"Экология-өмірдің жүрегі" атты авторлық бағдарлама

Шығыс Қазақстан облысы білім басқармасының «№ 8 арнайы мектеп-интернаты» КММ

Экологиялық білім беру бойынша сыныптан тыс тәрбие сағаттарына арналған авторлық бағдарлама

«Экология - өмірдің жүрегі»

Құрастырған:

 Директордың тәрбие ісі жөніндегі

орынбасары: Турекенова М.Б.

Өскемен қ. 2020 жыл

«Экология - өмірдің жүрегі» атты экологиялық білім беру    бойынша   сыныптан тыс тәрбие сағаттарының  бағдарламасы

         «Табиғатпен байланыс балаларға тек эстетикалық тәрбие беріп қоймайды, сонымен қатар, баланың бойында адамгершілік көзқарасы дамыйды, дүниетанымы кеңейтіледі  және  алған әсері толықтырылады»

                                                                                                       К.Д. Ушинский

Түсінік хат

Қоршаған ортаны қорғау мәселесін шешуде ең маңызды рөлді  білім саласы атқарады. Жер бетінде өмір сүретін адам жас күнінен бастап қоршаған ортаға қамқорлықпен қарамау қандай зардабтарға әкелетінін білу керек; қоршаған ортаның ластану себебінен қандай арурулар пайда болатыны; генетикалық ауытқулар; өсімдіктермен жануарлырдың өлімдері; жердің құнарлығының төмендеуі; ауыз су қорының азаюы т.б. Неліктен адамдар табиғатқа, өздері құрамына кіретін әлемге соншалықты қатал қарайды? Неліктен гүлдерді жұлып, жануарларды өлтіріледі? Неліктен біздің арамызда иттерді азаптап, қорғансыз мысықтарды мазақ ететін адамдар бар? Адам өзінің негізгі білімін отбасында алады. Бірақ тұлғаны қалыптастыруда білім үлкен рөл атқарады.Бұны тек біліп қоймай, сонымен қатар, бұл жағдайдағы   өзініңде жауапкершілігін сезіну қажет.  

Сыныптан тыс тәрбие сағатының бағдарламасы 1-10 сынып оқушыларына арналып құрастырылған.  1-10 сынып оқушыларына арналған                                « Экология - өмірдің жүрегі» атты экологиялық білім беру бойынша сыныптан тыс тәрбие сағаттарының бағдарламасы (бұдан әрі-бағдарлама) сынып тәрбиешілеріне  көмек ретінде әзірленді. Ол оқытудың бірінші 1-4 сыныптар үшін   «Жас Экологтың  Әліппесі» (24 сағат)  екінші     5-7 сынып оқушыларына"Мен және экология» (24 сағат) және үшінші 8-10 сынып   оқушыларына «Экология және адам денсаулығы»  (24  сағат ) тақырыптарына  сәйкес келетін  және өзара байланысқан үш блокты қамтиды. Әр блокта әр түрлі жастағы топтардың  оқушылары түсінуге болатын экологиялық білім кешені бар.

Бағдарламаның мақсаты оқыту мен тәрбиелеудің әртүрлі кезеңдерінде білім алушылардың жеке қасиеттерін ескере отырып, экологиялық білім берудің интеграцияланған жүйесін қалыптастыру және оқушыларды қоршаған ортаны ластану  мәселерін  шешуде белсендіктерін арттыру  болып табылады.                                                           

Бағдарлама өзінің алдына тек экологиялық білім беру ғана емес, ең алдымен, адам сияқты өмір сүруге құқығы бар тірі табиғатқа да, әрбір тірі жанға да сүйіспеншілік пен ұқыптылыққа баулу міндетін қояды. Бағдарлама біртіндеп баланы өзін, жақындарын, бүкіл әлемді және әр шөпті сүюге, үйретеді.

1)           1-4 сынып  «Жас Экологтың  Әліппесі»                                                                                                                                      1. Жалпы ережелер                                                                                                                        1. 1-4 сынып оқушыларына арналған "Жас экологтың Әліппесі" экологиялық  білім беру бойынша сыныптан тыс тәрбие  сағаттарының бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) білімнің әртүрлі салаларын   интеграциялау негізінде әзірленді және бастауыш сынып оқушыларының табиғатқа құндылық қатынасын қалыптастыру, оны тұтас қабылдау үшін жағдай жасауға, экологиялық мәдениеттің маңызды компоненті ретінде экологиялық жауапкершілік негіздерін тәрбиелеу үшін бағытталған.

Сыныптан тыс тәрбие сағаттары бағдарламасының тәрбиелік функциясы-бастауыш сынып оқушыларының қоршаған ортаны білу қажеттілігін қалыптастыру,  табиғатқа, тіршілік иелеріне адамгершілік қатынасы, табиғатпен және адамзат қоғамымен толық үйлесімділік сезімін, экологиялық негізделген қажеттіліктерді, мүдделерді, нормалар мен ережелерді білуі.

Сыныптан тыс тәрбие  сағаттарының мазмұнын дамытуға белсенді көзқарас білімді қабылдау мен игеруді қамтамасыз етуге,  оқушыларға  адамгершілік, эстетикалық сипаттағы пікірлерін айтуға жағдай жасауға  мүмкіндік береді.

 Бағдарлама кіші мектеп оқушыларында экологиялық білім беру бойынша білім, білік және дағдыларды қалыптастыруға және дамытуға, экологиялық мәдениет негіздерін алуға, байқағыштықты, білімқұмарлықты, қоршаған әлемді үйлесімді, сезімтал қабылдауды дамытуға бағытталған.

2. Бағдарлама оқытудың интерактивті түрлерін қарастырады: әңгімелер, танымдық ойындар, викториналар, экскурсиялар, практикалық жұмыс, бақылау,   бейнефильмдерді қарау,   конкурстар, тренингтер және басқалар.

3. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері және күтілетін нәтижелері                                                      Мақсаты-экологиялық сауаттылық, мәдениет және жауапкершілік негіздерін қалыптастыру.                                                                                                                  Міндеттері:                                                                                                                                             1)  бастауыш сынып оқушыларында қоршаған әлемді экологиялық-эстетикалық қабылдауды дамыту, қоршаған ортаға ұқыпты қарауды қалыптастыру;                                   2) бастауыш сынып оқушыларын өз жеріндегі, еліндегі, облысындағы, қаласындағы   экологиялық жағдай және оның адам денсаулығына әсері туралы хабардар ету;

3) адамның табиғаттағы мінез-құлқының нормалары мен ережелері туралы нақты түсініктерді дамыту және оларды өзінің тіршілік әрекетінде қолдану;  

4) табиғат құбылыстарының заңдылықтарын, жансыз және тірі табиғаттың бірлігін, табиғаттың, қоғам мен адамның өзара іс-қимылын зерттеу;

5) өз денсаулығы мен өміріне жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу;

7) оқушыларды жақын маңдағы табиғи ортаны зерттеу және сақтау жөніндегі нақты қызметке тарту;

8) табиғат әлеміне тұрақты танымдық қызығушылықты дамыту.

4. Күтілетін нәтижелер

а) білім алушылар  экология туралы білім алады:

б) адам мен табиғат арасындағы байланыс;

в) экологиялық жағдай, оның адамдардың өмірі мен денсаулығына әсері;

г) жойылып бара жатқан өсімдіктер мен жануарлар туралы білу;  

д) оқушылар өздерін қалыптастырады:

қызығушылық;

табандылық;

ж) табиғатқа, жануарлар әлеміне және олардың денсаулығына оң, жауапты көзқарас;

з) табиғатқа жауапкершілікпен қарау, қоршаған ортаны сақтау қажеттілігін түсіну.

5.   Күнтізбелік  жоспарлау

                                                                                                                                          Бағдарлама бойынша 1-4 сыныптарда өткен сыныптан тыс тәрбие сағаттары бойынша жұмыстың нәтижелілігі диагностикалық әдістемелер кешенінің көмегімен анықталады: оқу жылы ішінде балалардың шығармашылық жұмыстарын ұзақ бақылау және талдау жүзеге асырылады, оқу жылының соңында білім алушыларға, педагогтерге және ата-аналарға сауалнама жүргізіледі.                                                                                                                          Бағдарламаны іске асырудың қорытындылары мен нәтижелерін шығару нысандары: жыл сайынғы экология апталары, дәстүрлі экологиялық Мерекелер: "Алтын күз" жәрмеңкесі, "Құстар күні", "Жер күні" және т. б.

5-7 сыныптар   "Мен және экология»

 Сыныптан тыс тәрбие сағатының бағдарламасы  24 сағатты құрайды. 

1. Жалпы ережелер

1. 5-7 сынып оқушыларына арналған "Мен және экология" экологиялық білім беру бойынша сыныптан тыс тәрбие  сағаттарының бағдарламасы балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, биологиялық және экологиялық ұғымдарды жүйелі және сабақтастықпен қалыптастыру мен дамыту, жетекші экологиялық идеялар мен ғылыми фактілерді меңгеру негізінде құрылған.                                                                                                     Бағдарлама әрбір білім алушының әлеуетті мүмкіндіктерін дамытуға, денсаулығын сақтауға және нығайтуға, зерттеу технологияларын енгізуге, экологиялық білім берудің қолжетімділігін, тиімділігін және жаңа сапасын қамтамасыз етуге бағытталған.  

Оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру бойынша жұмыс тиімділігінің негізгі критерийі олардың экологиялық санасы мен мінез-құлқының бірлігі, әр оқушының санасында адамның табиғатқа жататындығын, оның міндеті мен оған қамқорлық жасау міндетін түсінуді нығайту болып табылады.

2. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері және күтілетін нәтижелері

2.   Мақсаты-табиғатта оқушы тұлғасының экологиялық мақсатқа сай мінез-құлқын қалыптастыру, 5-7 сынып оқушыларын табиғатқа деген сүйіспеншілікке, қоршаған ортаға ұқыпты қарауға тәрбиелеу, балаларды табиғаттағы басты ережені сақтауға үйрету: "зиян келтірме!».

3.  Міндеттері:

1) экологиялық факторлар, тірі организмдердің оларға және экологиялық топтарға қатысты бейімделуі туралы білім жүйесін қалыптастыру;

2) өңірдегі және өздерінің тұратын жеріндегі экологиялық ахуалдың ерекшеліктері туралы  білімдерін   кеңейту;

3) табиғатқа ұқыпты қарауға тәрбиелеу;

4) оқушылардың белсенді өмірлік ұстанымын, қоршаған ортаға ұтымды және ұтымсыз көзқарасын қалыптастыру;

5) туған өлкенің табиғатын сақтаудың негізгі тәсілдері туралы ғылыми түсініктерді қалыптастыру;

7) нақты жергілікті жердің табиғатын сақтауға бағытталған түрлі экологиялық ашық сабақтарға қатысуларын қадағалау .

4. Күтілетін нәтижелер

Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде білім алушылар:

1) біледі:

а) адам мен табиғат арасындағы байланыс;

б) қазіргі экологиялық жағдай;

 г) сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарлар туралы;

д) табиғаттағы қауіпсіздік техникасы.

2) игереді:

а) қажетті әдебиеттермен танысу;

 б) тамақтандырғыштар мен құс үйін жасау ережелерін қолданыңыз;

в) өз қызметінің нәтижелерін талдау және ресімдеу.

3) дағдыларға ие:

а) қоршаған ортаны зерттеу;

б) табандылық;

в) бақылау;

 4) өздігінен қалыптасады:

а) табиғатқа, жануарлар әлеміне және олардың денсаулығына деген сүйіспеншілік;

б) қазіргі заманның жаһандық проблемаларын шешуде экологияның маңызды рөлін ұғыну;

в) өз Отаны табиғатының тағдыры үшін жауапкершілік сезімі, үйіңізді, жеріңізді қорғауды үйрену қажеттілігін түсіну.

3.Күнтізбелік  жоспарлау

«Мен және экология» бағдарламасы оқушыларды қызықты және алуан түрлі табиғат әлемімен, "экожүйе", "экологиялық зерттеу әдістері", экологиялық "заңдар", қоршаған ортаны зерттеу әдістері сияқты экологиялық ұғымдармен таныстырады. Оқушылар қоршаған ортаны қорғау бойынша белсенді экологиялық ұстанымды қалыптастырады. Білім алушылар барлық тіршілік иелеріне жауапкершілікпен қарайды, өнеркәсіптік қалдықтар, киелі орындар, экологиялық эстетикалық мінез-құлық сияқты ұғымдармен танысады.

8-10 сыныптар «Экология және адам денсаулығы»

Сыныптан тыс тәрбие сағатының бағдарламасы-24сағатты құрайды.

1. Жалпы ережелер

1. 8 – 10 сыныптардың білім алушыларына арналған "Экология және адам денсаулығы" экологиялық білім беру бойынша сыныптан тыс тәрбие  сағаттарының бағдарламасы   білімнің әртүрлі салаларын (жаратылыстану-  гуманитарлық, қоғамтану) интеграциялау негізінде әзірленді және оқушылардың табиғатқа құндылық қатынасын қалыптастыру, оны тұтас қабылдау үшін, экологиялық мәдениеттің аса маңызды компоненті ретінде экологиялық жауапкершілікке тәрбиелеу үшін жағдайлар жасауға бағытталған.  Оқушылар табиғаттағы құбылыстардың өзара байланысын жақсы түсініп, адам қызметінің әсерінен қоршаған ортадағы өзгерістерді болжауы керек.   Бұл тәсіл оқытудың өмірмен байланысын күшейтеді. Жоғары сынып оқушыларын экологиялық оқыту үшін экологиялық құқық мәселелерін енгізудің маңызы зор. Бұл мәселелерді білу оқушыларға экологиялық заңнаманың әртүрлі бұзушылықтарына қатысты белсенді және сындарлы ұстанымға ие болуға көмектеседі.

  Бағдарлама мазмұнына жалпы экология, әлеуметтік экология, табиғатты қорғау тақырыптары енгізілді. Қазіргі экология үлкен құндылыққа ие болғандықтан, сонымен қатар адамзат қоғамының саяси процестеріне айтарлықтай әсер ететіндіктен, бұл курста экологиялық этика, экология мен экологиялық құқықтың мәдени аспектілері қарастырылады.                                                                              2.Осы  сыныптан тыс тәрбие сағаттарының маңаздылығы оқушылардың  танымның белсенді процесіне тарту үшін пікірталас элементтерін, проблемалық мәселелерді және оқытудың тиімді   әдістерін қолдану ұсынылады. Көрнекілікті әртүрлі нысандарда (бейне, фото, тәжірибе және т.б.) қолдану үлкен маңызға ие.

2. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері және күтілетін нәтижелері                                           Мақсаты-қазақстандық патриотизмнің құрамдас бөлігі ретінде оқушылардың дұрыс экологиялық дүниетанымын қалыптастыру.

   Міндеттері:                                                                                                                                   1)  табиғатпен үйлесімді өмір сүруге қабілетті жан-жақты дамыған тұлғаны тәрбиелеу;

2) экологиялық құқық негіздерін меңгеру арқылы оқушылардың қоршаған ортаға қатысты белсенділігін қалыптастыру;                                                                                          3) қазіргі заманғы ғылымның жетістіктеріне негізделген аса маңызды экологиялық ұғымдарды қалыптастыру; 

4) салауатты өмір салтын сақтауға және қоршаған ортаның жай-күйін жақсартуға, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі практикалық істерге жеке қатысуға ұмтылысты қалыптастыру болып табылады.                                                    Күтілетін нәтижелер                                                                                                         Жоғары сынып оқушылары қоршаған ортада болып жатқан процестерді объективті түрде қабылдайды және адамзат қоғамының осы процестерге қосқан үлесін дұрыс бағалайды. Болып жатқан экологиялық оқиғаларға өз көзқарасын анықтай отырып,   жергілікті және аймақтық деңгейдегі экологиялық проблемалардың дұрыс шешімін таба алады.

3.Күнтізбелік жоспар

                                                                                                                                         «Экология және адам денсаулығы» бағдарламасы табиғат заңдары мен адам қызметінің өзара байланысын түсінуді кеңейтеді және жоғары сынып оқушыларына арналған, оқытудың орта буынында алынған экология туралы бұрыннан бар білімге негізделген, сонымен қатар география және экология бағдарламасын кеңейтеді. Сыныптан тыс тәрбие  сағаттарының жүйесі өзін-өзі тәрбиелеуге негізделген, ақпаратты өз бетінше іздеуге, таңдауға, талдауға және пайдалануға жеткілікті дағдылары мен психологиялық көзқарастары бар, адамның табиғатқа деген жауапты көзқарасын қалыптастыруға ықпал ететін негізгі экологиялық принциптер мен ережелерді білетін белсенді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.

Бағдарлама оқушылардың су және жер ресурстарын, жасыл желектер мен қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалануға ұқыпты қарау қажеттілігін ұғынуға; қолайлы қоршаған ортаны қалпына келтіру және сақтау үшін қоғам алдында жеке жауапкершілікті қалыптастыруға, экологиялық ережелер мен талаптарды саналы түрде орындауға бағытталған. Бағдарлама экологиялық этика, экология мен экологиялық құқықтың мәдениеттанулық аспектілерін қарастырады.

 Сынып сағаттарында ауызша, көрнекі, практикалық әдістерді, пікірталастарды,   виртуалды экскурсияларды, викториналарды, іскерлік ойындарды және т. б. пайдалану ұсынылады.

Қолданылған әдебиеттер

1. Л.Ү.Әбшенова, Б.Заирова. Адам экологиясы, денсаулығы және өмірлік дағдылары:мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал.

2. С.Ж.Колумбаева .,Р.М.Білдебаева. Жалпы экология. Алматы, 2006.

3. Е.Мамбетказиев.,Қ. Сыбанбеков., Табиғатты қорғау. Оқу құралы. Алматы, Кайнар,1990.                                                                                                                                          4. Е.Ү. Жамалбеков., Р.М.Білдебаева. Жалпы топырактану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы.2000.                                                                                                                                  5. Окружающая среда. Энциклопедический словарь-справочник. - М.,                                      1993 - 640 с.                                                                                                                                                6. Практикум по экологии. Алексеев С.В. и др. - М., 1996. - 192 с.                                                                         7. Экология. Алексеев С.В. - С/П., 1999. - 240 с.                                                                                       8. А. Бейсенова, Ж. Шилдебаев «Экология» учебник для 9 класса. Алматы: Мектеп, 2005.                                                                                                                                         10. Экономика природы и человека. Алишева К.А. Экология: Учебник. 304с. Алм. 2006.                                                                                                                  11.Экологическое воспитание в начальной школе. Лободина Н.В. – Волгоград: Учитель, 2007.