретін каналдар жасалынады. Орама өзекшеден ұқыпты түрде оқшауламаланып науашаларда магниттік емес сыналармен бекітіледі. Маңдайшалық қосылыстар болат құрсаумен бекітіледі. Яокрьдегі орамның барлық секциялары (жеке-жеке бөліктері) бір-бірімен тізбектеле косылып, түйықталған тізбек қүрады, олар коллектор тіліктеріне жалғанады.
101-сурет. Тұрақты ток машинасының якоры: а – жалпы көрінісі, б – щетка және щетка ұстағыш.
Коллектор жеке тіліктерден құрылған цилиндр. Коллектор тіліктері қатты түрінде тартылып созылған мыстан жасалынады. Олар бір-бірінен және біліктен миканит төсемдері арқылы оқшауламаланады. Төлкеге бекіту үшін коллектор тіліктеріне «қарлығаш қүйрықты» пішін береді. Олар төлкенің шығыңқы жерімен тығырық аралығына қысылады. Тығырықтың пішіні коллектор тіліктерінің пішініне сәйкес келеді. Тығырық төлкеге болатпен бекітіледі.
Коллектор – машинаның ең күрделі және жауапты бөлігі. Дірілдеп соғылу болмау үшін және щеткалар ұшқың шашыратпау үшін коллектор беті дәлме-дәл цилиндрлі болуы керек.
Якорь орамасын сыртқы тізбекпен қосу үшін коллекторда қозғалмайтын щеткалар орналастырылады. Қозғалмайтын щеткалап графиттен, көмірлі графиттен немесе қолалы графиттен жасалынуы мумкін. Жоғары кернеулі машиналарда щетка мен коллектоп аралығындағы алмасу кедергісі улкен графит щеткалары қолданьь лады, ал кернеуі төмен машиналарда колалы графитті щеткалар колданылады. Щеткаларды ерекше щетка ұстағыштарға орналастырады (101, б-сурет). Щетка ұстағыш сауытына салынған щетка 4, серіппемен 5 коллекторға катты басылып жабысып тұрады Әрбір щетка ұстағышта қатар қосылған бірнеше щеткалар болуы мүмкін.
Щетка устағыштар траверспен байланысқан щеткалық болт-саусақтарға бекітілген. Щеткалық саусактарға бекіту үшін щетка ұстағыштың тесігі бар. Щеткалық саусақтар траверстен оқшауламалағыш төлке мен тығырық арқылы ажыратылады. Щетка ұстағыштардың саны әдетте полюстер санына тең. Траверс кіші және орта қуатты машиналарда подшипниктер калқанына ал улкен қуатты машиналарда олардың табанына бекітіледі.
Траверсті айналдыру арқылы щетканьщ полюстерге қарағандағы орнын езгертуге болады. Траверсті әдетте, щеткалардың кеңістіктегі орналасуын негізгі полюстер өсініқ орналасуына туралап қондырады.
2. Якорь орамалары және тұрақты ток машинасының электр қозғаушы күші
Тұракты ток машиналарының якорьларының орамалары оқшауламаланған мыс сымдардан, ал үлкен қуатты машиналарда – көлденең қимасы төртбұрышты шиналардан жасалынады. Орамалар туйықталған түрде орындалады. Көлденең қимасы төрт бұрышты шинадан жасалынған орама стерженді түрде жасалынады және әр секция екі активтік өткізгіштерден (бір орамды секция) тұрады. Оқшауламаланған мыс сымнан орама секциялары белгілі бір орам санынан (көл орамды секция) тұратын орауыш түрінде жасалынады.
Тұрақты ток машиналарында екі кабаттан туратын орамалар кеңінен қолданылады. Бұларда якорь науашаларында секциянын активтік бөліктері екі кабат орналасады. Ораманың әр секциясы бір-бірінен полюс бөлігіне шамалас болатын қашықтықта (әр аттас көршілес полюстер осьтерінің ара қашықтығы) орналасқан екі активтік жақтардан тұрады. Активтік өткізгіштердің мұндай ара кашықтығында (орама адымы) өткізгіштерде индукцияланған ЭҚК-тер бір бағытқа бағытталады да, секциянын, ЭҚК-інің мәні үлкен болады, өйткені оның активтік жақтарының ЭҚК-тері бір-бірімен қосылады (102 сурет). Секцияның активтік жағынын бір бөлігі науашаның жоғарғы қабатында, ал екінші бөлігі – төменгі қабатында болады. Ораманың жазып көрсетілген схемасында науашаның жоғарғы қабатында орналаскан активтік жак тұтас сызықпен, ал төменгі қабат – үзікті сызықпен керсетіледі. Секциялардың ұштары ораманың басқа секцияларымен де және коллекторлар тіліктерімен де жалғанады.
Барлық ақпараттар интернет желісінен алынған.
http://main.tpkelbook.com/pre020.php?lc=1&pc=2&spn=%D0%A2%D2%B1%D1%80%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%20%D1%82%D0%BE%D0%BA%20%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3%20%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B%20%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%20%D0%B6%D2%B1%D0%BC%D1%8B%D1%81%20%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%83%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%86%D0%BF%D1%96&sid=22&qsid=22&apl=266&lst=0&stid=&grupID=
Скачано с www.znanio.ru
Материалы на данной страницы взяты из открытых источников либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.