PEDAGOGIK ISSN 2181-6833 MAHORAT

                                                                                  1 (77) 2021                                       PEDAGOGIK MAHORAT

 

 

ISSN 2181-6883

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PEDAGOGIK MAHORAT

 

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal

 

1-son (2021-yil, fevral)

 

 

 

 

 

 

 

Jurnal 2001-yildan chiqa boshlagan

 

 

 

 

 

 

Buxoro – 2021

 

                 

 

                                                                                                                1

        PEDAGOGIK MAHORAT                          1 (77) 2021

PEDAGOGIK MAHORAT

 

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal  

2021, № 1

 

 Jurnal Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi OAK Rayosatining 2016-yil 29-dekabrdagi qarori bilan   pedagogika va psixologiya fanlari boʻyicha dissertatsiya ishlari natijalari yuzasidan  ilmiy maqolalar  chop etilishi lozim boʻlgan zaruruiynashrlar roʻyxatiga kiritilgan. 

 

Jurnal  2001-yilda tashkil etilgan.

 

Jurnal 1 yilda 6 marta chiqadi. 

 

Jurnal Oʻzbekiston matbuot va axborot agentligi Buxoro viloyat matbuot va axborot boshqarmasi  tomonidan 

2016-yil 22-fevral № 05-072-sonli guvohnoma bilan roʻyxatga olingan. 

 

Muassis:  Buxoro davlat universiteti 

Tahririyat manzili:  Oʻzbekiston Respublikasi,Buxoro shahri Muhammad Iqbol koʻchasi, 11-uy  Elektron manzil: ped_mahorat@umail.uz

TAHRIR HAY’ATI:

Bosh muharrir: Adizov Baxtiyor Rahmonovich– pedagogika fanlari doktori, professor

Bosh muharrir oʻrinbosari: Navroʻz-zoda Baxtiyor Nigmatovich – iqtisodiyot fanlari doktori, professor Mas’ul kotib: Hamroyev Alijon Roʻziqulovich – pedagogika fanlari doktori, dotsent 

 

Xamidov Obidjon Xafizovich,  iqtisodiyot  fanlari doktori 

Begimqulov Uzoqboy Shoyimqulovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Mahmudov Mels Hasanovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Ibragimov Xolboy Ibragimovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Yanakiyeva Yelka Kirilova, pedagogika fanlari doktori, professor (N. Rilski nomidagi Janubiy-Gʻarbiy Universitet, Bolgariya) 

Qahhorov Siddiq Qahhorovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Mahmudova Muyassar, pedagogika fanlari doktori, professor

Barotov Sharif  Ramazonovich, psixologiya fanlari doktori, professor 

Jabborov Azim Meyliqulovich, psixologiya fanlari doktori, professor 

Kozlov Vladimir Vasilyevich, psixologiya fanlari doktori, professor (Yaroslavl davlat universiteti, Rossiya)

Morogin Vladimir  Grigoryevich, psixologiya fanlari doktori, professor (Xakassiya davlat universiteti, Rossiya)

Belobrikina Olga Alfonsasovna, psixologiya fanlari nomzodi,professor (Novosibirsk davlat pedagogika universiteti,

Rossiya)

Chudakova Vera Petrovna, psixologiya fanlari nomzodi (Ukraina pedagogika fanlari milliy akademiyasi, Ukraina)

Tadjixodjayev Zokirxoʻja Abdusattorovich, texnika fanlari doktori, professor 

Amonov Muxtor Raxmatovich, texnika fanlari doktori, professor 

Oʻrayeva Darmonoy Saidjonovna, filologiya fanlari doktori, professor 

Axmedova Shoira Neʻmatovna, filologiya fanlari doktori, professor 

Durdiyev Durdimurod Qalandarovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor

Hayitov Shodmon Axmadovich, tarix fanlari doktori, professor 

Toʻrayev Halim Hojiyevich, tarix fanlari doktori, professor 

Mirzayev Shavkat Mustaqimovich, texnika fanlari doktori, professor 

Mahmudov Nosir Mahmudovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor

Boʻtaboyev Muhammadjon Toʻychiyevich, iqtisod fanlari doktori, professor

Boʻriyev Sulaymon Boʻriyevich, biologiya fanlari doktori, professor

Olimov Shirinboy Sharopovich, pedagogika fanlari doktori, professor

Qiyamov Nishon Sodiqovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Qahhorov Otabek Siddiqovich, iqtisodiyot fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD), dotsent Qosimov Fayzullo Muhammedovich, pedagogika fanlari nomzodi, dotsent

Bafayev Muhiddin Muxammatovich, psixologiya fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD)

Jumayev Ulugʻbek Sattorovich, psixologiya  fanlari nomzodi, dotsent

Umarov Baxshullo Joʻrayevich, pedagogika fanlari nomzodi, dotsent

Inoyatov Abdullo Shodiyevich,  pedagogika fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD), dotsent

                                                                                                                   2

¹                  (77) 2021          PEDAGOGIK MAHORAT MUNDARIJA

 

PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA ................................................................................................... 7

Шахло ДАВРОНОВА. Олий таълим сифатини таъминлашда электрон ресурслардан фойдаланишнинг

методик модели .............................................................................................................................................. 7

Гулбахар Абылова. Применение педагогического колеса каррингтона в педагогической  

деятельности ................................................................................................................................................. 14

Шаҳло НУРУЛЛАЕВА. Педaгогик маҳорат ва компетентлик: мазмуни, шакллантириш методикаси,

ривожлантириш йўллари ............................................................................................................................. 19

Жеткербай ОТЕПБЕРГЕНОВ. Талабаларнинг мураккаб ўқув материалларини ўзлаштиришда чизма-

тасвирий моделлардан фойдаланиш маҳорати .......................................................................................... 23

Мурод ЭГАМНАЗАРОВ. Коммуникатив қобилият-ўқитувчи педагогик маҳоратининг таркибий

қисми сифатида ............................................................................................................................................ 27

Алишер ИБРАГИМОВ. Ўқувчиларда соғлом турмуш тарзини шакллантиришнинг методик    

асослари ........................................................................................................................................................ 30

Мухайя ДЖУМАНИЯЗОВА. Талаба ёшларнинг диний дунёқараши ва мулоқотдаги йўналганлиги 

ўртасидаги  ўзаро муносабатларнинг психологик хусусиятлари ............................................................. 34 Oybеk ORTIQOV. Boʻlajak oʻqituvchilarda mafkuraviy immunitetni rivojlantirish jarayonlarini

takomillashtirishda umuminsoniy tarbiyaning oʻrni ....................................................................................... 38

Shaxlo XALILOVA. Jahon pedagogikasida zamonaviy pedagogik muloqot va milliy pedagogik muloqot

uslublariga transformatsiyasi .......................................................................................................................... 43

Dildora TOSHEVA. Boshlangʻich sinf oʻquvchilarini ekologik tarbiyalashda xalq ogʻzaki ijodining oʻrni va

pedagogik ahamiyati ...................................................................................................................................... 49

Наргиз ДЖУМАЕВА. Шахсни миллий қадриятлар асосида тарбиялаш масалалари ............................. 54

Jahongir SHODIEV. Socio-political life and the development of science in the period of Umar Khayam .... 57 Muattar ABDULLAXOʻJAYEVA. Malaka oshirish tizimida maktab oʻqituvchilarining axborot

kommunikatsiya texnologiyalari boʻyicha kompetentligini rivojlantirish ...................................................... 61 Гулноз ТОШОВА. Баркамол шахсни тарбиялашда дидактик лойиҳанинг ўрни .................................... 64 Бахтиёр АДИЗОВ, Анвар НУСРАТОВ. Абдуллахон II даврида Бухоро хонлигида ижтимоий-маданий

ҳаёт ва педагогик фикр  ривожи .................................................................................................................. 67

Madamin ASLONOV. “Buxoro maorif uyi”ning ma’naviy-madaniyatini rivojlanishidagi oʻrni ................... 71

Розанна АБДУЛЛАЕВА. Принципы обучения русской медицинской терминологии посредством

сетевых технологий ...................................................................................................................................... 74

Ширинбой ОЛИМОВ. Алишер Навоийнинг педагогик мероси ва уни ўрганиш йўналишлари ............ 80

Зайниддин БОЗОРОВ. Фуқаролик маданиятини ривожлантиришда таълим интеграциясининг

аҳамияти ........................................................................................................................................................ 84

Бахшулло УМАРОВ. Ижтимоий фанларни ўқитиш жараёнида талабаларда ватан тараққиёти ғоясини

шакллантириш .............................................................................................................................................. 91

Малика УМЕДЖАНОВА. Талабаларни миллий қадриятлар асосида оилавий ҳаётга тайёрлаш

педагогик муаммо сифатида ........................................................................................................................ 95

Шокир ДОНИЁРОВ. Ўқувчилар жамоаси билан ишлашда бошқарув услубларидан фойдаланиш

имкониятлари ............................................................................................................................................... 99

Жаҳонгир РАМАЗОНОВ. Ўзини-ўзи идора қилиш ижтимоий-психологик феномен сифатида ......... 103

MAKTABGACHA VA BOSHLANGʻICH TA’LIM ....................................................................... 107

Алижон ҲАМРОЕВ. Бошланғич синф она тили таълимида ўқувчиларнинг ижодий фаолиятини

лойиҳалаштириш методик муаммо сифатида .......................................................................................... 107

Maftuna HAMROYEVA, Mohinur QUVONDIQOVA. Boshlangʻich ta’limda innovatsion yondashuv ..... 114 Юлдуз ПЎЛОТОВА. Компетенциявий ёндашув асосида ўқиш дарсларини ташкил этиш     

методикаси .................................................................................................................................................. 117

Шахноза НИГМАТУЛЛАЕВА, Болта ХОДЖАЕВ. Воспитание навыков и привычек гражданской

культуры у детей дошкольного возраста .................................................................................................. 129

Oʻgʻiljon OLLOQOVA. Ona tili ta’limida intensiv ta’lim texnologiyalarini qoʻllashning nazariy metodologik asoslari ......................................................................................................................................................... 134

FILOLOGIYA VA TILLARNI OʻRGANISH ................................................................................. 138

Нигина ҲОЖИЕВА. Анор лексемасига доир баъзи мулоҳазалар .......................................................... 138

Озода ЯДГАРОВА. Бўлажак инглиз тили ўқитувчиларини тайёрлаш жараёнида педагогик ва

психологик билимлар интеграциясининг аҳамияти ................................................................................ 141

                                                                                                                         5

                                                                                 1 (77) 2021                                        PEDAGOGIK MAHORAT

Бахтиёр АДИЗОВ

Бухоро давлат университети профессори, педагогика фанлари доктори

 

Анвар НУСРАТОВ

Бухоро давлат университети таянч докторанти

 

АБДУЛЛАХОН II ДАВРИДА БУХОРО ХОНЛИГИДА ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ

ҲАЁТ ВА ПЕДАГОГИК ФИКР  РИВОЖИ

 

Ушбу мақолада XVI аср Бухоро хонлигида ижтимоий-сиёсий ҳаёт ва педагогик тафаккур тараққиёти ривожида алаҳида ўрин тутган шайбоний ҳукмдорлардан бири Абдуллахон II томонидан илм-фан, санъат, маданият, таълим ва бошқа соҳаларда кўрсатган хизматлари хусусида бир қанча тарихий маълумотлар келтириб ўтилган. Шунингдек, ўша даврда маълум ва машҳур бўлган қатор олим, шоир, рассом, наққош, мударрислар ва бошқа илм фан намояндалари, уларнинг қилган ишлари ва ёзган асарлари, унда ёритилган ўша давр муҳити тўғрисидаги қимматли маълумотлар келтириб ўтилган. 

Калит сўзлар: Абдулланома, Мовароуннаҳр, мадраса, мударрис, тафаккур, Бухоро хонлиги, маданият, салоҳият, дунёқараш.

В данной статье приводятся исторические сведения о заслугах  Абдуллахана II, одного из шейбанийских правителей, сыгравшего важную роль в развитии общественно-политической жизни и педагогической мысли в Бухарском ханстве XVI века: в области науки, искусства, культуры, образования и других сферах. Он также перечисляет ряд известных  в то время ученых, поэтов, художников:  Накшбанди, муджтахидов и других деятелей науки; их работы и сочинения, а также ценные сведения  о  том времени. 

Ключевые слова: Абдуллахан II, Мавераннахр, медресе, мударрис, тафаккур, Бухарское ханство, культура, потенциал, мировоззрение.

In this article, a number of historical information about the services rendered in science, art, culture, education and other fields have been mentioned by Abdullakhan II, one of the sheybani rulers who took place in Alahi in the development of social-political life and pedagogical thought in the Khanate of Bukhara in the XVI century. Also, a number of scientists, poets, artists, illustrators, scientists and other figures of science, their works and works written by in that period were known and popular, valuable information about the environment of that period was mentioned in it. 

Key words: Abdullanoma, Movarounnahr, madrasa, Mudarris, contemplation, Bukhara Khanate, culture, potential, worldview.

 

“Буюк аждодларимизнинг бетакрор ва ноёб илмий-маънавий мероси биз учун доимий ҳаракатдаги ҳаётий дастурга айланиши керак. Бу ўлмас мерос ҳамиша ёдимизда бўлиб, бизга доимо куч-қувват ва илҳом бағишлаши лозим. Авваламбор, миллий таълим тизимини ана шундай руҳ билан суғоришимиз керак”.

Ш.Мирзиёев

Кириш. XVI аср Бухоро хонлигидаги ижтимоий-маданий ҳаёт ва унинг таълим тизими ҳамда педагогик фикрлар ривожида улкан хизматлари билан таъсир кўрсатган шайбоний ҳукмдорлардан бири Абдулла ибн Искандархон ибн Жонибек султон ибн Хожа Муҳаммад ибн Абулхайрхон (1534; (Абдуллахон II) алоҳида ўринга эга. Абдуллахон II ёшлигидан теран ақл-идрок соҳиби, илмли, жасур ва шижоатли киши бўлганлиги боис кўплаб ўзбек қабилалари орасида ўзига хос ҳурмат-эътибор қозона олган. У барча қабилаларни ягона байроқ остида бирлаштириб, Мовороуннаҳрни қайта асл ҳолидаги йирик империяга айлантира олди. У энг обрўли ўнта ўзбек қабиласи - ширин, қўшчи, ўтарчи, кенагас, юз, жалойир, можор, қипчоқ, минг, баҳрин, жўйбор шайхлари ҳамда мусулмон руҳонийларининг бошқа эътиборли ва қудратли вакилларининг ҳимояси ва қўллаб-қувватлашига сазовор бўлади. 

PEDAGOGIK MAHORAT                          1 (77) 2021

Асосий қисм. Абдуллахон II га бағишланган Ҳофиз Таниш Бухорийнинг “Абдулланома” номли асарида мамлакатда нотинчлик феодал урушлар натижасида оддий халқ аҳволининг оғирлиги, ҳамма ёқда илмсиз, зўравон амир ва бекларнинг кўпайиб кетганлигидан нотинч бир жамият пайдо бўлиб, халқ ҳаётида хотиржамликнинг йўқолганлигини, унинг натижасида ожизлик ва муҳтожликка дучор бўлган инсонлар тақдирида охири ўзгаришлар даври бошлангани, Абдуллахоннинг тахт тепасига келган онларидаёқ бундай тартибсизлик ва адолатсизликка тўла барҳам бериб, бутун мамлакакатда тинчлик ўрнатганлиги баён қилинади. Шунингдек, хоннинг халқ дарди ва ташвишларини билиб тезкор ислоҳотлар ўтқазганини, қисқа муддатда мамлакатда ижтимоийиқтисодий ва маданий ҳаёт тубдан яхшиланганлигини келтиради. Халқ эса буни адолат ҳимоячиси, халқпарвар ҳукмдорнинг келишини истаб қилган дуоларининг ижобати деб қабул қилганлигини келтириб ўтади. Абдуллохон II бутун мамлакатда истиқомат қилувчи кўплаб, халқларни ягона мақсад йўлида бирлашиб, тинч ва осуда ҳаёт кечиришларини истайди. Бу йўлда жонбозлик кўрсатган бир қатор маърифатли кишилар ҳамда илм-фан намоёндаларининг фикрлари билан яқиндан қизиқиб, уларни ўзининг ҳукмдорлик дастури ва амалига айлантиради. Мисол учун “Абдулланома” асарида, Абдуллохон II нинг жангавор юришларидан бирида “Шобирғон” вилоятини куч билан босиб олиш учун жазм қилиб, урушни нима сабаб тўхтатганлигига муаллиф урғу беради. Унга шу вилоят султони Динмуҳаммад султон ўзи қилган гуноҳларининг кечиримини сўраш учун Кубравия тариқатининг йўлбошчилари Муҳаммад Амин Зоҳид ҳамда Хожа Муҳаммад Хабушонийларни элчи сифатида юборади. Улар Абдуллохон II қабулида бўлиб, Динмуҳаммад султоннинг инсофга келиб қолганлиги, бундан кейин раийят хизматида бўлиб, нафс ҳавоси гирдобидан қутилишга азм қилганлигини билдирганлигидан сўнг, хон маърифат аҳли узрларини қабул қилиб, шундай дейди:

“Бизнинг бу вилоятга келишимизга сабаб фақат огоҳлантириш, мамлакатни (олиш) қасдида эмас. Ҳаммага аниқ ва муқаррарки, қачон жиноятчи ва гуноҳ аҳиллари узр қўлларини тавба этагига суртсалар уларнинг тавбаларини қабул қилиш ва қилмишларини кечириш бизнинг ёқимли одатимиздир” [2] - деб жавоб беради. Ҳатто тарбияланган султонни тақдирлаб элчилар билан совғасаломлар юборади. Бундан кўриниб турибдики, Абдуллохон II инсонпарварликка тўла риоя қилган. Доим қилган тадбирлари ва қарорларида адолатли, инсофли ва кечиримли бўлишдек муҳим инсоний хусусиятларга амал килади. Ўрни келганда, ҳатто, душманга ҳам илтифот кўрсатиш орқали бирдамликда яшаш ғоясини илгари суради. Бир сўз билан айтганда, Абдуллохон II XVI аср Бухоро хонлиги маъданий ҳаёти равнақи учун улкан ислоҳотлар қила олган ҳукмдор сифатида тарихда ном қолдирди. Шундай қилиб, XVI асрга келиб айрим шайбоний ҳукмдорларнинг ўзлари қатор илм соҳаларини мукаммал ўзлаштириб, илмий-адабий муҳит тарафдори бўлишган. Бу эса ўз-ўзидан ўша давр илм-фаннинг кўплаб йўналишлари ривож топишида ўзига хос туртки бўлган. Чунончи, Шайбонийхон, Убайдуллахон, Рустам Султон, Абдулазизхон ҳамда Жахонгир Султонлар турли адабий тахаллусда ўзбек ва форс тилларида гўзал шеърлар битиб, кўплаб девонлар тузишга муваффақ бўлишганлиги боис, бу ҳукмдорлар тарихда шоир сифатида ном қолдирди. Абдулатифхон ҳамда Абдуллахон I лар астраномия, мусиқашунослик илми ва созандалик билан шуғулланишган бўлса, Абдуллахон II Қуръони Каримни тавсир қилишда ва ҳадису шарифларни талқин ва таҳлил қилишда ўз замонасининг дунёвий ва диний илмлар билан шуғулланувчи олимлар таҳсинига сазовор бўлишган. Уларнинг деярли барчалари исломнинг сунний мазҳабида бўлиб, Нақшбандия таълимотига бутун умр амал қилганлиги кўплаб тарихий манбаларда келтириб ўтилади. Абдуллахон II ҳукмронлик йилларида мамлакат ҳудуди аввалгидан ҳам йириклашиб, у Амир Темур давридаги Мавороуннаҳр империясини эслатади. Энг аввало, унинг ҳукмронлик фаолияти мамлакат сиёсий ҳаётида фаол ташқи сиёсат билан намоён бўлади. Бу даврда Бухоро хонлиги, Россия Туркия, Хитой, Ҳиндистон, Эрон, ва бошқа феодал давлатлар билан кенг иқтисодий, савдо ҳамда дипломатик алоқаларни олиб борган. 

Мисол учун Абдуллахон II элчилари 1583 йил Москвадан ўқ-дори, ов қушлари, мато олиб келганлар. Бундай элчилик 1589, 1595 йиллар ҳам қайтарилган. Абдуллахон II нинг мамлакат ички сиёсатидаги давлат бошқарув тизимини мустаҳкамлаш, айниқса, пул ислоҳоти ўтказиш йўлидаги фаолияти натижалари кейинги даврларда ҳам сақланиб қолган. У кўплаб турли иншоотлар қурдирган. Ҳозиргача халқ орасида у ёки бу иншоот қурилиши Амир Темур ёки Абдуллахон II га нисбат берилади. Абдуллахон II даврида Бухоро яқинидаги Сумитон (Жўйбор) мавзесида Жўйбор хожаларидан Абу Бакр Саъд (970/971 й. вафот этган) мозори атрофига мадраса, масжид, хонақоҳ ва чорбоғ (1558-1566), Бухорода мадраса (Абдуллахон мадрасаси), ҳаммом, Говкашон, Фатхулла қушбеги, Миракан, Хожа Муҳаммад Порсо, янги Чорсу (1569-1570), тим (Абдуллахон тими), Кармана яқинида Зарафшон дарёси устига кўприк (1582) ва бошқа бир қатор иншоотлар қурилди. Бундай иншоотлар ва карвонсаройлар Самарқанд, Тошкент, Балх ва бошқа шаҳарларда ҳам қурилган 1 (77) 2021           PEDAGOGIK MAHORAT

(мисол учун, Абдуллахон II нинг нуфузли амири Қулбобо Кўкалдош шарафига Тошкентда қурилган Кўкалдош мадрасаси ва бошқа). Карвон йўлларида сардобалар, работлар, каналлар, сув омборлари (Абдуллахон банди), кўприклар (масалан, Сурхондарёда халқ орасида Искандар кўприги номи билан машҳур бўлган Ғишткўприк ва бошқалар), чорбоғлар бунёд этилган [6]. Унинг даврида бутун хонлик миқёсида жадал шаҳарсозлик, қурилиш ва бунёдкорлик ишлари олиб борилди. Абдуллахон II томонидан ташкил этилган кутубхона ўз даврининг энг йирик китоб хазиналаридан бири ҳисобланган. Ҳасанхожа Нисорийнинг “Музаккири аҳбоб” номли тазкирасида Эрондан келган усталарнинг кутубхонадаги фаолияти тўғрисида тўхталиб ўтади. Муаллифнинг айтишича кутубхонада 3 нафар китобдор раҳбарлик қилган. Булар Мир Ҳусайн ал-Ҳусайний ан-Насафий, Мавлоно Абдуллох ал-Мунший ва Султон Мироқ ал- Мунший бўлиб, уларнинг қўл остида 3 сураткаш ва 9 уста ишлаганлиги, кутубхонада хаттотлик иши ҳам олиб борилган ва сураткашлар томонидан китобларга зарҳал билан безак берилиб, турли миниатюралар тасвирланган. Абдуллахон II даврида Бухоро хонлиги мамлакатнинг илм-фан марказлари бўлмиш Бухоро ва Самарқанд мактаб ва мадрасаларида, Қуръони Карим, фиқҳ, тасаввуф, ҳафтияк, ислом тарихи, ҳандаса, фалакиёт, риёзиёт, илоҳиёт, араб граматикаси, шунингдек, бошқа бир қатор диний ва дунёвий фанлар чуқур ўргатилган. Ҳофиз Таниш Бухорий ўзининг “Абдулланома” асарида қуйдагича ёзади:

(Абдуллахон II мадрасасида) “Унинг мадрасасида машҳур олим ва фозиллардан бири муаллимлик маснадида ўлтириб, зарурий диний илмларни ўқитарди ҳамда (мадрасага берилган) вақфлардан тўла ҳиссадор эди. У жойда ўқувчилар ҳам яхши маош билан таъминланиб, ҳамиша хотиржамлик билан мутолаа қилишга киришардилар” [2]. Бу ерда дарс берган мударрислар шунчаки дарс берувчи кишилар эмас, балки улар шоир, нотиқ, тарихнавис ва кўплаб соҳалар билимдони хам бўлишган. Мисол учун Ҳасанхожа Нисорийнинг “Музаккири Аҳбоб” (“Дўстлар ёдномаси”) асарида (Абдуллахон II га бағишлайди) Самарқанд ва Бухорода яшаб ижод қилган 250 дан ортиқ замонасининг машҳур ижодкорлари ҳақида қимматли ва ноёб маълумотларни келтириб, уларнинг ичида маҳоратли мударрислардан Камолиддин Иброхим Ширвонийни фозиллар йўлбошчиси сифатида тарифлаб, бир қанча вақт Бухоро мадрасаларида мударрислик қилиб Самарқанддаги машҳур олим ва фозиллар ҳурматига сазовор бўлганлиги, у дарс берган шогирдларининг барчаси мавлонолик мақомига эришганлигини баён қилади. Бундан ташқари Мавлоно Ширвоний сўз санъати ва ижодий фаолиятда тенгсиз ва машҳур бўлганлиги келтирилади. Бу даврга келиб шоир, адиб ва илоҳиётчилардан Нисорий, Мутрибий, Муҳаммад Дарвиш охунд, Мушфиқий, Низом, Зоминий, мулла Амир, Муҳаммад Алти Зоҳид, қози Поёнда табиблардан Ҳофиз Камол Турбатий, Мавлони Абул Ҳаким, Мир табиблар ва бошқалар турли илмий соҳаларда баракали ижод қилишган. Абдуллахон II давлат бошқарувида, илм-фан, ҳарбий стратегия ҳамда бунёдкорлик соҳаларида темурий ҳукмдорлар, хусусан, соҳибқирон Амир Темур фаолияти уни доим илҳомлантирганлиги қатор тадқиқодларда маълум бўлади.

Муҳокамалар ва натижалар. XVI аср Бухоро хонлиги маданиятининг асосчиларидан бири Абдуллахон II мамлакат бўйлаб қилган сафарларидан бирида, Қорағанда вилояти ғарбидаги, (Ҳозирги Қозоғистон) улуғ тоғга етиб боргач, тоғ тепасида қурилган минорадаги битикка ёзилган қуйидаги сўзларга кўзи тушади: “Тарих етти юз тўқсон учунчи қўй йили, ёзнинг ора ойи Туроннинг султони Темурбек икки юз минг шерик била Тўхтамишхон юртига интиқом учун юрди. Бу ерга етиб белги бўлсин деб бу минорани қурдирди. Тангри нусрат бергай иншооллоҳ. Тангри эл кишига рахмат қилғай. Бизни дуо билан ёд қилғай”. Мазкур битиклар Амир Темурнинг Тўхтамишхонга қарши юриши чоғида тоғ устида қурдирган минорасида харсанг тошга ўйдириб ёздирган хотира сўзлари эди. Абдуллохон II шу ернинг ўзида Буюк соҳибқирон ҳақига дуолар ўқиттириб, ундан илҳомланади ва ўзи ҳам Қарши томонга ўхшаш минора қурдириб, “Кимки бу манзилга қадам қўйса, хайрли дуо ила бизни ёд айласин” [5] сўзларини ўйдириб ёздиради. Кўплаб тарихий маълумотларга кўра Амир Темур томонидан қурилиши бошланган, аммо битмай қолган бир қанча бинолар, мақбаралар, масжид ва мадрасалар, хонақоҳ ва маиший иншоотлар, айнан, Абдуллохон II томонидан тиклаб, таъмирланган. Жумладан, тасаввуф пирларидан Аҳмад Яссавий мақбарисининг қурулиши соҳибқирон Амир Темур даврида бошланиб, уни ниҳоясига етқазиш Абдуллохон II га насиб қилган. Шунга ўхшаш тарихий мисолларни яна кўплаб келтириш мумкин. Бошқа шайбонийлардан фарқли ўлароқ, Абдуллохон II даврига келиб адабиёт, поезия, тасвирий санъат, хатоттлик, нотиқлик, тарихнавислик соҳалари жуда яхши равнақ топди. 

Ҳофиз Таниш Бухорий айтишича “Ул ҳазрат (Абдуллахон) замонида (ва) шу кунларда (яъни) ҳижрий тўққиз юз тўқсон учинчи йилда унинг ободончилиги кундан–кунга ортмоқда. Одамлар ўз подшоларининг динида бўладилар (мақолининг) тақозосича, аркони давлатдан ҳар бири (Бухорода) ул ҳазратга (Абдуллахонга) мувофиқ (қилиб) кўп олий бинолар: масжидлар, работ ва кўприклар PEDAGOGIK MAHORAT    1 (77) 2021

ҳамда ҳовузлар бино қилдилар. Олимлар, зоҳидлар, тақводорлар ва диёнатлиларнинг маошлари учун экинзорлар ва обод жойларни вақф қилдилар. Бухоронинг қайси тарафига борманг, ҳар қандай саҳро (ё) чўлда бирор мусофир тунаб қоладиган бўлса, (у) ташқарида қоладиган жой топмайсиз” [2] дея тарифлайди. XVI аср таскирачилик йўналишининг машҳур намояндаси Ҳасанхожа Нисорий Бухоро хонлиги маданий ҳаёти ҳақида шундай ёзади: “Бухоро шаҳарлар рашкини келтирувчи ва Эрам боғидан ҳам яхшироқ бир жойга йиғилган, дин улуғларининг қибласи ва ер юзи фозиллари йиғингоҳига айлангандир”. 

Хулоса. Юқорида келтирилган фикр ва мулоҳазалардан келиб чиқиб, энг аввало, шайбонийлар давлатининг юксак ривожланган илмий–педагогик муҳитини янада ёрқинроқ англаш, XVI – XVII асрлар маданий тараққиёти учун муҳим роль ўйнаган шайбоний ҳукмдорларнинг ҳаёти ва ижодий фаолияти уларнинг давр маънавий ҳаёти ва педагогик фикрлар ривожида қўшган ҳиссаси салмоқли аҳамият касб этади. Зеъро, XVI – XVII асрларда илм-фан, маданият адабиёт ва санъат юксак ривожланган меъморчилик соҳаларида ҳамда дунёвий ва диний илмларнинг бирдек ривожланишида сулола вакилларининг таъсири алоҳида аҳамият касб этади. Бу эса Абдуллахон II каби  тарихимиз саҳифаларида ўчмас из қолдирган маданият ҳомийларини алоҳида бир бутун тадқиқот тарзида ўрганиш муҳимлигини англатади.

 

Адабиётлар

 

1.    Ҳасанхожа Нисорий. Музаккир ал-аҳбоб (Дўстлар ёдномаси). Форс тилидан Исмоил Бекжон тарж. -Т.: “Абдулла Қодирий”, 1993. 

2.    ХофизТаниш Бухорий. Абдулланома. Том-1. С. Мирзаев.тарж. -Т.: “Шарқ”, 1994. 

3.    Валихужаев Б. Ўзбек адабиётшунослиги тарихи. -Т., 1993.

4.    Херман Вамбери. Бухоро ёхуд Мовароуннаҳр тарихи. -Т.: “Ўқитувчи”, 1993. 4. Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. Выдающиеся памятники архитектури Узбекитана. -Т., 1958.

5.    Шамсутдинов Р., Каримов Ш. Ватан тарихи (XVI-XX аср бошлари) иккинчи китоб.

6.    Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 1-том. -Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси”, 2000. -32 б.

Интернет маълумотлари:

1.  www. Histori uz.

2.  www. wostlit. narod.ru

3.  www. tarih. uz.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PEDAGOGIK MAHORAT

1 (77) 2021

Buxoro davlat universiteti muassisligidagi

“PEDAGOGIK MAHORAT” 

ilmiy-nazariy va metodik jurnali  barcha ta’lim muassasalarini  hamkorlikka chorlaydi. 

 

Pedagoglarning sevimli nashriga aylanib ulgurgan “Pedagogik mahorat” jurnali maktab, kollej, institut va universitet pedagogik jamoasiga muhim qoʻllanma sifatida xizmat qilishi shubhasiz.

 

 

 

Mualliflar uchun eslatib oʻtamiz,  maqola qoʻlyozmalari universitet  tahririy-nashriyot boʻlimida qabul qilinadi. 

 

Manzilimiz: Buxoro shahri, M.Iqbol koʻchasi 11-uy

Buxoro davlat universiteti, 1-bino 2-qavat, 208-xona

 

Tahririyat rekvizitlari: 

Moliya vazirligi gʻaznachiligi

23402000000100001010

MB BB XKKM  Toshkent sh. MFO 00014  INN 201504275

BuxDU 400110860064017950100079002 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pedagogik mahorat: rivojlanamiz va rivojlantiramiz!

 

                                                 

                                                                            Buxoro davlat universiteti nashri  sahifalandi. Chop etish siJurnal tahririyat kompyuterida fati uchun                          

                      PEDAGOGIK                                                           

MAHORAT Jurnal oliy oʻquv yurtlarining professor-              bosmaxona javobgar.                            oʻqituvchilari, ilmiy tadqiqotchilar, ilmiy                                xodimlar, magistrantlar, talabalar, akademik        Bosishga ruxsat etildi 05.04.2021  

             Ilmiy-nazariy va metodik         litsey va kasb-hunar kollejlari hamda maktab              Bosmaxonaga topshirish vaqti                       

                             jurnal                             oʻqituvchilari, shuningdek, keng ommaga                             08.04.2021

          moʻljallangan.        Qogʻoz bichimi: 60x84. 1/8    2021-yil 1-son (77)                              Tezkor bosma usulda bosildi.

          Jurnalda nazariy, ilmiy-metodik,          Shartli bosma tabogʻi – 20,6                  muammoli maqolalar, fan va texnikaga oid   Adadi – 100 nusxa                 yangiliklar, turli xabarlar chop etiladi. Buyurtma №90.

2001-yil iyul oyidan                        Bahosi kelishilgan narxda. chiqa boshlagan.                       

                                                                                       Nashr uchun mas’ul:                                “Sadriddin Salim Buxoriy”

                                                                                       Alijon HAMROYEV.                                            MCHJ

OBUNA INDEKSI:     Musahhih: Muhiddin BAFAYEV.      bosmaxonasida chop etildi.  3070        Мuharrir: Oʻgʻiljon Olloqova                Bosmaxona manzili: Buxoro shahri M.Iqbol koʻchasi 11-uy.

 

262