AXBOROT MADANIYATI VA RAQAMLI SAVODXONLIK

                                                    Muxtorov Muhammadaziz

“Axborot vositalari mashinalari va kompyuter tarmoqlari operatori” guruhi o‘quvchisi

Annotatsiya:

Mazkur maqolada axborot madaniyati va raqamli savodxonlik tushunchalari, ularning zamonaviy jamiyatdagi o‘rni, ahamiyati va yoshlar uchun qanday ahamiyatga ega ekani tahlil qilinadi. Shuningdek, ularning rivojlanish yo‘nalishlari, muammolar va ularni hal etish yo‘llari yoritiladi.

Kirish

XXI asrda axborotning miqdori mislsiz darajada ortdi. Bu axborot oqimida to‘g‘ri, ishonchli, xavfsiz va tanqidiy fikr asosida ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish — har bir inson uchun zarur ko‘nikmaga aylandi. Aynan shu sababli, axborot madaniyati va raqamli savodxonlik tushunchalari global dolzarb masalalardan biriga aylandi.

Asosiy qism

1. Axborot madaniyati tushunchasi

Axborot madaniyati — bu axborotni izlash, olish, tahlil qilish, baholash, saqlash va undan samarali foydalanish ko‘nikmalarining jamlanmasidir. Axborot madaniyatiga ega shaxs quyidagilarga ega bo‘ladi:
- tanqidiy fikrlash qobiliyati;
- ishonchli axborotni noaniqdan farqlay olish;
- plagiatdan saqlanish ko‘nikmasi;
- axborot huquqlari va shaxsiy ma’lumotlar himoyasiga hurmat.

2. Raqamli savodxonlik nima?

Raqamli savodxonlik — bu raqamli texnologiyalar, internet, mobil qurilmalar va kompyuterlar bilan ongli, xavfsiz va samarali ishlashni anglatadi. Bu quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- ofis dasturlaridan foydalanish;
- internet tarmog‘ida axborotni izlash va baholash;
- shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish;
- ijtimoiy tarmoqlarda madaniyatli muloqot yuritish.

3. Raqamli savodxonlikning yoshlar hayotidagi o‘rni

Bugungi kunda ko‘pchilik yoshlar raqamli vositalardan foydalanadi, biroq ularning savodxonlik darajasi turlicha. Yoshlarni onlayn muhitda xavfsiz, axloqiy va huquqiy me’yorlar asosida harakat qilishga o‘rgatish dolzarb masalaga aylandi.

4. Muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari

- Muammo: Soxta axborot (feyk) va yolg‘on ma’lumotlarning ko‘pligi.
  Yechim: Medialiteratlik va fakt tekshirish platformalarini o‘rgatish.
- Muammo: Bolalar va o‘smirlarning ijtimoiy tarmoqlarda haddan ortiq faol bo‘lishi.
  Yechim: Ota-onalar nazorati va maktabda raqamli gigiyena bo‘yicha darslar.
- Muammo: Kiberjinoyatlar.
  Yechim: Kiberxavfsizlik asoslarini o‘rgatish.

Xulosa

Axborot madaniyati va raqamli savodxonlik — bu faqat texnik emas, balki ijtimoiy-madaniy ko‘nikmalardir. Zamonaviy jamiyatda bu ko‘nikmalar har bir fuqaro, ayniqsa yoshlar uchun zarur. Shu sababli, ta’lim tizimi, OAV va ota-onalar ushbu yo‘nalishda faol hamkorlikda ishlashlari kerak.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. UNESCO Digital Literacy Global Framework, 2022.

2. O‘zbekiston Respublikasi “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni.

3. A.X. Jo‘rayev – “Axborot madaniyati asoslari”, Toshkent, 2021.

4. www.digital.gov.uz – Raqamli texnologiyalar vazirligi rasmiy sayti.

5. Media Literacy Toolkit for Teachers, EU, 2023.