DUNYANIN JLAGIZ FIZIKALIQ QUBILISI

`

Nókis rayonı XBBne qaraslı

№ - 22- sanli' uluwma orta bilim beriw

mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Aǵılash   Saylauovtıń

DÚNYANÍŃ JALǴÍZ FIZIKALÍQ QUBÍLÍSÍ.

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

№47-TEMA              DÚNYANÍŃ JALǴÍZ FIZIKALÍQ QUBÍLÍSÍ..

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Dúnyanıń jalǵız fizikalıq qubılısı haqqında uluwma tusinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıńoqıw ham jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shálkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw.Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Astronomiyalıq izertlewler haqqında házirgi zaman dúnya qarasları temasın soraw

Tema

Dúnyanıń mexanikalıq qubılısı

Dúnya qubilısı haqqında áyyemnen baslap alımlar pikir júrgizgen. Biraq olar tek pikir júrgiziwge ǵana tayanıp, tájiriybe hám baqlawdan kelip shıǵatuǵın ulıwmalastırıwdı kózden qashırǵan.

Tábiyat qubılısların úyreniwde tájiriybe nátiyjelerine tiykarlanıwdı birinshi bolıp G.Galiley baslap berdi. Sonıń ushın fizikanıń pán sıpatında qáliplesiwi Galileyden baslanǵan dep qaraladı. Bunda ol inerciya, salıstırmalı principi haqqındaǵı pikirlerdi aytıp, olardıń tastıyıqlanıwın tájiriybede baqladı. Bul barıstaǵı jumıslar I.Nyuton tárepinen dawam ettirildi. Sonday etip XVII ásirde tábiyat tanıwdan mexanika ajıralıp shıqtı hám dúnyanıń mexanikalıq qubilısı jaratıldı.

Dúnyanıń mexanikalıq qubilısı materiya, qozǵalıs keńislik, waqıt, óz ara tásir, sebep hám aqıbet nızamlılıǵı sıyaqlı elementlerden dúzilgen bolıp, onda tábiyattaǵı túrli processlerdi mexanika nızamları tiykarında túsindiriw múmkin dep qaraladı.

Dúnyanıń mexanikalıq qubilısına kóre, materiya bólekshelerden dúzilgen zat dep túsinilgen; dúnya qozǵalıwshı materiyadan quralǵan hám barlıq kóriniste qozgalıslar mexanikalıq qozǵalısqa keledi; keńislik hám waqıt absolut mánis bolıp, materiya hám qozǵalısqa baylanıslı emes dep qaraladı (Nyuton), XX ásirde bunday túsinik biykar etildi (Eynshteyn); óz ara tásir universal tartısıw nızamı tiykarında bolıp, ol birden boladı; aqıbet álbette sebep penen baylanıslı (waqıyalar sebepli baylanısıwǵa iye, bir hal belgili bolsa, keyingi haldı sebep-aqıbet principi tiykarında anıqlaw múmkin); Nyuton tárepinen islep shıǵılǵan klassik mexanika kózqarasına kóre, aldın óz aldına bolǵan qubılıslar, processler, dáliller bir sistemaǵa keltiriledi, olar birbiri menen mexanikalıq nızamlıqlar tiykarında baylanısıwda uluwma bir qubilısı dúzedi.

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

XIX ásirde elektromagnit qubılıslardı úyreniw, olardıń nızamlıqların oylap tabıw baslandı. Biraq olardı mexanikalıq kózqarastan qandayda bir flyuid (kóz aldına keltirilgen arnawlı suyıqlıq, ortalıq) tiykarında túsindiriwge urınıwlar boldı. Bunday kózqaraslar áshkaralawǵa ushırap, biykarlana basladı. Sonda M.Faradey elektromagnitlik maydan túsinigin kirgizdi. Bul pánde áhmiyetli alǵa jıljıw boldı. Sonınan bul ideyanı rawajlandırıp, J .Maksvell elektromagnitlik maydan teoriyasın jarattı. Óz aldına dep qaralǵan elektr hám magnit qubılıslar belgili bir tártipke keltirildi. Bunda elektromagnitlik maydan keńislikte úzilissiz ózgeredi dep qaraldı.

Dunyanıń mexanikalıq qubilısı boyınsha materiya zattan ibarat dep qaralǵan bolsa, dunyanıń elektromagnitlik qubilısında materiya maydan formasında bolıwı múmkinligi kórsetildi. Qozǵalıs tek zat hám onıń bóleksheleri qozǵalǵanda ǵana ibarat bolmastan, bálkim maydan hám onıń elektromagnitlik tolqınlarınıń qozǵalısı sıpatında qaralıwın kórsetedi. Óz ara tásir tek gravitacion maydan arqalı birden emes, bálkim shekli tezlik penen tarqalıwshı elektromagnit maydan arqalı bolıwı aytılǵan. Sonday etip, Dunyanıń elektromagnitlik qubilısı qáliplesti.

Sonıń menen birge tábiyatta eki fundamental óz ara tásir – gravitacion hám elektromagnitlik óz ara tásiri bar ekenligi aytıp ótildi.

Dúnyanıń házirgi zaman fizikalıq qubılısı

XIX ásirdiń aqırları hám XX ásirdiń baslarına kelip atom fizikası tarawındaǵı izertlewler, elektromagnit maydan porciyalar – kvantlardan ibarat ekenligi haqqında teoriya, bólekshelerdiń tolqın tábiyatı haqqındaǵı táliymatlar klassik fizikanıń nızamları barlıq fizikalıq qubılıslar ushın orınlı bolmaslıǵın kórsetti. Materiyanıń úzlikli dúziliske iye bolǵan zatqa hám úzlissiz maydanǵa bóliniwi óziniń absolyut mánisin joq qıldı.

Korpuskulyar-tolqın dualizmi («dualizm»–«yeki táreplemelik» degendi bildiredi) materiyanıń barlıq formalarına–zatqa hám maydanǵa tiyisliligi anıqlandı. Bulardıń nátiyjesinde materiyanıń kvant qásiyetleri ashıldı.

Mikrobólekshelerdiń qozǵalısın kórsetiwshi kvant fizikası payda bolǵannan soń dúnyanıń jalǵız fizikalıq qubilısında jańa elementler kózge taslana basladı. Kvant teoriyasınıń principleri uluwmalıq bolıp, barlıq bólekshelerdi, olardıń arasındaǵı ózara tásirlerdi hám olardıń óz ara aylanısların xarakterlew ushın qollanıla beredi.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde,bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı

1. Dúnyanıń mexanikalıq qubılıs’ı qanday elementlerden dúzilgen?

2. Dúnyanıń mexanikalıq h’am elektromagnitlik qubılısları arasındaǵı parqı neden ibarat?

3. Dúnyanıń jalǵız fi zikalıq qubılısı haqqında nelerdi bilesiz?

Úy tapsırma tapsırıw

Dúnyanıń jalǵız fizikalıq qubılısı temasın oqıp keliw. 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp otip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash