Доклад по казахскому языку на тему "Жаңаша оқыту – заман талабы"

Жаңаша оқыту – заман талабы                       Бүгінгі таңдағы жаһандану мен интеграциялық үдерістер қатар жүріп келе жатқан заманда жаңаша ойлайтын, тәрбие мен оқытудың жаңа технологияларын меңгеріп, оларды күнделікті сабағында пайдалана білетін мұғалімдердің жұмысы жемісті   болмақ.   Себебі,   «Ұстазы   жақсының   –   ұстамы   жақсы»,   ­   деп   дана халқымыз бекер айтпаған. Қазіргі таңда білім беру саласында жүргізіліп жатқан реформалар мен енгізіліп жатқан жаңа технологиялар өте жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі өмірге бейімделу қажеттілігінен туындап отыр. Сондақтан біз ұстаздар қауымына жаңаша жұмыс істеуге тура келеді. Заман талабына сай әрекет ету үшін үнемі   ізденісте   болу   басты   талап   .Егер   де   мұғалім   жаңалыққа   жаны   құмар   , ақпараттық технологияларды терең меңгерген болса ғана ол өз жұмысын заман талабына сай атқара алады. Болашақ ұрпақ  жаңаша ойлайтын, алған білімін өмір мен ұштастыра алатын денгейге жетуі үшін әр сабақ жаңаша түрде жоспарлануы қәжет.   Сабақ   жоспарын   құруда   SMART   мақсатты   дұрыс   таңдау   болашақты жоспарлаудың нақты бағыты болады деп ойлаймын.               Сабақ бастамасында   ынтымақтастық атмосферасын нығайту мақсатында жүргізілетін іс­әрекеттер (мысалы «Шаттық шеңбері», «Жылы лебіз» т.с.с) оқушы бойында   ізгі   қасиеттерді   қалыптасуына   ықпал   етеді.   Олар   бірін­бірі   сыйлай отырып   жақсы   көңіл   –күймен   жұмыстарын   әрі   қарай   нәтижелі   болуына   ат салысады.  Оқушыларға  Қазақстан тарихы пәнінен сабақ жүргізген кезде көбінесе  сабақтарда сыни ойлануға бағыттайтын тапсырмалар құрастыруды  жөн көремін  Себебі, сыни ойлау әр бір іс­әрекетті талдап, сараптап, қорытынды нәтиже  шығаруға бағыттайды.Әсересе, тарих пәні басқа қатар пәндерге қарағанда  ойлануды, талдап сараптауды, бір­бірімен салыстыра отырып нәтиже шығаруды  талап етеді.Өткен тақырыптарға шолу жасау немесе үй тапсырмасын сүрау үшін  «Миға шабұл», «Кім жылдам », «Мен бастаймын ,сен жалғастыр» (жылдам әрі  нақты жауап талап ететін тапсырмалар) ойындары мен қатар сыни ойлануға  бағыттайтын  топтық тапсырмалар оқушыны терең ойлануға бейімдей  алады.Мысалы: 7­ сынып оқушылары үшін Қазақстан тарихы пәнінен  өткен  тақырыпқа шолу жасау мақсатында берілген топтық тапсырма төмендегіндей  болды: 1­топқа:  Әбiлқайыр хандығын неге «Көшпелi өзбек  ұлысы» деп атайды?  (сипаттама беру ) 2­топқа: Әбiлқайыр хандығының жер аумағын сипатта.(картамен жұмыс) 3­топ: Хандықтың этникалық құрамы туралы түсініктеме .(кластер құру) Бұл тапсырма үш түрлі болса да түпкі мақсаты біреу. Әбілқайыр хандығының «Көшпелі   өзбек   ұлысы   »   деп   аталуының   себебін   «Неге?»   деген   сұрақтар төңерегінде   зерттеп   зерделей   отырып     Сол   орайда тарихшылардың сан түрлі пікірлерін назарға ала отырып нәтиже шығарады. Басқа топ картамен жұмыс жасау арқылы хандықтың жер аумағына сипаттама береді. Сол   орайда   бірінші   топтың   пікірін   назарға   ала   отырып   хандыққа   көршілес орналасқан   тайпалар   және   олардың   бір­бірімен   байланысы   туралы   пікірлерін ортаға салады.Үшінші топ кластер құру арқылы хандық құрамына енген тайпалар туралы пікірлерін ұсынады. найман   сипаттама   береді.   қоңырат манғыт үйсін Хандықтың құрамына енген тайпалар күрлеуіт қият қарлұқ қаңлы   Осылайша   оқушылр     Әбілқайыр   хандығы   туралы   мәліметтерді   қосымша Тарихшы   Рузбиханның   дерегі   бойынша   хандықтың   негізі   үш   халықтан   турған, олар  : «шайбанилер,қарақалпақтар,қазақтар,  бұлардың  ішіндегі  ең   ержұректері қазақтар» деп жазған .   деректер мен  толықтыра отырып  айтып шығады.                      Жаңа тақырып бастамасында көбінесе АКТ дан пайдалану арқылы бейнекөрсетілімдер   ұсынып   ,   оқушыларға   өтілетін   тақырыптың   не   туралы екендігін   өзлері   ашуына   ықпал   жасаймын   .Сол   орайда   АКТ   мүмкіндіктерін кеңнен пайдалану уақытты үнемдеу үшін пайдалы болса, ал екінші жағы баланың көргенін   есінде   сақтап   қалу   қабілеттерінің   дамуына   ықпал   етеді.   Электронды оқулықтар және интернет материалдарынан пайдалану оқушыға  кеңнен түсінікке ие   болуына   жол   ашады.Соның   негізінде   оқушылар   мәтінмен   таныса   отырып сабақтың   мәнін   сызба   ,кесте,   диаграмма   ,   қанатты   сөздер   негізінде   ашатын болады.Тарих сабақтарында мұндай тәсілдерді қолдану оқушыларға өз ойларын жинақтап   нақты   түсініктерді   ортаға   салуына   ықпал   жасайды.Мысалы: «Ақ Орданың,   Ноғай   ордасының мемлекеттік­әкімшілік   құрылысы»   тақырыбында   төмендегі   сызбалардан   Әбілқайыр   хандығының,   Моғолстанның, пайдаланып тақырып туралы толық айтып шығуға, немесе түсінік қалыптастыруға болады  Ұлы хан Мемлекетті басқару  құрылысы Құрылтай  (ең жоғарғы  жиын) Ішкі саясат Сыртқы  саясат Хан кеңесі  (мемлекеттік  істер шешілді) «Яса» заң  жинағы Хан тұқымдары, ұлысбектер,  әмірлер мен бектер, билер                        Жерге меншіктік қатынастар туралы Жер иеленудің түрлері Мемлекеттік  жер  Инжу Вакфтық  жерлер Сойырғал  иқта Шаруалардың  мүліктік жерлері Тікелей ханның  қарамағындағы жерлер  Шыңғыс тұқымдарының жасау ретінде алған жерлері Дін иелерінің қарамағындағы  жерлер  Отырықшылық аудандардағы  егіншілік жерлер  Әскери немесе мемлекеттік  басқару ісінде ханға адал қызмет  істегені үшін берілетін жер  Негізгі түрлері Сабақтың   тағы   бір   бөлігі   сергіту   сәті   болып   табылады.Бұл  оқушылардың   бой сергітіп   алу   мақсатында   қолданылады.   Дегенмен   ,   қырық   бес   минут   сабақ оқушыларға   айтарлықтай   салмақ   салмайды   деп   ойлаймын   .   Әсересе,   жоғары сынып оқушыларына тақырып ауқымы кең берілген , оны атқару үшін қырық бес минут   жеткіліксіз   болатын   уақыттар   да   болады   .   Дегенмен,   бой   сергіту   үшін Ұлы ханХан кеңесі (мемлекеттік істер шешілді)Хан тұқымдары, ұлысбектер, әмірлер мен бектер, билер«Яса» заң жинағыҚұрылтай (ең жоғарғы жиын)Ішкі саясатСыртқы саясат міндетті түрде билету шарт емес деп ойлаймын.(Бұл пікірді айтқан себебім көп мұғалімдердің   сабақтарында сергіту сәті үшін «Балапан биі», «Көңілді кірпі » т.с.с жаттығуларды жоспарлағанын көрдім) Төменгі сынып оқушылары үшін бұл жаттығұлар(билеу) тиімді болар,ал жоғары сынып оқушыларына сәргіту сәтінде танымдық ойындар немесе қызықты әрі сыни ойлануға бейімдейтін жаттығұлар , тапсырмалар   болғаны   тиімдірек   болар   еді.   Мысалы:«Сөз   шынжыры», «Сөзжұмбақ», «Құпия сөз» т.с.с . Сабақтарда денгейлік тапсырмалар беру талантты және дарынды оқушылардың ерекше   мүмкіндіктерін   ашуға   ықпал   етеді.Сонымен   қатар   А,Б,С   денгейдегі оқушылардың өзіндік жұмыс істеу тәсілдерінің жетілуіне жол ашады. Сондықтан сабақты   пысықтау   кезеңінде   түрлі   логикалық   сұрақтар,   кестелер,   сызба   және хронологиялық   тапсырмалар     қолдану   жөн   болады.   Мысалы:   В   денгейдегі оқушылар үшін сәйкестендіру кестесі («Ақ Орданың, Моғолстанның, Әбілқайыр хандығының, Ноғай ордасының мемлекеттік­әкімшілік құрылысы» тақырыбы) Лауазым атауы  Ұлысбек  Атқарған қызметтері    Мұрагерді   таққа   отырғызу,   әскер   басқару,   көрші   мемлекеттермен дипломатиялық қатынастар жасау  Хан баласы­ мұрагердің тәрбиешісі   Мұрагердің «тел бауыры»  Жастайынан сайланған хандарға ақыл­кеңес беруші  Жиын –той, мерекелерде тәртіп, салт­дәстүрдің сақталуын қадағалаушы  Сарай қызметінің басшысы  Хан кеңесі  Ханның аңшылық ісін басқарушы  Алым­салық жинап, тәртіпті қадағалаушы  Атабек  Көкілташ  Наиб, Моғол хандығында  Жасауыл  Ішік аға басы  Инақ  Миршикар  Даруғалар   Термин сөздер анықтамасы Жаңа сөздер  Құрылтай  Әскер басқаратын, дипломатиялық қатынас жасайтын лауазымды адам  Қате жауап  Дұрыс жауап  Ясы  Тағар  Отырықшылардан алынатын жер салығы  Дін иелерінің жерлері  Құшыр  Ең жоғарғы жиын жылына 1 рет шақырылды  Қалан  Зекет  Отырықшылардан алынатын жер салығы  Хан баласы­мұрагердің тәрбиешісі  Харадж  Сарай қызметкерінің басшысы  Инақ  Алым­салық жинап, тәртіпті қадағалаушы  Мишикар  Жан басы салығы және мал салығы  Даруғар  Жер көлеміне байланысты егіншілерден жиналатын салық Вакф  Жиын­той, мерекелерде тәртіп, салт­дәстүрдің сақталуын қадағалаушы  Иқта  Мұрагердің «тел бауыры»  Ежелгі Ұлы Жібек Жолы бойындағы  қалалардан табылған теңгелер ерекшелігі мен археологтардың қызығушылығын оятты .Онда табылған теңгелердің кей біреулерінің жан жағы кесілген екен .Сұрақ бұл нені білдіреді?. Жауап: тенгелер жарамсыз дегенді білдіреді.Ойткені сол уақыттарда айналымдан шығарылған теңгелердің жан жағы кесілген  Сонымен қатар «Ақылдың алты қалпағы» , «Микс» , «Бинго», «FILA», «Эссе жазу» т. б.  әдіс –тәсілдер  оқушы бойындағы ерекшелікті анықтауға мүмкіндік береді және олар тақырып негізінде берілген тапсырмаларды талдап , сараптап , нәтижесін  зерделеуді үйренеді.  Жаңашыл сабақтар  оқушы бойында оқуға деген қабілеттілік   ,   сыни   ойлау   ,   еркін   пікірлеу   ,   шығармашылық,   зияткерлік қабілеттерді     дамытуға   мұмкіндік   берді   .   Әр   сабақ   соңында   міндетті   түрде рефлексия, кері байланыстың болуы оқушы бойында атқарған іс­әрекеттерінің нәтижесі  ,  қол  жеткізген   жетістіктер   немесе   кемшіліктерді  сараптап,  келесіде жоспарларын   немесе   іс­әрекеттерін   түзеу,   нақтылап   отыру   дағдыларын қалыптастырады.Бұл дағды болашақта ұлкен жоспарлардың нақты әрі пайдалы болуына ықпал жасайды.Өз жұмысын сараптай алған бүгінгі оқушы болашақта өз жұмысына жауап бере алатын, әр бір іс­әрекеті   немесе пікіріне   жауап   бере алатын тұлға болып жетіледі. Сабақ барысындағы қалыптастырушы бағалау және сабақ   соңындағы  жиынтық   бағалау  оқушыға  бағаны  не үшін  және  қалай   алып жатқанын   түсінуге   мүмкіндік   берді   .   Дәстүрлі   сабақтарда   тек   қана   мұғалім тарапынан   бағаланатын   оқушы   жаңа   тәсілмен   жүргізілген   сабақтарда   өз   –өзін бағалай отырып  бағаның құнын ұғынды . Сол орайда сабақтарда бағалау экранын қолдану   ,   бағалау   парақшаларын     толтыру   бағалаудың   оқушы   үшін   маңызын айқындай түседі .  Сөзімді қортындылай келе айтарым, егер де әр мұғалім баланың жан дүниесін түсініп,оған керегін бере отырып ,заман талабына сай әрекет жасайтын болса , болашақта   өз   жұртың   сүйетін,   заманға   лайықты   озық   ойлы,   парасатты бәсекелердің бәрінен де тайқымайтын ұлы Қазақ елі үшін барын салуға дайын азаматтарды тәрбиелей алады.