ATOM DU’ZILISI HAQQI’NDA TU’SINIK

`

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanli' uluwma orta bilim beriw

mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Aǵılash   Saylauovtıń

ATOM DU'ZILISI HAQQI'NDA TU'SINIK

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

№34-TEMA          ATOM DÚZILISI HAQQINDA TÚSINIK

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Atom dúzilisi  haqqında uluwma tusinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıńoqıw ham jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shálkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw.Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Geliotexnika. Ózbekistanda Quyash energiyasınan paydalanıw temasın soraw

Tema

Atom dúzilisi haqqındaǵı dáslepki táliymatlar:

B.E.Sh. 460-370 jıllarda jasaǵan ullı yunon oyshılı Demokrit tábiyattaǵı barlıq zatlar júda kishi bólekshelerden «atom»lardan dúzilgen hám atom bólinbeydi dep aytqan.

«Atom» sózi grek tilinen alınǵan bolıp, «bólinbeytuǵın» degen mánisti ańlatadı.

Orta ásirlerde jasaǵan Oraylıq Aziyada jetilisip shıqqan ullı oyshıllarda atomnıń dúzilisi haqqında túrli pikirlerdi aytıp, atom dúzilisi haqqındaǵı házirgi zaman táliymatına úlken úles qosqan. Solardan, 865-925-jıllarda jasaǵan Abu Bakir ar Raziy atomlar bólinetuǵın bóleksheler bolıp, olardıń ishi boslıq hám mayday bólekshelerden ibarat degen pikirdi aytqan. Ar Raziy atomlar barqulla qozǵalısta hám olar arasında óz-ara tásir kúshleri bar dep esaplaǵan.

XX ásirge kelip, alımlar atomnıń bóliniwi múmkin ekenligi hám quramalı dúziliske iye ekenligine isenim payda yetken. Alımlar atomnıń dúzilisi haqqında túrli modellerdi ilgeri súrgen. Olardan birinshisi 1903-jılı anglichan fizigi J. Tomson (1856-1940) usınǵan model bolıp esaplanadi.

Tomsonnıń pikiri boyınsha atomnıń oń zaryadı atomnıń pútkil kólemin iyeleydi hám bul kólemde birdey tıǵızlıq penen bólistirilgen. Eń ápiwayı atom bolıwshı vodorod atom radyusi 10^-8 sm bolǵan oń zaryadlı shardan ibarat bolıp, bul shardıń ishinde elektron jaylasqan. Jánede quramalıraq atomlardan oń zaryadlanǵan shardıń ishinde birneshe elektron boladı. Bunda atomdı kekske uqsatıw hám elektron onda kishimish siyaqlı jaylasqan dep aytıw múmkin (72-suwret).

Tomson modelin tómendegishe ulıwmalastırıw múmkin.

Atom oń zaryadlanǵan shar formasında bolıp, zaryadlı shar kólemi boyınsha birdey bólistirilgen. Bul shardıń ishinde elektronlar jaylasqan.

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Tomson atom dúzilisi boyınsha úlken jańalıq kirgizdi. Atom oń hám teris zaryadlanǵan bólekshelerden

dúzilgenligi haqqındaǵı Tomsonnıń pikirleri durıs. Biraq atom oń zaryadlanǵan shar, onıń ishinde teris zaryadlı elektronlar jaylasqanlıǵı haqqındaǵı pikirleri Rezerford tájiriybelerdinde tastiyıqlanbadı.

Atomnıń planetarlıq modeli:

Ullı anglichan fizigi E.Rezerford óziniń shákirtleri (Geyger Marsden) menen 1908-jıldan baslap atomnıń dúzilisin úyreniw boyınsha bir qatar tájiriybeler ótkerdi.

Rezerford tájiriybeleri nátiyjelerinen atomnıń planetarlıq modeli kelip shıǵadı. Atomnıń orayında onıń derlik barlıq massası jiynalǵan oń zaryadlı yadro jaylasqan. Elektronlar yadronıń átirapında tap Quyashtıń átirapında planetalardıń aylanǵanı siyaqlı aylanadı. Mısalı: Vodorod atomındaǵı yadronıń átirapında tek bir elektron aylanıp júredi (73-suwret). Vodorod atomı yadrosınıń zaryadı mánisi jaǵınan  elektron zaryadına teń bolıp, massası elektron massasınan 1836,3 márte úlken. Atomnıń ólshemi 10^-8 sm átirapında bolıp, ol elektron orbitasınıń diametri menen ólshenedi. Atom yadrosınıń diametri bolsa

10^-12-10^-13 sm tártipte boladı. Bunnan yadro elektronnan 10000-100000 márte kishi yekenligi belgili boldı.

1911-jılı Rezerford tárepinen járiya etilgen atom dúzilisiniń planetarlıq modeli tómendegiden ibarat.

Atom orayında oń zaryadlı yadro jaylasqan bolıp, elektronlar onıń átirapında aylanadı. Atomnıńderlik  barlıq massası yadroda toplanǵan.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs yetiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde,bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı

1.»Atom» sózi qanday kelip shıqqan?

2.Atom dúzilisi haqqında ar Raziydiń pikiri qanday bolǵan?

3.Atom dúzilisiniń Tomson modeli neden ibarat? Bul modeldi 72-suwretti túsindirip beriń.

4.Tomson modeliniń qaysı pikileri haqiyqatlıqqa jaqın hám qaysı pikiri Rezerford tájiriybesinde tastiyıqlanbadı?

5.Atomnıń planetarlıq modeli nelerden ibarat.?

6.Ximiyalıq elementlerdiń dáwirlik sistemasındagı elementler mısalında atomnıń planetarlıq modelin analız yetip beriń.

Uy tapsırma tapsırıw

Atom dúzilisi haqqında túsinik temasın oqıp keliw. 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp otip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash