Байдаулетова А.М Саналы білім беруде кестені сапалы талдау әдісі

САПАЛЫ  БІЛІМ  БЕРУДЕ  ГЕОГАФИЯ  САБАҒЫНДА  КЕСТЕЛЕРДІ САУАТТЫ ТАЛДАУ ӘДІСІ Байдаулетова Айгул Молдабековна В.Комаров атындағы жалпы орта мектеп Атакент қалашығы Мақтарал ауданы, Атакент кенті, Оңтүстік Қазақстан облысы. Бала білімін жетілдіруде теориялық білімді практикамен ұштастыру жетекші рөл атқарады. «Біз қанша білсек, сонша нәрсе қолымыздан келеді. Сондықтан да білім – күш», деген екен ағылшын философы Френсис Бэкон. Бүгінгі күнгі дамыған 30 елдің қатарына кіру жолында Қазақстанның әр азаматы сауатты да ізденімпаз, білгір маман иесі болуы керек. Негізгі білім мектеп қабырғасынан беріледі. Білімді ұрпақтың көзі ашық,   терең   ойлы,   алыстан   көрегендігі,   біліктілігі   негізгі   рөл   атқарады.   География сабағын   экономикалық   деректерсіз   өту   мүмкін   емес.   Экономикалық   көрсеткіштер талдауды   қажет   етеді.   Кесте,   шартты   белгі,   географиялық   карталар,   оларды   оқи, қолдана  білу, жансыз деректерді сөйлету арқылы білімін толықтыру оңай шаруа емес. Кесте мен диаграммаларды, пирамидаларды жай көре салу жеткіліксіз. Дұрыс түсініп мағынасын анықтай білсе, жасырынып тұрған көптеген мәліметтің куәсі боласыз. Оқушы бойындағы   қызығушылық   –   өнерге,   оқуға   ұмтылудың   қайнар   көзі.   Баланы   еліктіре отырып, сол жасырын санның құпиясын аша біліңіз. Баланың өзін барынша еркін сезініп, ойын ашық айтуы шарт. Атластағы карталар мен кестелер мәліметін дұрыс пайдалана білулері керек. Сөз байланысы, сөйлем ұқсастығы, есептік көрсеткіштерді өз өлшем бірлігімен   оқи   білу,   аз   саннан   көп   санға   немесе   көп   саннан   аз   санға   өтіп,   оқылған мәліметтердің   ара   салмағының   неге   көбейіп,   неге   азайғандығына   мән   бере   білулері керек. Тірек – сызба нұсқалардағы деректерді өз мағынасымен шеше отырып, мазмұнын ашуға   дағдыланулары   керек.   Сонымен   кестелерді   талдаудың   төмендегі   әдістерін ұсынамын. 1. Кестелердің атауы мен мазмұнын түсіне білу әдісі. 2. Негізгі топшаларды анықтау, мағынасын анықтау. 3. Өлшем бірлігін анықтау  4. Негізгі өнім түрін даралай білу. 5. Есептік көрсеткіштерді пайдалана отырып, аймақтық жіктеу. 6. Негізгі есептік бағандарды топтастыру. 7. Үлес салмағын анықтауда пайыздық көрсеткіштерге жүгіну. 8. Топшалардағы элементтердің (өнімді өндіруде, өңдеуде) алатын  орнын анықтау. Енді осы әдістерге жеке тоқталсақ; 1. Кестелердің   атауы   мен   мазмұнын   түсіне   білу   әдісі.  Кесте   – көрнекіліктерді   есептік   көрсеткішпен   көрсетіп,   ойды   нақты   деректермен,   дәлелді нәтижемен тұжырымдау әдісі. Мазмұны өте тереңде жатыр. Бірден кестедегі есептік көрсеткіштерге бой ұру мүмкін емес. Ол түсініксіз дүние. Оның мазмұнын аша білу керек.   Кестелердің   атауы   күрделі   сөз   тіркестерінен   болса,   оны   жеке   –   жеке   оқып, күрделі   сөйлемнен   жай   сөйлем,   жай   сөйлемнен   сөздің   мағынасын   шығара   отырып, кестеге   көңіл   бөлеміз.   Ең   маңыздысы   –   не   істеу   керектігін   түсіне   білу.   Мысалы «агроөнеркәсіп   кешені»   деген   атау   нені   береді?   Ауыл   шаруашылығы;   өсімдік,   мал шаруашылықтары, фермерлік шаруашылық, жеке шаруашылық – АӨК негізгі ядросы. Сондай – ақ ауылшаруашылық өнімдерін дайындау, сақтау, қайта өңдеу (жеңіл және САПАЛЫ  БІЛІМ  БЕРУДЕ  ГЕОГАФИЯ  САБАҒЫНДА  КЕСТЕЛЕРДІ САУАТТЫ ТАЛДАУ ӘДІСІ Байдаулетова Айгул Молдабековна В.Комаров атындағы жалпы орта мектеп Атакент қалашығы Мақтарал ауданы, Атакент кенті, Оңтүстік Қазақстан облысы. Бала білімін жетілдіруде теориялық білімді практикамен ұштастыру жетекші рөл атқарады. «Біз қанша білсек, сонша нәрсе қолымыздан келеді. Сондықтан да білім – күш», деген екен ағылшын философы Френсис Бэкон. Бүгінгі күнгі дамыған 30 елдің қатарына кіру жолында Қазақстанның әр азаматы сауатты да ізденімпаз, білгір маман иесі болуы керек. Негізгі білім мектеп қабырғасынан беріледі. Білімді ұрпақтың көзі ашық,   терең   ойлы,   алыстан   көрегендігі,   біліктілігі   негізгі   рөл   атқарады.   География сабағын   экономикалық   деректерсіз   өту   мүмкін   емес.   Экономикалық   көрсеткіштер талдауды   қажет   етеді.   Кесте,   шартты   белгі,   географиялық   карталар,   оларды   оқи, қолдана  білу, жансыз деректерді сөйлету арқылы білімін толықтыру оңай шаруа емес. Кесте мен диаграммаларды, пирамидаларды жай көре салу жеткіліксіз. Дұрыс түсініп мағынасын анықтай білсе, жасырынып тұрған көптеген мәліметтің куәсі боласыз. Оқушы бойындағы   қызығушылық   –   өнерге,   оқуға   ұмтылудың   қайнар   көзі.   Баланы   еліктіре отырып, сол жасырын санның құпиясын аша біліңіз. Баланың өзін барынша еркін сезініп, ойын ашық айтуы шарт. Атластағы карталар мен кестелер мәліметін дұрыс пайдалана білулері керек. Сөз байланысы, сөйлем ұқсастығы, есептік көрсеткіштерді өз өлшем бірлігімен   оқи   білу,   аз   саннан   көп   санға   немесе   көп   саннан   аз   санға   өтіп,   оқылған мәліметтердің   ара   салмағының   неге   көбейіп,   неге   азайғандығына   мән   бере   білулері керек. Тірек – сызба нұсқалардағы деректерді өз мағынасымен шеше отырып, мазмұнын ашуға   дағдыланулары   керек.   Сонымен   кестелерді   талдаудың   төмендегі   әдістерін ұсынамын. 1. Кестелердің атауы мен мазмұнын түсіне білу әдісі. 2. Негізгі топшаларды анықтау, мағынасын анықтау. 3. Өлшем бірлігін анықтау  4. Негізгі өнім түрін даралай білу. 5. Есептік көрсеткіштерді пайдалана отырып, аймақтық жіктеу. 6. Негізгі есептік бағандарды топтастыру. 7. Үлес салмағын анықтауда пайыздық көрсеткіштерге жүгіну. 8. Топшалардағы элементтердің (өнімді өндіруде, өңдеуде) алатын  орнын анықтау. Енді осы әдістерге жеке тоқталсақ; 1. Кестелердің   атауы   мен   мазмұнын   түсіне   білу   әдісі.  Кесте   – көрнекіліктерді   есептік   көрсеткішпен   көрсетіп,   ойды   нақты   деректермен,   дәлелді нәтижемен тұжырымдау әдісі. Мазмұны өте тереңде жатыр. Бірден кестедегі есептік көрсеткіштерге бой ұру мүмкін емес. Ол түсініксіз дүние. Оның мазмұнын аша білу керек.   Кестелердің   атауы   күрделі   сөз   тіркестерінен   болса,   оны   жеке   –   жеке   оқып, күрделі   сөйлемнен   жай   сөйлем,   жай   сөйлемнен   сөздің   мағынасын   шығара   отырып, кестеге   көңіл   бөлеміз.   Ең   маңыздысы   –   не   істеу   керектігін   түсіне   білу.   Мысалы «агроөнеркәсіп   кешені»   деген   атау   нені   береді?   Ауыл   шаруашылығы;   өсімдік,   мал шаруашылықтары, фермерлік шаруашылық, жеке шаруашылық – АӨК негізгі ядросы. Сондай – ақ ауылшаруашылық өнімдерін дайындау, сақтау, қайта өңдеу (жеңіл және тамақ өнеркәсібі) және тасымалдауды жүзеге асыратын негізгі сала. Ал АӨК­тің дамуын қамтамасыз   ету   үшін   ауылшаруашылық   машиналарын   жасау,   минералды тыңайтқыштарлы   өндіру   кәсіпорындары   керек1.     Шаруашылықтың   екі   саласы   ауыл шаруашылығы   мен   өнеркәсіптің   тікелей   байланысын   көріп   тұрмыз.Тереңірек   үңілсек ауыл мен қала байланысы. Енді екі саланы байланыстыратын шаруашылықтың салалық көрсеткіші екені белгігі болды.  2. Негізгі   топшаларды   анықтау,   мағынасын   анықтау.   Кесте   мазмұны айқындалғаннан   кейін,   оның   қандай   бөліктерден   тұратынын   білу   керек.   Кестеде топшалар   болады.   Топшалар   арқылы   ойды   бір   арнаға   жинаймыз.   Әр   топшаның   өз элементтері бар. Дұрыс топтастырса құнды дерек шығады. Топтастыру жылдар бойынша аймақтар,   облыстар,   аудандар   есептік   деректермен   белгілі   бір   ретпен   беріледі.   Тек деректі   өзара   дұрыс   байланыстырып   сөйлете   білсе,   оқушының   оқуға   деген   ынтасы артады. 3. Өлшем   бірлігін   анықтау.   Әр   деректің   өлшем   бірлігі   бар.   Ол   метр,   км, тонна, дана, м3, т.с.с болуы мүмкін. Сандар мазмұнын дәл табу – оның өлшем бірлігінде. Өлшем   бірліктері   бойынша   өнімдерді   жеке   –   жеке   топтастырып   жинаймыз.   Ортақ мөлшерін тауып, салыстырмалы түрде жоғарғы көрсеткіші  мен төменгісін анықтаймыз.  4. Негізгі   өнім   түрін   даралай   білу.   Қай   кесте   болмасын   белгілі   өнім түрлерінен тұрады. Алдымен өнімнің бір түрінің барлық аудандар, аймақтар бойынша таралуын,   мөлшерін   анықтаймыз.   Өнімнің   көп   түрінен   бастап,   аз   түрін   жеке   қарап, даралап көрсетеміз. Оның қай кешенге жататынын еске түсіреміз. 5. Есептік көрсеткіштерді пайдалана отырып, аймақтық жіктеу.  Аймақтың атауына географиялық орнына мән беріп ой елегінен өткіземіз. Есептік көрсеткіштің қаншалықты   мөлшерде   екендігіне   зер   сала   отырып,   1­ші   статистикалық   деректің үлкенінен кішісіне, 2­ші керісінше, есептік көрсеткіштің аз мөлшерінен көбіне қарай, ал 3­ші кезекте тұжырымдау, яғни ең аз көрсеткішті аудан мен үлкен дәрежедегі ауданды таба білуде және де айырмашылығын есептей білуде. Себебін, аймақтың географиялық орнына, шикізаттың алыс жақындығына, тасымалдауына қарай анықтаймыз. 6. Негізгі   есептік   бағандарды   топтастыру.   Санмен   көрсетілген   деректер есептік   бағандар   болып   табылады.   Топша   бойынша   барлығын   қосып,   ортақ   жүйеге келтіреміз. Аз көптігіне қарай отырып, себебін анықтаймыз. Егер ол оң (+) және (­) көрсеткіш   болса,   әрқайсысын   жеке   –   жеке   жиыстырып,   көбінен   азын   алып,   кіріс   – шығысын (сальдо) анықтауға болады. 7. Үлес   салмағын   анықтауда   пайыздық   көрсеткіштерге   жүгіну.   Мәтінде пайызбен  берілсе,  ол  сан қайдан  шыққанын  түсінуіміз  керек.  Жалпы  санды  берілген нақты санға бөлсек, дұрыс жауап шығады. 8. Топшалардағы элементтердің (өнімді өндіруде, өңдеуде) алатын   орнын анықтау.  Есептік   көрсеткіштерді   екі   түрде   топтастыруға   болады.   1­ші   топтастыру әдісінде сандарды бір тізбек бойымен өсу ретімен;  сондай ­ ақ сандарды кему ретімен орналастыру керек. Ең үлкен сан өнімді өндіру мен өңдеудегі ең жоғарғы көрсеткіш. Екінші   топтастыру   әдісі   –   пайыздық   көрсеткіштердің   аз   көптігіне   қарай   баға   беру. Қорытындылау – негізгі шарт. Нысанның аз – көптігіне, алатын үлесіне баға берілуі тамақ өнеркәсібі) және тасымалдауды жүзеге асыратын негізгі сала. Ал АӨК­тің дамуын қамтамасыз   ету   үшін   ауылшаруашылық   машиналарын   жасау,   минералды тыңайтқыштарлы   өндіру   кәсіпорындары   керек1.     Шаруашылықтың   екі   саласы   ауыл шаруашылығы   мен   өнеркәсіптің   тікелей   байланысын   көріп   тұрмыз.Тереңірек   үңілсек ауыл мен қала байланысы. Енді екі саланы байланыстыратын шаруашылықтың салалық көрсеткіші екені белгігі болды.  2. Негізгі   топшаларды   анықтау,   мағынасын   анықтау.   Кесте   мазмұны айқындалғаннан   кейін,   оның   қандай   бөліктерден   тұратынын   білу   керек.   Кестеде топшалар   болады.   Топшалар   арқылы   ойды   бір   арнаға   жинаймыз.   Әр   топшаның   өз элементтері бар. Дұрыс топтастырса құнды дерек шығады. Топтастыру жылдар бойынша аймақтар,   облыстар,   аудандар   есептік   деректермен   белгілі   бір   ретпен   беріледі.   Тек деректі   өзара   дұрыс   байланыстырып   сөйлете   білсе,   оқушының   оқуға   деген   ынтасы артады. 3. Өлшем   бірлігін   анықтау.   Әр   деректің   өлшем   бірлігі   бар.   Ол   метр,   км, тонна, дана, м3, т.с.с болуы мүмкін. Сандар мазмұнын дәл табу – оның өлшем бірлігінде. Өлшем   бірліктері   бойынша   өнімдерді   жеке   –   жеке   топтастырып   жинаймыз.   Ортақ мөлшерін тауып, салыстырмалы түрде жоғарғы көрсеткіші  мен төменгісін анықтаймыз.  4. Негізгі   өнім   түрін   даралай   білу.   Қай   кесте   болмасын   белгілі   өнім түрлерінен тұрады. Алдымен өнімнің бір түрінің барлық аудандар, аймақтар бойынша таралуын,   мөлшерін   анықтаймыз.   Өнімнің   көп   түрінен   бастап,   аз   түрін   жеке   қарап, даралап көрсетеміз. Оның қай кешенге жататынын еске түсіреміз. 5. Есептік көрсеткіштерді пайдалана отырып, аймақтық жіктеу.  Аймақтың атауына географиялық орнына мән беріп ой елегінен өткіземіз. Есептік көрсеткіштің қаншалықты   мөлшерде   екендігіне   зер   сала   отырып,   1­ші   статистикалық   деректің үлкенінен кішісіне, 2­ші керісінше, есептік көрсеткіштің аз мөлшерінен көбіне қарай, ал 3­ші кезекте тұжырымдау, яғни ең аз көрсеткішті аудан мен үлкен дәрежедегі ауданды таба білуде және де айырмашылығын есептей білуде. Себебін, аймақтың географиялық орнына, шикізаттың алыс жақындығына, тасымалдауына қарай анықтаймыз. 6. Негізгі   есептік   бағандарды   топтастыру.   Санмен   көрсетілген   деректер есептік   бағандар   болып   табылады.   Топша   бойынша   барлығын   қосып,   ортақ   жүйеге келтіреміз. Аз көптігіне қарай отырып, себебін анықтаймыз. Егер ол оң (+) және (­) көрсеткіш   болса,   әрқайсысын   жеке   –   жеке   жиыстырып,   көбінен   азын   алып,   кіріс   – шығысын (сальдо) анықтауға болады. 7. Үлес   салмағын   анықтауда   пайыздық   көрсеткіштерге   жүгіну.   Мәтінде пайызбен  берілсе,  ол  сан қайдан  шыққанын  түсінуіміз  керек.  Жалпы  санды  берілген нақты санға бөлсек, дұрыс жауап шығады. 8. Топшалардағы элементтердің (өнімді өндіруде, өңдеуде) алатын   орнын анықтау.  Есептік   көрсеткіштерді   екі   түрде   топтастыруға   болады.   1­ші   топтастыру әдісінде сандарды бір тізбек бойымен өсу ретімен;  сондай ­ ақ сандарды кему ретімен орналастыру керек. Ең үлкен сан өнімді өндіру мен өңдеудегі ең жоғарғы көрсеткіш. Екінші   топтастыру   әдісі   –   пайыздық   көрсеткіштердің   аз   көптігіне   қарай   баға   беру. Қорытындылау – негізгі шарт. Нысанның аз – көптігіне, алатын үлесіне баға берілуі керек. Географиялық орны мен шикізаттың тасымалдануы, өңдеуші өнеркәсіпке алыс жақындығы ескеріле отырып, өнімнің өзіндік құны немесе ерекшелігі анықталады.             Кестені талдауды  меңгеру, түсінумен  тікелей  байланысты. Салыстыру  арқылы сандар сөйлейді. Әр жылдарға, экономикаға салыстырмалы баға беру, себеп – салдарын ашу – бала білімінің тереңдеуіне бағыт берер деп ойлаймын.   Мысалы   мына   бір   кестені   баланың   өз   бетінше   талдауына   жол   берсек,   ой   өрісінің бұрынғыдан да кеңейе түсері анық.                                                                                                         20­кесте2 Мал шаруашылығының негізгі өнім түрлері Өнім түрлері 2006ж 2007ж 2008ж 2009ж 2010ж 2011ж Ет өнімдері, мың т Сүт   өнімдері, мың т Жұмыртқа,   млн дана 808,6 838,7 874,2 896,9 937,4 1653,3 4926,0 5073,2 5198,0 5303,9 55381,2 5186,2 2494,7 3664,2 2989,1 3306,4 3720,3 3700,9   Балаға білім беруде   функционалды сауаттылық, ұстаздың жан – жақты білімділігі үлкен рөл атқарады. Білімін оқушыға жеткізіп қана қоймай, жеке тұлғаның   білімін шыңдауына   ықпал   болуы   шарт.   Баланың   бойындағы   барлық   жетістіктер   мен кемшіліктерді бағалай білу, ұстаз үшін негізгі мақсат болмақ.    Географиялық білімнің   негізі – картамен жұмыс, бағдарлай білу, түсіну мен ойлау арқылы қорытынды шығара білу.   Географиялық нысандарды нақты еске сақтау үшін түсініп   оқу,   дәптерге   жаза   отырып   картамен   жұмысты   ұштастыру   керек.   Керекті аймақтың географиялық орнын анықтағанда шекералас елдерді, таяу жатқан өзендері мен көлдерін, таулары мен жазықтарын байыппен түсіне жадында сақтауға тырысуы керек. География жан – жақты ізденуді талап етеді. Кестенің мағынасын түсініп барып талдау ұсынылады. Шартты белгімен жұмыста мағынасымен талдау керек. Экономикалық көрсеткіштермен жұмыс барысында географияның тұтас ғылым екендігі   айқын   көрінеді;   математика   пәнімен   байланыс,   логика,   картаны   оқи   білу, пәнаралық байланыс, сабақтың мазмұнын ашады. Кестемен   жұмыс барысында өзекті мәселені  аша   білу  керек.   Саннан  санды  шығару,   сол  арқылы   баланың   сабаққа   деген қызығушылығын арттыру, қорытынды деректерді өздеріне талдату жоғарғы нәтижеге жеткізеді. Қазақстанның экономикалық көрсеткіштеріне, ЖІӨ мөлшеріне баға беруде, математикалық есептеу бағытын жетік білуге оқушыны тарту арқылы география пәні өзінің ықпалын күшейте түседі. Барлық сыныптардағы диаграммалар мен кестелерге, ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­   1Қазақстанның  АӨК. Е.Ахметов,Н.Кәрменова,Ш.Кәрімбаева, Б.Асубаев Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы. «Мектеп» 2013 керек. Географиялық орны мен шикізаттың тасымалдануы, өңдеуші өнеркәсіпке алыс жақындығы ескеріле отырып, өнімнің өзіндік құны немесе ерекшелігі анықталады.             Кестені талдауды  меңгеру, түсінумен  тікелей  байланысты. Салыстыру  арқылы сандар сөйлейді. Әр жылдарға, экономикаға салыстырмалы баға беру, себеп – салдарын ашу – бала білімінің тереңдеуіне бағыт берер деп ойлаймын.   Мысалы   мына   бір   кестені   баланың   өз   бетінше   талдауына   жол   берсек,   ой   өрісінің бұрынғыдан да кеңейе түсері анық.                                                                                                         20­кесте2 Мал шаруашылығының негізгі өнім түрлері Өнім түрлері 2006ж 2007ж 2008ж 2009ж 2010ж 2011ж Ет өнімдері, мың т Сүт   өнімдері, мың т Жұмыртқа,   млн дана 808,6 838,7 874,2 896,9 937,4 1653,3 4926,0 5073,2 5198,0 5303,9 55381,2 5186,2 2494,7 3664,2 2989,1 3306,4 3720,3 3700,9   Балаға білім беруде   функционалды сауаттылық, ұстаздың жан – жақты білімділігі үлкен рөл атқарады. Білімін оқушыға жеткізіп қана қоймай, жеке тұлғаның   білімін шыңдауына   ықпал   болуы   шарт.   Баланың   бойындағы   барлық   жетістіктер   мен кемшіліктерді бағалай білу, ұстаз үшін негізгі мақсат болмақ.    Географиялық білімнің   негізі – картамен жұмыс, бағдарлай білу, түсіну мен ойлау арқылы қорытынды шығара білу.   Географиялық нысандарды нақты еске сақтау үшін түсініп   оқу,   дәптерге   жаза   отырып   картамен   жұмысты   ұштастыру   керек.   Керекті аймақтың географиялық орнын анықтағанда шекералас елдерді, таяу жатқан өзендері мен көлдерін, таулары мен жазықтарын байыппен түсіне жадында сақтауға тырысуы керек. География жан – жақты ізденуді талап етеді. Кестенің мағынасын түсініп барып талдау ұсынылады. Шартты белгімен жұмыста мағынасымен талдау керек. Экономикалық көрсеткіштермен жұмыс барысында географияның тұтас ғылым екендігі   айқын   көрінеді;   математика   пәнімен   байланыс,   логика,   картаны   оқи   білу, пәнаралық байланыс, сабақтың мазмұнын ашады. Кестемен   жұмыс барысында өзекті мәселені  аша   білу  керек.   Саннан  санды  шығару,   сол  арқылы   баланың   сабаққа   деген қызығушылығын арттыру, қорытынды деректерді өздеріне талдату жоғарғы нәтижеге жеткізеді. Қазақстанның экономикалық көрсеткіштеріне, ЖІӨ мөлшеріне баға беруде, математикалық есептеу бағытын жетік білуге оқушыны тарту арқылы география пәні өзінің ықпалын күшейте түседі. Барлық сыныптардағы диаграммалар мен кестелерге, ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­   1Қазақстанның  АӨК. Е.Ахметов,Н.Кәрменова,Ш.Кәрімбаева, Б.Асубаев Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы. «Мектеп» 2013 2Тамақ     өнеркәсібі.     Е.Ахметов,Н.Кәрменова,Ш.Кәрімбаева,  Б.Асубаев  Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы. «Мектеп» 2013 суреттерге оқушылардың өздерінің талдау жасауына мүмкіндік беру керек. Сандардаң мағынасын түсінгенде ғана оқушының сабаққа деген қызығушылығы артады. Туған   өлке   байлығы,   тарихы,   өткені   мен   бүгінгісі,   келешегіне   болжам   жасау деректермен қатар жүреді. Дұрыс мәлімен беру керек, ол деген сандарды туындатуда шығармашылық   жұмыстардың   әдістерін   бекітеді.   Туған   өлке   деректерін   күнделікті сабақта шығармашылық бағытта пайдаланса, өз нәтижесін беріп, баланың Отанға деген дұрыс   көзқарастарын   қалыптастырады,   туған   жер   байлығының   мөлшерін,   кемшілік деңгейін   дұрыс   анықтауға   бағыт   береді.   Кәсіпкерлікке   үйретуде   сандық көрсеткіштермен саналы жұмыс істеу, сапалы білімнен шығады.                    Сауатты да сапалы білім беруде ұстазға үнемі іздену, жаңа талапқа сай білім жетістіктерін оқушы бойына дарыта білу ­ жаңа шығармашылық жұмыс жетістігі. Бала өз   бетінше   ойлана,   түсіне   отырып   қорытындылау   дәрежесіне   талабымен,   қабілетінің шамасымен   жетуі   тиіс.   Ұстаз   бағыт   –   бағдар   берумен,   бала   сауаттылығын   өрбітеді. Сабақ тақырыбы толық ашылып, сабақтың алға қойылған мақсаты орындалғанда ғана, бала сауатынан үміт күтуге болады. Картаны меңгеру, дұрыс талдау, шартты белгімен жұмыс дәрежесінен оқушының бар сауаттылығы көрінеді.          Оқушының сабаққа дайындық дәрежесін үнемі бақылауда ұстау керек, кемшілігі анықталғанда бағыт беріп отыру әр ұстаз міндеті.  Қолданылған материалдар 1. Е.Ахметов, Н.Кәрменова, Ш.Кәрімбаева, Б.Асубаев  Қазақстанның экономикалық  және әлеуметтік географиясы. «Мектеп» 2013 2. Тамақ  өнеркәсібі.  Е.Ахметов,Н.Кәрменова,Ш.Кәрімбаева, Б.Асубаев Қазақстанның  экономикалық және әлеуметтік географиясы. «Мектеп» 2013 3. Байдаулетова А.М    Шығармашылық жұмыстардан үзінді. 2Тамақ     өнеркәсібі.     Е.Ахметов,Н.Кәрменова,Ш.Кәрімбаева,  Б.Асубаев  Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы. «Мектеп» 2013 суреттерге оқушылардың өздерінің талдау жасауына мүмкіндік беру керек. Сандардаң мағынасын түсінгенде ғана оқушының сабаққа деген қызығушылығы артады. Туған   өлке   байлығы,   тарихы,   өткені   мен   бүгінгісі,   келешегіне   болжам   жасау деректермен қатар жүреді. Дұрыс мәлімен беру керек, ол деген сандарды туындатуда шығармашылық   жұмыстардың   әдістерін   бекітеді.   Туған   өлке   деректерін   күнделікті сабақта шығармашылық бағытта пайдаланса, өз нәтижесін беріп, баланың Отанға деген дұрыс   көзқарастарын   қалыптастырады,   туған   жер   байлығының   мөлшерін,   кемшілік деңгейін   дұрыс   анықтауға   бағыт   береді.   Кәсіпкерлікке   үйретуде   сандық көрсеткіштермен саналы жұмыс істеу, сапалы білімнен шығады.                    Сауатты да сапалы білім беруде ұстазға үнемі іздену, жаңа талапқа сай білім жетістіктерін оқушы бойына дарыта білу ­ жаңа шығармашылық жұмыс жетістігі. Бала өз   бетінше   ойлана,   түсіне   отырып   қорытындылау   дәрежесіне   талабымен,   қабілетінің шамасымен   жетуі   тиіс.   Ұстаз   бағыт   –   бағдар   берумен,   бала   сауаттылығын   өрбітеді. Сабақ тақырыбы толық ашылып, сабақтың алға қойылған мақсаты орындалғанда ғана, бала сауатынан үміт күтуге болады. Картаны меңгеру, дұрыс талдау, шартты белгімен жұмыс дәрежесінен оқушының бар сауаттылығы көрінеді.          Оқушының сабаққа дайындық дәрежесін үнемі бақылауда ұстау керек, кемшілігі анықталғанда бағыт беріп отыру әр ұстаз міндеті.  Қолданылған материалдар 1. Е.Ахметов, Н.Кәрменова, Ш.Кәрімбаева, Б.Асубаев  Қазақстанның экономикалық  және әлеуметтік географиясы. «Мектеп» 2013 2. Тамақ  өнеркәсібі.  Е.Ахметов,Н.Кәрменова,Ш.Кәрімбаева, Б.Асубаев Қазақстанның  экономикалық және әлеуметтік географиясы. «Мектеп» 2013 3. Байдаулетова А.М    Шығармашылық жұмыстардан үзінді.