Ата-аналар балалардың оқуына қалай көмектесе алады?
Баланың үлгерімін арттыруға байланысты бірнеше кеңестер.
Баланың жұмыс істейтін үстелі қолайлы болсын. Жұмыс үстелінде баланың көңілін алданыдаратын артық зат болмауы қажет. Көбінесе балаларға үй тапсырмасын жарық және қолайлы үстел болғандықтан ас бөлмесінде істеуге тура келеді. Міне сондықтан, баланың өз бөлмесінде балаға қолайлы бұрыш жасап беру қажет, ол жер кітап, қалам, қарындаштарын қоюға келетіндей кең болуы қажет, оқулықтары мен сөздіктері оңай алынатын және жақын жерде болғаны жөн.
Сонымен қатар балада қағаз, дәптер және жазба жадықтары жеткілікті болуына көп көңіл бөлу керек. Бірақ, бұл заттарды алуды баланың өзіне жүктеу қажет, бұл баланың жауапкершілігі мен дербестігін арттырады.
Теледидарды сөңдіріп қойыңыз. Үй тапсырмаларын орындаған уақытта теледидарды қосуға болмайды деген қағиданы ұстаныңыз. Теледидар баланың сабақ оқуына кедергі келтіреді. Теледидар көруге отырдын ба, басқа заттарға ешқандай уақытын қалмайды. Егер онда қызықты бағдарлама көрсетіліп жатса, онда оны әрқашанда видеоға жазып алуға болады.
Радио мен музыкамен не істеу керек. Кейбір музыкалық шығармалар (ауыр рокты қоспағанда) материалды тез қабылдауға көмектесетіндігі дәлелденген болатын, сондықтан сүйікті радиостанция бөгет етпей керісінше үй тапсырмасын орындауға көмектессе, онда балаға музыка тыңдауғарұқсат берген жөн.
Жүйелілік – маңызды фактор. Егер сіздердің кешкі астарыңыз бен түстіктеріңіз бір уақытта болса жақсы болар еді. Балада нақты бағдар қалыптасады, ол барлық сабақты кешкі асқа дейін немесе кешкі астан кейін орындайтын дағдыға ие болады. Балаға дем беру үшін үй жұмысының әр бөлігін орындаған сайын баланы қолдап отыруды ұмытпау керек.
Көрнекілік. Үлкен күнтізбе сатып алыңыз немес өзіңіз қолдан істеп беріңіз, ол күнтізбеге оқудағы маңызды оқиғалар туралы, тоқсанның аяғына дейін қанша уақыт қалғандығы туралы, емтихандардың уақыты туралы ескертпелерді белгіп отырған жөн. Бұл балаға көрініп тұрған ескерту ретінде қызмет етеді, балада әлі ұзақ уақыт бар емтиханға дейін бұдан кейін де дайындалуға болады деген жалған сезім қалыптасады. Бірақ кейін деген тезірек бола қоймайды, және барлық затты соңғы сәтте істеуге тура келеді.
Баланы оқуға үйретіңіз. Балаға тек үй тапсырмаларын орындау білімділікті қамтамасыз етпейтіндігін түсіндіріңіз. Балаға үй тапсырмасын нәтижелі орындау үшін нені білу қажеттігін көрсетіңіз:
- әңгіме бөліктерін немесе параграфтарды оқығанда ескерпелер жасап отыру керектігін;
- бастапқы пікірге дейін материалды қысуды үйрену;
- кестелер мен сызбаларды пайдалануды үйрену;
- оқыған мәтінді өз сөзімен жеткізе білуді үйрену;
- маңызды күндерді, формулаларды, сөздердә және т.б. маңызды заттарды тез қайталау үшін карточкалар істеуді үйрету;
- сонымен қатар бала мұғалімнің сөзін сөзбе сөз жазып алмауы керек, тек қана маңызды ойлар мен деректерді жазып үйренуі керек. Сіз осы мәселе бойынша үйде шағын лекция оқып баланы шынықтыруыңызға болады.
Балаға тест алдында қобалжымауды үйрету. Ең басты балаға бақылау болатын күннің алдында, түнде бақылауға дайындалмай, жақсылап ұйқысын қандыру керектігін есте ұстау қажет. Бақылауға артық қалам, қарындаш және қағаз алып барсаңыз өте жақсы болады. Бала қобалжитын болса, бірнеше рет терең дем алу керектігін түсіндіріңіз.
Үй тапсырмасын орындаған уақытта баланың жағдайын бақылап отырыңыз. Егер бала шаршаса, тапсырманың ұзақ және қиын болуына өкпелі болса, және бұл бірнеше рет қайталанса, мүмкін балаға бүгінгі күнге жеткілікті деп үзіліс беру қажет болар. Менің ойымша, мұғалімге неге үй жұмысы істелмегендігін әрқашанда түсіндіруге болады деп ойлаймын.
Ата-аналар балаларға үй тапсырмасын орындауға көмектесу керек па? Әр түрлі жағдайда әр қилы істеу керек. Ата-аналар балаларға сөйлемдерді немесе сөздерді айта отырып сөзді дұрыс жазуға үйретуге, математикалық қиын тапсырмаларды орындауға көмектесуге болады. Егер тапсырма оңай болса, оны шешуді баланың өзіне қалдырып араласпаған жөн, ал мен тексеруге көмектесейін деп ұсыныс жасау керек. Сондай-ақ баланың өтінішін қуанышпен қабылдау керек. Баланың үй тапсырмасын тексерген кезде немес орындауға көмектескен жағдайда балаға жағымды түсініктер жасау қажет. Балада тапсырманы дұрыс орындамасам маған ұрсады деген қорқыныш сезім болмауы керек.
Процесті қадағалап отырыңыз. Баладан мектептегі істері туралы сұраңыз, бірақ оған бітпейтін жағымсыз сұрақтар қоюдан аулақ болыңыз. Мысалы мынадай сұрақтар қоюға болады: «Математика сабағынан өткен бақылау жұмысы қалай өтті?», «Тарихтан берген рефераттың жағдайы не болды? Менің көмегім қажет пе?» және т.б. Баланың алған бағасына көңіл аударыңыз, сонымен қатар мұғалімнің ескертпелеріне көңіл аударған дұрыс. Бұның барлығы баланың сол немесе басқа пәндер бойынша істің қалай жүріп жатқандығын көрсетеді. Сіз сонымен қатар мұғаліммен кездесіп сөйлесе аласыз, бірақ оны баланың келісімімен жасаңыз, өйткені балада сіз оның ісіне араласып жатыр деген сезім қалып қою мүмкін (егер сізді мектепке шақырмаған жағдайда). Баланың «ол жаман мұғалім» деген пікіріне құлақ асыңыз, ол сол сабақ балаға қиындық тудыруда дегенді білдіреді, балаға сіздің көмегіңіз қажет.
СІЗ ҚАНДАЙ ТӘРБИЕШІСІЗ?
Француз психологы құрастырған, қыздар мен ұлдардың тәрбие мәселелерінде ата-аналарға түсінуге дұрыс мүмкіндік беретін, бір уақытта ол жаттығу болатын тесті ұсынамыз
20 -сұрақ ұсынамыз, оларға "ия" (яғни осыны мақұлдаумен келісесіз) немесе "жоқ" (сіз басқа пікірді үстайсыз) –деп жауап беру керек.
1. Қыздар ұлдарға қарағанда тіл алғыш.
2. Қыздар табиғатқа жақсы қарайды.
3. Ұлдар қиын жағдайды дұрыс бағалай алады және қисынды ойлайды.
4. Ұлдар ерекшеленуге аса көп тіленеді.
5. Ұлдар математикада көбірек дарынды.
6. Қыздар тұратын атмосферасына көбірек әсерлі болады, ауру, қайғы-қасіретті ауырлау көтереді.
7. Қыздар өз ойларын дұрыс білдіре алады.
8. Ұлдарда –жақсы көз қапері, ал қыздарда — есту.
9. Ұлдар кеністікте жақсы бағытталады.
10. Ұлдар агрессияшыл.
11. Қыздардың белсенділігі азырақ.
12. Қыздар аса көпшіл, достардың кішкене ортасынан көрі, үлкен компанияны артық көреді.
13. Қыздар еркелілеу.
14. Қыздар басқалардың ықпалына тезірек түседі.
15. Ұлдар іскерлірек.
16. Қыздар қорқақтау.
17. Қыздар жиі толымсыз бағалы комплекстен зәбір көреді. 18. Қыздар өз ара бақталаста болмайды.
19. Ұлдарға өзі туралы айту, өз қабілетін көрсетіп шығу аса маңызды.
20. Қыздар бір қалыпты еңбекті жақсы атқарғанда, ұлдардың бейімділігі шағармашылық жұмыста болады.
Жауаптар
1. Балалық шақтың ерте жасында қыздар шынымен де аса тіл алғыш болады.
2. Қыздар өз жаратылысы бойынша, аурулар және әлсіз жануарлар, өсімдіктер туралы ойлауға бейімделген, деп ол жайлы сендіретіндей, әзір ештене белгіленген жоқ. Мүмкін 6—9 жасында болар.
3. Бұл олай емес. Қыздар маңызды міндеттерді (проблемаларды) ұлдардан кем шешпейді.
4. 10—12 жасқа дейін қыздар тезірек дамиды (сондықтан олар кейде өз құрдастарынан бөлінуге, ерекше болуға ұмтылады). Бірақ кейінірек қыздар аса мақсатты, ұлдарға қарағанда болашақ туралы көп ойлайды.
5. Ұлдар математикада өздерін жақсы білдіреді деп саналса да, қыздар мен ұлдар бірдей дарынды, барлығы біздің бағыттауымызға байланысты.
Бірақ біздер бұл ырым-жырымнан арылсақ, ешқандай айырмашылықты байқамаймыз.
6. Керісінше, ұлдар ортаның ықпалына оңай түседі, сондықтан ата-анадан айрылғанда қатты күйзеліске кіреді. Ұлдар ауруға, қайғы-касіретке аса сезімтал. Олар тек сырт көзге ауырмайды деп көрсетеді, себебі ер адам жыламауға тиіс деп, оларды басынан үйретеді.
7. 10—13 жысқа дейін айырмашылық шамалы, сонан соң көп жағдайдарда, ұлдарға қарағанда, қыздар өз ойларын ауызша және жазбаша түрде нақтылау білдіреді.
8. Қыздар және ұлдарда да бұл қабілет өмір бойы бірдей болатынын зерттеулер көрсетеді. Если и есть разница, то только индивидуальная.
9. Жыныстық кемелдену болмағанша айырмашылық жоқ, одан кейін ұлдар кеністікте дұрыс бағытталынады. Жылдар сайын айырмашылық күшееді. Ерекшеліктерді тек ережелер растайды.
10. Ұлдар екі- үш, өте кішкентай жастарында, тұлғалары қалыптаса бастағанда, агрессияшыл болады.
11. Қыздар мен ұлдардың белсендігінде айырмашылық белгіленген жоқ. Тек кішкентай кездерінде ұлдар оны өте ү-шулы және анық білдіреді (мысалы, төбелескенде). Ал сол кезде қыздар, аса шулы емес, бірақ мақсатсыз да емес.
12. Керісінше, қыздар үлкен компания емес, бір немесе екіден аспай дос қызды қалайды. Міне дәл не үшін ұлдар аса ірі топтарға жиналады.Бұл жағдай, олар өскенде де сақталады, сондықтан ұлдар ұжымдық ойындарға аса бейімді.
13. Белгілі бір жасқа дейін қыздар мен ұлдар арасында мұнда айырмашылық жоқ, ұлдар да белгілі кезде еркелеткенді талап етеді.
14. Керісінше, ұлдар кампания пікіріне «нану» -ды тезірек қабылдауға бейімді, оларды тәрбиелегенде мұны міндетті түрде, ескеріңіз. Қыздар әдетте өз пікірін ұстанады.
15. Бұл қасиетте белгілі бір жасқа дейін қыздар мен балаларда айырмашылық жоқ. Кейінірек қыздар аса тапқыр және белсенді болады. Ал жыныстық жетілу кезінде олар жігіттерге жол береді. Мүмкін, саналы түрде болар.
16. Қыздар бәріне көрінетіндей, соншама қорқақ емес. Шынында, олар ұлдардан күшті және батыл болуы, қорқыныштан жеңіл өтуі мүмкін.
17. Ұлдардаң зор емес. Қыздар тұрмыстағы қиын ситуацияларға қатысты дұрыс «қаруланған», тез бейімделеді.
Тәрбиедегі ата- ананың рөлі
Бала тәрбиесі- ата- ана үшін күрделі де жауапты міндет. Жас шыбық иілгіш болса, жас адам да сондай жақсыға да, жаманға да бірдей бейім болатыны баршамызға мәлім. Ата- ананың үйдегі іс- әрекеті балаларының көз алдында өтеді. Сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор.
Бала тәбиесінің алтын қазығы – туған ұясы, өз отынын басындағы ата- ана тәрбиесі, өнегсі. Қазақта “Баланың бас ұстазы- ата – анасы” деген сөз бар. Жас кезінде дұрыс алмаса ,есейе келе тәртібі қиындап, оқу үлгерімі нашарлап кетеді.
Ұлы ғалым, философ Әбу Насыр әл – Фараби “ Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне қауіп әкеледі” – десе, Жан – Жак Руссо “Бала туғанда ақ қағаздай болып таза туды, оның үстіне шимайды қалай салсаң , қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең ол солай тәрбиеленеді” деген екен. Бұдан шығатын түйін, бала тәрбиесіне ең әуелі оның өз ата – анасының еңбекқорлығы, ұстамдылығы ,ақыл – ойы, сана – сезімі, адамгершілігі әсер етпек.
Бала ата – ананың ғана емес, ұлыс пен ұлттың ертеңгісі . Жас ұрпақты жан – жақты жетілген, ақыл – парасатты, ой- өрісі биік азамат етіп тәрбиелеу қоғамымыздың ең өзекті мәселесә. Халықтық педагогикадағы ұрпақ тәрбиесіне келетін болсақ: бұрын қазақ халқының әрбір отбасы өзінің ұрпағын ақылды, ержүрек, жарамды етіп тәрбиелеуді жеке басының жұмысы деп қарамай, ұлтының, Отанының ертеңі, болашағы тұрғысынан өзнің қоғамдық борышы деп қараған. Сондықтан әрбір ата- ана баласын ар – намысты болуға, адамгершілікке , мейірбандыққа, тектілікке, кісілікке, атамекенін сүюге, Отанын қорғауға дайын тұруға баулыған. Үмітті ұрпақ деп қараған баланы баулып тәбиелеуге бір ауыл, бір рулы ел ғана емес, тіпті бір тайпалық ел ақсақалдары мен атқа мінерлері, көсемдері мен шешендері тегіс көңіл бөлетін болған. Оны ата – бабаларымыз қоғамдық орта тәрбиесімен қандай шеберлікпен ұштастырған. Адам болу үшін – ақ жолға бастайтын жеті жетекшісі бар, ал қызға қырық уйден тыю болған.
Қыз- өмірдің қызғалдағы, қыздар – болашақ ана, бақыт- байлық ошағы, адамзаттың өсіп – өркендеп, тәлім- тәрбие алатын қасиетті ұясы. Ал әйел- қасиетті ұяның алтын тірегі отбасының ұйтқысы.
Сәулетті ана болғанда саналы ұрпақ болады. Олар бүгінгі мектеп қабырғасында оқып жүрген қыздар.
Адам болудың парызы тек осы қырық тыйымға ғана шектеліп қалған жоқ. Сонымен қатар ер балаларға да арналған өсиеттер қалдырған. Мысалы,
Атадан ұл туса игі
Ата жолын қуса игі
Өзіне келер ұятты,
Өзі біліп тұрса игі
Қазақ халқы адамның жеті жетекшісі бар деп, ұрпақтарының болашағын жеті ауыз сөзбен түйіндейді.
Олар мыналар:
1. Адамның басшысы- Ақылы 5. Қорғаны- Сабыр
2. Жетекшісі- Талап 6. Қорғаушысы- Мінез
3. Жолаушысы- Ой 7. Сынаушысы – Халлық
4. Жолдасы- Кәсәп
Сондықтан ата- ана, ұстаздар болып жас ұрпаққа жан- жақты тәрбие беруді назарда ұстағанымыз жөн.
Ата-аналар, сіздер үшін
1. Балаға дұрыс тәрбие беру – ата-ананың моральдық қана емес, заң жүзіндегі міндеті.
2. Бала тәрбиесі мәселесінде ата-ана арасында толық келісім болуға тиіс.
3. Баланың бойындағы ізгілік, жақсылық атаулының бәрін, оның үлгілі болуға тырысқан талабын көтермелеп отыру керек.
4. Баланың адал да ізгі адам болып өсуі үшін оған ата-анасы үлгі болуға тиіс.
5. Баланы еңбекке құрметтеу мен сүю рухында жас кезінен тәрбиелеп, оның бойына адамгершілік жєне рухани мєдениеттің негізін, қоғамдағы мінез-құлық дағдыларын дамыту керек.
6. Ересектер балаларды күн сайын сипайылыққа, сергектікке, үлкендерді құрметтеуге, әділдікке өз үлгісімен тәрбиелеп отыруға тиіс.
7. Үйдегі жайлылық пен салауаттылықтың алғы шарттары – тазалық пен тәртіп, сондай-ақ барлық отбасы мүшелерінің тату-тєтті тұруға ұмтылуы.
8. Үй ішіндегі татулыќ күйеуіне де, әйелге де байланысты. Оның бірінші шарты - өзара сенім, құрмет, өзара түсіністік және, әрине сыпайы, әдепті мінез-құлық.
9. Сыпайылық жєне әдептіліктің ережелерін сақтау табиғи, емін-еркін болып, ешбір жағдайда екіжүзділікке, өтірік ұялшақтыққа негізделмеуге тиіс.
10. Тату-тәтті тұру үшін ұстамды болып, өзін-өзі билей білу керек.
Отбасындағы тәрбие міндеттері:
- Баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау, тазалықты қалыптастыру.
-Еңбексүйгіштікке баулу, өзіне-өзі қызмет етуге үйрету.
-Отбасы мүшелерімен дұрыс қарым-қатынас жасауға, үлкенді сыйлауға, кішіге қамқор болуға үйрету.
-Әдебиетке, өнерге, мәдениетке тәрбиелеу.
-Ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу
1.Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
2. Бала тағдырына деген ата-аналық жауапкершілікті қалай түсінесіз?
3. Балаңыздың бойынан қандай қасиеттерді көргіңіз келеді?
4. Балаңыз қандай болып өссе екен дейсіз?
5.Өз тілегіңіз орындалуы үшін қандай тәрбие жасайсыз?
6. Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
7. Балаңызға қажетті қандай газет – журналдар жаздырып аласыз?
8. Балаларыңызбен бірге отырып қазақ халқының ертегілерін оқып талдайсыз ба?
9. Балаңызды еңбекке қалай баулисыз?
10. Отбасыңызда балаларға арналған кітапхана бар ма?
11. Балаңызбен қай тілде сөйлесесіз?
12.Өз отбасыңызда өз ұлтыңызды құрметтейтін қандай игі дәстүрді жалғастырып келесіз?
Ата –анаға кеңес
1. Балаңыз таңғы ұйқыдан оянғанда: “Қайырлы таң!”-деп айтыңыз. Күнді ұрыс-керіссіз, ескертусіз көңілді бастаңыз
2. Балаға ұрысқанда:”Сен солай, ылғи да сүйтесің”,-деп айтпаңыз.”Күнде жақсы болушы еді, бүгін дұрыс істемедің-ау”-, деп айтыңыз.
3.Баламен ұрсысып ажырамаңыз, татуласып, содан кейін жұмысқа барыңыз.
4.Мектептен келгенде:”Қандай баға алдың? Мұғалім ұрысқан жоқ па?” –деп сұрамаңыз. Одан да мектепте не қызықты болды?- деп сұраңыз.
5. Тоқсан аяғында бағасы жаман болса да, мақтайтын сөз табыңыз.
6. Баланы шығарып саларда: “Асықпа, абай бол”-деп есіктен шығарып салыңыз.
7. Келгенде есіктен қарсы алыңыз. Бала өзінің келгеніне ата-анасының қуанышты екенін сезінсін.
8. Бала өзінің отбасы тұратын үйді жақсы көруі үшін, үйге келгенде:”Өз үйің қандай жақсыІ”-деп айтуды ұмытпаңыз.
9. Бала ата-анасынан бір нәрсені өтініп сұрайды. Ата-ана да өтініп сұрау мәдениетін үлгі етіңіз.
10.Баланың көзінше біреуді сынап, сөз етпеңіз. Бүгін көршіңіз туралы сіз айтсаңыз, ертең ол өзіңіз туралы айтады.
Ата-аналарға кеңес
“Ағалағаннан аялаған артық”
Ал тіліңмен арқадан сипағанша, жылмаңдап еркелеп, сөзіңді өткізіп, керегіңді алуды көздегеннен, адамды, жасы үлкен ағаны ардақ тұтып, әспеттегенің – абзал. Сөзбен алдап, сырт айналу – адал азаматтың ісі емес. Жалпы рия, пайдакүнемдік араласқан жерде адалдық та күтпе, әділдік те күтпе. Бұл мақалдың идеясы да осы. Жанашырлық, қайырымды-лық, мейірбандылық қарымта тілейді.
Ұлттық педагогикадан:
- Он бес жасқа дейін құлыңдай жұмса
- 6-7 жастан 13 жасқа дейін ақыл есейеді
- 14 жастан ақыл ересектеніп, 25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
Қанатты сөздер:
Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу түгелдей игі өнегеге саяды. Өзіңіз жақсылап өмір сүрсеңіз, тым құрыса жақсылап өмір сүруге талаптансаңыз, өмірді неғұрлым жақсырақ өткізсеңіз, соғұрлым балаларыңызды жақсы тәрбиелейсіз
Лев Толстой
Ер екеніңді ел қапысыз таниды, ез екеніңді де көзі шалмай қалмайды. Ез болсаң, көзге шыққан сүйелсің. “Жақсы жаман, жасықтан пасық жаман”. Болжыр - болбырлар көпке қырсығын тигізеді, ал еліне жамандық тілейтін арам ниет пасықтар бүкіл қауымға іріткі салады. “Батырды батыр дейді күшін көрген, ұстаны ұста дейді ісін көрген”. Қарапайым айтылса да қалай дәл нұсқайды? Өйткені халық көреген. Халық қазы, халық кемеңгер, халық әділ. Халық сыйлай да біледі, сынай да біледі...
Ұлттық педагогикадан:
- Он бес жастан құрбыдай сыйлас
- 14 жастан ақыл ересектеніп,25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
- 25 жастан 37 жас аралығында ақыл толысады
Қанатты сөздер:
«Ақыл мен жан – мен өзім, тән – менікі,
«Мен» менен «менікінің» мағынасы екі.
«Мен» өлмеске тағдыр жоқ әуел бастан,
«Менікі» өлсе өлсін, оған бекі»
Абай
Ата – аналардың міндеті
• Бала тәрбиесінің негізі ата – анада жатқанын есте шығармау
• .Мектеппен және білім беретін мекемелермен тығыз байланыста болу, баланы сабақтан қалдырмау.
• Балалардың өмірі үшін, оқуы үшін, олардың рухани және қауіпсіз дамуын, адамгершілік жағынан қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдай жасау.
• Баланы оқулықтармен, басқа оқу құралдарымен толық қамтамасыз ету.
• Мектеппен, сынып жетекшілерімен, мұғалімдермен тығыз байланыс жасау керектігін естен шығармау.
• Оқушы мектепке кешігіп қалмау үшін таңертең уақытылы балаларын үйден шығарып салу.
• Жыл мезгілдерінің ауа – райына байланысты киімдерін қадағалау.
• Үйде баланың үй тапсырмасын орындауын қадағалау.
• Көше ережелерін сақтауды еске салып тұру.
Мектепте мәдени шаралар өткізуге, жөндеу жұмыстарына көмектесуге міндетті
Ата-аналарға сауалнама:
Қолыңыздан келе ме:
• кез келген сәтте бар жұмысыңызды тоқтатып, тек баламен айналысу?
• жасына қарамастан, баламен ақылдасып отыру?
• балаға байланысты жіберген кемшілігіңізді өзіне мойындау?
• қателескен болсаңыз, баладан кешірім сұрау?
• баланың қылығы шектен шығып кетсе де сабырлы қалпыңызды сақтап қалу?
• өзіңізді баланың орнына қойып көру?
• бір сәтке болса да өзіңізді қайырымды періште немесе көркем ханзада деп сенуге?
• өзіңізді жақсы жағыңыздан көрсететін, тағлым аларлық бабалық кезіңізден бір оқиғаны айтып беру?
• баланың көңіліне келуі мүмкін ызалы сөздер мен дауыс көтеруден тыйылу?
• бала не істегісі келсе соны істейтін, бірақ сіз ештеңеге араласпайтын бір күнді белгілеу?
• егер балаңыз жолдасын, құрдасын ұрып, итеріп жіберсе, немесе жазықсыз жәбірлесе көңіл аудармай қою?
• баланың тілегі қисынсыз болса көз жасына да, қыңырлығы мен өтінішіне де құлақ аспай қою?
Отбасылық тәрбиенің тоғыз парызы:
• Балаңыз қандай болса, сол күйінде қабылдаңыз. Табиғат баланы өте кірпияз әрі күрделі етіп, баланың тұқым қуалаушы гендік жиынтығында оның тікелей ата-аналары ғана емес, ондаған, жүздеген бабаларының сапалары мен қасиеттерін аралас пайдаланады. Сондықтан да бір отбасында көркем
• Өз қалауыңызға орай оларға ешқашан бұйырып сөйлемеңіз. Баланың өміріне үнемі араласа беру қауіпті. Жоқтан өзгеге баланы діңкелете беру-оны топастандырып жібереді. Ұзамай ол күрделі әрекетті ұсақ-түйектен айыралмай қалады. Сонымен қатар олардың кінәсін кешіре беруге де болмайды, өйткені бала өз кінәсінің жағымсыз салдарын түсінбей кетеді. Балаға қатесіне өкіну, теріс қылығына өзін кінәлі сезіну пайдалы, кейін біріншісін екіншісінен айыра білуге, қателесуден және кінәлі болудан қорықпауға үйренеді.
• Шешімді жалғыз қабылдамаңыз. Шешімді тек ата-аналар арасында келісім болғанда ғана қабылдау керек. әке мен шешенің тең дәрежеде тыйым салу құқығы бар. Мектеп жасына жеткен баланы да отбасы істерін талқылауға қатыстыру керек. Біртіндеп олар отбасылық кеңесте кеңесші ғана емес, шешуші дауыс құқығын да иеленуі керек.
• Ата-аналардың мінез-құлқы-бала тәрбиесіндегі басты фактор. Әсіресе отбасындағы дау-жанжалдың зияны көп: одан балалар үлкендерден гөрі көбірек залал шегеді. Жеке бастың үлгісі –түсіндірудің ең жақсы жолы. Егер әкесі темекі шегетін болса, өсіп келе жатқан балаға темекі тартуға тыйым салу қиын. Егер анасы салақ әрі талғамыз киінетін болса, қыз баланың тап-тйнақтай болып өсуі күмәнді. Бұл туралы Лев Толстой былай деп жазған: «біз өзімізді емес, балаларды тәрбиелейтін болсақ, тәрбие күрделі әрі қиын болып қала береді... Егерде өзгелерді өзің арқылы тәрбиелеу керектігін түсінсең, тәрбиелеу жайлы мәсележойылып, өзің қалай өмір сүруің керек деген сұрақ қана қалады. Егер әке, шеше тамақтану, киінуде қарапайымдылықты сақтап, жұмыс істеп, білімін жетілдіретін болса, балалар да соны жасайды... Тәрбие деген өзің жақсы өмір сүру, яғни жақсы жүріп-тұруға ғана келіп тіреледі, адам тек осынысымен ғана өзгелерге әсер ете алады, өзгелерде, өздеріне қарап өсетін балаларды тәрбиелейді.»
• Не нәрсежайлы да қорықпай сөз етіп, сізге қарсы қитұрқы сұрақ қойғандарға да сеніммен қараңыз. Балалармен әңгімелесіңіз, оларды өз жұмысыңызды, үй жұмыстарын, ақша жайлы, алда тұрған демалыс жайын талқылауға тартыңыз. Дауласыңыз, бірақ оларды құрметтеңіз, балаларға деген көзқарасыңызды өзгертпеңіз. Олардың сіздікінен бөлек болса да ақылды өзіндік көзқарастары, өз сенімдері барына қуаныңыз. өзіңіздің қатеңізді мойындай біліңіз. Отбасы-баланы әлеуметтік өмірге бейімдейтін алғашқы тәжірибе орны.
• Балаларға сыйлық жасауда артық кетуге жол бермеңіз. Көбіне балалар жарнамаға елігіп, қыр соныңыздан қалмай қояды. Ақырында ата-аналар олардың бетін қайтаруды ұмытады, ал бетін қайтарудың пайдасы зор, өйткені керексіз артық нәрседен қажеттіні айыра білуге үйретеді. Артық сыйлық жасау баланы қоғамға қатысты жатыпішерлікке баулиды. Қоғам сыйлық жасамайды-оған адал еңбегіңмен қол жеткізуің қажет. Бұған В.А. Сухомлинский де баса назар аударған болатын.ол бала көзін ашып, есін жиысымен-ақ оған үнемі бірдеңе керек болып тұратынын атап көрсеткен. Қажеттілік-адам өмірінің қозғаушысы. Қажеттіліктен тілек пайда болады. Бала кезінде өзінің тілегін ауыздықтап үйренбеген, оның адамгершілік қажеттілігі мен негізделуін бастап өткермеген бала әлеуметтік сенімсіз болып өседі, ол қоғамдық талаптармен қайшылыққа түседі. Сәби шағынан тұтынушылық бақытқа еркін шомылып өскен бала оқуға ынтасыз болады. Содан кейін одан да қорқынышты қатер-еңбек етуге құлықсыздық бой көрсетеді. Қазіргі кезде адамзат басынан көшіріп жатқан дағдарыс адамдардың өз қажеттіліктерін реттеуге, экологиялық және адамгершілік дағдарысқа алып келетіндерін ауыздықтауға үйренбегендігінен деуге болады.
• Қандай да бір қиындық туа қалса, оны балаға түсіндіріп, бірлесе жеңу керек. Отбасындағы міндеттерді бөлісіп атқарған жөн. Анасы үйдегі қызметші емес екенін бала түсінуі тиіс. Баланы тазалыққа ерте жастан әдеттендірген дұрыс. Үй жинаудың белгілі бір ережелерін жасап, оны барлық отбасы мүшелері қатты сақтауы керек. Күн тәртібі сіз үшін де, балалар үшін де орында, мақсатты болғаны жөн. Егер сіз балалардың белгілі бір сағатта түскі асқа жиналуын талап ететін болсаңыз, олар мұндай тәртіптің тамақ дайындау және тамақтан кейін ыдыс-аяқты жинау жұмысын жеңілдетуге, ең бастысы отбасы мүшелері түгел жиналып, өз ойларын, сезімдерін бөлісу үшін қажет екендігін түсінуі тиіс. Егер сіз балалардан желінбеген тамақ қалдырмауды талап ететін болсаңыз, олар мұның ата-аналар ақшасына сатып алынған азық-түлікті ұқыпты пайдалану арқылы олардың еңбегін құрметтеу екенін ұғынуы тиіс.
• Үйіңіздің есігі ашық болсын. Бала өзін байлаулы сияқты сезінбесін. Үйдің есігін оның достарына ашық болсын. Балаларға сенім білдіру керек, бірақ олар да еркіндікке үйренуі тиіс, бұл оңай нәрсе емес. Балаларға іс-әрекет, достар таңдау еркіндігіне жауапкершілік сезімі қалыптасуына көмектесу керек. Егер отбасында бір-біріне қайырымдылық, құрметтеушілік қарым-қатынас орнаған болса, ата-аналар тыйымға жүгінбей,сыпайы кеңес берумен шектеліп, барлық отбасылық және балалардың істерін бірлесіп талқылайтын жерде балалар ата-аналарынан ештеңені жасырмайды, ал олар балаларын ойсыз әрекеттерден дер кезінде сақтандырып қала алады.
• Дер кезінде шеттей біліңіз. Әрине, балалардың туған ұясын тастап шығуы қашанда мұң шақырады. Бірақ оған кедергі жасамаңыз. Өйткені отбасы міндеттерінің бірі-баланың бойындағы бар жақсылықты анықтап, оны дамыту және қоғам иелігіне ұсыну ғой. Ата-аналарынан дербес тіршілікке бөлініп шыққан бала ешқашан таусылмайтын жаңа өмір циклін бастайды.
Ата-аналар балалардың оқуына қалай көмектесе алады?
Баланың үлгерімін арттыруға байланысты бірнеше кеңестер.
Баланың жұмыс істейтін үстелі қолайлы болсын. Жұмыс үстелінде баланың көңілін алданыдаратын артық зат болмауы қажет. Көбінесе балаларға үй тапсырмасын жарық және қолайлы үстел болғандықтан ас бөлмесінде істеуге тура келеді. Міне сондықтан, баланың өз бөлмесінде балаға қолайлы бұрыш жасап беру қажет, ол жер кітап, қалам, қарындаштарын қоюға келетіндей кең болуы қажет, оқулықтары мен сөздіктері оңай алынатын және жақын жерде болғаны жөн.
Сонымен қатар балада қағаз, дәптер және жазба жадықтары жеткілікті болуына көп көңіл бөлу керек. Бірақ, бұл заттарды алуды баланың өзіне жүктеу қажет, бұл баланың жауапкершілігі мен дербестігін арттырады.
Теледидарды сөңдіріп қойыңыз. Үй тапсырмаларын орындаған уақытта теледидарды қосуға болмайды деген қағиданы ұстаныңыз. Теледидар баланың сабақ оқуына кедергі келтіреді. Теледидар көруге отырдын ба, басқа заттарға ешқандай уақытын қалмайды. Егер онда қызықты бағдарлама көрсетіліп жатса, онда оны әрқашанда видеоға жазып алуға болады.
Радио мен музыкамен не істеу керек. Кейбір музыкалық шығармалар (ауыр рокты қоспағанда) материалды тез қабылдауға көмектесетіндігі дәлелденген болатын, сондықтан сүйікті радиостанция бөгет етпей керісінше үй тапсырмасын орындауға көмектессе, онда балаға музыка тыңдауғарұқсат берген жөн.
Жүйелілік – маңызды фактор. Егер сіздердің кешкі астарыңыз бен түстіктеріңіз бір уақытта болса жақсы болар еді. Балада нақты бағдар қалыптасады, ол барлық сабақты кешкі асқа дейін немесе кешкі астан кейін орындайтын дағдыға ие болады. Балаға дем беру үшін үй жұмысының әр бөлігін орындаған сайын баланы қолдап отыруды ұмытпау керек.
Көрнекілік. Үлкен күнтізбе сатып алыңыз немес өзіңіз қолдан істеп беріңіз, ол күнтізбеге оқудағы маңызды оқиғалар туралы, тоқсанның аяғына дейін қанша уақыт қалғандығы туралы, емтихандардың уақыты туралы ескертпелерді белгіп отырған жөн. Бұл балаға көрініп тұрған ескерту ретінде қызмет етеді, балада әлі ұзақ уақыт бар емтиханға дейін бұдан кейін де дайындалуға болады деген жалған сезім қалыптасады. Бірақ кейін деген тезірек бола қоймайды, және барлық затты соңғы сәтте істеуге тура келеді.
Баланы оқуға үйретіңіз. Балаға тек үй тапсырмаларын орындау білімділікті қамтамасыз етпейтіндігін түсіндіріңіз. Балаға үй тапсырмасын нәтижелі орындау үшін нені білу қажеттігін көрсетіңіз:
- әңгіме бөліктерін немесе параграфтарды оқығанда ескерпелер жасап отыру керектігін;
- бастапқы пікірге дейін материалды қысуды үйрену;
- кестелер мен сызбаларды пайдалануды үйрену;
- оқыған мәтінді өз сөзімен жеткізе білуді үйрену;
- маңызды күндерді, формулаларды, сөздердә және т.б. маңызды заттарды тез қайталау үшін карточкалар істеуді үйрету;
- сонымен қатар бала мұғалімнің сөзін сөзбе сөз жазып алмауы керек, тек қана маңызды ойлар мен деректерді жазып үйренуі керек. Сіз осы мәселе бойынша үйде шағын лекция оқып баланы шынықтыруыңызға болады.
Балаға тест алдында қобалжымауды үйрету. Ең басты балаға бақылау болатын күннің алдында, түнде бақылауға дайындалмай, жақсылап ұйқысын қандыру керектігін есте ұстау қажет. Бақылауға артық қалам, қарындаш және қағаз алып барсаңыз өте жақсы болады. Бала қобалжитын болса, бірнеше рет терең дем алу керектігін түсіндіріңіз.
Үй тапсырмасын орындаған уақытта баланың жағдайын бақылап отырыңыз. Егер бала шаршаса, тапсырманың ұзақ және қиын болуына өкпелі болса, және бұл бірнеше рет қайталанса, мүмкін балаға бүгінгі күнге жеткілікті деп үзіліс беру қажет болар. Менің ойымша, мұғалімге неге үй жұмысы істелмегендігін әрқашанда түсіндіруге болады деп ойлаймын.
Ата-аналар балаларға үй тапсырмасын орындауға көмектесу керек па? Әр түрлі жағдайда әр қилы істеу керек. Ата-аналар балаларға сөйлемдерді немесе сөздерді айта отырып сөзді дұрыс жазуға үйретуге, математикалық қиын тапсырмаларды орындауға көмектесуге болады. Егер тапсырма оңай болса, оны шешуді баланың өзіне қалдырып араласпаған жөн, ал мен тексеруге көмектесейін деп ұсыныс жасау керек. Сондай-ақ баланың өтінішін қуанышпен қабылдау керек. Баланың үй тапсырмасын тексерген кезде немес орындауға көмектескен жағдайда балаға жағымды түсініктер жасау қажет. Балада тапсырманы дұрыс орындамасам маған ұрсады деген қорқыныш сезім болмауы керек.
Процесті қадағалап отырыңыз. Баладан мектептегі істері туралы сұраңыз, бірақ оған бітпейтін жағымсыз сұрақтар қоюдан аулақ болыңыз. Мысалы мынадай сұрақтар қоюға болады: «Математика сабағынан өткен бақылау жұмысы қалай өтті?», «Тарихтан берген рефераттың жағдайы не болды? Менің көмегім қажет пе?» және т.б. Баланың алған бағасына көңіл аударыңыз, сонымен қатар мұғалімнің ескертпелеріне көңіл аударған дұрыс. Бұның барлығы баланың сол немесе басқа пәндер бойынша істің қалай жүріп жатқандығын көрсетеді. Сіз сонымен қатар мұғаліммен кездесіп сөйлесе аласыз, бірақ оны баланың келісімімен жасаңыз, өйткені балада сіз оның ісіне араласып жатыр деген сезім қалып қою мүмкін (егер сізді мектепке шақырмаған жағдайда). Баланың «ол жаман мұғалім» деген пікіріне құлақ асыңыз, ол сол сабақ балаға қиындық тудыруда дегенді білдіреді, балаға сіздің көмегіңіз қажет.
СІЗ ҚАНДАЙ ТӘРБИЕШІСІЗ?
Француз психологы құрастырған, қыздар мен ұлдардың тәрбие мәселелерінде ата-аналарға түсінуге дұрыс мүмкіндік беретін, бір уақытта ол жаттығу болатын тесті ұсынамыз
20 -сұрақ ұсынамыз, оларға "ия" (яғни осыны мақұлдаумен келісесіз) немесе "жоқ" (сіз басқа пікірді үстайсыз) –деп жауап беру керек.
1. Қыздар ұлдарға қарағанда тіл алғыш.
2. Қыздар табиғатқа жақсы қарайды.
3. Ұлдар қиын жағдайды дұрыс бағалай алады және қисынды ойлайды.
4. Ұлдар ерекшеленуге аса көп тіленеді.
5. Ұлдар математикада көбірек дарынды.
6. Қыздар тұратын атмосферасына көбірек әсерлі болады, ауру, қайғы-қасіретті ауырлау көтереді.
7. Қыздар өз ойларын дұрыс білдіре алады.
8. Ұлдарда –жақсы көз қапері, ал қыздарда — есту.
9. Ұлдар кеністікте жақсы бағытталады.
10. Ұлдар агрессияшыл.
11. Қыздардың белсенділігі азырақ.
12. Қыздар аса көпшіл, достардың кішкене ортасынан көрі, үлкен компанияны артық көреді.
13. Қыздар еркелілеу.
14. Қыздар басқалардың ықпалына тезірек түседі.
15. Ұлдар іскерлірек.
16. Қыздар қорқақтау.
17. Қыздар жиі толымсыз бағалы комплекстен зәбір көреді. 18. Қыздар өз ара бақталаста болмайды.
19. Ұлдарға өзі туралы айту, өз қабілетін көрсетіп шығу аса маңызды.
20. Қыздар бір қалыпты еңбекті жақсы атқарғанда, ұлдардың бейімділігі шағармашылық жұмыста болады.
Жауаптар
1. Балалық шақтың ерте жасында қыздар шынымен де аса тіл алғыш болады.
2. Қыздар өз жаратылысы бойынша, аурулар және әлсіз жануарлар, өсімдіктер туралы ойлауға бейімделген, деп ол жайлы сендіретіндей, әзір ештене белгіленген жоқ. Мүмкін 6—9 жасында болар.
3. Бұл олай емес. Қыздар маңызды міндеттерді (проблемаларды) ұлдардан кем шешпейді.
4. 10—12 жасқа дейін қыздар тезірек дамиды (сондықтан олар кейде өз құрдастарынан бөлінуге, ерекше болуға ұмтылады). Бірақ кейінірек қыздар аса мақсатты, ұлдарға қарағанда болашақ туралы көп ойлайды.
5. Ұлдар математикада өздерін жақсы білдіреді деп саналса да, қыздар мен ұлдар бірдей дарынды, барлығы біздің бағыттауымызға байланысты.
Бірақ біздер бұл ырым-жырымнан арылсақ, ешқандай айырмашылықты байқамаймыз.
6. Керісінше, ұлдар ортаның ықпалына оңай түседі, сондықтан ата-анадан айрылғанда қатты күйзеліске кіреді. Ұлдар ауруға, қайғы-касіретке аса сезімтал. Олар тек сырт көзге ауырмайды деп көрсетеді, себебі ер адам жыламауға тиіс деп, оларды басынан үйретеді.
7. 10—13 жысқа дейін айырмашылық шамалы, сонан соң көп жағдайдарда, ұлдарға қарағанда, қыздар өз ойларын ауызша және жазбаша түрде нақтылау білдіреді.
8. Қыздар және ұлдарда да бұл қабілет өмір бойы бірдей болатынын зерттеулер көрсетеді. Если и есть разница, то только индивидуальная.
9. Жыныстық кемелдену болмағанша айырмашылық жоқ, одан кейін ұлдар кеністікте дұрыс бағытталынады. Жылдар сайын айырмашылық күшееді. Ерекшеліктерді тек ережелер растайды.
10. Ұлдар екі- үш, өте кішкентай жастарында, тұлғалары қалыптаса бастағанда, агрессияшыл болады.
11. Қыздар мен ұлдардың белсендігінде айырмашылық белгіленген жоқ. Тек кішкентай кездерінде ұлдар оны өте ү-шулы және анық білдіреді (мысалы, төбелескенде). Ал сол кезде қыздар, аса шулы емес, бірақ мақсатсыз да емес.
12. Керісінше, қыздар үлкен компания емес, бір немесе екіден аспай дос қызды қалайды. Міне дәл не үшін ұлдар аса ірі топтарға жиналады.Бұл жағдай, олар өскенде де сақталады, сондықтан ұлдар ұжымдық ойындарға аса бейімді.
13. Белгілі бір жасқа дейін қыздар мен ұлдар арасында мұнда айырмашылық жоқ, ұлдар да белгілі кезде еркелеткенді талап етеді.
14. Керісінше, ұлдар кампания пікіріне «нану» -ды тезірек қабылдауға бейімді, оларды тәрбиелегенде мұны міндетті түрде, ескеріңіз. Қыздар әдетте өз пікірін ұстанады.
15. Бұл қасиетте белгілі бір жасқа дейін қыздар мен балаларда айырмашылық жоқ. Кейінірек қыздар аса тапқыр және белсенді болады. Ал жыныстық жетілу кезінде олар жігіттерге жол береді. Мүмкін, саналы түрде болар.
16. Қыздар бәріне көрінетіндей, соншама қорқақ емес. Шынында, олар ұлдардан күшті және батыл болуы, қорқыныштан жеңіл өтуі мүмкін.
17. Ұлдардаң зор емес. Қыздар тұрмыстағы қиын ситуацияларға қатысты дұрыс «қаруланған», тез бейімделеді.
Тәрбиедегі ата- ананың рөлі
Бала тәрбиесі- ата- ана үшін күрделі де жауапты міндет. Жас шыбық иілгіш болса, жас адам да сондай жақсыға да, жаманға да бірдей бейім болатыны баршамызға мәлім. Ата- ананың үйдегі іс- әрекеті балаларының көз алдында өтеді. Сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор.
Бала тәбиесінің алтын қазығы – туған ұясы, өз отынын басындағы ата- ана тәрбиесі, өнегсі. Қазақта “Баланың бас ұстазы- ата – анасы” деген сөз бар. Жас кезінде дұрыс алмаса ,есейе келе тәртібі қиындап, оқу үлгерімі нашарлап кетеді.
Ұлы ғалым, философ Әбу Насыр әл – Фараби “ Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне қауіп әкеледі” – десе, Жан – Жак Руссо “Бала туғанда ақ қағаздай болып таза туды, оның үстіне шимайды қалай салсаң , қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең ол солай тәрбиеленеді” деген екен. Бұдан шығатын түйін, бала тәрбиесіне ең әуелі оның өз ата – анасының еңбекқорлығы, ұстамдылығы ,ақыл – ойы, сана – сезімі, адамгершілігі әсер етпек.
Бала ата – ананың ғана емес, ұлыс пен ұлттың ертеңгісі . Жас ұрпақты жан – жақты жетілген, ақыл – парасатты, ой- өрісі биік азамат етіп тәрбиелеу қоғамымыздың ең өзекті мәселесә. Халықтық педагогикадағы ұрпақ тәрбиесіне келетін болсақ: бұрын қазақ халқының әрбір отбасы өзінің ұрпағын ақылды, ержүрек, жарамды етіп тәрбиелеуді жеке басының жұмысы деп қарамай, ұлтының, Отанының ертеңі, болашағы тұрғысынан өзнің қоғамдық борышы деп қараған. Сондықтан әрбір ата- ана баласын ар – намысты болуға, адамгершілікке , мейірбандыққа, тектілікке, кісілікке, атамекенін сүюге, Отанын қорғауға дайын тұруға баулыған. Үмітті ұрпақ деп қараған баланы баулып тәбиелеуге бір ауыл, бір рулы ел ғана емес, тіпті бір тайпалық ел ақсақалдары мен атқа мінерлері, көсемдері мен шешендері тегіс көңіл бөлетін болған. Оны ата – бабаларымыз қоғамдық орта тәрбиесімен қандай шеберлікпен ұштастырған. Адам болу үшін – ақ жолға бастайтын жеті жетекшісі бар, ал қызға қырық уйден тыю болған.
Қыз- өмірдің қызғалдағы, қыздар – болашақ ана, бақыт- байлық ошағы, адамзаттың өсіп – өркендеп, тәлім- тәрбие алатын қасиетті ұясы. Ал әйел- қасиетті ұяның алтын тірегі отбасының ұйтқысы.
Сәулетті ана болғанда саналы ұрпақ болады. Олар бүгінгі мектеп қабырғасында оқып жүрген қыздар.
Адам болудың парызы тек осы қырық тыйымға ғана шектеліп қалған жоқ. Сонымен қатар ер балаларға да арналған өсиеттер қалдырған. Мысалы,
Атадан ұл туса игі
Ата жолын қуса игі
Өзіне келер ұятты,
Өзі біліп тұрса игі
Қазақ халқы адамның жеті жетекшісі бар деп, ұрпақтарының болашағын жеті ауыз сөзбен түйіндейді.
Олар мыналар:
1. Адамның басшысы- Ақылы 5. Қорғаны- Сабыр
2. Жетекшісі- Талап 6. Қорғаушысы- Мінез
3. Жолаушысы- Ой 7. Сынаушысы – Халлық
4. Жолдасы- Кәсәп
Сондықтан ата- ана, ұстаздар болып жас ұрпаққа жан- жақты тәрбие беруді назарда ұстағанымыз жөн.
Ата-аналар, сіздер үшін
1. Балаға дұрыс тәрбие беру – ата-ананың моральдық қана емес, заң жүзіндегі міндеті.
2. Бала тәрбиесі мәселесінде ата-ана арасында толық келісім болуға тиіс.
3. Баланың бойындағы ізгілік, жақсылық атаулының бәрін, оның үлгілі болуға тырысқан талабын көтермелеп отыру керек.
4. Баланың адал да ізгі адам болып өсуі үшін оған ата-анасы үлгі болуға тиіс.
5. Баланы еңбекке құрметтеу мен сүю рухында жас кезінен тәрбиелеп, оның бойына адамгершілік жєне рухани мєдениеттің негізін, қоғамдағы мінез-құлық дағдыларын дамыту керек.
6. Ересектер балаларды күн сайын сипайылыққа, сергектікке, үлкендерді құрметтеуге, әділдікке өз үлгісімен тәрбиелеп отыруға тиіс.
7. Үйдегі жайлылық пен салауаттылықтың алғы шарттары – тазалық пен тәртіп, сондай-ақ барлық отбасы мүшелерінің тату-тєтті тұруға ұмтылуы.
8. Үй ішіндегі татулыќ күйеуіне де, әйелге де байланысты. Оның бірінші шарты - өзара сенім, құрмет, өзара түсіністік және, әрине сыпайы, әдепті мінез-құлық.
9. Сыпайылық жєне әдептіліктің ережелерін сақтау табиғи, емін-еркін болып, ешбір жағдайда екіжүзділікке, өтірік ұялшақтыққа негізделмеуге тиіс.
10. Тату-тәтті тұру үшін ұстамды болып, өзін-өзі билей білу керек.
Отбасындағы тәрбие міндеттері:
- Баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау, тазалықты қалыптастыру.
-Еңбексүйгіштікке баулу, өзіне-өзі қызмет етуге үйрету.
-Отбасы мүшелерімен дұрыс қарым-қатынас жасауға, үлкенді сыйлауға, кішіге қамқор болуға үйрету.
-Әдебиетке, өнерге, мәдениетке тәрбиелеу.
-Ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу
1.Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
2. Бала тағдырына деген ата-аналық жауапкершілікті қалай түсінесіз?
3. Балаңыздың бойынан қандай қасиеттерді көргіңіз келеді?
4. Балаңыз қандай болып өссе екен дейсіз?
5.Өз тілегіңіз орындалуы үшін қандай тәрбие жасайсыз?
6. Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
7. Балаңызға қажетті қандай газет – журналдар жаздырып аласыз?
8. Балаларыңызбен бірге отырып қазақ халқының ертегілерін оқып талдайсыз ба?
9. Балаңызды еңбекке қалай баулисыз?
10. Отбасыңызда балаларға арналған кітапхана бар ма?
11. Балаңызбен қай тілде сөйлесесіз?
12.Өз отбасыңызда өз ұлтыңызды құрметтейтін қандай игі дәстүрді жалғастырып келесіз?
Ата –анаға кеңес
1. Балаңыз таңғы ұйқыдан оянғанда: “Қайырлы таң!”-деп айтыңыз. Күнді ұрыс-керіссіз, ескертусіз көңілді бастаңыз
2. Балаға ұрысқанда:”Сен солай, ылғи да сүйтесің”,-деп айтпаңыз.”Күнде жақсы болушы еді, бүгін дұрыс істемедің-ау”-, деп айтыңыз.
3.Баламен ұрсысып ажырамаңыз, татуласып, содан кейін жұмысқа барыңыз.
4.Мектептен келгенде:”Қандай баға алдың? Мұғалім ұрысқан жоқ па?” –деп сұрамаңыз. Одан да мектепте не қызықты болды?- деп сұраңыз.
5. Тоқсан аяғында бағасы жаман болса да, мақтайтын сөз табыңыз.
6. Баланы шығарып саларда: “Асықпа, абай бол”-деп есіктен шығарып салыңыз.
7. Келгенде есіктен қарсы алыңыз. Бала өзінің келгеніне ата-анасының қуанышты екенін сезінсін.
8. Бала өзінің отбасы тұратын үйді жақсы көруі үшін, үйге келгенде:”Өз үйің қандай жақсыІ”-деп айтуды ұмытпаңыз.
9. Бала ата-анасынан бір нәрсені өтініп сұрайды. Ата-ана да өтініп сұрау мәдениетін үлгі етіңіз.
10.Баланың көзінше біреуді сынап, сөз етпеңіз. Бүгін көршіңіз туралы сіз айтсаңыз, ертең ол өзіңіз туралы айтады.
Ата-аналарға кеңес
“Ағалағаннан аялаған артық”
Ал тіліңмен арқадан сипағанша, жылмаңдап еркелеп, сөзіңді өткізіп, керегіңді алуды көздегеннен, адамды, жасы үлкен ағаны ардақ тұтып, әспеттегенің – абзал. Сөзбен алдап, сырт айналу – адал азаматтың ісі емес. Жалпы рия, пайдакүнемдік араласқан жерде адалдық та күтпе, әділдік те күтпе. Бұл мақалдың идеясы да осы. Жанашырлық, қайырымды-лық, мейірбандылық қарымта тілейді.
Ұлттық педагогикадан:
- Он бес жасқа дейін құлыңдай жұмса
- 6-7 жастан 13 жасқа дейін ақыл есейеді
- 14 жастан ақыл ересектеніп, 25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
Қанатты сөздер:
Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу түгелдей игі өнегеге саяды. Өзіңіз жақсылап өмір сүрсеңіз, тым құрыса жақсылап өмір сүруге талаптансаңыз, өмірді неғұрлым жақсырақ өткізсеңіз, соғұрлым балаларыңызды жақсы тәрбиелейсіз
Лев Толстой
Ер екеніңді ел қапысыз таниды, ез екеніңді де көзі шалмай қалмайды. Ез болсаң, көзге шыққан сүйелсің. “Жақсы жаман, жасықтан пасық жаман”. Болжыр - болбырлар көпке қырсығын тигізеді, ал еліне жамандық тілейтін арам ниет пасықтар бүкіл қауымға іріткі салады. “Батырды батыр дейді күшін көрген, ұстаны ұста дейді ісін көрген”. Қарапайым айтылса да қалай дәл нұсқайды? Өйткені халық көреген. Халық қазы, халық кемеңгер, халық әділ. Халық сыйлай да біледі, сынай да біледі...
Ұлттық педагогикадан:
- Он бес жастан құрбыдай сыйлас
- 14 жастан ақыл ересектеніп,25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
- 25 жастан 37 жас аралығында ақыл толысады
Қанатты сөздер:
«Ақыл мен жан – мен өзім, тән – менікі,
«Мен» менен «менікінің» мағынасы екі.
«Мен» өлмеске тағдыр жоқ әуел бастан,
«Менікі» өлсе өлсін, оған бекі»
Абай
Ата – аналардың міндеті
• Бала тәрбиесінің негізі ата – анада жатқанын есте шығармау
• .Мектеппен және білім беретін мекемелермен тығыз байланыста болу, баланы сабақтан қалдырмау.
• Балалардың өмірі үшін, оқуы үшін, олардың рухани және қауіпсіз дамуын, адамгершілік жағынан қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдай жасау.
• Баланы оқулықтармен, басқа оқу құралдарымен толық қамтамасыз ету.
• Мектеппен, сынып жетекшілерімен, мұғалімдермен тығыз байланыс жасау керектігін естен шығармау.
• Оқушы мектепке кешігіп қалмау үшін таңертең уақытылы балаларын үйден шығарып салу.
• Жыл мезгілдерінің ауа – райына байланысты киімдерін қадағалау.
• Үйде баланың үй тапсырмасын орындауын қадағалау.
• Көше ережелерін сақтауды еске салып тұру.
Мектепте мәдени шаралар өткізуге, жөндеу жұмыстарына көмектесуге міндетті
Ата-аналарға сауалнама:
Қолыңыздан келе ме:
• кез келген сәтте бар жұмысыңызды тоқтатып, тек баламен айналысу?
• жасына қарамастан, баламен ақылдасып отыру?
• балаға байланысты жіберген кемшілігіңізді өзіне мойындау?
• қателескен болсаңыз, баладан кешірім сұрау?
• баланың қылығы шектен шығып кетсе де сабырлы қалпыңызды сақтап қалу?
• өзіңізді баланың орнына қойып көру?
• бір сәтке болса да өзіңізді қайырымды періште немесе көркем ханзада деп сенуге?
• өзіңізді жақсы жағыңыздан көрсететін, тағлым аларлық бабалық кезіңізден бір оқиғаны айтып беру?
• баланың көңіліне келуі мүмкін ызалы сөздер мен дауыс көтеруден тыйылу?
• бала не істегісі келсе соны істейтін, бірақ сіз ештеңеге араласпайтын бір күнді белгілеу?
• егер балаңыз жолдасын, құрдасын ұрып, итеріп жіберсе, немесе жазықсыз жәбірлесе көңіл аудармай қою?
• баланың тілегі қисынсыз болса көз жасына да, қыңырлығы мен өтінішіне де құлақ аспай қою?
Отбасылық тәрбиенің тоғыз парызы:
• Балаңыз қандай болса, сол күйінде қабылдаңыз. Табиғат баланы өте кірпияз әрі күрделі етіп, баланың тұқым қуалаушы гендік жиынтығында оның тікелей ата-аналары ғана емес, ондаған, жүздеген бабаларының сапалары мен қасиеттерін аралас пайдаланады. Сондықтан да бір отбасында көркем
• Өз қалауыңызға орай оларға ешқашан бұйырып сөйлемеңіз. Баланың өміріне үнемі араласа беру қауіпті. Жоқтан өзгеге баланы діңкелете беру-оны топастандырып жібереді. Ұзамай ол күрделі әрекетті ұсақ-түйектен айыралмай қалады. Сонымен қатар олардың кінәсін кешіре беруге де болмайды, өйткені бала өз кінәсінің жағымсыз салдарын түсінбей кетеді. Балаға қатесіне өкіну, теріс қылығына өзін кінәлі сезіну пайдалы, кейін біріншісін екіншісінен айыра білуге, қателесуден және кінәлі болудан қорықпауға үйренеді.
• Шешімді жалғыз қабылдамаңыз. Шешімді тек ата-аналар арасында келісім болғанда ғана қабылдау керек. әке мен шешенің тең дәрежеде тыйым салу құқығы бар. Мектеп жасына жеткен баланы да отбасы істерін талқылауға қатыстыру керек. Біртіндеп олар отбасылық кеңесте кеңесші ғана емес, шешуші дауыс құқығын да иеленуі керек.
• Ата-аналардың мінез-құлқы-бала тәрбиесіндегі басты фактор. Әсіресе отбасындағы дау-жанжалдың зияны көп: одан балалар үлкендерден гөрі көбірек залал шегеді. Жеке бастың үлгісі –түсіндірудің ең жақсы жолы. Егер әкесі темекі шегетін болса, өсіп келе жатқан балаға темекі тартуға тыйым салу қиын. Егер анасы салақ әрі талғамыз киінетін болса, қыз баланың тап-тйнақтай болып өсуі күмәнді. Бұл туралы Лев Толстой былай деп жазған: «біз өзімізді емес, балаларды тәрбиелейтін болсақ, тәрбие күрделі әрі қиын болып қала береді... Егерде өзгелерді өзің арқылы тәрбиелеу керектігін түсінсең, тәрбиелеу жайлы мәсележойылып, өзің қалай өмір сүруің керек деген сұрақ қана қалады. Егер әке, шеше тамақтану, киінуде қарапайымдылықты сақтап, жұмыс істеп, білімін жетілдіретін болса, балалар да соны жасайды... Тәрбие деген өзің жақсы өмір сүру, яғни жақсы жүріп-тұруға ғана келіп тіреледі, адам тек осынысымен ғана өзгелерге әсер ете алады, өзгелерде, өздеріне қарап өсетін балаларды тәрбиелейді.»
• Не нәрсежайлы да қорықпай сөз етіп, сізге қарсы қитұрқы сұрақ қойғандарға да сеніммен қараңыз. Балалармен әңгімелесіңіз, оларды өз жұмысыңызды, үй жұмыстарын, ақша жайлы, алда тұрған демалыс жайын талқылауға тартыңыз. Дауласыңыз, бірақ оларды құрметтеңіз, балаларға деген көзқарасыңызды өзгертпеңіз. Олардың сіздікінен бөлек болса да ақылды өзіндік көзқарастары, өз сенімдері барына қуаныңыз. өзіңіздің қатеңізді мойындай біліңіз. Отбасы-баланы әлеуметтік өмірге бейімдейтін алғашқы тәжірибе орны.
• Балаларға сыйлық жасауда артық кетуге жол бермеңіз. Көбіне балалар жарнамаға елігіп, қыр соныңыздан қалмай қояды. Ақырында ата-аналар олардың бетін қайтаруды ұмытады, ал бетін қайтарудың пайдасы зор, өйткені керексіз артық нәрседен қажеттіні айыра білуге үйретеді. Артық сыйлық жасау баланы қоғамға қатысты жатыпішерлікке баулиды. Қоғам сыйлық жасамайды-оған адал еңбегіңмен қол жеткізуің қажет. Бұған В.А. Сухомлинский де баса назар аударған болатын.ол бала көзін ашып, есін жиысымен-ақ оған үнемі бірдеңе керек болып тұратынын атап көрсеткен. Қажеттілік-адам өмірінің қозғаушысы. Қажеттіліктен тілек пайда болады. Бала кезінде өзінің тілегін ауыздықтап үйренбеген, оның адамгершілік қажеттілігі мен негізделуін бастап өткермеген бала әлеуметтік сенімсіз болып өседі, ол қоғамдық талаптармен қайшылыққа түседі. Сәби шағынан тұтынушылық бақытқа еркін шомылып өскен бала оқуға ынтасыз болады. Содан кейін одан да қорқынышты қатер-еңбек етуге құлықсыздық бой көрсетеді. Қазіргі кезде адамзат басынан көшіріп жатқан дағдарыс адамдардың өз қажеттіліктерін реттеуге, экологиялық және адамгершілік дағдарысқа алып келетіндерін ауыздықтауға үйренбегендігінен деуге болады.
• Қандай да бір қиындық туа қалса, оны балаға түсіндіріп, бірлесе жеңу керек. Отбасындағы міндеттерді бөлісіп атқарған жөн. Анасы үйдегі қызметші емес екенін бала түсінуі тиіс. Баланы тазалыққа ерте жастан әдеттендірген дұрыс. Үй жинаудың белгілі бір ережелерін жасап, оны барлық отбасы мүшелері қатты сақтауы керек. Күн тәртібі сіз үшін де, балалар үшін де орында, мақсатты болғаны жөн. Егер сіз балалардың белгілі бір сағатта түскі асқа жиналуын талап ететін болсаңыз, олар мұндай тәртіптің тамақ дайындау және тамақтан кейін ыдыс-аяқты жинау жұмысын жеңілдетуге, ең бастысы отбасы мүшелері түгел жиналып, өз ойларын, сезімдерін бөлісу үшін қажет екендігін түсінуі тиіс. Егер сіз балалардан желінбеген тамақ қалдырмауды талап ететін болсаңыз, олар мұның ата-аналар ақшасына сатып алынған азық-түлікті ұқыпты пайдалану арқылы олардың еңбегін құрметтеу екенін ұғынуы тиіс.
• Үйіңіздің есігі ашық болсын. Бала өзін байлаулы сияқты сезінбесін. Үйдің есігін оның достарына ашық болсын. Балаларға сенім білдіру керек, бірақ олар да еркіндікке үйренуі тиіс, бұл оңай нәрсе емес. Балаларға іс-әрекет, достар таңдау еркіндігіне жауапкершілік сезімі қалыптасуына көмектесу керек. Егер отбасында бір-біріне қайырымдылық, құрметтеушілік қарым-қатынас орнаған болса, ата-аналар тыйымға жүгінбей,сыпайы кеңес берумен шектеліп, барлық отбасылық және балалардың істерін бірлесіп талқылайтын жерде балалар ата-аналарынан ештеңені жасырмайды, ал олар балаларын ойсыз әрекеттерден дер кезінде сақтандырып қала алады.
• Дер кезінде шеттей біліңіз. Әрине, балалардың туған ұясын тастап шығуы қашанда мұң шақырады. Бірақ оған кедергі жасамаңыз. Өйткені отбасы міндеттерінің бірі-баланың бойындағы бар жақсылықты анықтап, оны дамыту және қоғам иелігіне ұсыну ғой. Ата-аналарынан дербес тіршілікке бөлініп шыққан бала ешқашан таусылмайтын жаңа өмір циклін бастайды.
Ата-аналар балалардың оқуына қалай көмектесе алады?
Баланың үлгерімін арттыруға байланысты бірнеше кеңестер.
Баланың жұмыс істейтін үстелі қолайлы болсын. Жұмыс үстелінде баланың көңілін алданыдаратын артық зат болмауы қажет. Көбінесе балаларға үй тапсырмасын жарық және қолайлы үстел болғандықтан ас бөлмесінде істеуге тура келеді. Міне сондықтан, баланың өз бөлмесінде балаға қолайлы бұрыш жасап беру қажет, ол жер кітап, қалам, қарындаштарын қоюға келетіндей кең болуы қажет, оқулықтары мен сөздіктері оңай алынатын және жақын жерде болғаны жөн.
Сонымен қатар балада қағаз, дәптер және жазба жадықтары жеткілікті болуына көп көңіл бөлу керек. Бірақ, бұл заттарды алуды баланың өзіне жүктеу қажет, бұл баланың жауапкершілігі мен дербестігін арттырады.
Теледидарды сөңдіріп қойыңыз. Үй тапсырмаларын орындаған уақытта теледидарды қосуға болмайды деген қағиданы ұстаныңыз. Теледидар баланың сабақ оқуына кедергі келтіреді. Теледидар көруге отырдын ба, басқа заттарға ешқандай уақытын қалмайды. Егер онда қызықты бағдарлама көрсетіліп жатса, онда оны әрқашанда видеоға жазып алуға болады.
Радио мен музыкамен не істеу керек. Кейбір музыкалық шығармалар (ауыр рокты қоспағанда) материалды тез қабылдауға көмектесетіндігі дәлелденген болатын, сондықтан сүйікті радиостанция бөгет етпей керісінше үй тапсырмасын орындауға көмектессе, онда балаға музыка тыңдауғарұқсат берген жөн.
Жүйелілік – маңызды фактор. Егер сіздердің кешкі астарыңыз бен түстіктеріңіз бір уақытта болса жақсы болар еді. Балада нақты бағдар қалыптасады, ол барлық сабақты кешкі асқа дейін немесе кешкі астан кейін орындайтын дағдыға ие болады. Балаға дем беру үшін үй жұмысының әр бөлігін орындаған сайын баланы қолдап отыруды ұмытпау керек.
Көрнекілік. Үлкен күнтізбе сатып алыңыз немес өзіңіз қолдан істеп беріңіз, ол күнтізбеге оқудағы маңызды оқиғалар туралы, тоқсанның аяғына дейін қанша уақыт қалғандығы туралы, емтихандардың уақыты туралы ескертпелерді белгіп отырған жөн. Бұл балаға көрініп тұрған ескерту ретінде қызмет етеді, балада әлі ұзақ уақыт бар емтиханға дейін бұдан кейін де дайындалуға болады деген жалған сезім қалыптасады. Бірақ кейін деген тезірек бола қоймайды, және барлық затты соңғы сәтте істеуге тура келеді.
Баланы оқуға үйретіңіз. Балаға тек үй тапсырмаларын орындау білімділікті қамтамасыз етпейтіндігін түсіндіріңіз. Балаға үй тапсырмасын нәтижелі орындау үшін нені білу қажеттігін көрсетіңіз:
- әңгіме бөліктерін немесе параграфтарды оқығанда ескерпелер жасап отыру керектігін;
- бастапқы пікірге дейін материалды қысуды үйрену;
- кестелер мен сызбаларды пайдалануды үйрену;
- оқыған мәтінді өз сөзімен жеткізе білуді үйрену;
- маңызды күндерді, формулаларды, сөздердә және т.б. маңызды заттарды тез қайталау үшін карточкалар істеуді үйрету;
- сонымен қатар бала мұғалімнің сөзін сөзбе сөз жазып алмауы керек, тек қана маңызды ойлар мен деректерді жазып үйренуі керек. Сіз осы мәселе бойынша үйде шағын лекция оқып баланы шынықтыруыңызға болады.
Балаға тест алдында қобалжымауды үйрету. Ең басты балаға бақылау болатын күннің алдында, түнде бақылауға дайындалмай, жақсылап ұйқысын қандыру керектігін есте ұстау қажет. Бақылауға артық қалам, қарындаш және қағаз алып барсаңыз өте жақсы болады. Бала қобалжитын болса, бірнеше рет терең дем алу керектігін түсіндіріңіз.
Үй тапсырмасын орындаған уақытта баланың жағдайын бақылап отырыңыз. Егер бала шаршаса, тапсырманың ұзақ және қиын болуына өкпелі болса, және бұл бірнеше рет қайталанса, мүмкін балаға бүгінгі күнге жеткілікті деп үзіліс беру қажет болар. Менің ойымша, мұғалімге неге үй жұмысы істелмегендігін әрқашанда түсіндіруге болады деп ойлаймын.
Ата-аналар балаларға үй тапсырмасын орындауға көмектесу керек па? Әр түрлі жағдайда әр қилы істеу керек. Ата-аналар балаларға сөйлемдерді немесе сөздерді айта отырып сөзді дұрыс жазуға үйретуге, математикалық қиын тапсырмаларды орындауға көмектесуге болады. Егер тапсырма оңай болса, оны шешуді баланың өзіне қалдырып араласпаған жөн, ал мен тексеруге көмектесейін деп ұсыныс жасау керек. Сондай-ақ баланың өтінішін қуанышпен қабылдау керек. Баланың үй тапсырмасын тексерген кезде немес орындауға көмектескен жағдайда балаға жағымды түсініктер жасау қажет. Балада тапсырманы дұрыс орындамасам маған ұрсады деген қорқыныш сезім болмауы керек.
Процесті қадағалап отырыңыз. Баладан мектептегі істері туралы сұраңыз, бірақ оған бітпейтін жағымсыз сұрақтар қоюдан аулақ болыңыз. Мысалы мынадай сұрақтар қоюға болады: «Математика сабағынан өткен бақылау жұмысы қалай өтті?», «Тарихтан берген рефераттың жағдайы не болды? Менің көмегім қажет пе?» және т.б. Баланың алған бағасына көңіл аударыңыз, сонымен қатар мұғалімнің ескертпелеріне көңіл аударған дұрыс. Бұның барлығы баланың сол немесе басқа пәндер бойынша істің қалай жүріп жатқандығын көрсетеді. Сіз сонымен қатар мұғаліммен кездесіп сөйлесе аласыз, бірақ оны баланың келісімімен жасаңыз, өйткені балада сіз оның ісіне араласып жатыр деген сезім қалып қою мүмкін (егер сізді мектепке шақырмаған жағдайда). Баланың «ол жаман мұғалім» деген пікіріне құлақ асыңыз, ол сол сабақ балаға қиындық тудыруда дегенді білдіреді, балаға сіздің көмегіңіз қажет.
СІЗ ҚАНДАЙ ТӘРБИЕШІСІЗ?
Француз психологы құрастырған, қыздар мен ұлдардың тәрбие мәселелерінде ата-аналарға түсінуге дұрыс мүмкіндік беретін, бір уақытта ол жаттығу болатын тесті ұсынамыз
20 -сұрақ ұсынамыз, оларға "ия" (яғни осыны мақұлдаумен келісесіз) немесе "жоқ" (сіз басқа пікірді үстайсыз) –деп жауап беру керек.
1. Қыздар ұлдарға қарағанда тіл алғыш.
2. Қыздар табиғатқа жақсы қарайды.
3. Ұлдар қиын жағдайды дұрыс бағалай алады және қисынды ойлайды.
4. Ұлдар ерекшеленуге аса көп тіленеді.
5. Ұлдар математикада көбірек дарынды.
6. Қыздар тұратын атмосферасына көбірек әсерлі болады, ауру, қайғы-қасіретті ауырлау көтереді.
7. Қыздар өз ойларын дұрыс білдіре алады.
8. Ұлдарда –жақсы көз қапері, ал қыздарда — есту.
9. Ұлдар кеністікте жақсы бағытталады.
10. Ұлдар агрессияшыл.
11. Қыздардың белсенділігі азырақ.
12. Қыздар аса көпшіл, достардың кішкене ортасынан көрі, үлкен компанияны артық көреді.
13. Қыздар еркелілеу.
14. Қыздар басқалардың ықпалына тезірек түседі.
15. Ұлдар іскерлірек.
16. Қыздар қорқақтау.
17. Қыздар жиі толымсыз бағалы комплекстен зәбір көреді. 18. Қыздар өз ара бақталаста болмайды.
19. Ұлдарға өзі туралы айту, өз қабілетін көрсетіп шығу аса маңызды.
20. Қыздар бір қалыпты еңбекті жақсы атқарғанда, ұлдардың бейімділігі шағармашылық жұмыста болады.
Жауаптар
1. Балалық шақтың ерте жасында қыздар шынымен де аса тіл алғыш болады.
2. Қыздар өз жаратылысы бойынша, аурулар және әлсіз жануарлар, өсімдіктер туралы ойлауға бейімделген, деп ол жайлы сендіретіндей, әзір ештене белгіленген жоқ. Мүмкін 6—9 жасында болар.
3. Бұл олай емес. Қыздар маңызды міндеттерді (проблемаларды) ұлдардан кем шешпейді.
4. 10—12 жасқа дейін қыздар тезірек дамиды (сондықтан олар кейде өз құрдастарынан бөлінуге, ерекше болуға ұмтылады). Бірақ кейінірек қыздар аса мақсатты, ұлдарға қарағанда болашақ туралы көп ойлайды.
5. Ұлдар математикада өздерін жақсы білдіреді деп саналса да, қыздар мен ұлдар бірдей дарынды, барлығы біздің бағыттауымызға байланысты.
Бірақ біздер бұл ырым-жырымнан арылсақ, ешқандай айырмашылықты байқамаймыз.
6. Керісінше, ұлдар ортаның ықпалына оңай түседі, сондықтан ата-анадан айрылғанда қатты күйзеліске кіреді. Ұлдар ауруға, қайғы-касіретке аса сезімтал. Олар тек сырт көзге ауырмайды деп көрсетеді, себебі ер адам жыламауға тиіс деп, оларды басынан үйретеді.
7. 10—13 жысқа дейін айырмашылық шамалы, сонан соң көп жағдайдарда, ұлдарға қарағанда, қыздар өз ойларын ауызша және жазбаша түрде нақтылау білдіреді.
8. Қыздар және ұлдарда да бұл қабілет өмір бойы бірдей болатынын зерттеулер көрсетеді. Если и есть разница, то только индивидуальная.
9. Жыныстық кемелдену болмағанша айырмашылық жоқ, одан кейін ұлдар кеністікте дұрыс бағытталынады. Жылдар сайын айырмашылық күшееді. Ерекшеліктерді тек ережелер растайды.
10. Ұлдар екі- үш, өте кішкентай жастарында, тұлғалары қалыптаса бастағанда, агрессияшыл болады.
11. Қыздар мен ұлдардың белсендігінде айырмашылық белгіленген жоқ. Тек кішкентай кездерінде ұлдар оны өте ү-шулы және анық білдіреді (мысалы, төбелескенде). Ал сол кезде қыздар, аса шулы емес, бірақ мақсатсыз да емес.
12. Керісінше, қыздар үлкен компания емес, бір немесе екіден аспай дос қызды қалайды. Міне дәл не үшін ұлдар аса ірі топтарға жиналады.Бұл жағдай, олар өскенде де сақталады, сондықтан ұлдар ұжымдық ойындарға аса бейімді.
13. Белгілі бір жасқа дейін қыздар мен ұлдар арасында мұнда айырмашылық жоқ, ұлдар да белгілі кезде еркелеткенді талап етеді.
14. Керісінше, ұлдар кампания пікіріне «нану» -ды тезірек қабылдауға бейімді, оларды тәрбиелегенде мұны міндетті түрде, ескеріңіз. Қыздар әдетте өз пікірін ұстанады.
15. Бұл қасиетте белгілі бір жасқа дейін қыздар мен балаларда айырмашылық жоқ. Кейінірек қыздар аса тапқыр және белсенді болады. Ал жыныстық жетілу кезінде олар жігіттерге жол береді. Мүмкін, саналы түрде болар.
16. Қыздар бәріне көрінетіндей, соншама қорқақ емес. Шынында, олар ұлдардан күшті және батыл болуы, қорқыныштан жеңіл өтуі мүмкін.
17. Ұлдардаң зор емес. Қыздар тұрмыстағы қиын ситуацияларға қатысты дұрыс «қаруланған», тез бейімделеді.
Тәрбиедегі ата- ананың рөлі
Бала тәрбиесі- ата- ана үшін күрделі де жауапты міндет. Жас шыбық иілгіш болса, жас адам да сондай жақсыға да, жаманға да бірдей бейім болатыны баршамызға мәлім. Ата- ананың үйдегі іс- әрекеті балаларының көз алдында өтеді. Сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор.
Бала тәбиесінің алтын қазығы – туған ұясы, өз отынын басындағы ата- ана тәрбиесі, өнегсі. Қазақта “Баланың бас ұстазы- ата – анасы” деген сөз бар. Жас кезінде дұрыс алмаса ,есейе келе тәртібі қиындап, оқу үлгерімі нашарлап кетеді.
Ұлы ғалым, философ Әбу Насыр әл – Фараби “ Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне қауіп әкеледі” – десе, Жан – Жак Руссо “Бала туғанда ақ қағаздай болып таза туды, оның үстіне шимайды қалай салсаң , қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең ол солай тәрбиеленеді” деген екен. Бұдан шығатын түйін, бала тәрбиесіне ең әуелі оның өз ата – анасының еңбекқорлығы, ұстамдылығы ,ақыл – ойы, сана – сезімі, адамгершілігі әсер етпек.
Бала ата – ананың ғана емес, ұлыс пен ұлттың ертеңгісі . Жас ұрпақты жан – жақты жетілген, ақыл – парасатты, ой- өрісі биік азамат етіп тәрбиелеу қоғамымыздың ең өзекті мәселесә. Халықтық педагогикадағы ұрпақ тәрбиесіне келетін болсақ: бұрын қазақ халқының әрбір отбасы өзінің ұрпағын ақылды, ержүрек, жарамды етіп тәрбиелеуді жеке басының жұмысы деп қарамай, ұлтының, Отанының ертеңі, болашағы тұрғысынан өзнің қоғамдық борышы деп қараған. Сондықтан әрбір ата- ана баласын ар – намысты болуға, адамгершілікке , мейірбандыққа, тектілікке, кісілікке, атамекенін сүюге, Отанын қорғауға дайын тұруға баулыған. Үмітті ұрпақ деп қараған баланы баулып тәбиелеуге бір ауыл, бір рулы ел ғана емес, тіпті бір тайпалық ел ақсақалдары мен атқа мінерлері, көсемдері мен шешендері тегіс көңіл бөлетін болған. Оны ата – бабаларымыз қоғамдық орта тәрбиесімен қандай шеберлікпен ұштастырған. Адам болу үшін – ақ жолға бастайтын жеті жетекшісі бар, ал қызға қырық уйден тыю болған.
Қыз- өмірдің қызғалдағы, қыздар – болашақ ана, бақыт- байлық ошағы, адамзаттың өсіп – өркендеп, тәлім- тәрбие алатын қасиетті ұясы. Ал әйел- қасиетті ұяның алтын тірегі отбасының ұйтқысы.
Сәулетті ана болғанда саналы ұрпақ болады. Олар бүгінгі мектеп қабырғасында оқып жүрген қыздар.
Адам болудың парызы тек осы қырық тыйымға ғана шектеліп қалған жоқ. Сонымен қатар ер балаларға да арналған өсиеттер қалдырған. Мысалы,
Атадан ұл туса игі
Ата жолын қуса игі
Өзіне келер ұятты,
Өзі біліп тұрса игі
Қазақ халқы адамның жеті жетекшісі бар деп, ұрпақтарының болашағын жеті ауыз сөзбен түйіндейді.
Олар мыналар:
1. Адамның басшысы- Ақылы 5. Қорғаны- Сабыр
2. Жетекшісі- Талап 6. Қорғаушысы- Мінез
3. Жолаушысы- Ой 7. Сынаушысы – Халлық
4. Жолдасы- Кәсәп
Сондықтан ата- ана, ұстаздар болып жас ұрпаққа жан- жақты тәрбие беруді назарда ұстағанымыз жөн.
Ата-аналар, сіздер үшін
1. Балаға дұрыс тәрбие беру – ата-ананың моральдық қана емес, заң жүзіндегі міндеті.
2. Бала тәрбиесі мәселесінде ата-ана арасында толық келісім болуға тиіс.
3. Баланың бойындағы ізгілік, жақсылық атаулының бәрін, оның үлгілі болуға тырысқан талабын көтермелеп отыру керек.
4. Баланың адал да ізгі адам болып өсуі үшін оған ата-анасы үлгі болуға тиіс.
5. Баланы еңбекке құрметтеу мен сүю рухында жас кезінен тәрбиелеп, оның бойына адамгершілік жєне рухани мєдениеттің негізін, қоғамдағы мінез-құлық дағдыларын дамыту керек.
6. Ересектер балаларды күн сайын сипайылыққа, сергектікке, үлкендерді құрметтеуге, әділдікке өз үлгісімен тәрбиелеп отыруға тиіс.
7. Үйдегі жайлылық пен салауаттылықтың алғы шарттары – тазалық пен тәртіп, сондай-ақ барлық отбасы мүшелерінің тату-тєтті тұруға ұмтылуы.
8. Үй ішіндегі татулыќ күйеуіне де, әйелге де байланысты. Оның бірінші шарты - өзара сенім, құрмет, өзара түсіністік және, әрине сыпайы, әдепті мінез-құлық.
9. Сыпайылық жєне әдептіліктің ережелерін сақтау табиғи, емін-еркін болып, ешбір жағдайда екіжүзділікке, өтірік ұялшақтыққа негізделмеуге тиіс.
10. Тату-тәтті тұру үшін ұстамды болып, өзін-өзі билей білу керек.
Отбасындағы тәрбие міндеттері:
- Баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау, тазалықты қалыптастыру.
-Еңбексүйгіштікке баулу, өзіне-өзі қызмет етуге үйрету.
-Отбасы мүшелерімен дұрыс қарым-қатынас жасауға, үлкенді сыйлауға, кішіге қамқор болуға үйрету.
-Әдебиетке, өнерге, мәдениетке тәрбиелеу.
-Ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу
1.Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
2. Бала тағдырына деген ата-аналық жауапкершілікті қалай түсінесіз?
3. Балаңыздың бойынан қандай қасиеттерді көргіңіз келеді?
4. Балаңыз қандай болып өссе екен дейсіз?
5.Өз тілегіңіз орындалуы үшін қандай тәрбие жасайсыз?
6. Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
7. Балаңызға қажетті қандай газет – журналдар жаздырып аласыз?
8. Балаларыңызбен бірге отырып қазақ халқының ертегілерін оқып талдайсыз ба?
9. Балаңызды еңбекке қалай баулисыз?
10. Отбасыңызда балаларға арналған кітапхана бар ма?
11. Балаңызбен қай тілде сөйлесесіз?
12.Өз отбасыңызда өз ұлтыңызды құрметтейтін қандай игі дәстүрді жалғастырып келесіз?
Ата –анаға кеңес
1. Балаңыз таңғы ұйқыдан оянғанда: “Қайырлы таң!”-деп айтыңыз. Күнді ұрыс-керіссіз, ескертусіз көңілді бастаңыз
2. Балаға ұрысқанда:”Сен солай, ылғи да сүйтесің”,-деп айтпаңыз.”Күнде жақсы болушы еді, бүгін дұрыс істемедің-ау”-, деп айтыңыз.
3.Баламен ұрсысып ажырамаңыз, татуласып, содан кейін жұмысқа барыңыз.
4.Мектептен келгенде:”Қандай баға алдың? Мұғалім ұрысқан жоқ па?” –деп сұрамаңыз. Одан да мектепте не қызықты болды?- деп сұраңыз.
5. Тоқсан аяғында бағасы жаман болса да, мақтайтын сөз табыңыз.
6. Баланы шығарып саларда: “Асықпа, абай бол”-деп есіктен шығарып салыңыз.
7. Келгенде есіктен қарсы алыңыз. Бала өзінің келгеніне ата-анасының қуанышты екенін сезінсін.
8. Бала өзінің отбасы тұратын үйді жақсы көруі үшін, үйге келгенде:”Өз үйің қандай жақсыІ”-деп айтуды ұмытпаңыз.
9. Бала ата-анасынан бір нәрсені өтініп сұрайды. Ата-ана да өтініп сұрау мәдениетін үлгі етіңіз.
10.Баланың көзінше біреуді сынап, сөз етпеңіз. Бүгін көршіңіз туралы сіз айтсаңыз, ертең ол өзіңіз туралы айтады.
Ата-аналарға кеңес
“Ағалағаннан аялаған артық”
Ал тіліңмен арқадан сипағанша, жылмаңдап еркелеп, сөзіңді өткізіп, керегіңді алуды көздегеннен, адамды, жасы үлкен ағаны ардақ тұтып, әспеттегенің – абзал. Сөзбен алдап, сырт айналу – адал азаматтың ісі емес. Жалпы рия, пайдакүнемдік араласқан жерде адалдық та күтпе, әділдік те күтпе. Бұл мақалдың идеясы да осы. Жанашырлық, қайырымды-лық, мейірбандылық қарымта тілейді.
Ұлттық педагогикадан:
- Он бес жасқа дейін құлыңдай жұмса
- 6-7 жастан 13 жасқа дейін ақыл есейеді
- 14 жастан ақыл ересектеніп, 25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
Қанатты сөздер:
Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу түгелдей игі өнегеге саяды. Өзіңіз жақсылап өмір сүрсеңіз, тым құрыса жақсылап өмір сүруге талаптансаңыз, өмірді неғұрлым жақсырақ өткізсеңіз, соғұрлым балаларыңызды жақсы тәрбиелейсіз
Лев Толстой
Ер екеніңді ел қапысыз таниды, ез екеніңді де көзі шалмай қалмайды. Ез болсаң, көзге шыққан сүйелсің. “Жақсы жаман, жасықтан пасық жаман”. Болжыр - болбырлар көпке қырсығын тигізеді, ал еліне жамандық тілейтін арам ниет пасықтар бүкіл қауымға іріткі салады. “Батырды батыр дейді күшін көрген, ұстаны ұста дейді ісін көрген”. Қарапайым айтылса да қалай дәл нұсқайды? Өйткені халық көреген. Халық қазы, халық кемеңгер, халық әділ. Халық сыйлай да біледі, сынай да біледі...
Ұлттық педагогикадан:
- Он бес жастан құрбыдай сыйлас
- 14 жастан ақыл ересектеніп,25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
- 25 жастан 37 жас аралығында ақыл толысады
Қанатты сөздер:
«Ақыл мен жан – мен өзім, тән – менікі,
«Мен» менен «менікінің» мағынасы екі.
«Мен» өлмеске тағдыр жоқ әуел бастан,
«Менікі» өлсе өлсін, оған бекі»
Абай
Ата – аналардың міндеті
• Бала тәрбиесінің негізі ата – анада жатқанын есте шығармау
• .Мектеппен және білім беретін мекемелермен тығыз байланыста болу, баланы сабақтан қалдырмау.
• Балалардың өмірі үшін, оқуы үшін, олардың рухани және қауіпсіз дамуын, адамгершілік жағынан қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдай жасау.
• Баланы оқулықтармен, басқа оқу құралдарымен толық қамтамасыз ету.
• Мектеппен, сынып жетекшілерімен, мұғалімдермен тығыз байланыс жасау керектігін естен шығармау.
• Оқушы мектепке кешігіп қалмау үшін таңертең уақытылы балаларын үйден шығарып салу.
• Жыл мезгілдерінің ауа – райына байланысты киімдерін қадағалау.
• Үйде баланың үй тапсырмасын орындауын қадағалау.
• Көше ережелерін сақтауды еске салып тұру.
Мектепте мәдени шаралар өткізуге, жөндеу жұмыстарына көмектесуге міндетті
Ата-аналарға сауалнама:
Қолыңыздан келе ме:
• кез келген сәтте бар жұмысыңызды тоқтатып, тек баламен айналысу?
• жасына қарамастан, баламен ақылдасып отыру?
• балаға байланысты жіберген кемшілігіңізді өзіне мойындау?
• қателескен болсаңыз, баладан кешірім сұрау?
• баланың қылығы шектен шығып кетсе де сабырлы қалпыңызды сақтап қалу?
• өзіңізді баланың орнына қойып көру?
• бір сәтке болса да өзіңізді қайырымды періште немесе көркем ханзада деп сенуге?
• өзіңізді жақсы жағыңыздан көрсететін, тағлым аларлық бабалық кезіңізден бір оқиғаны айтып беру?
• баланың көңіліне келуі мүмкін ызалы сөздер мен дауыс көтеруден тыйылу?
• бала не істегісі келсе соны істейтін, бірақ сіз ештеңеге араласпайтын бір күнді белгілеу?
• егер балаңыз жолдасын, құрдасын ұрып, итеріп жіберсе, немесе жазықсыз жәбірлесе көңіл аудармай қою?
• баланың тілегі қисынсыз болса көз жасына да, қыңырлығы мен өтінішіне де құлақ аспай қою?
Отбасылық тәрбиенің тоғыз парызы:
• Балаңыз қандай болса, сол күйінде қабылдаңыз. Табиғат баланы өте кірпияз әрі күрделі етіп, баланың тұқым қуалаушы гендік жиынтығында оның тікелей ата-аналары ғана емес, ондаған, жүздеген бабаларының сапалары мен қасиеттерін аралас пайдаланады. Сондықтан да бір отбасында көркем
• Өз қалауыңызға орай оларға ешқашан бұйырып сөйлемеңіз. Баланың өміріне үнемі араласа беру қауіпті. Жоқтан өзгеге баланы діңкелете беру-оны топастандырып жібереді. Ұзамай ол күрделі әрекетті ұсақ-түйектен айыралмай қалады. Сонымен қатар олардың кінәсін кешіре беруге де болмайды, өйткені бала өз кінәсінің жағымсыз салдарын түсінбей кетеді. Балаға қатесіне өкіну, теріс қылығына өзін кінәлі сезіну пайдалы, кейін біріншісін екіншісінен айыра білуге, қателесуден және кінәлі болудан қорықпауға үйренеді.
• Шешімді жалғыз қабылдамаңыз. Шешімді тек ата-аналар арасында келісім болғанда ғана қабылдау керек. әке мен шешенің тең дәрежеде тыйым салу құқығы бар. Мектеп жасына жеткен баланы да отбасы істерін талқылауға қатыстыру керек. Біртіндеп олар отбасылық кеңесте кеңесші ғана емес, шешуші дауыс құқығын да иеленуі керек.
• Ата-аналардың мінез-құлқы-бала тәрбиесіндегі басты фактор. Әсіресе отбасындағы дау-жанжалдың зияны көп: одан балалар үлкендерден гөрі көбірек залал шегеді. Жеке бастың үлгісі –түсіндірудің ең жақсы жолы. Егер әкесі темекі шегетін болса, өсіп келе жатқан балаға темекі тартуға тыйым салу қиын. Егер анасы салақ әрі талғамыз киінетін болса, қыз баланың тап-тйнақтай болып өсуі күмәнді. Бұл туралы Лев Толстой былай деп жазған: «біз өзімізді емес, балаларды тәрбиелейтін болсақ, тәрбие күрделі әрі қиын болып қала береді... Егерде өзгелерді өзің арқылы тәрбиелеу керектігін түсінсең, тәрбиелеу жайлы мәсележойылып, өзің қалай өмір сүруің керек деген сұрақ қана қалады. Егер әке, шеше тамақтану, киінуде қарапайымдылықты сақтап, жұмыс істеп, білімін жетілдіретін болса, балалар да соны жасайды... Тәрбие деген өзің жақсы өмір сүру, яғни жақсы жүріп-тұруға ғана келіп тіреледі, адам тек осынысымен ғана өзгелерге әсер ете алады, өзгелерде, өздеріне қарап өсетін балаларды тәрбиелейді.»
• Не нәрсежайлы да қорықпай сөз етіп, сізге қарсы қитұрқы сұрақ қойғандарға да сеніммен қараңыз. Балалармен әңгімелесіңіз, оларды өз жұмысыңызды, үй жұмыстарын, ақша жайлы, алда тұрған демалыс жайын талқылауға тартыңыз. Дауласыңыз, бірақ оларды құрметтеңіз, балаларға деген көзқарасыңызды өзгертпеңіз. Олардың сіздікінен бөлек болса да ақылды өзіндік көзқарастары, өз сенімдері барына қуаныңыз. өзіңіздің қатеңізді мойындай біліңіз. Отбасы-баланы әлеуметтік өмірге бейімдейтін алғашқы тәжірибе орны.
• Балаларға сыйлық жасауда артық кетуге жол бермеңіз. Көбіне балалар жарнамаға елігіп, қыр соныңыздан қалмай қояды. Ақырында ата-аналар олардың бетін қайтаруды ұмытады, ал бетін қайтарудың пайдасы зор, өйткені керексіз артық нәрседен қажеттіні айыра білуге үйретеді. Артық сыйлық жасау баланы қоғамға қатысты жатыпішерлікке баулиды. Қоғам сыйлық жасамайды-оған адал еңбегіңмен қол жеткізуің қажет. Бұған В.А. Сухомлинский де баса назар аударған болатын.ол бала көзін ашып, есін жиысымен-ақ оған үнемі бірдеңе керек болып тұратынын атап көрсеткен. Қажеттілік-адам өмірінің қозғаушысы. Қажеттіліктен тілек пайда болады. Бала кезінде өзінің тілегін ауыздықтап үйренбеген, оның адамгершілік қажеттілігі мен негізделуін бастап өткермеген бала әлеуметтік сенімсіз болып өседі, ол қоғамдық талаптармен қайшылыққа түседі. Сәби шағынан тұтынушылық бақытқа еркін шомылып өскен бала оқуға ынтасыз болады. Содан кейін одан да қорқынышты қатер-еңбек етуге құлықсыздық бой көрсетеді. Қазіргі кезде адамзат басынан көшіріп жатқан дағдарыс адамдардың өз қажеттіліктерін реттеуге, экологиялық және адамгершілік дағдарысқа алып келетіндерін ауыздықтауға үйренбегендігінен деуге болады.
• Қандай да бір қиындық туа қалса, оны балаға түсіндіріп, бірлесе жеңу керек. Отбасындағы міндеттерді бөлісіп атқарған жөн. Анасы үйдегі қызметші емес екенін бала түсінуі тиіс. Баланы тазалыққа ерте жастан әдеттендірген дұрыс. Үй жинаудың белгілі бір ережелерін жасап, оны барлық отбасы мүшелері қатты сақтауы керек. Күн тәртібі сіз үшін де, балалар үшін де орында, мақсатты болғаны жөн. Егер сіз балалардың белгілі бір сағатта түскі асқа жиналуын талап ететін болсаңыз, олар мұндай тәртіптің тамақ дайындау және тамақтан кейін ыдыс-аяқты жинау жұмысын жеңілдетуге, ең бастысы отбасы мүшелері түгел жиналып, өз ойларын, сезімдерін бөлісу үшін қажет екендігін түсінуі тиіс. Егер сіз балалардан желінбеген тамақ қалдырмауды талап ететін болсаңыз, олар мұның ата-аналар ақшасына сатып алынған азық-түлікті ұқыпты пайдалану арқылы олардың еңбегін құрметтеу екенін ұғынуы тиіс.
• Үйіңіздің есігі ашық болсын. Бала өзін байлаулы сияқты сезінбесін. Үйдің есігін оның достарына ашық болсын. Балаларға сенім білдіру керек, бірақ олар да еркіндікке үйренуі тиіс, бұл оңай нәрсе емес. Балаларға іс-әрекет, достар таңдау еркіндігіне жауапкершілік сезімі қалыптасуына көмектесу керек. Егер отбасында бір-біріне қайырымдылық, құрметтеушілік қарым-қатынас орнаған болса, ата-аналар тыйымға жүгінбей,сыпайы кеңес берумен шектеліп, барлық отбасылық және балалардың істерін бірлесіп талқылайтын жерде балалар ата-аналарынан ештеңені жасырмайды, ал олар балаларын ойсыз әрекеттерден дер кезінде сақтандырып қала алады.
• Дер кезінде шеттей біліңіз. Әрине, балалардың туған ұясын тастап шығуы қашанда мұң шақырады. Бірақ оған кедергі жасамаңыз. Өйткені отбасы міндеттерінің бірі-баланың бойындағы бар жақсылықты анықтап, оны дамыту және қоғам иелігіне ұсыну ғой. Ата-аналарынан дербес тіршілікке бөлініп шыққан бала ешқашан таусылмайтын жаңа өмір циклін бастайды.
Ата-аналар балалардың оқуына қалай көмектесе алады?
Баланың үлгерімін арттыруға байланысты бірнеше кеңестер.
Баланың жұмыс істейтін үстелі қолайлы болсын. Жұмыс үстелінде баланың көңілін алданыдаратын артық зат болмауы қажет. Көбінесе балаларға үй тапсырмасын жарық және қолайлы үстел болғандықтан ас бөлмесінде істеуге тура келеді. Міне сондықтан, баланың өз бөлмесінде балаға қолайлы бұрыш жасап беру қажет, ол жер кітап, қалам, қарындаштарын қоюға келетіндей кең болуы қажет, оқулықтары мен сөздіктері оңай алынатын және жақын жерде болғаны жөн.
Сонымен қатар балада қағаз, дәптер және жазба жадықтары жеткілікті болуына көп көңіл бөлу керек. Бірақ, бұл заттарды алуды баланың өзіне жүктеу қажет, бұл баланың жауапкершілігі мен дербестігін арттырады.
Теледидарды сөңдіріп қойыңыз. Үй тапсырмаларын орындаған уақытта теледидарды қосуға болмайды деген қағиданы ұстаныңыз. Теледидар баланың сабақ оқуына кедергі келтіреді. Теледидар көруге отырдын ба, басқа заттарға ешқандай уақытын қалмайды. Егер онда қызықты бағдарлама көрсетіліп жатса, онда оны әрқашанда видеоға жазып алуға болады.
Радио мен музыкамен не істеу керек. Кейбір музыкалық шығармалар (ауыр рокты қоспағанда) материалды тез қабылдауға көмектесетіндігі дәлелденген болатын, сондықтан сүйікті радиостанция бөгет етпей керісінше үй тапсырмасын орындауға көмектессе, онда балаға музыка тыңдауғарұқсат берген жөн.
Жүйелілік – маңызды фактор. Егер сіздердің кешкі астарыңыз бен түстіктеріңіз бір уақытта болса жақсы болар еді. Балада нақты бағдар қалыптасады, ол барлық сабақты кешкі асқа дейін немесе кешкі астан кейін орындайтын дағдыға ие болады. Балаға дем беру үшін үй жұмысының әр бөлігін орындаған сайын баланы қолдап отыруды ұмытпау керек.
Көрнекілік. Үлкен күнтізбе сатып алыңыз немес өзіңіз қолдан істеп беріңіз, ол күнтізбеге оқудағы маңызды оқиғалар туралы, тоқсанның аяғына дейін қанша уақыт қалғандығы туралы, емтихандардың уақыты туралы ескертпелерді белгіп отырған жөн. Бұл балаға көрініп тұрған ескерту ретінде қызмет етеді, балада әлі ұзақ уақыт бар емтиханға дейін бұдан кейін де дайындалуға болады деген жалған сезім қалыптасады. Бірақ кейін деген тезірек бола қоймайды, және барлық затты соңғы сәтте істеуге тура келеді.
Баланы оқуға үйретіңіз. Балаға тек үй тапсырмаларын орындау білімділікті қамтамасыз етпейтіндігін түсіндіріңіз. Балаға үй тапсырмасын нәтижелі орындау үшін нені білу қажеттігін көрсетіңіз:
- әңгіме бөліктерін немесе параграфтарды оқығанда ескерпелер жасап отыру керектігін;
- бастапқы пікірге дейін материалды қысуды үйрену;
- кестелер мен сызбаларды пайдалануды үйрену;
- оқыған мәтінді өз сөзімен жеткізе білуді үйрену;
- маңызды күндерді, формулаларды, сөздердә және т.б. маңызды заттарды тез қайталау үшін карточкалар істеуді үйрету;
- сонымен қатар бала мұғалімнің сөзін сөзбе сөз жазып алмауы керек, тек қана маңызды ойлар мен деректерді жазып үйренуі керек. Сіз осы мәселе бойынша үйде шағын лекция оқып баланы шынықтыруыңызға болады.
Балаға тест алдында қобалжымауды үйрету. Ең басты балаға бақылау болатын күннің алдында, түнде бақылауға дайындалмай, жақсылап ұйқысын қандыру керектігін есте ұстау қажет. Бақылауға артық қалам, қарындаш және қағаз алып барсаңыз өте жақсы болады. Бала қобалжитын болса, бірнеше рет терең дем алу керектігін түсіндіріңіз.
Үй тапсырмасын орындаған уақытта баланың жағдайын бақылап отырыңыз. Егер бала шаршаса, тапсырманың ұзақ және қиын болуына өкпелі болса, және бұл бірнеше рет қайталанса, мүмкін балаға бүгінгі күнге жеткілікті деп үзіліс беру қажет болар. Менің ойымша, мұғалімге неге үй жұмысы істелмегендігін әрқашанда түсіндіруге болады деп ойлаймын.
Ата-аналар балаларға үй тапсырмасын орындауға көмектесу керек па? Әр түрлі жағдайда әр қилы істеу керек. Ата-аналар балаларға сөйлемдерді немесе сөздерді айта отырып сөзді дұрыс жазуға үйретуге, математикалық қиын тапсырмаларды орындауға көмектесуге болады. Егер тапсырма оңай болса, оны шешуді баланың өзіне қалдырып араласпаған жөн, ал мен тексеруге көмектесейін деп ұсыныс жасау керек. Сондай-ақ баланың өтінішін қуанышпен қабылдау керек. Баланың үй тапсырмасын тексерген кезде немес орындауға көмектескен жағдайда балаға жағымды түсініктер жасау қажет. Балада тапсырманы дұрыс орындамасам маған ұрсады деген қорқыныш сезім болмауы керек.
Процесті қадағалап отырыңыз. Баладан мектептегі істері туралы сұраңыз, бірақ оған бітпейтін жағымсыз сұрақтар қоюдан аулақ болыңыз. Мысалы мынадай сұрақтар қоюға болады: «Математика сабағынан өткен бақылау жұмысы қалай өтті?», «Тарихтан берген рефераттың жағдайы не болды? Менің көмегім қажет пе?» және т.б. Баланың алған бағасына көңіл аударыңыз, сонымен қатар мұғалімнің ескертпелеріне көңіл аударған дұрыс. Бұның барлығы баланың сол немесе басқа пәндер бойынша істің қалай жүріп жатқандығын көрсетеді. Сіз сонымен қатар мұғаліммен кездесіп сөйлесе аласыз, бірақ оны баланың келісімімен жасаңыз, өйткені балада сіз оның ісіне араласып жатыр деген сезім қалып қою мүмкін (егер сізді мектепке шақырмаған жағдайда). Баланың «ол жаман мұғалім» деген пікіріне құлақ асыңыз, ол сол сабақ балаға қиындық тудыруда дегенді білдіреді, балаға сіздің көмегіңіз қажет.
СІЗ ҚАНДАЙ ТӘРБИЕШІСІЗ?
Француз психологы құрастырған, қыздар мен ұлдардың тәрбие мәселелерінде ата-аналарға түсінуге дұрыс мүмкіндік беретін, бір уақытта ол жаттығу болатын тесті ұсынамыз
20 -сұрақ ұсынамыз, оларға "ия" (яғни осыны мақұлдаумен келісесіз) немесе "жоқ" (сіз басқа пікірді үстайсыз) –деп жауап беру керек.
1. Қыздар ұлдарға қарағанда тіл алғыш.
2. Қыздар табиғатқа жақсы қарайды.
3. Ұлдар қиын жағдайды дұрыс бағалай алады және қисынды ойлайды.
4. Ұлдар ерекшеленуге аса көп тіленеді.
5. Ұлдар математикада көбірек дарынды.
6. Қыздар тұратын атмосферасына көбірек әсерлі болады, ауру, қайғы-қасіретті ауырлау көтереді.
7. Қыздар өз ойларын дұрыс білдіре алады.
8. Ұлдарда –жақсы көз қапері, ал қыздарда — есту.
9. Ұлдар кеністікте жақсы бағытталады.
10. Ұлдар агрессияшыл.
11. Қыздардың белсенділігі азырақ.
12. Қыздар аса көпшіл, достардың кішкене ортасынан көрі, үлкен компанияны артық көреді.
13. Қыздар еркелілеу.
14. Қыздар басқалардың ықпалына тезірек түседі.
15. Ұлдар іскерлірек.
16. Қыздар қорқақтау.
17. Қыздар жиі толымсыз бағалы комплекстен зәбір көреді. 18. Қыздар өз ара бақталаста болмайды.
19. Ұлдарға өзі туралы айту, өз қабілетін көрсетіп шығу аса маңызды.
20. Қыздар бір қалыпты еңбекті жақсы атқарғанда, ұлдардың бейімділігі шағармашылық жұмыста болады.
Жауаптар
1. Балалық шақтың ерте жасында қыздар шынымен де аса тіл алғыш болады.
2. Қыздар өз жаратылысы бойынша, аурулар және әлсіз жануарлар, өсімдіктер туралы ойлауға бейімделген, деп ол жайлы сендіретіндей, әзір ештене белгіленген жоқ. Мүмкін 6—9 жасында болар.
3. Бұл олай емес. Қыздар маңызды міндеттерді (проблемаларды) ұлдардан кем шешпейді.
4. 10—12 жасқа дейін қыздар тезірек дамиды (сондықтан олар кейде өз құрдастарынан бөлінуге, ерекше болуға ұмтылады). Бірақ кейінірек қыздар аса мақсатты, ұлдарға қарағанда болашақ туралы көп ойлайды.
5. Ұлдар математикада өздерін жақсы білдіреді деп саналса да, қыздар мен ұлдар бірдей дарынды, барлығы біздің бағыттауымызға байланысты.
Бірақ біздер бұл ырым-жырымнан арылсақ, ешқандай айырмашылықты байқамаймыз.
6. Керісінше, ұлдар ортаның ықпалына оңай түседі, сондықтан ата-анадан айрылғанда қатты күйзеліске кіреді. Ұлдар ауруға, қайғы-касіретке аса сезімтал. Олар тек сырт көзге ауырмайды деп көрсетеді, себебі ер адам жыламауға тиіс деп, оларды басынан үйретеді.
7. 10—13 жысқа дейін айырмашылық шамалы, сонан соң көп жағдайдарда, ұлдарға қарағанда, қыздар өз ойларын ауызша және жазбаша түрде нақтылау білдіреді.
8. Қыздар және ұлдарда да бұл қабілет өмір бойы бірдей болатынын зерттеулер көрсетеді. Если и есть разница, то только индивидуальная.
9. Жыныстық кемелдену болмағанша айырмашылық жоқ, одан кейін ұлдар кеністікте дұрыс бағытталынады. Жылдар сайын айырмашылық күшееді. Ерекшеліктерді тек ережелер растайды.
10. Ұлдар екі- үш, өте кішкентай жастарында, тұлғалары қалыптаса бастағанда, агрессияшыл болады.
11. Қыздар мен ұлдардың белсендігінде айырмашылық белгіленген жоқ. Тек кішкентай кездерінде ұлдар оны өте ү-шулы және анық білдіреді (мысалы, төбелескенде). Ал сол кезде қыздар, аса шулы емес, бірақ мақсатсыз да емес.
12. Керісінше, қыздар үлкен компания емес, бір немесе екіден аспай дос қызды қалайды. Міне дәл не үшін ұлдар аса ірі топтарға жиналады.Бұл жағдай, олар өскенде де сақталады, сондықтан ұлдар ұжымдық ойындарға аса бейімді.
13. Белгілі бір жасқа дейін қыздар мен ұлдар арасында мұнда айырмашылық жоқ, ұлдар да белгілі кезде еркелеткенді талап етеді.
14. Керісінше, ұлдар кампания пікіріне «нану» -ды тезірек қабылдауға бейімді, оларды тәрбиелегенде мұны міндетті түрде, ескеріңіз. Қыздар әдетте өз пікірін ұстанады.
15. Бұл қасиетте белгілі бір жасқа дейін қыздар мен балаларда айырмашылық жоқ. Кейінірек қыздар аса тапқыр және белсенді болады. Ал жыныстық жетілу кезінде олар жігіттерге жол береді. Мүмкін, саналы түрде болар.
16. Қыздар бәріне көрінетіндей, соншама қорқақ емес. Шынында, олар ұлдардан күшті және батыл болуы, қорқыныштан жеңіл өтуі мүмкін.
17. Ұлдардаң зор емес. Қыздар тұрмыстағы қиын ситуацияларға қатысты дұрыс «қаруланған», тез бейімделеді.
Тәрбиедегі ата- ананың рөлі
Бала тәрбиесі- ата- ана үшін күрделі де жауапты міндет. Жас шыбық иілгіш болса, жас адам да сондай жақсыға да, жаманға да бірдей бейім болатыны баршамызға мәлім. Ата- ананың үйдегі іс- әрекеті балаларының көз алдында өтеді. Сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор.
Бала тәбиесінің алтын қазығы – туған ұясы, өз отынын басындағы ата- ана тәрбиесі, өнегсі. Қазақта “Баланың бас ұстазы- ата – анасы” деген сөз бар. Жас кезінде дұрыс алмаса ,есейе келе тәртібі қиындап, оқу үлгерімі нашарлап кетеді.
Ұлы ғалым, философ Әбу Насыр әл – Фараби “ Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне қауіп әкеледі” – десе, Жан – Жак Руссо “Бала туғанда ақ қағаздай болып таза туды, оның үстіне шимайды қалай салсаң , қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең ол солай тәрбиеленеді” деген екен. Бұдан шығатын түйін, бала тәрбиесіне ең әуелі оның өз ата – анасының еңбекқорлығы, ұстамдылығы ,ақыл – ойы, сана – сезімі, адамгершілігі әсер етпек.
Бала ата – ананың ғана емес, ұлыс пен ұлттың ертеңгісі . Жас ұрпақты жан – жақты жетілген, ақыл – парасатты, ой- өрісі биік азамат етіп тәрбиелеу қоғамымыздың ең өзекті мәселесә. Халықтық педагогикадағы ұрпақ тәрбиесіне келетін болсақ: бұрын қазақ халқының әрбір отбасы өзінің ұрпағын ақылды, ержүрек, жарамды етіп тәрбиелеуді жеке басының жұмысы деп қарамай, ұлтының, Отанының ертеңі, болашағы тұрғысынан өзнің қоғамдық борышы деп қараған. Сондықтан әрбір ата- ана баласын ар – намысты болуға, адамгершілікке , мейірбандыққа, тектілікке, кісілікке, атамекенін сүюге, Отанын қорғауға дайын тұруға баулыған. Үмітті ұрпақ деп қараған баланы баулып тәбиелеуге бір ауыл, бір рулы ел ғана емес, тіпті бір тайпалық ел ақсақалдары мен атқа мінерлері, көсемдері мен шешендері тегіс көңіл бөлетін болған. Оны ата – бабаларымыз қоғамдық орта тәрбиесімен қандай шеберлікпен ұштастырған. Адам болу үшін – ақ жолға бастайтын жеті жетекшісі бар, ал қызға қырық уйден тыю болған.
Қыз- өмірдің қызғалдағы, қыздар – болашақ ана, бақыт- байлық ошағы, адамзаттың өсіп – өркендеп, тәлім- тәрбие алатын қасиетті ұясы. Ал әйел- қасиетті ұяның алтын тірегі отбасының ұйтқысы.
Сәулетті ана болғанда саналы ұрпақ болады. Олар бүгінгі мектеп қабырғасында оқып жүрген қыздар.
Адам болудың парызы тек осы қырық тыйымға ғана шектеліп қалған жоқ. Сонымен қатар ер балаларға да арналған өсиеттер қалдырған. Мысалы,
Атадан ұл туса игі
Ата жолын қуса игі
Өзіне келер ұятты,
Өзі біліп тұрса игі
Қазақ халқы адамның жеті жетекшісі бар деп, ұрпақтарының болашағын жеті ауыз сөзбен түйіндейді.
Олар мыналар:
1. Адамның басшысы- Ақылы 5. Қорғаны- Сабыр
2. Жетекшісі- Талап 6. Қорғаушысы- Мінез
3. Жолаушысы- Ой 7. Сынаушысы – Халлық
4. Жолдасы- Кәсәп
Сондықтан ата- ана, ұстаздар болып жас ұрпаққа жан- жақты тәрбие беруді назарда ұстағанымыз жөн.
Ата-аналар, сіздер үшін
1. Балаға дұрыс тәрбие беру – ата-ананың моральдық қана емес, заң жүзіндегі міндеті.
2. Бала тәрбиесі мәселесінде ата-ана арасында толық келісім болуға тиіс.
3. Баланың бойындағы ізгілік, жақсылық атаулының бәрін, оның үлгілі болуға тырысқан талабын көтермелеп отыру керек.
4. Баланың адал да ізгі адам болып өсуі үшін оған ата-анасы үлгі болуға тиіс.
5. Баланы еңбекке құрметтеу мен сүю рухында жас кезінен тәрбиелеп, оның бойына адамгершілік жєне рухани мєдениеттің негізін, қоғамдағы мінез-құлық дағдыларын дамыту керек.
6. Ересектер балаларды күн сайын сипайылыққа, сергектікке, үлкендерді құрметтеуге, әділдікке өз үлгісімен тәрбиелеп отыруға тиіс.
7. Үйдегі жайлылық пен салауаттылықтың алғы шарттары – тазалық пен тәртіп, сондай-ақ барлық отбасы мүшелерінің тату-тєтті тұруға ұмтылуы.
8. Үй ішіндегі татулыќ күйеуіне де, әйелге де байланысты. Оның бірінші шарты - өзара сенім, құрмет, өзара түсіністік және, әрине сыпайы, әдепті мінез-құлық.
9. Сыпайылық жєне әдептіліктің ережелерін сақтау табиғи, емін-еркін болып, ешбір жағдайда екіжүзділікке, өтірік ұялшақтыққа негізделмеуге тиіс.
10. Тату-тәтті тұру үшін ұстамды болып, өзін-өзі билей білу керек.
Отбасындағы тәрбие міндеттері:
- Баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау, тазалықты қалыптастыру.
-Еңбексүйгіштікке баулу, өзіне-өзі қызмет етуге үйрету.
-Отбасы мүшелерімен дұрыс қарым-қатынас жасауға, үлкенді сыйлауға, кішіге қамқор болуға үйрету.
-Әдебиетке, өнерге, мәдениетке тәрбиелеу.
-Ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу
1.Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
2. Бала тағдырына деген ата-аналық жауапкершілікті қалай түсінесіз?
3. Балаңыздың бойынан қандай қасиеттерді көргіңіз келеді?
4. Балаңыз қандай болып өссе екен дейсіз?
5.Өз тілегіңіз орындалуы үшін қандай тәрбие жасайсыз?
6. Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
7. Балаңызға қажетті қандай газет – журналдар жаздырып аласыз?
8. Балаларыңызбен бірге отырып қазақ халқының ертегілерін оқып талдайсыз ба?
9. Балаңызды еңбекке қалай баулисыз?
10. Отбасыңызда балаларға арналған кітапхана бар ма?
11. Балаңызбен қай тілде сөйлесесіз?
12.Өз отбасыңызда өз ұлтыңызды құрметтейтін қандай игі дәстүрді жалғастырып келесіз?
Ата –анаға кеңес
1. Балаңыз таңғы ұйқыдан оянғанда: “Қайырлы таң!”-деп айтыңыз. Күнді ұрыс-керіссіз, ескертусіз көңілді бастаңыз
2. Балаға ұрысқанда:”Сен солай, ылғи да сүйтесің”,-деп айтпаңыз.”Күнде жақсы болушы еді, бүгін дұрыс істемедің-ау”-, деп айтыңыз.
3.Баламен ұрсысып ажырамаңыз, татуласып, содан кейін жұмысқа барыңыз.
4.Мектептен келгенде:”Қандай баға алдың? Мұғалім ұрысқан жоқ па?” –деп сұрамаңыз. Одан да мектепте не қызықты болды?- деп сұраңыз.
5. Тоқсан аяғында бағасы жаман болса да, мақтайтын сөз табыңыз.
6. Баланы шығарып саларда: “Асықпа, абай бол”-деп есіктен шығарып салыңыз.
7. Келгенде есіктен қарсы алыңыз. Бала өзінің келгеніне ата-анасының қуанышты екенін сезінсін.
8. Бала өзінің отбасы тұратын үйді жақсы көруі үшін, үйге келгенде:”Өз үйің қандай жақсыІ”-деп айтуды ұмытпаңыз.
9. Бала ата-анасынан бір нәрсені өтініп сұрайды. Ата-ана да өтініп сұрау мәдениетін үлгі етіңіз.
10.Баланың көзінше біреуді сынап, сөз етпеңіз. Бүгін көршіңіз туралы сіз айтсаңыз, ертең ол өзіңіз туралы айтады.
Ата-аналарға кеңес
“Ағалағаннан аялаған артық”
Ал тіліңмен арқадан сипағанша, жылмаңдап еркелеп, сөзіңді өткізіп, керегіңді алуды көздегеннен, адамды, жасы үлкен ағаны ардақ тұтып, әспеттегенің – абзал. Сөзбен алдап, сырт айналу – адал азаматтың ісі емес. Жалпы рия, пайдакүнемдік араласқан жерде адалдық та күтпе, әділдік те күтпе. Бұл мақалдың идеясы да осы. Жанашырлық, қайырымды-лық, мейірбандылық қарымта тілейді.
Ұлттық педагогикадан:
- Он бес жасқа дейін құлыңдай жұмса
- 6-7 жастан 13 жасқа дейін ақыл есейеді
- 14 жастан ақыл ересектеніп, 25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
Қанатты сөздер:
Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу түгелдей игі өнегеге саяды. Өзіңіз жақсылап өмір сүрсеңіз, тым құрыса жақсылап өмір сүруге талаптансаңыз, өмірді неғұрлым жақсырақ өткізсеңіз, соғұрлым балаларыңызды жақсы тәрбиелейсіз
Лев Толстой
Ер екеніңді ел қапысыз таниды, ез екеніңді де көзі шалмай қалмайды. Ез болсаң, көзге шыққан сүйелсің. “Жақсы жаман, жасықтан пасық жаман”. Болжыр - болбырлар көпке қырсығын тигізеді, ал еліне жамандық тілейтін арам ниет пасықтар бүкіл қауымға іріткі салады. “Батырды батыр дейді күшін көрген, ұстаны ұста дейді ісін көрген”. Қарапайым айтылса да қалай дәл нұсқайды? Өйткені халық көреген. Халық қазы, халық кемеңгер, халық әділ. Халық сыйлай да біледі, сынай да біледі...
Ұлттық педагогикадан:
- Он бес жастан құрбыдай сыйлас
- 14 жастан ақыл ересектеніп,25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
- 25 жастан 37 жас аралығында ақыл толысады
Қанатты сөздер:
«Ақыл мен жан – мен өзім, тән – менікі,
«Мен» менен «менікінің» мағынасы екі.
«Мен» өлмеске тағдыр жоқ әуел бастан,
«Менікі» өлсе өлсін, оған бекі»
Абай
Ата – аналардың міндеті
• Бала тәрбиесінің негізі ата – анада жатқанын есте шығармау
• .Мектеппен және білім беретін мекемелермен тығыз байланыста болу, баланы сабақтан қалдырмау.
• Балалардың өмірі үшін, оқуы үшін, олардың рухани және қауіпсіз дамуын, адамгершілік жағынан қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдай жасау.
• Баланы оқулықтармен, басқа оқу құралдарымен толық қамтамасыз ету.
• Мектеппен, сынып жетекшілерімен, мұғалімдермен тығыз байланыс жасау керектігін естен шығармау.
• Оқушы мектепке кешігіп қалмау үшін таңертең уақытылы балаларын үйден шығарып салу.
• Жыл мезгілдерінің ауа – райына байланысты киімдерін қадағалау.
• Үйде баланың үй тапсырмасын орындауын қадағалау.
• Көше ережелерін сақтауды еске салып тұру.
Мектепте мәдени шаралар өткізуге, жөндеу жұмыстарына көмектесуге міндетті
Ата-аналарға сауалнама:
Қолыңыздан келе ме:
• кез келген сәтте бар жұмысыңызды тоқтатып, тек баламен айналысу?
• жасына қарамастан, баламен ақылдасып отыру?
• балаға байланысты жіберген кемшілігіңізді өзіне мойындау?
• қателескен болсаңыз, баладан кешірім сұрау?
• баланың қылығы шектен шығып кетсе де сабырлы қалпыңызды сақтап қалу?
• өзіңізді баланың орнына қойып көру?
• бір сәтке болса да өзіңізді қайырымды періште немесе көркем ханзада деп сенуге?
• өзіңізді жақсы жағыңыздан көрсететін, тағлым аларлық бабалық кезіңізден бір оқиғаны айтып беру?
• баланың көңіліне келуі мүмкін ызалы сөздер мен дауыс көтеруден тыйылу?
• бала не істегісі келсе соны істейтін, бірақ сіз ештеңеге араласпайтын бір күнді белгілеу?
• егер балаңыз жолдасын, құрдасын ұрып, итеріп жіберсе, немесе жазықсыз жәбірлесе көңіл аудармай қою?
• баланың тілегі қисынсыз болса көз жасына да, қыңырлығы мен өтінішіне де құлақ аспай қою?
Отбасылық тәрбиенің тоғыз парызы:
• Балаңыз қандай болса, сол күйінде қабылдаңыз. Табиғат баланы өте кірпияз әрі күрделі етіп, баланың тұқым қуалаушы гендік жиынтығында оның тікелей ата-аналары ғана емес, ондаған, жүздеген бабаларының сапалары мен қасиеттерін аралас пайдаланады. Сондықтан да бір отбасында көркем
• Өз қалауыңызға орай оларға ешқашан бұйырып сөйлемеңіз. Баланың өміріне үнемі араласа беру қауіпті. Жоқтан өзгеге баланы діңкелете беру-оны топастандырып жібереді. Ұзамай ол күрделі әрекетті ұсақ-түйектен айыралмай қалады. Сонымен қатар олардың кінәсін кешіре беруге де болмайды, өйткені бала өз кінәсінің жағымсыз салдарын түсінбей кетеді. Балаға қатесіне өкіну, теріс қылығына өзін кінәлі сезіну пайдалы, кейін біріншісін екіншісінен айыра білуге, қателесуден және кінәлі болудан қорықпауға үйренеді.
• Шешімді жалғыз қабылдамаңыз. Шешімді тек ата-аналар арасында келісім болғанда ғана қабылдау керек. әке мен шешенің тең дәрежеде тыйым салу құқығы бар. Мектеп жасына жеткен баланы да отбасы істерін талқылауға қатыстыру керек. Біртіндеп олар отбасылық кеңесте кеңесші ғана емес, шешуші дауыс құқығын да иеленуі керек.
• Ата-аналардың мінез-құлқы-бала тәрбиесіндегі басты фактор. Әсіресе отбасындағы дау-жанжалдың зияны көп: одан балалар үлкендерден гөрі көбірек залал шегеді. Жеке бастың үлгісі –түсіндірудің ең жақсы жолы. Егер әкесі темекі шегетін болса, өсіп келе жатқан балаға темекі тартуға тыйым салу қиын. Егер анасы салақ әрі талғамыз киінетін болса, қыз баланың тап-тйнақтай болып өсуі күмәнді. Бұл туралы Лев Толстой былай деп жазған: «біз өзімізді емес, балаларды тәрбиелейтін болсақ, тәрбие күрделі әрі қиын болып қала береді... Егерде өзгелерді өзің арқылы тәрбиелеу керектігін түсінсең, тәрбиелеу жайлы мәсележойылып, өзің қалай өмір сүруің керек деген сұрақ қана қалады. Егер әке, шеше тамақтану, киінуде қарапайымдылықты сақтап, жұмыс істеп, білімін жетілдіретін болса, балалар да соны жасайды... Тәрбие деген өзің жақсы өмір сүру, яғни жақсы жүріп-тұруға ғана келіп тіреледі, адам тек осынысымен ғана өзгелерге әсер ете алады, өзгелерде, өздеріне қарап өсетін балаларды тәрбиелейді.»
• Не нәрсежайлы да қорықпай сөз етіп, сізге қарсы қитұрқы сұрақ қойғандарға да сеніммен қараңыз. Балалармен әңгімелесіңіз, оларды өз жұмысыңызды, үй жұмыстарын, ақша жайлы, алда тұрған демалыс жайын талқылауға тартыңыз. Дауласыңыз, бірақ оларды құрметтеңіз, балаларға деген көзқарасыңызды өзгертпеңіз. Олардың сіздікінен бөлек болса да ақылды өзіндік көзқарастары, өз сенімдері барына қуаныңыз. өзіңіздің қатеңізді мойындай біліңіз. Отбасы-баланы әлеуметтік өмірге бейімдейтін алғашқы тәжірибе орны.
• Балаларға сыйлық жасауда артық кетуге жол бермеңіз. Көбіне балалар жарнамаға елігіп, қыр соныңыздан қалмай қояды. Ақырында ата-аналар олардың бетін қайтаруды ұмытады, ал бетін қайтарудың пайдасы зор, өйткені керексіз артық нәрседен қажеттіні айыра білуге үйретеді. Артық сыйлық жасау баланы қоғамға қатысты жатыпішерлікке баулиды. Қоғам сыйлық жасамайды-оған адал еңбегіңмен қол жеткізуің қажет. Бұған В.А. Сухомлинский де баса назар аударған болатын.ол бала көзін ашып, есін жиысымен-ақ оған үнемі бірдеңе керек болып тұратынын атап көрсеткен. Қажеттілік-адам өмірінің қозғаушысы. Қажеттіліктен тілек пайда болады. Бала кезінде өзінің тілегін ауыздықтап үйренбеген, оның адамгершілік қажеттілігі мен негізделуін бастап өткермеген бала әлеуметтік сенімсіз болып өседі, ол қоғамдық талаптармен қайшылыққа түседі. Сәби шағынан тұтынушылық бақытқа еркін шомылып өскен бала оқуға ынтасыз болады. Содан кейін одан да қорқынышты қатер-еңбек етуге құлықсыздық бой көрсетеді. Қазіргі кезде адамзат басынан көшіріп жатқан дағдарыс адамдардың өз қажеттіліктерін реттеуге, экологиялық және адамгершілік дағдарысқа алып келетіндерін ауыздықтауға үйренбегендігінен деуге болады.
• Қандай да бір қиындық туа қалса, оны балаға түсіндіріп, бірлесе жеңу керек. Отбасындағы міндеттерді бөлісіп атқарған жөн. Анасы үйдегі қызметші емес екенін бала түсінуі тиіс. Баланы тазалыққа ерте жастан әдеттендірген дұрыс. Үй жинаудың белгілі бір ережелерін жасап, оны барлық отбасы мүшелері қатты сақтауы керек. Күн тәртібі сіз үшін де, балалар үшін де орында, мақсатты болғаны жөн. Егер сіз балалардың белгілі бір сағатта түскі асқа жиналуын талап ететін болсаңыз, олар мұндай тәртіптің тамақ дайындау және тамақтан кейін ыдыс-аяқты жинау жұмысын жеңілдетуге, ең бастысы отбасы мүшелері түгел жиналып, өз ойларын, сезімдерін бөлісу үшін қажет екендігін түсінуі тиіс. Егер сіз балалардан желінбеген тамақ қалдырмауды талап ететін болсаңыз, олар мұның ата-аналар ақшасына сатып алынған азық-түлікті ұқыпты пайдалану арқылы олардың еңбегін құрметтеу екенін ұғынуы тиіс.
• Үйіңіздің есігі ашық болсын. Бала өзін байлаулы сияқты сезінбесін. Үйдің есігін оның достарына ашық болсын. Балаларға сенім білдіру керек, бірақ олар да еркіндікке үйренуі тиіс, бұл оңай нәрсе емес. Балаларға іс-әрекет, достар таңдау еркіндігіне жауапкершілік сезімі қалыптасуына көмектесу керек. Егер отбасында бір-біріне қайырымдылық, құрметтеушілік қарым-қатынас орнаған болса, ата-аналар тыйымға жүгінбей,сыпайы кеңес берумен шектеліп, барлық отбасылық және балалардың істерін бірлесіп талқылайтын жерде балалар ата-аналарынан ештеңені жасырмайды, ал олар балаларын ойсыз әрекеттерден дер кезінде сақтандырып қала алады.
• Дер кезінде шеттей біліңіз. Әрине, балалардың туған ұясын тастап шығуы қашанда мұң шақырады. Бірақ оған кедергі жасамаңыз. Өйткені отбасы міндеттерінің бірі-баланың бойындағы бар жақсылықты анықтап, оны дамыту және қоғам иелігіне ұсыну ғой. Ата-аналарынан дербес тіршілікке бөлініп шыққан бала ешқашан таусылмайтын жаңа өмір циклін бастайды.Мұғалімнің тарапынан ата-аналарға арналған кеңестер.
ата-анаға кеңес.docx
Атааналар балалардың оқуына қалай көмектесе алады?
Баланың үлгерімін арттыруға байланысты бірнеше кеңестер.
Баланың жұмыс істейтін үстелі қолайлы болсын. Жұмыс үстелінде баланың
көңілін алданыдаратын артық зат болмауы қажет. Көбінесе балаларға үй
тапсырмасын жарық және қолайлы үстел болғандықтан ас бөлмесінде істеуге
тура келеді. Міне сондықтан, баланың өз бөлмесінде балаға қолайлы бұрыш
жасап беру қажет, ол жер кітап, қалам, қарындаштарын қоюға келетіндей кең
болуы қажет, оқулықтары мен сөздіктері оңай алынатын және жақын жерде
болғаны жөн.
Сонымен қатар балада қағаз, дәптер және жазба жадықтары жеткілікті болуына
көп көңіл бөлу керек. Бірақ, бұл заттарды алуды баланың өзіне жүктеу қажет,
бұл баланың жауапкершілігі мен дербестігін арттырады.
Теледидарды сөңдіріп қойыңыз. Үй тапсырмаларын орындаған уақытта
теледидарды қосуға болмайды деген қағиданы ұстаныңыз. Теледидар баланың
сабақ оқуына кедергі келтіреді. Теледидар көруге отырдын ба, басқа заттарға
ешқандай уақытын қалмайды. Егер онда қызықты бағдарлама көрсетіліп жатса,
онда оны әрқашанда видеоға жазып алуға болады.
Радио мен музыкамен не істеу керек. Кейбір музыкалық шығармалар (ауыр
рокты қоспағанда) материалды тез қабылдауға көмектесетіндігі дәлелденген
болатын, сондықтан сүйікті радиостанция бөгет етпей керісінше үй тапсырмасын
орындауға көмектессе, онда балаға музыка тыңдауғарұқсат берген жөн.
Жүйелілік – маңызды фактор. Егер сіздердің кешкі астарыңыз бен түстіктеріңіз
бір уақытта болса жақсы болар еді. Балада нақты бағдар қалыптасады, ол барлық
сабақты кешкі асқа дейін немесе кешкі астан кейін орындайтын дағдыға ие
болады. Балаға дем беру үшін үй жұмысының әр бөлігін орындаған сайын баланы
қолдап отыруды ұмытпау керек.
Көрнекілік. Үлкен күнтізбе сатып алыңыз немес өзіңіз қолдан істеп беріңіз, ол
күнтізбеге оқудағы маңызды оқиғалар туралы, тоқсанның аяғына дейін қанша
уақыт қалғандығы туралы, емтихандардың уақыты туралы ескертпелерді белгіп
отырған жөн. Бұл балаға көрініп тұрған ескерту ретінде қызмет етеді, балада әлі
ұзақ уақыт бар емтиханға дейін бұдан кейін де дайындалуға болады деген жалған
сезім қалыптасады. Бірақ кейін деген тезірек бола қоймайды, және барлық затты
соңғы сәтте істеуге тура келеді.
Баланы оқуға үйретіңіз. Балаға тек үй тапсырмаларын орындау білімділікті
қамтамасыз етпейтіндігін түсіндіріңіз. Балаға үй тапсырмасын нәтижелі орындау
үшін нені білу қажеттігін көрсетіңіз:
әңгіме бөліктерін немесе параграфтарды оқығанда ескерпелер жасап отыру
керектігін;
бастапқы пікірге дейін материалды қысуды үйрену;
кестелер мен сызбаларды пайдалануды үйрену;
оқыған мәтінді өз сөзімен жеткізе білуді үйрену; маңызды күндерді, формулаларды, сөздердә және т.б. маңызды заттарды тез
қайталау үшін карточкалар істеуді үйрету;
сонымен қатар бала мұғалімнің сөзін сөзбе сөз жазып алмауы керек, тек қана
маңызды ойлар мен деректерді жазып үйренуі керек. Сіз осы мәселе бойынша
үйде шағын лекция оқып баланы шынықтыруыңызға болады.
Балаға тест алдында қобалжымауды үйрету. Ең басты балаға бақылау болатын
күннің алдында, түнде бақылауға дайындалмай, жақсылап ұйқысын қандыру
керектігін есте ұстау қажет. Бақылауға артық қалам, қарындаш және қағаз алып
барсаңыз өте жақсы болады. Бала қобалжитын болса, бірнеше рет терең дем алу
керектігін түсіндіріңіз.
Үй тапсырмасын орындаған уақытта баланың жағдайын бақылап отырыңыз. Егер
бала шаршаса, тапсырманың ұзақ және қиын болуына өкпелі болса, және бұл
бірнеше рет қайталанса, мүмкін балаға бүгінгі күнге жеткілікті деп үзіліс беру
қажет болар. Менің ойымша, мұғалімге неге үй жұмысы істелмегендігін
әрқашанда түсіндіруге болады деп ойлаймын.
Атааналар балаларға үй тапсырмасын орындауға көмектесу керек па? Әр түрлі
жағдайда әр қилы істеу керек. Атааналар балаларға сөйлемдерді немесе
сөздерді айта отырып сөзді дұрыс жазуға үйретуге, математикалық қиын
тапсырмаларды орындауға көмектесуге болады. Егер тапсырма оңай болса, оны
шешуді баланың өзіне қалдырып араласпаған жөн, ал мен тексеруге көмектесейін
деп ұсыныс жасау керек. Сондайақ баланың өтінішін қуанышпен қабылдау
керек. Баланың үй тапсырмасын тексерген кезде немес орындауға көмектескен
жағдайда балаға жағымды түсініктер жасау қажет. Балада тапсырманы дұрыс
орындамасам маған ұрсады деген қорқыныш сезім болмауы керек.
Процесті қадағалап отырыңыз. Баладан мектептегі істері туралы сұраңыз, бірақ
оған бітпейтін жағымсыз сұрақтар қоюдан аулақ болыңыз. Мысалы мынадай
сұрақтар қоюға болады: «Математика сабағынан өткен бақылау жұмысы қалай
өтті?», «Тарихтан берген рефераттың жағдайы не болды? Менің көмегім қажет
пе?» және т.б. Баланың алған бағасына көңіл аударыңыз, сонымен қатар
мұғалімнің ескертпелеріне көңіл аударған дұрыс. Бұның барлығы баланың сол
немесе басқа пәндер бойынша істің қалай жүріп жатқандығын көрсетеді. Сіз
сонымен қатар мұғаліммен кездесіп сөйлесе аласыз, бірақ оны баланың
келісімімен жасаңыз, өйткені балада сіз оның ісіне араласып жатыр деген сезім
қалып қою мүмкін (егер сізді мектепке шақырмаған жағдайда). Баланың «ол
жаман мұғалім» деген пікіріне құлақ асыңыз, ол сол сабақ балаға қиындық
тудыруда дегенді білдіреді, балаға сіздің көмегіңіз қажет. СІЗ ҚАНДАЙ ТӘРБИЕШІСІЗ?
Француз психологы құрастырған, қыздар мен ұлдардың тәрбие мәселелерінде
атааналарға түсінуге дұрыс мүмкіндік беретін, бір уақытта ол жаттығу болатын
тесті ұсынамыз
20 сұрақ ұсынамыз, оларға "ия" (яғни осыны мақұлдаумен келісесіз) немесе
"жоқ" (сіз басқа пікірді үстайсыз) –деп жауап беру керек.
1. Қыздар ұлдарға қарағанда тіл алғыш.
2. Қыздар табиғатқа жақсы қарайды.
3. Ұлдар қиын жағдайды дұрыс бағалай алады және қисынды ойлайды.
4. Ұлдар ерекшеленуге аса көп тіленеді.
5. Ұлдар математикада көбірек дарынды.
6. Қыздар тұратын атмосферасына көбірек әсерлі болады, ауру, қайғықасіретті
ауырлау көтереді.
7. Қыздар өз ойларын дұрыс білдіре алады.
8. Ұлдарда –жақсы көз қапері, ал қыздарда — есту.
9. Ұлдар кеністікте жақсы бағытталады.
10. Ұлдар агрессияшыл.
11. Қыздардың белсенділігі азырақ.
12. Қыздар аса көпшіл, достардың кішкене ортасынан көрі, үлкен компанияны
артық көреді.
13. Қыздар еркелілеу.
14. Қыздар басқалардың ықпалына тезірек түседі.
15. Ұлдар іскерлірек.
16. Қыздар қорқақтау.
17. Қыздар жиі толымсыз бағалы комплекстен зәбір көреді. 18. Қыздар өз ара
бақталаста болмайды.
19. Ұлдарға өзі туралы айту, өз қабілетін көрсетіп шығу аса маңызды.
20. Қыздар бір қалыпты еңбекті жақсы атқарғанда, ұлдардың бейімділігі
шағармашылық жұмыста болады.
Жауаптар
1. Балалық шақтың ерте жасында қыздар шынымен де аса тіл алғыш болады.
2. Қыздар өз жаратылысы бойынша, аурулар және әлсіз жануарлар, өсімдіктер
туралы ойлауға бейімделген, деп ол жайлы сендіретіндей, әзір ештене
белгіленген жоқ. Мүмкін 6—9 жасында болар.
3. Бұл олай емес. Қыздар маңызды міндеттерді (проблемаларды) ұлдардан кем
шешпейді.
4. 10—12 жасқа дейін қыздар тезірек дамиды (сондықтан олар кейде өз
құрдастарынан бөлінуге, ерекше болуға ұмтылады). Бірақ кейінірек қыздар аса мақсатты, ұлдарға қарағанда болашақ туралы көп ойлайды.
5. Ұлдар математикада өздерін жақсы білдіреді деп саналса да, қыздар мен ұлдар
бірдей дарынды, барлығы біздің бағыттауымызға байланысты.
Бірақ біздер бұл ырымжырымнан арылсақ, ешқандай айырмашылықты
байқамаймыз.
6. Керісінше, ұлдар ортаның ықпалына оңай түседі, сондықтан атаанадан
айрылғанда қатты күйзеліске кіреді. Ұлдар ауруға, қайғыкасіретке аса сезімтал.
Олар тек сырт көзге ауырмайды деп көрсетеді, себебі ер адам жыламауға тиіс
деп, оларды басынан үйретеді.
7. 10—13 жысқа дейін айырмашылық шамалы, сонан соң көп жағдайдарда,
ұлдарға қарағанда, қыздар өз ойларын ауызша және жазбаша түрде нақтылау
білдіреді.
8. Қыздар және ұлдарда да бұл қабілет өмір бойы бірдей болатынын зерттеулер
көрсетеді. Если и есть разница, то только индивидуальная.
9. Жыныстық кемелдену болмағанша айырмашылық жоқ, одан кейін ұлдар
кеністікте дұрыс бағытталынады. Жылдар сайын айырмашылық күшееді.
Ерекшеліктерді тек ережелер растайды.
10. Ұлдар екі үш, өте кішкентай жастарында, тұлғалары қалыптаса бастағанда,
агрессияшыл болады.
11. Қыздар мен ұлдардың белсендігінде айырмашылық белгіленген жоқ. Тек
кішкентай кездерінде ұлдар оны өте үшулы және анық білдіреді (мысалы,
төбелескенде). Ал сол кезде қыздар, аса шулы емес, бірақ мақсатсыз да емес.
12. Керісінше, қыздар үлкен компания емес, бір немесе екіден аспай дос қызды
қалайды. Міне дәл не үшін ұлдар аса ірі топтарға жиналады.Бұл жағдай, олар
өскенде де сақталады, сондықтан ұлдар ұжымдық ойындарға аса бейімді.
13. Белгілі бір жасқа дейін қыздар мен ұлдар арасында мұнда айырмашылық жоқ,
ұлдар да белгілі кезде еркелеткенді талап етеді.
14. Керісінше, ұлдар кампания пікіріне «нану» ды тезірек қабылдауға бейімді,
оларды тәрбиелегенде мұны міндетті түрде, ескеріңіз. Қыздар әдетте өз пікірін
ұстанады.
15. Бұл қасиетте белгілі бір жасқа дейін қыздар мен балаларда айырмашылық
жоқ. Кейінірек қыздар аса тапқыр және белсенді болады. Ал жыныстық жетілу
кезінде олар жігіттерге жол береді. Мүмкін, саналы түрде болар.
16. Қыздар бәріне көрінетіндей, соншама қорқақ емес. Шынында, олар ұлдардан
күшті және батыл болуы, қорқыныштан жеңіл өтуі мүмкін.
17. Ұлдардаң зор емес. Қыздар тұрмыстағы қиын ситуацияларға қатысты дұрыс
«қаруланған», тез бейімделеді. Тәрбиедегі ата ананың рөлі
Бала тәрбиесі ата ана үшін күрделі де жауапты міндет. Жас шыбық иілгіш
болса, жас адам да сондай жақсыға да, жаманға да бірдей бейім болатыны
баршамызға мәлім. Ата ананың үйдегі іс әрекеті балаларының көз алдында
өтеді. Сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор.
Бала тәбиесінің алтын қазығы – туған ұясы, өз отынын басындағы ата ана
тәрбиесі, өнегсі. Қазақта “Баланың бас ұстазы ата – анасы” деген сөз бар. Жас
кезінде дұрыс алмаса ,есейе келе тәртібі қиындап, оқу үлгерімі нашарлап кетеді.
Ұлы ғалым, философ Әбу Насыр әл – Фараби “ Адамға ең бірінші білім емес,
тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте
оның өміріне қауіп әкеледі” – десе, Жан – Жак Руссо “Бала туғанда ақ қағаздай
болып таза туды, оның үстіне шимайды қалай салсаң , қағаз бетіне солай түседі,
бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең ол солай тәрбиеленеді” деген
екен. Бұдан шығатын түйін, бала тәрбиесіне ең әуелі оның өз ата – анасының
еңбекқорлығы, ұстамдылығы ,ақыл – ойы, сана – сезімі, адамгершілігі әсер етпек.
Бала ата – ананың ғана емес, ұлыс пен ұлттың ертеңгісі . Жас ұрпақты жан –
жақты жетілген, ақыл – парасатты, ой өрісі биік азамат етіп тәрбиелеу
қоғамымыздың ең өзекті мәселесә. Халықтық педагогикадағы ұрпақ тәрбиесіне
келетін болсақ: бұрын қазақ халқының әрбір отбасы өзінің ұрпағын ақылды,
ержүрек, жарамды етіп тәрбиелеуді жеке басының жұмысы деп қарамай,
ұлтының, Отанының ертеңі, болашағы тұрғысынан өзнің қоғамдық борышы деп
қараған. Сондықтан әрбір ата ана баласын ар – намысты болуға,
адамгершілікке , мейірбандыққа, тектілікке, кісілікке, атамекенін сүюге, Отанын
қорғауға дайын тұруға баулыған. Үмітті ұрпақ деп қараған баланы баулып
тәбиелеуге бір ауыл, бір рулы ел ғана емес, тіпті бір тайпалық ел ақсақалдары
мен атқа мінерлері, көсемдері мен шешендері тегіс көңіл бөлетін болған. Оны ата
– бабаларымыз қоғамдық орта тәрбиесімен қандай шеберлікпен ұштастырған.
Адам болу үшін – ақ жолға бастайтын жеті жетекшісі бар, ал қызға қырық уйден
тыю болған.
Қыз өмірдің қызғалдағы, қыздар – болашақ ана, бақыт байлық ошағы,
адамзаттың өсіп – өркендеп, тәлім тәрбие алатын қасиетті ұясы. Ал әйел
қасиетті ұяның алтын тірегі отбасының ұйтқысы.
Сәулетті ана болғанда саналы ұрпақ болады. Олар бүгінгі мектеп қабырғасында
оқып жүрген қыздар. Адам болудың парызы тек осы қырық тыйымға ғана шектеліп қалған жоқ.
Сонымен қатар ер балаларға да арналған өсиеттер қалдырған. Мысалы,
Атадан ұл туса игі
Ата жолын қуса игі
Өзіне келер ұятты,
Өзі біліп тұрса игі
Қазақ халқы адамның жеті жетекшісі бар деп, ұрпақтарының болашағын жеті
ауыз сөзбен түйіндейді.
Олар мыналар:
1. Адамның басшысы Ақылы 5. Қорғаны Сабыр
2. Жетекшісі Талап 6. Қорғаушысы Мінез
3. Жолаушысы Ой 7. Сынаушысы – Халлық
4. Жолдасы Кәсәп
Сондықтан ата ана, ұстаздар болып жас ұрпаққа жан жақты тәрбие беруді
назарда ұстағанымыз жөн. Атааналар, сіздер үшін
1. Балаға дұрыс тәрбие беру – атаананың моральдық қана емес, заң жүзіндегі
міндеті.
2. Бала тәрбиесі мәселесінде атаана арасында толық келісім болуға тиіс.
3. Баланың бойындағы ізгілік, жақсылық атаулының бәрін, оның үлгілі болуға
тырысқан талабын көтермелеп отыру керек.
4. Баланың адал да ізгі адам болып өсуі үшін оған атаанасы үлгі болуға тиіс.
5. Баланы еңбекке құрметтеу мен сүю рухында жас кезінен тәрбиелеп, оның
бойына адамгершілік жєне рухани мєдениеттің негізін, қоғамдағы мінезқұлық
дағдыларын дамыту керек.
6. Ересектер балаларды күн сайын сипайылыққа, сергектікке, үлкендерді
құрметтеуге, әділдікке өз үлгісімен тәрбиелеп отыруға тиіс.
7. Үйдегі жайлылық пен салауаттылықтың алғы шарттары – тазалық пен тәртіп,
сондайақ барлық отбасы мүшелерінің татутєтті тұруға ұмтылуы.
8. Үй ішіндегі татулыќ күйеуіне де, әйелге де байланысты. Оның бірінші шарты
өзара сенім, құрмет, өзара түсіністік және, әрине сыпайы, әдепті мінезқұлық.
9. Сыпайылық жєне әдептіліктің ережелерін сақтау табиғи, емінеркін болып,
ешбір жағдайда екіжүзділікке, өтірік ұялшақтыққа негізделмеуге тиіс.
10. Татутәтті тұру үшін ұстамды болып, өзінөзі билей білу керек. Отбасындағы тәрбие міндеттері:
Баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау, тазалықты қалыптастыру.
Еңбексүйгіштікке баулу, өзінеөзі қызмет етуге үйрету.
Отбасы мүшелерімен дұрыс қарымқатынас жасауға, үлкенді сыйлауға, кішіге
қамқор болуға үйрету.
Әдебиетке, өнерге, мәдениетке тәрбиелеу.
Ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу
1.Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
2. Бала тағдырына деген атааналық жауапкершілікті қалай түсінесіз?
3. Балаңыздың бойынан қандай қасиеттерді көргіңіз келеді?
4. Балаңыз қандай болып өссе екен дейсіз?
5.Өз тілегіңіз орындалуы үшін қандай тәрбие жасайсыз?
6. Балаңыз бос уақытында немен айналысады?
7. Балаңызға қажетті қандай газет – журналдар жаздырып аласыз?
8. Балаларыңызбен бірге отырып қазақ халқының ертегілерін оқып талдайсыз ба?
9. Балаңызды еңбекке қалай баулисыз?
10. Отбасыңызда балаларға арналған кітапхана бар ма?
11. Балаңызбен қай тілде сөйлесесіз?
12.Өз отбасыңызда өз ұлтыңызды құрметтейтін қандай игі дәстүрді жалғастырып
келесіз?
1. Балаңыз таңғы ұйқыдан оянғанда: “Қайырлы таң!”деп айтыңыз. Күнді ұрыс
Ата –анаға кеңес
керіссіз, ескертусіз көңілді бастаңыз
2. Балаға ұрысқанда:”Сен солай, ылғи да сүйтесің”,деп айтпаңыз.”Күнде жақсы
болушы еді, бүгін дұрыс істемедіңау”, деп айтыңыз.
3.Баламен ұрсысып ажырамаңыз, татуласып, содан кейін жұмысқа барыңыз.
4.Мектептен келгенде:”Қандай баға алдың? Мұғалім ұрысқан жоқ па?” –деп сұрамаңыз. Одан да мектепте не қызықты болды? деп сұраңыз.
5. Тоқсан аяғында бағасы жаман болса да, мақтайтын сөз табыңыз.
6. Баланы шығарып саларда: “Асықпа, абай бол”деп есіктен шығарып салыңыз.
7. Келгенде есіктен қарсы алыңыз. Бала өзінің келгеніне атаанасының қуанышты
екенін сезінсін.
8. Бала өзінің отбасы тұратын үйді жақсы көруі үшін, үйге келгенде:”Өз үйің
қандай жақсыІ”деп айтуды ұмытпаңыз.
9. Бала атаанасынан бір нәрсені өтініп сұрайды. Атаана да өтініп сұрау
мәдениетін үлгі етіңіз.
10.Баланың көзінше біреуді сынап, сөз етпеңіз. Бүгін көршіңіз туралы сіз
айтсаңыз, ертең ол өзіңіз туралы айтады.
Атааналарға кеңес
”
артық
аялаған
“ Ағалағаннан
Ал тіліңмен арқадан сипағанша, жылмаңдап еркелеп, сөзіңді өткізіп,
керегіңді алуды көздегеннен, адамды, жасы үлкен ағаны ардақ тұтып,
әспеттегенің – абзал. Сөзбен алдап, сырт айналу – адал азаматтың ісі
емес. Жалпы рия, пайдакүнемдік араласқан жерде адалдық та күтпе,
әділдік те күтпе. Бұл мақалдың идеясы да осы. Жанашырлық,
қайырымдылық, мейірбандылық қарымта тілейді.
сөздер
:
педагогикадан
:
Ұ лттық
Он бес жасқа дейін құлыңдай жұмса
67 жастан 13 жасқа дейін ақыл есейеді
14 жастан ақыл ересектеніп, 25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
Қ анатты
Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу түгелдей игі өнегеге саяды. Өзіңіз
жақсылап өмір сүрсеңіз, тым құрыса жақсылап өмір сүруге
талаптансаңыз, өмірді неғұрлым жақсырақ өткізсеңіз, соғұрлым
балаларыңызды жақсы тәрбиелейсіз
Лев Толстой
Ер екеніңді ел қапысыз таниды, ез екеніңді де көзі шалмай қалмайды. Ез болсаң,
көзге шыққан сүйелсің. “Жақсы жаман, жасықтан пасық жаман”. Болжыр
болбырлар көпке қырсығын тигізеді, ал еліне жамандық тілейтін арам ниет
пасықтар бүкіл қауымға іріткі салады. “Батырды батыр дейді күшін көрген,
ұстаны ұста дейді ісін көрген”. Қарапайым айтылса да қалай дәл нұсқайды?
Өйткені халық көреген. Халық қазы, халық кемеңгер, халық әділ. Халық сыйлай
да біледі, сынай да біледі... Ұ лттық
педагогикадан
:
Он бес жастан құрбыдай сыйлас
14 жастан ақыл ересектеніп,25 жасқа дейін ақыл қалыптасады
25 жастан 37 жас аралығында ақыл толысады
Қ анатты
сөздер
:
«Ақыл мен жан – мен өзім, тән – менікі,
«Мен» менен «менікінің» мағынасы екі.
«Мен» өлмеске тағдыр жоқ әуел бастан,
«Менікі» өлсе өлсін, оған бекі»
Абай
Ата – аналардың міндеті
Бала тәрбиесінің негізі ата – анада жатқанын есте шығармау
.Мектеппен және білім беретін мекемелермен
баланы сабақтан қалдырмау.
тығыз байланыста болу,
Балалардың өмірі үшін, оқуы үшін, олардың рухани және қауіпсіз дамуын,
адамгершілік жағынан қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдай жасау.
Баланы оқулықтармен, басқа оқу құралдарымен толық қамтамасыз ету.
Мектеппен, сынып жетекшілерімен, мұғалімдермен тығыз байланыс жасау
керектігін естен шығармау.
Оқушы мектепке кешігіп қалмау үшін таңертең уақытылы балаларын үйден
шығарып салу.
Жыл мезгілдерінің ауа – райына байланысты киімдерін қадағалау.
Үйде баланың үй тапсырмасын орындауын қадағалау.
Көше ережелерін сақтауды еске салып тұру.
Мектепте мәдени шаралар өткізуге, жөндеу жұмыстарына көмектесуге міндетті Атааналарға сауалнама:
Қолыңыздан келе ме:
кез келген сәтте бар жұмысыңызды тоқтатып, тек баламен айналысу?
жасына қарамастан, баламен ақылдасып отыру?
балаға байланысты жіберген кемшілігіңізді өзіне мойындау?
қателескен болсаңыз, баладан кешірім сұрау?
баланың қылығы шектен шығып кетсе де сабырлы қалпыңызды сақтап
қалу?
өзіңізді баланың орнына қойып көру?
бір сәтке болса да өзіңізді қайырымды періште немесе көркем ханзада деп
сенуге?
өзіңізді жақсы жағыңыздан көрсететін, тағлым аларлық бабалық кезіңізден
бір оқиғаны айтып беру?
баланың көңіліне келуі мүмкін ызалы сөздер мен дауыс көтеруден тыйылу?
бала не істегісі келсе соны істейтін, бірақ сіз ештеңеге араласпайтын бір
күнді белгілеу?
егер балаңыз жолдасын, құрдасын ұрып, итеріп жіберсе, немесе жазықсыз
жәбірлесе көңіл аудармай қою?
баланың тілегі қисынсыз болса көз жасына да, қыңырлығы мен өтінішіне де
құлақ аспай қою? Отбасылық тәрбиенің тоғыз парызы:
Балаңыз қандай болса, сол күйінде қабылдаңыз. Табиғат баланы өте
кірпияз әрі күрделі етіп, баланың тұқым қуалаушы гендік жиынтығында
оның тікелей атааналары ғана емес, ондаған, жүздеген бабаларының
сапалары мен қасиеттерін аралас пайдаланады. Сондықтан да бір
отбасында көркем
Өз қалауыңызға орай оларға ешқашан бұйырып сөйлемеңіз. Баланың
өміріне үнемі араласа беру қауіпті. Жоқтан өзгеге баланы діңкелете беру
оны топастандырып жібереді. Ұзамай ол күрделі әрекетті ұсақтүйектен
айыралмай қалады. Сонымен қатар олардың кінәсін кешіре беруге де
болмайды, өйткені бала өз кінәсінің жағымсыз салдарын түсінбей кетеді.
Балаға қатесіне өкіну, теріс қылығына өзін кінәлі сезіну пайдалы, кейін
біріншісін екіншісінен айыра білуге, қателесуден және кінәлі болудан
қорықпауға үйренеді.
Шешімді жалғыз қабылдамаңыз. Шешімді тек атааналар арасында келісім
болғанда ғана қабылдау керек. әке мен шешенің тең дәрежеде тыйым салу
құқығы бар. Мектеп жасына жеткен баланы да отбасы істерін талқылауға
қатыстыру керек. Біртіндеп олар отбасылық кеңесте кеңесші ғана емес,
шешуші дауыс құқығын да иеленуі керек.
Атааналардың мінезқұлқыбала тәрбиесіндегі басты фактор. Әсіресе
отбасындағы даужанжалдың зияны көп: одан балалар үлкендерден гөрі
көбірек залал шегеді. Жеке бастың үлгісі –түсіндірудің ең жақсы жолы.
Егер әкесі темекі шегетін болса, өсіп келе жатқан балаға темекі тартуға
тыйым салу қиын. Егер анасы салақ әрі талғамыз киінетін болса, қыз баланың таптйнақтай болып өсуі күмәнді. Бұл туралы Лев Толстой былай
деп жазған: «біз өзімізді емес, балаларды тәрбиелейтін болсақ, тәрбие
күрделі әрі қиын болып қала береді... Егерде өзгелерді өзің арқылы
тәрбиелеу керектігін түсінсең, тәрбиелеу жайлы мәсележойылып, өзің
қалай өмір сүруің керек деген сұрақ қана қалады. Егер әке, шеше
тамақтану, киінуде қарапайымдылықты сақтап, жұмыс істеп, білімін
жетілдіретін болса, балалар да соны жасайды... Тәрбие деген өзің жақсы
өмір сүру, яғни жақсы жүріптұруға ғана келіп тіреледі, адам тек
осынысымен ғана өзгелерге әсер ете алады, өзгелерде, өздеріне қарап
өсетін балаларды тәрбиелейді.»
Не нәрсежайлы да қорықпай сөз етіп, сізге қарсы қитұрқы сұрақ
қойғандарға да сеніммен қараңыз. Балалармен әңгімелесіңіз, оларды өз
жұмысыңызды, үй жұмыстарын, ақша жайлы, алда тұрған демалыс жайын
талқылауға тартыңыз. Дауласыңыз, бірақ оларды құрметтеңіз, балаларға
деген көзқарасыңызды өзгертпеңіз. Олардың сіздікінен бөлек болса да
ақылды өзіндік көзқарастары, өз сенімдері барына қуаныңыз. өзіңіздің
қатеңізді мойындай біліңіз. Отбасыбаланы әлеуметтік өмірге бейімдейтін
алғашқы тәжірибе орны.
Балаларға сыйлық жасауда артық кетуге жол бермеңіз. Көбіне балалар
жарнамаға елігіп, қыр соныңыздан қалмай қояды. Ақырында атааналар
олардың бетін қайтаруды ұмытады, ал бетін қайтарудың пайдасы зор,
өйткені керексіз артық нәрседен қажеттіні айыра білуге үйретеді. Артық
сыйлық жасау баланы қоғамға қатысты жатыпішерлікке баулиды. Қоғам
сыйлық жасамайдыоған адал еңбегіңмен қол жеткізуің қажет. Бұған В.А.
Сухомлинский де баса назар аударған болатын.ол бала көзін ашып, есін
жиысыменақ оған үнемі бірдеңе керек болып тұратынын атап көрсеткен.
Қажеттілікадам өмірінің қозғаушысы. Қажеттіліктен тілек пайда болады.
Бала кезінде өзінің тілегін ауыздықтап үйренбеген, оның адамгершілік
қажеттілігі мен негізделуін бастап өткермеген бала әлеуметтік сенімсіз
болып өседі, ол қоғамдық талаптармен қайшылыққа түседі. Сәби шағынан
тұтынушылық бақытқа еркін шомылып өскен бала оқуға ынтасыз болады.
Содан кейін одан да қорқынышты қатереңбек етуге құлықсыздық бой
көрсетеді. Қазіргі кезде адамзат басынан көшіріп жатқан дағдарыс
адамдардың өз қажеттіліктерін реттеуге, экологиялық және адамгершілік
дағдарысқа алып келетіндерін ауыздықтауға үйренбегендігінен деуге
болады.
Қандай да бір қиындық туа қалса, оны балаға түсіндіріп, бірлесе жеңу
керек. Отбасындағы міндеттерді бөлісіп атқарған жөн. Анасы үйдегі
қызметші емес екенін бала түсінуі тиіс. Баланы тазалыққа ерте жастан
әдеттендірген дұрыс. Үй жинаудың белгілі бір ережелерін жасап, оны
барлық отбасы мүшелері қатты сақтауы керек. Күн тәртібі сіз үшін де,
балалар үшін де орында, мақсатты болғаны жөн. Егер сіз балалардың белгілі бір сағатта түскі асқа жиналуын талап ететін болсаңыз, олар
мұндай тәртіптің тамақ дайындау және тамақтан кейін ыдысаяқты жинау
жұмысын жеңілдетуге, ең бастысы отбасы мүшелері түгел жиналып, өз
ойларын, сезімдерін бөлісу үшін қажет екендігін түсінуі тиіс. Егер сіз
балалардан желінбеген тамақ қалдырмауды талап ететін болсаңыз, олар
мұның атааналар ақшасына сатып алынған азықтүлікті ұқыпты пайдалану
арқылы олардың еңбегін құрметтеу екенін ұғынуы тиіс.
Үйіңіздің есігі ашық болсын. Бала өзін байлаулы сияқты сезінбесін. Үйдің
есігін оның достарына ашық болсын. Балаларға сенім білдіру керек, бірақ
олар да еркіндікке үйренуі тиіс, бұл оңай нәрсе емес. Балаларға ісәрекет,
достар таңдау еркіндігіне жауапкершілік сезімі қалыптасуына көмектесу
керек. Егер отбасында бірбіріне қайырымдылық, құрметтеушілік қарым
қатынас орнаған болса, атааналар тыйымға жүгінбей,сыпайы кеңес
берумен шектеліп, барлық отбасылық және балалардың істерін бірлесіп
талқылайтын жерде балалар атааналарынан ештеңені жасырмайды, ал
олар балаларын ойсыз әрекеттерден дер кезінде сақтандырып қала алады.
Дер кезінде шеттей біліңіз. Әрине, балалардың туған ұясын тастап шығуы
қашанда мұң шақырады. Бірақ оған кедергі жасамаңыз. Өйткені отбасы
міндеттерінің бірібаланың бойындағы бар жақсылықты анықтап, оны
дамыту және қоғам иелігіне ұсыну ғой. Атааналарынан дербес тіршілікке
бөлініп шыққан бала ешқашан таусылмайтын жаңа өмір циклін бастайды.
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Ата-аналарға арналған кеңестер
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
12.02.2017
Посмотрите также:
- 📁 8-наурыз
© ООО «Знанио»
С вами с 2009 года.
О портале
