Поделиться
Публикация является частью публикации:
Экология_негіздері.DOCX
Манкеш А.Е.
ЭКОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ
Əдістемелік нұсқау
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы бойынша
мектепалды дайындық тобы мен сыныбы педагогтеріне арналған
Қазақстан Республикасының
Білім жəне ғылым министрлігі ұсынған
Алматыкітап баспасы
2017
ƏОЖ 373.2
КБЖ 74.102
М 19
МанкешА.Е.
М 19 Экология негіздері. Əдістемелік нұсқау. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың
үлгілік оқу бағдарламасы бойынша мектепалды дайындық тобы мен сыныбы педа-
гогтеріне арналған. А.Е.Манкеш. – Алматы: Алматыкітап баспасы, 2017. – 120 б.
ISBN 978-601-01-3068-5
ƏОЖ 373.2
КБЖ 74.102
ISBN 978-601-01-3068-5
© МанкешА.Е., мəтіні, 2017
© «Алматыкітап баспасы» ЖШС, 2017
Алғы сөз
«Экология негіздері» оқу-əдістемелік кешені төмендегі нормативтік құжаттарға сəйкес
дайындалды:
1. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты
( Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2016 ж. 15 мамырдағы № 292 қаулысымен
бекіген). Аталған стандарт Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі жəне мектепалды
даярлық білім берудің жаңа методологиялық негізін анықтайды;
2. 1 жастан 6(7) жастағы балаларға арналған Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік
оқу бағдарламасы ( Қазақстан Республикасының білім жəне ғылым министрлігінің 2016 ж.
22 маусымдағы № 391 бұйрығымен бекіген);
3. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы ( Қазақстан
Республикасының білім жəне ғылым министрлігінің 2016 ж. 12 тамыздағы № 499
бұйрығымен бекіген). Жаңартылған бағдарлама мектепке дейінгі білім берудің контекстегі 5
білімдік саласына жаңа мазмұн ұсынып отыр.
ОƏК дайындаудың негізгі мақсаты – аталған нормативтік құжаттарда көрсетілген
мектепалды даярлық пен бастауыш мектеп арасындағы оқытудың бірізділігін сақтау.
6–7 жастағы балалардың мектептегі оқуға қажетті коммуникативтік білім-білік
дағдыларының қалыптасуына ықпал ететін білім беру үдерісімен, мектепалды даярлық
сыныбы/тобы мен бастауыш білім берудің сабақтастығын, үздіксіздігін қамтамасыз ету
мақсаты көзделеді. Əдістемелік нұсқауда «Экология негіздері» ұзақмерзімді (күнтізбелік-
тақырыптық жоспар) жəне қысқамерзімді ұйымдастырылған оқу қызметтерінде (бұдан əрі
ҰОҚ) жоспарлары жан-жақты қарастырылып берілген. Əдістемелік нұсқау мен əліппе-
дəптерден тұратын бұл оқу-əдістемелік кешен білім беру талаптарына cəйкес, мектепалды
даярлық (6-7 жас) сыныбы/тобыбалаларының жас жəне психо-физиологиялық ерекшеліктері
ескеріліп жасалды. Қазіргі мектепке дейінгі сатыда жан-жақты дамыған жеке тұлғаны
оқытып-тəрбиелеу үшін жоғары білімдік нəтижелерге қол жеткізетін, оқу-тəрбие үдерісінің
тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін белсенді оқыту мен оқудың педагогикалық
тəжірибедегі заманауи стратегиялар мен техникаларды пайдалану қарастырылған.
Əдістемелік нұсқауда «Экология негіздері» пəні бойынша балалардың алған білімдерін
күнделікті өмірде (отбасында, балабақшада, қоршаған ортада, табиғат əлемінде) кездесетін
табиғат құбылыстары мен үдерістерін бақылау, экологиялық түсініктерді жетілдіру, сипаттау, болжау біліктілігін дамытуға бағытталып, тəрбиешінің жаңа білімді балаға қандай
əдіс-тəсілдермен түсіндіруге болатындығы жан-жақты талданып берілген.
Автор əдістемелік нұсқауда келесі мақсаттарға қол жеткізуді көздейді:
1. Балаларға табиғат, қоршаған орта туралы қарапайым мағлұмат беріп, оның əдемілігін
көріп, сезіне білуге үйрету арқылы рухани жан дүниесін дамыту.
2. Мектепалды даярлық тобы балаларының табиғат туралы білімдерін тереңдетіп,
табиғаттағы жағымды-жағымсыз істерді ажыратып, пайдалы іс-əрекет түрлерін атқара білу
негізіндегі экологиялық мəдениетін дамыту.
3. Зияткерлік, шығармашылық белсенділіктерін сын тұрғысынан ойлау қабілеті
негізінде қарапайым тəжірибелер жасатып, экологиялық ғылыми ақпаратты, мəселен:
«Қызыл кітап», «Қазақстанның қорықтары», «Наурыз – экологиялық мереке» екендігін
түсіндіру.
3
4. Балалардың өзіне жəне басқаларға сын көзбен қарай білудегі экологиялық
жауапкершілігі, табиғи ортадағы өзінің іс-əрекетінің жақын кезеңдегі жəне болашақтағы
нəтижелерін болжай білуін дамыту.
5. Күнделікті өмірде тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, заманауи технологияларды
тиімді пайдалану, денсаулық пен қоршаған ортаны қорғау үшін экология ғылымдары
бойынша алған білімдерін қолдану.
6. Пəн бойынша алған білімдерін күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету.
7. Бірлесіп жұмыс істеу, бір-бірімен ұжымдық қарым-қатынас жасау жəне өздеріндегі
ақпараттармен бөлісе білу дағдыларын қалыптастыру.
Экология негіздері бойынша ҰОҚ-ның мазмұны оқу мақсаттарын көздейтін
бөлімшелерден тұрады. Əрбір бөлімше ішінде реттілікпен құрылған оқу мақсаттары
педагогке жұмысын жоспарлауға, балалардың жетістіктерін бағалауға жəне оларға оқудың
келесі кезеңдері туралы ақпарат беруге мүмкіндік береді.
Бөлім
Бөлімше
1. Тірі табиғат 1.1
Өсімдіктерге қамқорлық жасау
1.2 Жануарларға қамқорлық жасау
1.3 Адамның өміріне қажетті жағдайлар
2. Өлі табиғат 2.1
Су, жер, ауаға қамқорлық
1-бөлім. Тірі табиғат
Бөлімше
Оқу мақсаттары
1.1 Өсімдіктерге
0.1.1.1 Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау
қамқорлық жасау
0.1.1.2 "Қызыл кітапқа" енгізілген өсімдіктерді атау
0.1.1.3 Табиғатта өзін ұстай білудің ережесін білу
1.2. Жануарларға
0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау
қамқорлық жасау
0.1.2.2 Қазақстанның қорықтарын атау
0.1.2.3 "Қызыл кітапқа" енгізілген жануарларды атау
1.3 Адамның өміріне
0.1.3.1. Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның
қажетті жағдайлар
жəне жылудың рөлі туралы білу
Əдістемелік нұсқаудың мазмұнында басты ғылыми түсініктер ерекшеленіп, ұсынылған
ҰОҚ-лардың мазмұнындағы бақылаушылық дағдыларын қалыптастыратын əдістерді қалай
қолдану керектігі де көрсетілген. Мұндай тəсіл балаларға алғашқы бақылау негізіндегі іздену
дағдылары мен өз бетінше іздену жұмыстарын орындау үшін белгілі бір облыстың
аясындағы базистік білім алып, бақылау, тəжірибе жасау тəсілдерін меңгеруге көмектеседі.
Кіші жастағы балаларға бақылау негізіндегі ізденіп оқытудың тəжірибелік міндеттерін
шешуге көмектеседі жəне ғажайып ғылым əлеміне жол ашады. Əдістемелік нұсқаудың негізі
– қоршаған орта мен табиғаттағы адамның белсенді іс-əрекеті. Ғылыми түсініктер мен
ұғымдарды меңгеру бақылау, іс-тəжірибе жүзінде, тəжірибелік жұмыс, саяхат барысында
жүзеге асырылады жəне танымдық тəсілдер мен өмірлік дағдылар игертіледі.
«Экология негіздері» бойынша ҰОҚ-ларда ғылыми түсініктер мен ұғымдар сын
тұрғысынан ойлау арқылы оқыту тəсілімен жүзеге асады жəне бұл кейінгі тақырыптарға
қайта оралуына жеңіл болады. Педагогтің сыни тұрғысынан ойлау, креативті, оқыту мен
оқуда ақпараттық технологияларды пайдалануы балаларға бақылаушының рөлінде болуға
көмектеседі. Педагог балаларды шығармалыққа баулу үшін өмірлік мақсаттарды, яғни
4
«қажетті білімді тек кітаптан ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортадағы заттардан, өмірлік
жағдаяттардан алу» тəсілін пайдаланады. ҰОҚ-ны құру барысында оқу материалдарын
дұрыс бөлу осы пəн бойынша пəндік мазмұнын жетік меңгеріп, тəжірибелік дағдыларды
игеруге, сабақтастық, пəнаралық байланыстардың дамуына, оқу-тəрбие үдерісінде
жетістіктерге жетуге көмектеседі.
Қазіргі кезеңде ғылыми білімді қажет ететін жағдаяттар өте көп, сондықтан балаларға
балабақшадан бастап ғылымды таныту аса қажет. Түрлі тəжірибелік жəне зерттеу іс-
əрекеттері балалардың қарапайым бақылаушылық дағдылары мен іскерліктерін дамытады.
Мысалы: əліппе-дəптердегі бақылау, сұрақтар құрастыру, тəжірибелік жұмыстар жүргізу, өзінің пікірін ортаға салу, өз ойын дəлелдей білу жəне т.б. Бұл дағдылары мен іскерліктерін
күнделікті өмірде қолдана алады. Балалар болашақта ғылыми білімді адамзаттың тұрмысы
мен тіршілігі үшін пайдаланудың маңызды екенін түсінеді.
Балалар ҰОҚ барысында, бақылау кезінде өсімдіктерді күтуге қажетті құралдармен
жұмыс істей білу дағдыларды, ғылыми білімді ерекше əдіс-тəсілдермен игереді де, құрбы-
құрдастарымен ұжымдық қарым-қатынасқа түсуді үйренеді. Оқу материалдарын бекіту
шығармашылық, тəжірибелік тапсырмаларды орындау арқылы жүзеге асырылады. Мысалы:
тапсырмаларды орындайды, сурет салады, тəжірибе жасайды өтілген тақырып бойынша
алған əсерлерін бір-бірімен бөліседі.
Əдістемелік нұсқауда пəндік нəтижелерді пайдалану барысында мектепалды даярлық
сынып (тобы) балалары:
бақылау мен бақылаушының рөлін білуі: қоршаған ортаның нысандарын,
құбылыстары мен үдерістерінің қажеттілігін түсіндіре алуы;
«бақылау» деген ұғымды түсініп, қоршаған ортадағы құбылыстарға бақылау
жүргізе білуі;
қарапайым тəжірибелік жұмыстарды жүргізе білуі;
өлі жəне тірі табиғат туралы түсінігі;
жер, су, ауаның тазалығы жөніндегі түсінігінің болуы;
бөлме жəне басқа мəдени өсімдіктерді күте алуы; жабайы жануарлар жəне үй
жануарларының айырмашылықтарын білуі;
оларға қамқорлық көрсету дағдыларын меңгеруі; орманшының, қорықшының
қызметін білуі; орманды, тоғайды өрттен қорғаудың қажет екендігін;
табиғатта адамгершілік мінез-құлық нормаларын сақтай білуі;
табиғатты қорғауға байланысты айтылатын тыйым сөздердің мағынасын білуі;
табиғаттағы пайдалы іс-əрекет түрлерін орындай білуі;
адамның денсаулығының жақсы болуы қоршаған ортаның тазалығына
байланысты екендігін білуі тиіс.
Білімге деген сұраныс жағдаяттарын құру (оқытуға, зерттеуге дəлел): таңғалу,
қызығушылық, өзекті мəселе. Өзекті жағдаяттарды қолданудағы басты мақсат – балалар мен
тəрбиешілер мəселені бірлесіп шешу, жағдаяттарды шешуде балалардың үйлесімді іс-
əрекеттері мен педагогтің жалпы басшылығымен бағыттап, сондай-ақ осындай іс-əрекет
үдерістерінде біліммен қаруландыру жəне жалпы қағидалармен өзекті міндеттерді шешу.
Бала оқу жылының басында түрлі деңгейдегі жағдаяттарды:
5
1. Педагогтің көмегімен мəселені (міндетті) тұжырымдайды.
2. Ересектердің көмегімен мəселенің шешімін табады.
3. Тəрбиешінің көмегімен шешеді.
4. Тəрбиешінің көмегімен осы шешімнің дұрыстығын бағалайды.
ҰОҚ-да оқытудың коммуникативтік, жүйелі əрекеттерімен байланысты сын
тұрғысынан ойлау технологиялары қолданылады. ҰОҚ барысында танымдық-ізденістік
əрекеттер арқылы білімнің жаңа формасын меңгерген жағдайда ғана балалар алған
білімдеріне, сыни тұрғыдан қарап, шығармашылықпен ойлап, дербес шешімдер шығара
алады.
Əдістемелік нұсқауда кездесетін шартты белгілер төмендегідей оқылады:
ҰОҚ – ұйымдастырылған оқу қызметі
МК – мұғалімнің көрсетуі
ОТ – оқушының тəжірибесі
Ұ – ұжымдық
Т – топтық
Ж – жұптық
Ө – өзіндік жұмыс
Аталған оқу-əдістеме кешені балалармен «Экология негіздері» ҰОҚ бойынша жұмыс
істеуді ұйымдастыруға көмектеседі деп үміттенеміз. Еңбек жемісті болсын!
6
«Экология негіздері» ұйымдастырылған оқу қызметі (ҰОҚ) бойынша ұзақмерзімді жоспарлау
(Барлығы 16 сағат)
Бөлімше
Оқу мақсаттары
1-бөлім. Тірі табиғат
0.1.1.1.Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау
1.1Өсімдіктерге қамқорлық жасау
0.1.1.2. Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау
0.1.1.3.Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі
1.2Жануарларға қамқорлық жасау 0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау
0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау
0.1.2.3. Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар
1.3 Адамның өміріне қажетті
0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу
жағдайлар
2-бөлім Өлі табиғат
0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру
2.2 Су, жер, ауаға қамқорлық
0.2.2.2. Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара
əрекетін анықтау
Тірі
1.1Өсімдіктерге
0.1.1.1.Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім
1. Бөлме өсімдіктерін күту
табиғат
қамқорлық жасау
жасау
0.1.1.2. Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау
2. Қызыл кітаптағы
өсімдіктер əлемі
0.1.1.3.Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі
3. Табиғатта өзін-өзі ұстай
білу ережесі
7
1.2Жануарларға
0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім
4. Табиғат бұрышындағы
қамқорлық жасау
жасау
жануарларға қамқорлық
0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім
5. Балықты қалай күтуге
жасау
болады ?
0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау
6. Қазақстанның қорықтары
0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау
7. Орман-тоғайды қорғайық
0.1.2.3. Қызыл кітапқа енгізілген жануарлар
8. Қызыл кітаптағы
жануарлар дүниесі
0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін
9. Су – өмірдің нəрі
судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу
0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін
10. Тіршіліктегі ауаның рөлі
судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу
0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін
11. Тіршілік үшін жылудың
судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу
қажеті
Өлі
Су,жер, ауаға
0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен
12. Наурыз –экологиялық
табиғат
қамқорлық
ластану мəселесімен таныстыру
мереке
0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен
13.Қоршаған ортаның
ластану мəселесімен таныстыру
тазалығы
0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен
14. Аула тазалығын сақтау
ластану мəселесімен таныстыру
0.2.2.2
Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның 15.Орманшының еңбегі
табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін
анықтау
0.2.2.2
Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның 16. Біз табиғатты қорғаймыз
табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін
анықтау
8
Ортамерзімді жоспарлау
Пəн
Оқумақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-қызметі
Педагогке
Оқытуресурстары
бағдарламасына
арналғанескертпелер
сілтеме
1.1Өсімдіктерге
0.1.1.1.Табиғат бұрышындағы
1. Бөлме өсімдіктерін күту
Тірі табиғат
қамқорлық жасау
өсімдіктерге күтім жасау
Балалар сурет бойынша ҰОҚ
(Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін
тақырыбын болжамдап
қолайлы жағдай туғызу.
айтады.
Музыкалық əуен
«Психологиялық дайындық».
«Өсімдіктер» туралы мəтін оқу
Бөлме өсімдіктері – адамдар
(Ұ)Педагог балалардың білімдерін
өз қолдарымен əртүрлі
белсендіреді. Балалар үлестірмелі
мақсатта өсіретін өсімдіктер.
материалдан бөлме өсімдіктерін
Бөлме өсімдіктері
аттарын атай алуы тиіс.
Өсімдіктің не үшін бөлме
бейнеленген
өсімдігі деп аталатынын,
суреттер.
(Ұ)Бөлме ішіндегі өсімдіктерді
олардың айырмашылықтарын
көрсету, оларға сипаттама беру.
түсіндіру.
Аттарын, ерекшеліктерін күтімі
Бөлме өсімдіктерінің күту
туралы əңгімелеп беру.
жолдарын, əр өсімдіктің
ерекшелігін айта білу.
Баланың бойына
байқағыштық қасиеттерді
қалыптастыруға көмектесу.
Балалармен бірлесіп гүлдерді
(Ө) Балаларға бөлме гүлінің суретін
қалай күту керектігі туралы
Бөлме өсімдіктері.
салуды ұсыныңыз. «Бөлме өсімдігінің
қорытынды жасалады.
тіршілігі үшін не қажет?» деген
тақырыпта балалардың ой-пікірін білу. Өсімдіктерді қалай суғару,
аптасына қанша рет суғару
9
керектігі, шаңнан қалай
тазарту керектігі,ылғал
(Ұ)Бөлме өсімдіктерінің құрылысын,
сүйетін жəне күнді сүйетін
қызметін түсіндіру. Бөлме өсімдігінің
өсімдіктердің орналасуы
адамға тигізер пайдасын сипаттау.
туралы түсіндіріледі.
Өсімдік дегеніміз –
Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. құрлықтың барлық жерінде
Бөлме өсімдігін күтуді сурет бойынша өсетін, суда да кездесетін
Əліппе-дəптер.
рет-ретімен орналастыру. Жылу, су,
түрлері бар,тыныс алатын,
жарық, топырақтың бөлме өсімдігіне
қоректенетін жанды табиғат
не үшін қажет екенін түсіндіру.
бөлігі.
Суреттерді бояу.
Қорытынды жасату: бөлме
өсімдіктері бізге пайда
(Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ
əкеледі. Олар əдемі болу үшін,
барысында нені үйренгендерін, ҰОҚ
оларды күтіп-баптау қажет.
басында қойылған мақсатқа жеткен,
жетпегендерін өзі саралауы тиіс.
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: жапырақтарды əртүрлі
түспен бояйды.
Əліппе-дəптер.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – сары.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жасыл.
0.1.1.2. Қызыл кітапқа енгізілген
2. Қызыл кітаптағы
өсімдіктерді атау
өсімдіктер əлемі
(Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін
Сурет бойынша əңгіме құрау
қолайлы жағдай туғызу. Қызыл кітап
ұсынылады. Қызыл кітап
туралы түсініктерін кеңейту.
туралы түсінік беріледі,
өсімдіктерді не үшін енгізгені
(Ұ)Педагог балалардың білімдерін
туралы айтылады. Жер
Өсімдіктердің
10
белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау. бетінен жойылып бара жатқан суреттері.
Балалар үлестірмелі материалдардан
өсімдіктер жəне оларды
өсімдіктердің жойылып бара жатқан
қорғау керектігі туралы
кейбір өсімдіктердің суреттері
əңгімелеп береді.
көрсетіліп, таныстырылады.
(Ұ)Сұрақтар қойылады: Қызыл кітап
не үшін қажет? Қызыл кітапқа қандай
Баланың бойына мейірімділік,
өсімдіктерді кіргізеді? Не үшін Қызыл жанашырлық, қамқорлық,
кітап деп аталған?
аяушылық қасиеттерді
(Ұ)Өсімдік тіршілігі үшін зиян
қалыптастыруға көмектесу.
тигізетін жағдайларды атау, белгілеу.
Өсімдіктерді танып-білуге
Адам əрекеттерінің өсімдікке
деген құштарлықтарын ояту,
тигізетін пайдалы жəне зиян жақтарын талпындыру.
атап көрсету.
(Ұ)Қызыл кітаптың аталу себебін
Əліппе-дəптер.
түсіндіру. Дəптерде жазылған
Қызыл кітапқа – сирек
түсініктемені оқып түсіндіру.
кездесетін, ерекше қорғауды
қажет ететін өсімдіктер мен
(Ұ, Ө) Əліппе-дəптердегі тапсырмалар жануарлар түрлері тіркеледі.
ретімен орындатылады.
Əліппе-дəптер.
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: жапырақты əртүрлі
түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – сары.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жасыл.
0.1.1.3.Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің
11
ережесі
3. Табиғатта өзін-өзі ұстай
білу ережесі
Əліппе-дəптер.
(Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін
қолайлы жағдай туғызу. ҰОҚ-ға
Мəтін не өлең жолдарын оқу.
кіріспе ретінде мəтін не өлең
Балаларға, адамзат үшін
жолдарын оқу.
табиғаттың маңыздылығын
түсіндіру.
(Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ
Адамның табиғатқа
тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ
қамқорлықпен қарау
соңында қандай мақсатқа
керектігін түсіндіру.
жететіндіктерін анықтайды.
(Ұ) Табиғатта өзін-өзі ұстай білу
Балаларға түсінікті жəне
ережесі туралы суреттер көрсету
қарапайым суреттерді
арқылы əңгімелеу.
қолдану.
Бақылау. Педагог балаларға
табиғаттағы ережелерді өзін-өзі ұстай
Үлгі сұрақтар:
білу ережесін сақтамасақ не
Адам табиғатта қандай
болатындығы туралы БОЛЖАМДАР
ережелерді сақтау керек?
ұсынуды сұрайды. (Қоқыстарды
Табиғатты қорғау
табиғат аясына лақтыра салу,
жолдары қандай?
ағаштарды кесу сияқты суреті бар
Табиғаттың адам
карточка тақтаға ілінеді). Ағаштың
өміріндегі маңызы қандай?
суреті бар карточка тақтаға бекітіледі). Табиғатқа қамқорлық
Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесін дегенді
орындамасақ не болар еді?
қалай түсінесіңдер?
(болжамыңыз). Ал егер табиғаттағы
Қорытынды жасай отырып:
өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтай
балалар мына түсініктерді
білсек не болады?
ұғынуы қажет:
Табиғаттың адам өміріндегі
Табиғаттағы өзін-өзі ұстау
маңызы зор. Адамның
ережелері:
табиғатсыз өмір сүруі мүмкін
1.Қоқысты кез келген жерге тастама,
емес. Сондықтан табиғатты
арнайы қоқыс жəшігіне сал!
аялай білу керек.
12
2.Ағаштарды кеспе, бұтағын
Табиғатқа қамқорлық –
сындырма!
табиғатты зиянды заттардан
3.Жануарларға зиян келтірме,
қорғап, оны сақтап қалу.
қамқорлық жаса!
Пайдалы іс-əрекет –
4.Құстарды өлтірме, ұя жасап
нəтижесінде жақсы
қамқорлық көрсет!
көрсеткіштер болатын іс-
5.Өсімдіктерді (шөптер, гүлдер)
əрекет.
жұлма!
Зиян келтіретін амалдар –
6.Суды ластама, керісінше
өзінен кейін жамандық қана
қоқыстардан тазарт!
қалдыратын амалдар.
6.Табиғат аясында жерге түкірме!
7.Табиғатқа қиянат жасама! Табиғатқа Ережерлерді суреттер көрсету
шынайы қамқорлық жасай біл!
арқылы түсінді.
Өзіндік жұмыс:«Сен қандай ереже
Балалар жеке немесе топ
ұсынар ең?
болып жұмыс істейді.Өзіндік
ережелерін ұсыну.
Тəжірибелік жұмыс іс-əрекеті
Балаларға қорытынды жасауға
«Жарамсыз заттан жарамды зат
көмектесу.
Қорапшалар,
жасау». Қоқыстарды табиғат аясына
қайшы, желім.
лақтырмай керісінше жарамды затқа
Балаларға жарамсыз заттардан
айналдыру.
жарамды зат жасауға үйрету.
Сүт, шырын қорапшаларынан арнайы
қобдиша əзірлеу.
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: жапырақтарды əртүрлі
(Ұ, Ж)Əліппе-дəптердегі
түспен бояйды.
тапсырмаларды орындату.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім Əліппе-дəптер.
(Ө)Рефлексивтік бағалау.
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – сары.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жасыл.
13
0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы
4. Табиғат бұрышындағы
жануарларға күтім жасау
жануарларға қамқорлық
(Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай
Осы ҰОҚ-ның тақырыбын
орнатыңыз.
балалардың өздеріне тапқызу
қажет.
(Ұ)Жануарлар туралы жұмбақтар
шешкізу.
Балалардың білімдеріне
сүйеніңіз.
(Ұ)Жұмбақтардың жауап-суреттерін
1.2 Жануарларға
көрсету. Бұл жануарлардың қандай
Балалар бір-біріне сұрақтар
қамқорлық жасау
ұқсастықтары мен айырмашылықтары қояды, қиналған сəтте бір-
бар? Жануарларға қалай күтім
біріне көмектеседі. Табиғат
жасаймыз?
бұрышындағы жануарлар
күтімі туралы əңгімелеп
(Ұ, ОТ)Сұрақтарды қоя отырып,
береді.
балалардың табиғат бұрышындағы
жануарлар туралы қандай білімдері
Неліктен жануарларға əртүрлі
бар екенін тексеру.
қорек, əртүрлі орта қажет
Жануарлар күтімінде қандай
екендігі түсіндіріледі.
ерекшеліктер бар? Жануарлардың
қайсысы қандай тамақ түрімен
тамақтанатынын білесіңдер ме?
Олардың тіршілік ету ортасы қандай?
Тəжірибе жасау:
Жануарлар – жүруге жəне
сезінуге бейім тіршілік иесі.
1-тəжірибе: «Жануарлар күтіміне
қажетті жағдайлар». Бір жануарға
Жануарлардың тіршілік
бақылау жүргізу.
ортасы – тіршілік етуіне
Табиғат бұрышы.
Оның ауасыз,сусыз, қорексіз
қолайлы жағдайлар бар мекен.
тіршілік ете алмайтынын дəлелдеу.
Жануарларға қажетті үш
14
тіршілік ету ортасы бар: су,
2-тəжірибе: «Əртүрлі жағдайдағы
құрлық, топырақ.
Табиғат бұрышы.
жануарлар тіршілігін бақылау».
Мысалы, балық пен тотықұс тіршілігін Табиғат бұрышындағы бір
бақылату.
жануарды таңдап, мұқият
қарап, өзгерістерін бақылату.
(Т, ОТ)«Жануарлар əлемі» ойыны.Көп
карточкалардың ішінен бір жануардың
суреті бар карточканы алып, сызба
бойынша өсімдіктің бөліктерін
Маусымдық өзгерістер
Карточкалар.
олардың қызметін сипаттайды.
жануарлардың тіршілігіне
қалай əсер ететінін айтады.
(Ұ, Ж)Табиғат бұрышындағы
жануарлар тіршілігі үшін қажетті
жағдайларды атап беріңдер?
Жануарлардың бір-бірінен ерекшелігі
неде? Олар қандай жағдайларда өмір
сүре алмайды?
Əліппе-дəптермен жұмыс
Əліппе-дəптер.
жүргізіледі.
(Ұ, Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
Тапырмаларды ретімен орындату.
Дəптермен жұмыстан кейін
(Ұ)Сергіту сəті.
балалардан өздерінің ҰОҚ-
дағы іс-əрекеттерін бағалауды
(Ұ)Жануарлардың адам өміріне
сұраңыз.
пайдасын суреттер арқылы көрсету
əңгімелеп беру.
Балаларға ҰОҚ-да өз
Сипаттамалары белгіленген
жұмыстарын өздері бағалауды
өсімдіктердің аттарын атай білу
ұсыну: аквариумды əртүрлі
іскерліктері.
түспен бояйды.
Əліппе-дəптер.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
Рефрексивтік бағалау
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – көк.
15
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жасыл.
0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы
5. Балықты қалай күтуге
жануарларға күтім жасау
болады ?
(Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай
Осы ҰОҚ-ның тақырыбын
орнатыңыз.
балалардың өздеріне тапқызу
Жануарлардың
қажет.
суреттері.
(Ұ) Балықтар туралы жұмбақтар
шешкізу.
(Ұ)Жұмбақтардың жауап-суреттерін
Балалардың білімдеріне
көрсету. Бұл балықтардың қандай
сүйеніңіз.
«Жануарлар əлемі»
ұқсастықтары мен айырмашылықтары
бейнетаспасы.
бар? Балықтарға қалай күтім
жасаймыз?
Балалар бір-біріне сұрақтар
(Ұ, ОТ) Балалардың табиғат
қояды, қиналған сəтте бір-
бұрышындағы жануарлар туралы
біріне көмектеседі. Табиғат
қандай білімдері бар екенін тексеру.
бұрышындағы жануарлар
Балықтар күтімінде қандай
күтімі туралы əңгімелеп
Əртүрлі жануарлар
ерекшеліктер бар? Балықтар немен
береді.
суреттері
тамақтанатынын білесіңдер ме?
Олардың тіршілік ету ортасы қандай?
Неліктен жануарларға əртүрлі
қорек, əртүрлі орта қажет
Тəжірибе жасау:
екендігі түсіндіріледі.
1-тəжірибе: « Балықтар күтіміне
қажетті жағдайлар». Аквариумдегі
балықтарға бақылау жүргізу. Олардың
16
қалай қоректенгенін, түр-түсін,
Балықтар – судағы тіршілікке
көлемін бақылату.
бейімделген жануарлар.
Балықтар тұзды немесе тұщы
суларда тіршілік ете алады.
2-тəжірибе: «Əртүрлі жағдайдағы
жануарлар тіршілігін бақылау».
Балықты кез келген жерден
Тақырып бойынша
Мысалы, балық пен тотықұс тіршілігін аулауға болмайды жəне кез
сурет.
бақылату.
келген адам балықты аулай
алмайды оған əдейі рұқсат
қағазын алу керек. Тек қана
Əртүрлі балық
бекіре емес балық түрлері өте түрлерінің
(Ұ, Ж) Балықтар тіршілігі үшін
көп. Мысалы: шортан, жайын, суреттері.
қажетті жағдайларды атап беріңдер?
көксерке, алабұға, дельфин,
Жануарлардың бір-бірінен ерекшелігі кит. Аквариум балықтары
неде? Олар қандай жағдайларда өмір
кішкентай болады.
суре алмайды?
Табиғат бұрышындағы
балықты таңдап, мұқият
қарап, өзгерістерін бақылату.
Балықтар туралы
бейнетаспа.
Əліппе-дəптермен жұмыс.
(Ұ)Сергіту сəті.
Дəптермен жұмыстан кейін
Адамдардың балықтар тіршілігіне,
балалардан өздерінің ҰОҚ-
өсуіне қандай əсері бар екенін
дағы іс-əрекеттерін бағалауды
болжамдап айту.
сұраңыз.
(Ұ) Балықтардың пайдасын суреттер
Балаларға ҰОҚ-да өз
Əліппе-дəптер.
арқылы көрсету əңгімелеп беру.
жұмыстарын өздері бағалауды
Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. ұсыну: аквариумды əртүрлі
түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – көк.
17
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жасыл.
0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау
6. Қазақстанның
Əліппе-дəптер.
(Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін
қорықтары
қолайлы жағдай туғызу.
Қорық дегеннің не екенін түсіндіру.
Рефлексия кезеңінде берілген
Қазақстан қорықтарын атау.
мақсатқа оралып отыру.
Балаларға қорықтар туралы
түсінік беру, оның
(Ұ)Педагог балалардың білімдерін
маңыздылығын ұғындыру.
белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау.
Балалар үлестірмелі материалдарды
Балаларға қорықтардың
қолданып, «қорық», «қорықшы» деген маңыздылығын түсіндіру.
ұғымдарға көңіл бөледі.
Баланың бойында
байқағыштық қасиеттерді
(Ұ)Сұрақтар қойылады: Қорықтар
қалыптастыруға көмектесу.
туралы естігендерің бар ма? Неге оны
Қорықтар ұғымын тез əрі
біз оқып, білуіміз керек? Қорықтарды
түсініктірек байқай білу
білудің маңыздылығы неде? т.б.
іскерлігі;
Сұрақ қоя білу іскерлігі;
Үйренген ақпараттың
қорытындысын жеткізе білу
(Ұ)«Қорық» деген сөздің мағынасын
іскерлігі;
түсіндіру.
Байқағанын
шығармашылықпен жеткізе
1. Қорықтың қажеттілігі неде деп
білу шеберлігі.
ойлайсыңдар?
Үлгі сұрақтар:
2. Қазақстанда қандай қорықтар бар?
Қорық дегеніміз не?
3. Сенің өлкеңде қандай қорық бар?
Қазақстанның
Ол бізге не үшін қажет?
Осы сұрақтарға жауап іздеу.
Жануарлар мен өсімдіктерді қорықтары
танып-білуге деген
бейнеленген
құштарлықтарын ояту,
суреттер.
18
талпындыру жəне «Қорық»
ұғымымен таныстыру
(Ұ)Қорықтардың атауларын атау.
Қорық – азайып бара жатқан
Қорықта ерекше қорғалатын
өсімдіктер мен жануарлар
жануарлар мен өсімдік түрлерімен
ерекше қорғалатын аймақ.
таныстыру.
Əліппе-дəптер.
(Ұ)Балаларға жануарлардың дыбысы
бар жазбаны қосып, қандай жануар
Қазақстанда Ақсу-Жабағылы
екенін табуға тапсырма беру.
мемлекеттiк табиғи қорығы,
Тапсырма барысында мынадай
Алматы , Наурызым ,
сұрақтар қою: Аталған жануарлар
Барсакелмес, Қорғалжың,
туралы не білесіңдер? Қандай
Марқакөл, Үстірт мемлекеттiк
жерлерді мекендейді?
табиғи қорықтары бар.
Ерекше қорғалатын аймақтарда
мекендейтін жануарларды атау.
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. ұсыну: барысты əртүрлі
Музыкалық əуен
түспен бояйды.
(Ө)Рефлексивтік бағала
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – көк.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – сұр.
0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау 7. Орман-тоғайды қорғайық
(Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін
қолайлы жағдай туғызу. ҰОҚ-ға
кіріспе ретінде өлең жолдарын оқу.
19
Рефлексия кезеңінде берілген
(Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ
мақсатқа оралып отыру.
тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ
Табиғат туралы өлең
соңында қандай мақсатқа
жолдарын оқу.
жететіндіктерін анықтайды.
Орман-тоғай
суреттері.
(Т, ОТ)«Табиғатты аялайық» ойыны
Балаларды табиғатты аялап,
Əр бала жанды табиғат түрлерін
табиғаттағы пайдалы іс-əрекет
плакатқа жапсырып, табиғат көрінісін
арқылы оны қорғауға үйрету.
бейнелей отырып, тыйым сөздер
Барлық балалардың ойынға
айтады.
белсене қатысуын қадағалау.
Үлгі сұрақтар:
1.Орманда қандай
(Ө)Балаларға орман-тоғайларда
өсімдіктер,ағаштар өседі?
өсетін өсімдіктер мен ағаштардың
2. Орманның қамқоршы
суретін салуды ұсыныңыз. Орман
құстарын атаңдар?
өсімдіктері,ормандар бізге не үшін
3.Орманнан қандай заттар
қажет? деген тақырыпта балалардың
алынады?
ой-пікірін білу: «Орман тіршілік үшін
4.Орман мен тоғайдың
аса қажет, ауаны тазартып тұрады.
айырмашылығы қандай?
Орманды ұрлап кесетін адамдардан,
Орман адамдардың
зиянды жəндіктерден, өрттен қорғау
денсаулығы үшін қажет
керек. Адамдар орман ішін
екендігін ұғындыру.
ағаштардың шірігінен, қураған
ағаштардан тазартады. Ағашы кесілген ҰОҚ барысында өз ойларын
жерлерге жас көшеттер
нақты жеткізуге баулу.
отырғызылады».
Тірек сөздермен жұмыс.
Балалардан орман-тоғайларды
қорғаудың маңызы жайлы ойланып
20
жауап берулерін өтіну. Орман-
тоғайдың пайдасы жəне маңызы
жайында əңгіме жүргізу.
«Табиғат дыбыстары»
Аудиотаспа.
əуендерін тыңдату.
(Ұ)Сергіту сəті.
Тапсырмаларды орындату.
Балаларға ҰОҚ-да өз
Əліппе-дəптерімен жұмыс.
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: ағашты əртүрлі түспен Əліппе-дəптер
Қорытындылау.
бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– діңін қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын –
жапырақтарын жасыл түспен
бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жапырақтарын
жасыл, діңін қоңыр түспен
бояу.
0.1.2.3. Қызыл кітапқа енгізілген
8. Қызыл кітаптағы
жануарлар
жануарлар дүниесі
(Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін
Сурет бойынша əңгіме
қолайлы жағдай туғызу.Қызыл кітап
құрастыру ұсынылады.Адамға
не үшін қажет екендігін түсіндіру.
жануарлардың пайдасы
туралы түсінік беріледі.
Балалар сурет бойынша
(Ұ)Педагог балалардың білімдерін
ҰОҚтақырыбын болжамдап
белсендіреді. Мақсатты тұжырымдау. айтады. ҰОҚ-ның соңында
қандай мақсатқа жеткендерін
Жануарлар
(Ұ)Сұрақтар қойылады: Ерекше
байқауға болады.
суреттері немесе
21
қорғауды қажет ететін жануарлар
Баланың бойына
слайдтар.
туралы не білесіңдер? Жануарлардың
байқағыштық қасиеттерді
саны неліктен азайды деп
қалыптастыруға көмектесу.
ойлайсыңдар? Адам тіршілігі
дануарларға қаншалықты əсер етеді?
Жануарлардың адам өміріне
Жануарлар санының азаюына адамдар маңызы туралы танып-білуге
себепші болды ма, қалай
деген құштарлықтарын
ойлайсыңдар?
тəжірибе арқылы ояту,
талпындыру.
(Ұ, Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
Қызыл кітапқа енген
(Ұ)Балаларға жануарлардың дыбысын жануарларды қалай
тыңдатып, сұрақтар қою.
қорғайтыны туралы балаларға
түсінік беру.
Жануарлардың адам үшін
Қорытындылау.
маңыздылығын балаға
ұғындыру
Жануарлардың
əртүрлі
Жоспар бойынша жұмыс
дыбыстарын
жүргізу.
үнтаспадан
Əліппе-дəптердегі
тыңдату
тапсырмаларды орындау.
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: барысты əртүрлі
Əліппе-дəптер.
түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – көк.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – сұр.
22
9. Су – өмірдің нəрі
0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік
Сурет бойынша əңгіме
иесі үшін судың, ауаның жəне
құрастыру ұсынылады.Адамға
жылудың рөлі туралы білу
судың пайдасы туралы түсінік
беріледі. Балалар сурет
(Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін
бойынша ҰОҚ тақырыбын
қолайлы жағдай туғызу. Судың адам
болжамдап айтады. ҰОҚ
өміріндегі маңызы туралы түсінік
соңында қандай мақсатқа
Əліппе-дəптері
беру.
жеткендерін байқауға болады.
2. Өлі табиғат
2.1 Су, жер, ауаға
қамқорлық
(Ұ)Педагог балалардың білімдерін
белсендіреді.Мақсатты тұжырымдау.
Баланың бойына
Балалар үлестірмелі материалдардан
байқағыштық қасиеттерді
«су» деген сөздерді табады.
қалыптастыруға көмектесу.
• Судың ерекшелігін байқай
(Ұ) Сұрақтар қойылады: Су дегеніміз
білу іскерлігі.
не? Судың қандай қасиеті бар? Адам
• Сұрақ қоя білу іскерлігі.
үшін судың пайдасы қандай? Судың
• Бақылауының
түсі қандай?
қорытындысын жеткізе білу
іскерлігі.
•Байқағанын
Адамдар сусыз өмір сүре ала ма? Суды шығармашылықпен
Əліппе-дəптер
қайдан аламыз? Судың пайдасы
жеткізе білу шеберлігі.
қандай?
Тəжірибе жасау.
Табиғаттағы судың маңызы
Тəжірибе: Судың түсі қандай?
туралы танып-білуге деген
Су мен сүтті салыстырту.
құштарлықтарын тəжірибе
арқылы ояту, талпындыру.
(Ұ) Балаларға судың дыбысын
тыңдатып, сұрақтар қою: Судан
Судың түссіз болатыны
Судың күйлері
қандай дыбыс шығады? Су суық
туралы жүйелі түсінік беру.
бейнеленген
23
температурада неге айналады?
Судың үш күйін жүйелі түрде суреттер.
(Ұ) «Су» деген түсініктерін бекіту.
түсіндіру, тəжірибе жасату
арқылы балалардың
зерттеушілік қабілеттерін
(Ұ) Əліппе-дəптермен жұмыс
дамыту.
жүргізіледі.
Əліппе-дəптер.
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну:
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– тек кранды қоңыр түспен
бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
(Ө) Рефлексивтік бағалау.
түсіндіре алмаймын – кранды
қоңыр, ыдысды сары түспен
бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – кранды қоңыр,
ыдысты сары, суреттің фонын
көк түспен бояу.
10. Тіршіліктегі ауаның
0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік
рөлі
иесі үшін судың, ауаның жəне
жылудың рөлі туралы білу
Балалар сурет бойынша ҰОҚ
тақырыбын болжамдап
(Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін
айтады.
Табиғат жайлы
қолайлы жағдай туғызу.
бейнебаян, сурет.
«Психологиялық дайындық».
Ауасыз тіршілік ету мүмкін
еместігі, ауаны ластамау
қаншалықты маңызды екенін
24
(Ұ)Педагог балалардың білімдерін
балаларға түсіндіру.
белсендіреді. Балалар үлестірмелі
Ауа – адамның, жануар мен
материалдан ауаның тіршілік үшін
өсімдіктер əлемінің тіршілік
маңыздылығын түсіндіре алулары тиіс. ортасы.
(Ұ)Ауа не себепті ластануда? Ауаны
таза ұстау үшін не істеу керек?
Ауаның ластануы –əртүрлі
Суреттерге қарап өз ойларын айтады.
газдардың, қатты жəне сұйық
заттардың немесе
(Ө)Балаларға əртүрлізауыт,
қалдықтардың ауаға қосылуы. Əртүрлі зауыт,
фабрикалардың суретін
Олар жер бетіндегі жан-
фабрикалар суреті.
көрсету.Олардың қаншалықты ауаны
жануарлар мен өсімдіктер
ластап жатқанын түсіндіру, «Ауаны
дүниесіне жəне адам өміріне
тағы не ластауы мүмкін?» деген
зиянын тигізеді.
сұрақтарға жауап іздейді.
(Ұ) Ауаны ластайтын жағдайларды
атай алу. Ол қаншалықты зиян екенін
Ауаның əртүрлі заттармен
түсіндіру. Ауаны таза ұстау үшін
ластануы тыныс мүшелерінің
адамдар не істей алады өз ой-
ауруына əкеліп соқтырады.
тұжырымдарымен бөлісу.
Тəжірибеге қажетті
Тəжірбие жасау.
заттар: ыдыс, су,
1.Ыдыстағы суға допты (шарды)
Қорытынды жасату: Тіршілік
доп, шар.
салады. Оның не себепті батпайтынын үшін ауа өте қажет, сондықтан
түсіндіреді.
ауаны ластамау қажет.
2. Ауасыз өмір сүре аламыз ба?
Ол үшін тыныс мүшелерін бекітіп,
тыныс алмау керектігі ұсынылады.
Нəтижесінде адам ауасыз өмір сүре
алмайтыны туралы тұжырым
Əліппе дəптер.
жасалады.
Дəптермен жұмысты орындап
болған соң, өз жұмыстарын
25
Əліппе-дəптердегі тапсырмалар
бағалауды ұсыныңыз.
орындатылады.
(Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ
Балаларға ҰОҚ-да өз
барысында нені үйренді, ҰОҚ басында жұмыстарын өздері бағалауды
қойылған мақсатқа жеткен,
ұсыну: желдеткішті əртүрлі
жетпегендерін өзі саралауы тиіс.
түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – сары.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – көк.
0.1.3.1.Жер бетіндегі барлық тіршілік
11. Тіршілік үшін жылудың
иесі үшін судың, ауаның жəне
қажеті
жылудың рөлі туралы білу
Балалар сурет бойынша ҰОҚ
тақырыбын болжамдап
(Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін
айтады.
қолайлы жағдай туғызу.
«Психологиялық дайындық».
Жылусыз адамдар өмір сүре
Күн, ағаш, көмір
алмайтындығы, күннен
т.б. суреттер,
алатын жылу мен жарықтың
слайдтар.
(Ұ)Педагог балалардың білімдерін
қаншалықты маңызды екенін
белсендіреді. Балалар үлестірмелі
түсіндіру. Ағаш, көмір т.б.
материалдан жылудың тіршілік үшін
заттар қайдан алынады,
маңыздылығын түсіндіре алулары тиіс. қаншалықты жылу беретінін
айтып түсіндіру.
(Ұ) Жылуды қайдан аламыз? Күннен
жылу тарала ма? Суреттерге қарап өз
Күн – табиғаттың бір бөлігі.
ойларын айтады.
Ендеше, адам жылуды күннен
алады. Күн табиғатқа жылу,
26
жарық сыйлайды. Күзде,
жазда, көктемде жылу жерге
күннен мол тарайды. Күннен
келетін жылу барлық тіршілік
(Ө)Балаларға төмендегі үлгідегідей
иелеріне, соның ішінде
сұрақтар қойылады:
адамдарға, өсімдіктерге,
Адамдар жылусыз өмір сүре алуы
жануарларға да қажет.
мүмкін бе? Күн жоқ болған жағдайда Мысалы: ағаштар күннен
оның орнын алмастыра алатын
алған жылудың артық
қандай жылу көзін білесіңдер? Күнді
мөлшерін денесінде сақтайды.
алмастыруға бола ма? деген
Отынды жаққанда одан жылу
сұрақтарға жауап іздейді.
бөлінеді, оған адам тамақ
пісіруге, үйді жылытуға
болады. «Адам жылуды
табиғаттан алады» деген
(Ұ)Ағаш, көмірді қайдан алатынын
пікірдің бір дəлелі осы.Қыс
айта алу. Кеніштегі адамдардың
кезінде адам өзі тұрған үйді от
еңбегіне тоқталу. «Отын біздің
жағып жылытады. Адамдар
үйімізге қалай жетеді?» тақырыбында
жылы киімдер киеді. Жылы
өз ойын айта білу.
киімге керекті материалды
мақтадан, аң мен малдың
жүнінен, терісінен
дайындайды. Адам үйді
салғанда оған кірпіш, саз, құм,
тас, ағаш, шыны т.б құрылыс
материалдарын пайдаланады.
Дəптермен жұмысты орындап
Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізіледі. болған соң, өз жұмыстарын
бағалауды ұсыныңыз
(Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ
барысында нені үйренді, ҰОҚ басында
қойылған мақсатқа жеткен,
Балаларға ҰОҚ-да өз
жетпегендерін өзі саралауы тиіс
жұмыстарын өздері бағалауды
27
ұсыну: жылыту құралын
əртүрлі түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын – сары.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – көгілдір.
0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті
12. Наурыз –экологиялық
түсіндіру; адамның табиғатпен
мереке
байланысын жəне өзара əрекетін
анықтау
Рефлексия кезеңінде берілген
мақсатқа оралып отыру.
(Ұ) Педагог балалардың
Балалар өлең жолдарын
қызығушылығын оятып, білімдерін
мұқият тыңдап,ҰОҚ-ның
белсендіреді.
тақырыбын болжамдап
айтады.
(Ұ) ҰОҚ барысында жұмыс үшін
қолайлы жағдай туғызу. Мультфильм
Бейнетаспа бойынша əңгіме
«Əли мен Айя.
көрсету.
жүргізу
Ағаш отырғызу»
мультфильмінен
(Ұ) «Наурыз – жыл басы»
Наурыз, табиғаттың қайта
үзінді.
бейнетаспадан үзінді көруді ұсыну.
тірілу, түлеу, жандану уақыты
болғандықтан бұл табиғат
(Ұ, Ж) Наурыз мерекесі туралы
мерекесі екендігін ұғындыру.
сұрақтар қою арқылы жəне оны
Табиғатқа көңіл бөлу мерекесі
суреттермен көрсету арқылы еске
екенін түсіндіру.
түсіру. Наурыз мерекесі қай кезде
Наурыздың экологиялық
тойланады? Наурыз мерекесінің басқа
мереке екені жөнінде түсінік
мерекелерден айырмашылығы неде?
беру.
Тіршіліктің жаңаруы, жандануы
ұғымдарын қалай түсінесіңдер?
Тыйым сөздердің үлгісі:
28
Көкті жұлма, суға түкірме,
жалғыз ағашты кеспе, құстың
ұясын, құмырсқаның илеуін
(Ұ)Педагог табиғат туралы тыйым
бұзба т,б
сөздер жазылған карточкалар арқылы
мағыналарын түсіндіріп,
Өзекті мəселе бойынша
Наурыз мерекесімен байланысын
ойланып, əркім өз ойын нақты
түсіндіріп өтеді.
жеткізуге тырысады.
Өзекті мəселе.
Наурыз мерекесіне дайындық кезінде
ғана емес, жылдың барлық мезгілінде
балабақша (сынып) ішін, ауланың
тазалығына көңіл бөлінуін қадағалау.
Тірек сөздермен жұмыс.
Тірек сөздермен жұмыс
Балалар педагогпен «Наурыз
(Ұ) Наурыз мерекесінің маңызын
мерекесінің» маңыздылығын
түсіндіру наурыз мерекесінің
ұғынып бір-бірімен пікір
табиғатты қорғаумен байланысын
алмасады.
ауланы тазарту шараларының
маңызын əңгіме барысында түсінеді.
Өлеңді мұқият тыңдауын
қадағалау
(Ұ)Педагог Ə.Табылдының «Наурыз
мерекесі» өлеңін оқып береді.
Еңбек іс-əрекеті барысында
аулада педагогпен бірге ағаш
отырғызу, гүл егу
«Ауланы көріктендірейік»
жұмыстарын орындайды.
тақырыбындағы ұжымдық тəжірибелік Педагог осындай іс-
жұмысы.
əрекеттердің табиғатқа берер
Педагогпен бірге серуенге шыққан
пайдасын атап көрсетеді.
кезде,табиғатты көркейту шараларын
29
орындайды.
(Ұ) Сергіту сəті.
Топта əліппе-дəптерде
«Наурыз тойы » əнін орындату
берілген тапсырмаларды
орындайды. Ағаш немесе киіз Əліппе дəптер
Əліппе-дəптермен жұмыс.
үй жəне оның құрылысы
жөнінде түсінік беру.
(Ө) Рефлексивтік бағалау.
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну:
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– тек жапырақтарды
жасылмен бояу. 2-деңгей –
түсіндім, бірақ түсіндіре
алмаймын – бəйшешекті
бояуды жартылай аяқтау.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – суретті толық аяқтап
бояу.
13. Қоршаған ортаның
тазалығы
Қоқыс
0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның
лақтырылған
қоқыспен ластану мəселесімен
Рефлексия кезеңінде берілген
табиғат
таныстыру
мақсатқа оралып отыру.
бейнеленген сурет
жəне таза табиғат
Балаларға қоршаған ортаның бейнесі.
(Ұ)Экология туралы мультфильм
ластануы адамдардың жəне
көрсету
зауыт, фабрикалардың
əсерінен болатынын түсіндіру.
30
Табиғатқа қамқорлық жасап,
қоршаған ортаның тазалығын Мультфильм
сақтау – бұл адамның
көрсету.
бойындағы ең жақсы қасиет.
Балалардан ауа мен суды ластамаудың Адам ерте кезден-ақ
не үшін қажет екендігі туралы
табиғатты аялап, кейінгі
ойланып жауап берулерін өтіну.
ұрпаққа ағаш отырғызып,
қоршаған ортаның тазалығын
сақтауға үйретіп отырған.
Педагогмультфильм негізінде
балаларға қоршаған ортаның
Ата-аналарымен саяхат кезіндегі сұлу
тазалығының маңыздылығын
табиғаттың көрінісін басқа адамдар да түсіндіреді.
пайдалану үшін, пайдалы жұмыс
түрлерімен айналысудың қаншалықты Үлгі сұрақтар:
қажет екендігін түсіндіру.
1. Қоршаған ортаның
Əр баламен жеке-жеке əңгімелесу.
тазалығы не үшін қажет?
2. Қоршаған ортаның
тазалығын сақтамасақ табиғат
қандай жағдайға ұшырайды
деп ойлайсыңдар?
3. Қоршаған ортаның
тазалығының адам үшін
маңызы неде?
4. Қоршаған ортаның
тазалығын қалай сақтауға
болады?
5. Сен қоршаған ортаның
тазалығын сақтауға қандай
үлес қосар едің?
Қорытынды жасай отырып:
балалар мына түсініктерді
31
ұғынуы қажет:
Қоршаған орта
тазалығы – табиғаттың
жойылып кетуіне жол бермеу.
Қоршаған ортаның
Балаларға табиғат аясын қалай таза
тазалығын сақтамау –
ұстап, қоршаған ортаның тазалығын
ағаштарды кесіп, қоқыстар
сақтау керектігін табиғат бұрышы
тастау, өрт нəтижесінде
арқылы тазартып тұруды тəжірибе
болады.
жүзінде жүргізу.
Таза ауа – өсімдіктердің
оттегі бөлу арқылы тазарады.
Əліппе-дəптер.
Əңгімелесу. «Сен қоршаған ортаның
Балалар жеке немесе топ
тазалығын сақтау үшін не істер едің?» болып жұмыс істейді.
Балаларға қорытынды жасауға
көмектесу.
Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізу.
Əртүрлі тапсырмалар.
Бақылау əрекеті барысында əр
бір топқа өздерін табиғаттың
орнында болған жағдайда
адамдар үшін қандай пайда
əкелетіндігін айтуға тапсырма
беру.
(Ө)Рефлексивтік бағалау.
Балаларға ҰОҚ-да өз
Ағашты тиісті түстермен бояйды.
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: ағашты əртүрлі түспен
бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– діңін қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын –
жапырақтарын жасыл түспен
32
бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жапырақтарын
жасыл, діңін қоңыр түспен
бояу.
Төмендегі тірек сөздер
пайдаланылады:
Қызықты болды …
Шамам жетпейді …
Мен түсіндім…
14. Аула тазалығын сақтау
0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті
түсіндіру; адамның табиғатпен
Рефлексия кезеңінде берілген
байланысын жəне өзара əрекетін
мақсатқа оралып отыру.
анықтау
(Ұ)ҰОҚ-ға қолайлы жағдай
Балалар педагогпен бірге
орнатыңыз.
ауладағы гүлдерге,ағаштарға
қамқорлық жасайды.
(Ұ)Балалар сурет бойынша ҰОҚ
тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ
Балабақша ауласында өсіп
соңында қандай мақсатқа
тұрған өсімдіктердің аттарын
жететіндіктерін анықтайды.
ажыратып айту арқылы
Тақырып бойынша
табиғатты сүюге баулу.
суреттер.
(Ұ)Педагог ауладағы өсімдіктерге су
құйып, түбін қопсытып, құстарға жем
беріп, оларды күтіп-баптаудың
маңызын суреттер арқылы түсіндіреді. Өлең мазмұнын түсіндіреді.
33
Көрнекі құралдар:
Балаларға түсінікті жəне
əртүрлі аула
(Ұ) Балаларға табиғат аясын қалай
қарапайым суреттерді
өсімдіктері мен
таза ұстап, ауасын ластамауды, орман, қолдану.
аула құстары
тоғайды қорғап, балабақша ауласын
бейнеленген
тазартып тұруды тəжірибе жүзінде
Үлгі сұрақтар:
суреттер,
жүргізу.
Табиғатқа зиян келтіретін
ойыншықтарт.б.
қандай іс-əрекеттер бар?
Табиғатты қалай қорғауға
болады?
Əліппе-дəптерімен жұмыс.
Балабақша ауласын қалай таза
Тапсырмаларды орындайды.
ұстаймыз?
Суды, жерді, ауаны ластамау
үшін не істеу қажет?
Сен өзің тұратын жердің
ауласын тазалауға
көмектесесін бе?
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: ағашты əртүрлі түспен
бояйды.
(Ө) Рефлексия кезеңінде бала ҰОҚ
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
барысында нені үйренді, ҰОҚ басында – діңін қоңыр түспен бояу.
Əліппе-дəптер.
қойылған мақсатқа жеткен,
2-деңгей – түсіндім, бірақ
Суреттер.
жетпегендерін өзі саралауы тиіс.
түсіндіре алмаймын –
жапырақтарын жасыл түспен
бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жапырақтарын
жасыл, діңін қоңыр түспен
бояу.
34
15. Орманшының еңбегі
0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті
түсіндіру; адамның табиғатпен
Сұрақ жауап арқылы
байланысын жəне өзара əрекетін
орманшының еңбегі жайлы
анықтау
əңгіме, пікірталас жүргізіледі.
Үлгі сұрақтар: Орманшы
Орманшының еңбегі жайлы түсіндіру. қандай адам болу қажет?
Орманшыға қажетті еңбек
Əліппе-дəптер.
құралдарын атаңдар. Олар
оған не үшін қажет?
Табиғаттағың көрінісін басқа адамдар
да пайдалану үшін, пайдалы жұмыс
түрлерімен айналысудың қаншалықты
қажет екендігін түсіндіру.
Орманшыға қажетті құралдармен
таныстыру.
Балаларға табиғат аясын қалай таза
ұстап, қоршаған ортаның тазалығын
Сурет салдыру.
сақтау керектігін табиғат бұрышы
арқылы тазартып тұруды тəжірибе
Суреттер, слайдтар.
жүзінде жүргізу.
Пікірталас өткізу.
Əңгімелесу. «Орманшы қандай адам
болу қажет?»
Тапсырмаларды ретімен
Əліппе-дəптермен жұмыс.
орындайды.
(Ө) Рефлексивтік бағалау.
Балаларға ҰОҚ-да өз
жұмыстарын өздері бағалауды
Ағашты бояйды.
ұсыну: ағашты əртүрлі түспен Суреттер.
35
бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім
– діңін қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ
түсіндіре алмаймын –
жапырақтарын жасыл түспен
бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жапырақтарын
жасыл, діңін қоңыр түспен
бояу.
16. Біз табиғатты қорғаймыз
0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті
түсіндіру; адамның табиғатпен
Рефлексия кезеңінде берілген
байланысын жəне өзара
мақсатқа оралып отыру.
Əліппе-дəптер.
əрекетінанықтау
(Ұ)ҰОҚ барысында жұмыс үшін
Табиғатты танып-білуге деген
қолайлы жағдай туғызу. «Табиғат»
құштарлықтарын ояту, оны
бейнеленген суреттер көрсету.
қорғауға деген сезімін ояту
(Ұ) Балалар сурет бойынша ҰОҚ
тақырыбын болжамдап айтады. ҰОҚ
Балаларға табиғат адамзаттың
соңында қандай мақсатқа
өмір сүріп, еңбек етіп отырған
жететіндіктерін анықтайды.
ортасы екенін айтып өту,
табиғатқа қамқорлық жасауға
(Ұ)ҰОҚ барысында балалармен тиімді аялап қорғай білуге
жұмыс жүргізу үшін ұжымдық
тəрбиелеу. Табиғаттың əрбір
ынтымақтастық қарым-қатынас
бөлшегі, адамзат баласы үшін
орнату.
асқан байлық, қазына екенін
Суреттер.
адам өмірінің қорғаушысы
36
(Ұ)Балалар үлестірмелі
денсаулықтың кепілі екенін
материалдардан «табиғат» жəне
балаларға ұғындыру.
«табиғатты қорғау», «табиғаттың
пайдасы»деген сөздердің мəнін бөліп
Қорытынды:
айтады.
– Күнделікті ішіп жеген
тамағымыз, үстіміздегі
Педагог балалармен бірге табиғаттың
киіміміз, оқитын кітабымыз,
бізге берер пайдасын,табиғатты
жазатын қағазымыз,
қорғаудың маңыздылығын ұғындыру
көлігіміз, ауырғанда
мақсатында əңгіме жүргізеді.
пайдаланатын дəріміз,
тыныс алар ауамыз, ішер
суымыз, яғни осылардың бəрі
– жомарт табиғаттың бізге
тартқан сыйы. Сондықтан
да біз оны аялап, қорғап
жүруіміз керек.
Əліппе-дəптердегі
Əліппе-дəптер.
Əліппе-дəптермен жұмыс жүргізу.
тапсырмадарды орындайды.
(Ө)Рефлексивтік бағалау.
Өз білімдерін суретті бояу
арқылы бағалайды.
37
Қысқамерзімді жоспарлау
ТАҚЫРЫБЫ: Бөлме өсімдіктерін күту
Мектеп/МҰ:
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/топ:
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
ҰОҚ-ның оқытылу мақсаты
0.1.1.1 Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасау
Болжамды нəтиже
Барлық балалар істей алады:
«Бөлме өсімдіктер» деген ұғымды түсіндіре алады
Көпшілік балалар істей алады:
Өсімдікке пайдалы іс-əрекеттерді атауды.
Өсімдікке зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды.
Кейбір балалар істей алады:
Бөлме өсіміктерінің не үшін керек екенін айтып бере алады;
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
«4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық
тəсілі шегінде болжамдар ұсыну.
Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану.
Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мензиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды
салыстыру.
Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мензиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың
маңыздылығы туралы əңгіме.
Көптілділік: өсімдік – растения –plants
38
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері:
Бөлме өсімдіктері, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет;
ағаш отырғызу, гүлге су құю.
Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
Бөлме өсімдіктеріне қандай күтім жасайсын?
Өткен ұйымдастырылған оқу қызметінде
Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғаттың
алған білім
зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресуртар
I. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.
(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде)
«Табиғат – адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар
0–2мин.
махаббат мейірімін шұғылалы шуағын жүрегімізде ұялатқан
ана».
М.Жұмабаев
II. Өмірлік тəжірибені
маңыздандыру. Мақсатты болжам.
Өсімдіктер – тірі организмдер дүниесіндегі негізгі екі
топтың бірі. Құрлықтың барлық жерінде өседі. Өсімдіктерді
3-5 мин
топтарға біріктіргенде олардың біріне-бірінің ұқсастықтары
немесе айырмашылықтарын көрсететін белгілер
Бөлме өсімдіктері
пайдаланылады. Солар арқылы өсімдіктердің біріне –бірінің
бейнеленген суреттер.
туыстық жақындықтарының деңгейі
анықталады.Өсімдіктердің өмірі қоршаған ортамен, əсіресе
топырақпен жəне климатпен тығыз байланыста болады.
(Ұ)Педагог балаларға бүкіл топ ішінде жайылып
қойылған суреттерді жинауды жəне онда бейнеленгендерді
бір сөзбен атап берулерін сұрайды. (Өсімдіктер). Кейіннен
ҰОҚ тақырыбы тұжырымдалады: «Бөлме өсімдіктерін
күту».Педагог балалардың бөлме өсімдіктерін күту жайында
не білетінін анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін,
39
неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың пікірлері
тыңдалады).
III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс (Ұ)«Əли мен Айя. Ағаш отырғызу» мультфильмінен үзінді
«Əли мен Айя. Ағаш
6 – 27 мин.
көруді ұсыну.
отырғызу»
мультфильмінен үзінді.
Өсімдіктер тіршілік иесі жəне пайдасы өте зор.
Бөлме өсімдіктері бөлмеге сəн береді.Ауаны тазартып
тұрады.
Бөлмедегі өсімдіктерді күнделікті суарып, жапырақтарының
шаңын сүртіп отыру қажет.Топырақтарын күрекшемен
қопсытып, қураған жапырақтарын тазалап отыру керек.
Кейбір гүлдер гүл атпайды,тек жапырақ қалпында əдемі
болып тұрады.
(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы.
Бөлме өсімдіктерін күту керек пе, керек емес пе? Топтарда
түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес (Не үшін?
Неге?).
Педагогтер балалардың назарын болжамдар ұсынуды
үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі
пайдалануына болатындығын ескертеміз:
ықтимал
Əліппе-дəптер
болжамдайық
мүмкін
солай дейік
ал, егер…
(Ұ, Т)Өзекті мəселе.
Бөлме өсімдіктерін күтуге су құюды жатқыза аламыз
ба? БОЛЖАМДАР. Ойланшы, бұл іс-əрекет өсімдік
тіршілігіне қалай көмектесті?
(Ұ)Сергіту сəті.
40
Шаршағанда ырғалып,
Гүлге ұқсап демалам.
Қанатымды бір қағып,
Гүлдей болып жайқалам.
(Ұ, Т) Бақылау.
Педагог балаларға бөлме өсімдіктерін күтпесек не
болатындығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды?
Өсімдіктерді азайтып, не тіпті жойып жіберсек не болады
болжамдаңыз. Ал егер өсімдіктерді көптеп отырғызып
Ағаш, су, күн сəулесі
жүрсек не болады? (Таза ауа, желден). Сонымен өсімдіктерге бейнеленген карточкалар.
су құю, дұрыс топыраққа отырғызу, өсімдікті күтуге
жатқызуға бола ма? Өсімдіктерді қорғауға не керек? (Жарық,
судың суреттері бейнеленген карточкалар тақтаға бекітіледі).
Балалар педагогке гүлді отырғызуға көмектеседі. Əрбір іс-
əрекетін түсіндіреді.
Үй өсімдігі ауырып тұрғанда не істеу керек? (Проблемалық
жағдай туғызу, балалар жауаптарын тыңдау).
Басқа бөлмелерде өзін нашар сезінетін өсімдіктерді жинап,
Əліппе-дəптер
жуыну бөлмесін «емхана» ретінде пайдаланыңыз. Көптеген
түрлеріне ыстық пен ылғал ем ретінде əсер етеді. Көптеген
өсімдіктер «емханадан» кейін 3–6 күнде қайта қалпына
келеді. Жуыну бөлмесінде тұрған өсімдіктерге суды көп
құюға болмайды, өйткені олар ылғалды ауадан алады жəне де
бөлмені желдетіп тұру керек.
Өсiмдiктердiң сабақтары созылып бір жаққа қарай қисайып
өседі. Нелiктен?
Өсiмдiктер анық жарықтың жетіспеушілігіне ұшыраған
жағдай. Мұндай жағдайдан шығу үшін өсімдік жарық көзіне
қарай қисайып өсе бастайды. Бұл феномен қыстыгүнi жиiрек
байқалады, себебі табиғи жарық көзі азаяды. Сабақтары
ұзарған, бозарыңқы жапырақтар кездесуі – жарық көзінің кем
екендігінің белгiсi.
Əліппе-дəптер.
Бөлме өсімдігін күту – өсімдіктің өсуіне жағдай
41
жасау.
Пайдалы іс-əрекет – нəтижесінде жақсы көрсеткіштер
болатын іс-əрекет.
Зиян келтіретін амалдар – өзінен кейін жамандық қана
қалдыратын амалдар.
(Ө)Əліппе-дəптермен жұмыс.
Əліппе-дəптердегі шартты белгілер таныстырылады.
Педагог ауа райын бақылау жұмысын бастайтынын айтып, əр
жаңа тақырыптың соңында берілген шартты белгілерді қалай
белгілеу керектігін түсіндіреді. Сонымен қатар ашық күн,
бұлтты күн немесе қар болса, қай белгіні белгілеу керектігін
көрнекі түрде түсіндіруі тиіс.
1.Суретке қарап, бөлме өсімдіктерінің құрылысын
атап,суретін сал.
2.Бөлме өсімдіктеріне қажетті құралдарды ата.
3. Сурет бойынша бөлме өсімдігін қалай күту керектігін
əңгімелейді. Суреттерді бояйды.
4.Екінші жəне үшінші суреттердегі гүлдерден қандай
өзгерісті байқадың?
IV. ҰОҚқорытындысы.
(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі.
Рефлексия.
Марапаттау.
Əліппе-дəптер.
Рефлексивті бағалау.
28*-30 мин.
Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп
шығуға ұсыныс жасайды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім,
бірақ түсіндіре алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім,
басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл.
Қосымша ақпарат
42
Жіктелу – балаларға көмектесуді қалай
Бағалау – балалардың
Пəнаралық байланыстар
жоспарладыңыз? Қабілетті балаларға қандай
прогресс/білімін бақылауды қалай
«Өзін-өзі тану»
тапсырмаларберуді ойластырдыңыз?
жоспарладыңыз?
«АКТ»
Құндылықтар
Қабілетті балаларға «4 бұрыш» стратегиясы
Қойылған сұрақтарға жауаптың
«Табиғат» тақырыбымен əлемді
бойынша жұмыста топтарға лидерлік етуді
толықтығын бақылау.
тану.
тапсыру.
Тапсырманы орындау кезіндегі өз
Құндылықтар – жануарлар мен
Əртүрлі деңгейдегі тапсырмаларды жасау
бетіндік деңгейі.
өсімдіктерге қамқорлықпен қарау.
кезінде бақылау жəне назарға алу.
Танымдық белсенділігінің
деңгейі.
Рефлексия, өзін-өзі бағалау.
Бақылаулар
Мына орынды бақылауларыңызды жазу үшін пайдаланыңыз. Өзіңіздің
Ұйымдастырылған оқу қызметінің
ҰОҚтуралы сол жақтағы бағанада жазылған сұрақтарға жауап беріңіз.
мақсаттары қолжетімді болды ма ?
Балалар бүгін неге үйренді?
Оқыту жағдайы (атмосфера) қандай болды?
Балалар арасында жіктелу (дифференция)
бойынша əрекеттер табысты болды ма?
Уақытша кестені ұстандым ба? Жоспардан
тыс қандай ауытқулар жасадым жəне неге?
43
Қорытынды бағалау
Ерекше табысты болған екі сəтті (ұйымдастырылған оқу іс-əрекетті) атаңыз.
1.
2.
Ұйымдастырылған оқу іс-əрекетін жақсы өткізуге ықпал ететін екі жағдайды (ұйымдастырылған оқу іс-əрекетің) атаңыз.
1.
2.
Топ жайында жəне оның жеке оқушылары жайында қандай жаңалық білдім жəне ол келесі ұйымдастырылған оқу іс-əрекетті
өткізуіме əсерін тигізе ме?
ТАҚЫРЫБЫ: Қызыл кітаптағы өсімдіктер əлемі
Мектеп/ МҰ
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ тобы:
Қатысушылардың саны
Болмағандар
ҰОҚ оқытылу
0.1.1.2 Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді атау
мақсаты
Болжамды нəтиже
Барлық балалар;
өсімдіктердің түрлерін атап бере алады;
өсімдікке қажетті жағдайларды атап бере алады;
ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады;
44
өзінің өлкесіндегі өсімдіктерді атап бере алады.
Көпшілік балалар:
3-4 өсімдіктерді атай алады;
тіршілік үшін өсімдіктерге не қажет екенін анықтай алады;
өсімдік түрлерін салыстырады жəне оларды ажырата алады, олардың ұқсастықтары мен ерекшеліктерін таба
алады.
Кейбір балалар:
өсімдік бөлігін олардың қызметін атай алады;
зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен
байланысты?», «Егер..., не болады?»» деген сұрақтарды пайдалану.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту.
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: зерттеу тақырыбы, сұрақтар, сирек кездесетін өсімдіктер, бағбан.
ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар:
Неліктен өсімдіктер қызыл кітапқа енген?
Өсімдіктердің азайып кетуіне не себеп болды?
Адам өмірінде өсімдіктің пайдасы қандай?
Өткен ҰОҚ-дан алған
Өсімдік тіршілігінің жағдайы туралы қарапайым білім; қарапайым зерттеу дағдылары.
білім
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресурстар
45
Дұрыс əсерлі көңіл
(Ұ) Шаттық шеңбері.
күй орнату.
Қол алысып, кəне, біз,
Достасайық бəріміз.
0–1мин.
Айтарым бар сендерге,
Тез тұрыңдар шеңберге.
Қандай жақсы бір тұру,
Достарменен бір жүру!
Қандай жақсы дос болу!
Өмірлік
(Ұ) Өсімдіктің пайдасы неде? Неліктен өсімдіктің кейбір түрі сиреп кеткен,
тəжірибені
оған не себеп? (Өсімдік дегеніміз – құрлықтың барлық жерінде өсетін, суда да
маңыздандыру. кездесетін түрлері бар, тыныс алатын, қоректенетін жанды табиғат бөлігі).
Мақсатты
Проблемалық сұрақтар:
болжам.
1.Өсімдіктерсіз жер бетін елестету/олардың азайып бара жатқандығы жөнінде
2–5 мин.
естеріне саламын/.
2.Не үшін жануарлар мен өсімдіктер азаюда?
3. Қызыл кітап деген не?Не үшін керек?
4.Неге оның түсі қызыл,неге сары емес, неге жасыл емес?
Педагог суреттерге назарларын аударады, балалардың өсімдіктер туралы не
білетіні, олардың құрылысы,өсуіне қажетті жағдайларды атап бере алу
іскерліктері. Қорытынды: Өсімдіктер – біздің ғаламшарымыздың көкпеңбек
киімі. Өсімдік əлемі бай жəне əртүрлі.
Өсімдіктерді қорғау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі?
Сирек кездесетін өсімдіктерді сақтап қалу нұсқалары
Адамдар қандай жағдайда өсімдіктерді өсу ортасынан айырады?
Өсімдіктер адамға не сыйлайды? Сурет бойынша əңгімеле.
Адам өсімдіктерді қалай күтеді?
Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды.
Талдап қорыту: өсімдіктерді дұрыс мақсатта пайдалану, бейберекет жұлмау.
Қызыл кітап – бұл қауіп-қатер дабылы. Түрдің бұл кітапқа енгізілуі, оған
ерекше көңіл бөлу керек екендігін білдіреді, көбіне арнайы қорғау шаралары
қажет, əйтпесе түрдің мүлдем жоғалып кетуі мүмкін. Қазақстан үкіметі 1978
жылдың қаңтарында Қызыл кітапты құру туралы қаулы шығарды.Қызыл
46
кітапқа енгізілген өсімдік ерекше қорғауға алынады. Оларды жинауға тыйым
Оқулықтағы кесте (кестені
салынған (тек ерекше жағдайда арнайы рұқсатпен ғана). Қызыл кітапқа
флипчартқа шығаруға болады)
енгізілген өсімдіктерді заңсыз жинаса немесе зақымдаса, əрбір
данасына айыппұл төлейді.
III. ҰОҚ тақырыбы
Ауа райы күнтізбесімен жұмыс. Педагогбалаларданалдыңғы ҰОҚ
бойынша жұмыс
барысында ауа райын қалай белгілегендерін сұрайды. «Бүгін ауа райы
Өсімдіктердің суреттері.
6 – 27 мин.
қандай?» деген сұрақ қойылып, жауап тыңдалады. Шартты белгімен белгілету.
(Ұ) Өзекті мəселелер.
Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды.
Өсімдік – тіршілік тірегі. Өсімдіктер ауада ауру тудыратын бактерияларды
жоятын ерекше зат бөліп шығарады. Сонымен бірге жануарлар үшін қорек,
баспана. Ал адам тағам, үй, жиһаз, ауырғанда ем ретінде
пайдаланады.Сондықтан да біз өсімдіктерді не істеуіміз керек? (Қорғау
керек).
Əр топтың алдына «Қорғау» деп жазылған плакат беріледі. Балалар қалай
қорғау керек екендігін айтады.
Қ.Мырза Əлидің Қызыл кітап өлеңімен таныстыру.
Қызыл кітап,
Қызыл кітап суреті.
Бұл өзі қызық кітап.
Тысы жұқа
Астары қалыңырақ.
(Ұ) Өсімдіктер туралы бейнетаспа көрсету.
«Өсімдіктер əлемі»
«Кім жүйрік?» ойыны.
бейнетаспасы.
«Есіңде болсын!»
/Өсімдікті қорғау ережелері/
Музыкалық сүйемелдеу
(Ұ)Сергіту сəті.
Гүл өсірсең терлеп,
Мұның аты – еңбек.
Кесте тіксең зерлеп,
47
Мұның аты – еңбек.
(ОТ,Ө) Практикалық жұмыс:«Өсімдіктің өсуіне, көбеюіне кері əсер ететін
жағдайлар» Бір өсімдікті ыдысқа салып,бақылау жүргізу. Мысалы: қызғалдақ,
бəйшешек т.б.
Жұмыс барысы. Өсімдік өсетін арнайы жерлерді бақылауға алу керектігін,
адамдардың ысырапсыз гүлді тамырымен алып пайдаланғанынан,оның саны
азайып, жойылып бара жатқанын бақылау кезінде балаларға айтып түсіндіру.
Қорытынды: өсімдіктер тіршілік ету үшін белгілі бір жағдайлардың болу
керектігі, адамдардың əрекетінен жəне экологиялық өзгерістердің нəтижесінде
жер бетінде өсімдіктің кейбір түрлері жойылып бара жатыр. Олардың əдемі
болып өсуі үшін, қамқорлық жасауымыз керек екенін түсіндіру.
(МК, ОТ, ЖЖ) Зерттеу іс-əрекеті. «Əртүрлі өсімдік тіршілігін бақылау».
Өсімдіктің дəрілік, мəдени түрлеріне,бақылау жүргізу. Өсімдікке қажетті
жағдайлар болмаса оның өсіп жетілмейтінін түсіндіру.
Жұмыс барысы:
Суғару.
Дəптер, түрлі түсті
Жарыққа жақын жəне қараңғы жерге қойып қою.
қарындаштар.
Жылы жəне суық жерге қою.
Тұқымдарға толығымен су құю.
Қорытынды: Өсімдіктің қалай өсіп, дамығанын салыстыру. Олардың
тіршілігіне ең қажетті жағдайларды анықтау.
Логикалық тапсырмалар
Орманнан жиһаз жасау үшін бірінші күні 5 ағаш, екінші күні 10 ағаш кесіп
алды. Кесіп алған ағаштардың орнына 2 ағаштан отырғызса , қанша ағаш
болады?
Бақшаға 50 көшет əкелінді . 5 ыдысқа тең бөлсе, 1 ыдысқа неше көшет
отырғызылады?
Тоқылдақ ағашты құрт-құмырсқадан тазартады. Өйткені ол
зиянкестілермен қоректенеді. Бір күнде тоқылдақ 1 кг зиянкеспен қоректенсе,
бір айда неше кг зиянкесті құртады?
48
Мозаика құрастыру. (Топтарға жаңа ҰОҚ бойынша сұрақтар
дайындалынады. Егер дұрыс жауап берсе, мозаикадан Қызыл кітапқа
енгізілген гүлдер шығады).
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1.Қызыл кітаптың «қызыл» деп аталу себебі туралы əңгіме жүргізіледі.
2. Өзіңнің өлкеңде өсетін өсімдіктерді ататып, біреуінің суретін салғызу.
3.Адамның өсімдікке тигізетін пайдалы жəне зиянды əрекеттерін бөліп
көрсету. Пайдалыны көк, зиянды əрекеттерді қызылмен белгілету.
4.Ағаштардың жапырақтарын тауып сəйкестендіру.
5. Ересектердің көмегімен тыйым сөздерді аяқтайды. Оның себебін түсінеді.
Мысалы: Ағаштың бұтағын сындырма. Ағаш жапырағын жұлма. Жалғыз
ағашты кеспе.
(Ұ)Педагогқорытынды жасайды. Сұрақтарға жауап беруді ұсынады.
Əліппе-дəптер, түрлі түсті
IV. ҰОҚ корындысы. Балалар өсімдіктер тіршілігі үшін қажетті жағдайларды атап
қарындаштар.
Рефлексия.
беріңдер?Өсімдіктердің бір-бірінен ерекшелігі неде? Олар қандай жағдайларда
өмір суре алмайды.
28-30 мин.
Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп шығуға ұсыныс
жасайды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре
алмаймын – сары. 3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жасыл.
ТАҚЫРЫБЫ: Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі
Мектеп/ МҰ:
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ топ:
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
49
ҰОҚ оқытылу мақсаты
0.1.1.3.Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі
Болжамды нəтиже
Барлық балалар істей алады:
«Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесі» деген ұғымды түсіндіре алады
Көпшілік балалар істей алады:
Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесін атауды;
Табиғатқа зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды.
Кейбір балалар істей алады:
Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесінің айтып бере алады;
Қоршаған ортаға зиян келтіретін жағдаяттармен жəне іс-əрекеттермен күрес
жолдарын айтып береді.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
«4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық
тəсілі шегінде болжамдар ұсыну.
Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану.
Табиғатта өзін-өзі ұстай білудің ережесін құру.
Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттер мен
зиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың маңыздылығы туралы əңгіме.
Көптілділік:
табиғатты қорғау – защита природы – to protect nature
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері:
Табиғат, табиғатты қорғау, табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі, табиғатты
сақтау, зиянды іс-əрекет;
Қоқыс тастамау, пайдалы іс-əрекет, ағаш сындырмау.
Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ержелерін білесің бе?
Табиғатқа пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер?
Сен табиғатқа қандай пайдалы іс-əрекет жасадың ?
50
Өткен ұйымдастырылған оқу
Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғаттың
қызметінде алған білім
зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресуртар
III. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.
(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде)
Табиғат – бізді қоршаған əлем. Табиғат – адамзатқа
0–2 мин.
барын беруге асыққан ана іспеттес. Адам табиғат арқылы
барлық құндылықтарын өтейді. Сондықтан адамзат
табиғатқа ерекше қамқорлықпен қарауы қажет.
II. Өмірлік тəжірибені
(Ұ)Педагог балаларға бүкіл топ ішінде жайылып
маңыздандыру. Мақсатты болжам.
қойылған суреттерді жинауды жəне онда бейнеленгендерді
бір сөзбен атап берулерін сұрайды. (Табиғат). Кейіннен ҰОҚ
3-5 мин
тақырыбы тұжырымдалады: «Табиғатта өзін-өзі ұстай білу
Табиғатта өзін-өзі
ережелері».
ұстай білу ережелерге
(Педагог балалардың табиғатта өзін-өзі ұстай білудің
байланысты бейнеленген
ережелері жайында не білетінін анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не
суреттер.
білгілері келетінін, неге үйренгілері келетінін сұрайды
(Балалардың пікірлері тыңдалады).
Болжамдар:
– Табиғатта өзін-өзі ұстай білу дегеніміз – қоршаған
ортаға зиян келтірмеу.
– Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерінің бірі- қоқыс
тастамау.
Қандай дереккөзден біз мұны біле аламыз?
Кітаптардан.
III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс (Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы.
6 – 27 мин.
Табиғатта өзін –өзі ұстай білу ережелерін ұстану
қажетпе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ –
керек емес (Не үшін? Неге?).
Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды
51
үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі
пайдалануына болатындығын ескертеміз:
ықтимал
болжамдайық
мүмкін
солай дейік
ал, егер…
(Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. Балалардың іс-əрекетін дұрыс деп ойлайсыңдарма?
2. Суреттен нені байқадың, мұндай жағдайда сен
қандай іс-əрекет жасар едің?
Əліппе-дəптер
3. Суретте қай іс-əрекетті дұрыс деп ойлайсыңдар?
4. Сен табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін
ұстанасың ба?
(Ұ) Өзекті мəселе.
Табиғаттағы пайдалы іс-əрекетке нені жатқызуға
болады?
Жарамсыз заттан жарамды зат жасауға бола ма?
БОЛЖАМДАР. Ойланшы, бұл іс-əрекет табиғатқа
қалай көмектесе алады?
(Ұ)Сергіту сəті.
(Ұ, Т) Бақылау.
Педагог балаларға табиғаттағы ережелерді өзін-өзі ұстай
білу ережесін сақтамасақ не болатындығы туралы
БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды. (Қоқыстарды табиғат
аясына лақтыра салу, ағаштарды кесу сияқты суреті бар
карточка тақтаға ілінеді). Ағаштың суреті бар карточка
тақтаға бекітіледі). Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесін
орындамасақ не болар еді? (болжамыңыз). Ал егер
Ережелерге
табиғаттағы өзін-өзі ұстай білу ережесін сақтай білсек не
байланысты суреттер.
52
болады?
Табиғаттағы өзін-өзі ұстау ережелері:
1.Қоқысты кез келген жерге тастама, арнайы қоқыс жəшігіне
сал!
2.Ағаштарды кеспе, бұтағын сындырма!
3.Жануарларға зиян келтірме, қамқорлық жаса!
4.Құстарды өлтірме, ұя жасап қамқорлық көрсет!
Ағаш, су, күн сəулесі,
5.Өсімдіктерді (шөптер, гүлдер) жұлма!
қошақан, лақ бейнеленген
6.Суды ластама, керісінше қоқыстардан тазарт!
карточкалар.
6.Табиғат аясында түкірінбеу!
7. Табиғатқа қиянат жасама! Табиғатқа шынайы қамқорлық
жасай біл!
Өзіндік жұмыс:«Сен қандай ереже ұсынар ең?»
(ОТ) Өзекті мəселе.
Біздің табиғаттың осы қалпында сақталып келе
жатқанына не көмектеседі? (Балалардың болжамдары:
ағаштардың отырғызылуы, жануарларға адамдардың
қамқорлығы,…)
Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті
«Жарамсыз заттан жарамды зат жасау». Қоқыстарды табиғат
аясына лақтырмай керісінше жарамды затқа айналдыру.
Сүт, шырын қорапшаларынан арнайы қобдиша əзірлеу.
Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен
сұрақтар құрастыруға тапсырма беру.
Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану.
Үлгі сұрақтар: Табиғатқа зиян келтіретін қандай іс-
əрекеттер бар? Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не? Табиғатты
қалай қорғаймыз? Табиғатқа қамқорлық дегенді қалай
түсінесіндер? Табиғатта қандай өзін-өзі ұстай білу ережелері
бар? т.б.
53
ҰОҚ қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік танысу
керек.
Табиғат – күн, ауа, жер-су, өсімдіктер, жануарлар.
Табиғатқа қамқорлық – табиғатты зиян заттардан
қорғап, оны сақтап қалу.
Пайдалы іс-əрекет – нəтижесінде жақсы көрсеткіштер
болатын іс-əрекет.
Зиян келтіретін амалдар – өзінен кейін жамандық қана
қалдыратын амалдар.
Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережесі – қоршаған
Тірек сөздер
ортаға зиян келтірмеуге көмектеседі.
Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. Сурет бойынша жұмыс. Балалардың іс-əрекетін дұрыс деп
ойлайсыңдар ма? Суреттен нені байқадың, мұндай жағдайда
сен қандай əрекет жасайтын едің?
2. Сурет бойынша ісі дұрыс балаға алғыс ойлап айтады, ал ісі
теріс балаға қалай ақыл айту керектігін айтады.
Əліппе- дəптер
3.Сен табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін естеріне
түсіреді.
4. «Бір тал кессең, он тал ек» мақалын қалай түсінесің?
Мағынасын ашады. Сурет салады.
IV. ҰОҚ қорытындысы.
(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі:
Əліппе-дəптер, түрлі
Рефлексия.
Қоршаған ортаның тазалығы бүкіл тіршілік атаулы үшін
түсті қарындаштар.
маңыздылығы зор. Табиғатта өзін-өзі ұстай білу ережелерін
28-30 мин.
ұстана білу қоршаған ортаның жойылып кетпеуіне, оған
деген қамқорлық таныта білуге көмектеседі.
Рефлексивті бағалау.
Педагог балаларға жапырақты түсті қарындашпен бояп
шығуға ұсыныс жасайды.
54
ТАҚЫРЫБЫ: Табиғат бұрышындағы жануарларға
Мектеп/ МҰ:
қамқорлық
Педагогнің аты-жөні:
Сынып/ топ
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
ҰОҚ оқытылу мақсаты
0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау
Болжамды нəтиже
Барлық балалар істей алады:
«Күтім жасау » деген ұғымды түсіндіре алады
Көпшілік балалар істей алады:
Жануарларға пайдалы іс-əрекеттерді атауды.
Жанарлардың өміріне зиян келтіруі мүмкін іс-əркеттерді білуі.
Кейбір балалар істей алады:
Жануарларға не үшін күтім керектігін айтып бере алады.
Жануарлардың адам өміріндегі пайдасын айтып бере алады.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
«4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық
тəсілі шегінде болжамдар ұсыну.
Болжамдар ұсыну үшін тіректер пайдалану.
Жануарларға пайдалы іс-əрекеттер мен
зиян келтіруі ықтимал жағдаяттардың маңыздылығы туралы əңгіме.
Көптілділік
күтім жасау –уход –care
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері:
Табиғат бұрышы, жануарлар күтімі, пайдалы іс-əрекеттер.
55
Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
«Жануарларға күтім жасау» - дегенді қалай түсінесіңдер?
Сен жануарларға қандай көмек көрсеттің ?
Өткен ұйымдастырылған оқу
Табиғат туралы қарапайым түсініктер; табиғатты сақтап қалу, табиғатта зиянды
қызметінде алған білім
əрекет жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресуртар
IV. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.
(Ұ) Шаттық шеңбері
Қол ұстасып, кəне, біз,
0–2 мин.
Достасайық бəріміз.
Айтарым бар сендерге,
Тез тұрыңдар шеңберге!
Табиғатым тамаша,
Көз тоймайды қараса.
Табиғатты аялап,
Жүрейікші жараса.
II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру. Мақсатты
Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде):
болжам.
– Табиғат бұрышы – балабақшада, мектепте тірі
жануарлар орналастырылған бұрыш. Табиғат
3-5 мин
бұрышында аквариумде балықтар, торда үй
қояндары, тотықұстарды ұстайды. Оларды
күтіп-баптайды.
(Ұ) Педагог балаларға бүкіл топ ішінде
жайылып қойылған суреттерді жинауды жəне
онда бейнеленгендерді бір сөзбен атап берулерін Жануарлар күтіміне
сұрайды. (Жануарлар). Педагог балалардың
байланысты бейнеленген
жануарларға күтім жасау жайында не білетінін
суреттер.
анықтап, бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін,
неге үйренгілері келетінін сұрайды (Балалардың
56
пікірлері тыңдалады).
Болжамдар:
– Жануарларға күтім жасау, оларды
тамақтандыру деп түсіндіреді.
– Жануарларға зиян келтіру деген,
уақытында тамақ бермеу.
Қандай дереккөзден біз мұны біле аламыз?
Кітаптардан.
III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс
6 – 27мин.
(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау
стратегиясы. Жануарларға күтім жасау керек
пе, керек емес пе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-
топ – керек, 2-топ – керек емес (Не үшін? Неге?).
Педагогтер балалардың назарын болжамдар
Жануарлар суреті
ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде
осы тіректі пайдалануына болатындығын
ескертеміз:
ықтимал
болжамдайық
мүмкін
солай дейік
ал, егер…
(Ұ) Өзекті мəселе.
Балық немен қоректенеді? Күніне қанша уақыт
тамақ бересіңдер? БОЛЖАМДАР. Ойланшы,
шамадан тыс қоректендіру зиян ба?
(Ұ)Сергіту сəті.
(Ұ, Т) Бақылау.
Педагог балаларға табиғат бұрышындағы
жануарлардың пайдасы туралы БОЛЖАМДАР
57
ұсынуды сұрайды? Сонымен жануарларды
аялап, сақтауға тырысу табиғатты қорғауға
жатады ма? Жануарларды қорғау керек пе?
(Жарық, судың суреттері бейнеленген
карточкалар тақтаға бекітіледі).
Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-
əрекеті«Ақ тышқандардың дамуындағы
қоршаған ортаға тигізетін əсері»
1. Ақ тышқандардың дамуын,қоректенуін
анықтау;
1. Ақ тышқандардың дамуын, қоректенуін
анықтау;
2. Ақ тышқандардың іс-əрекеті мен қоректену
ерекшеліктерін бақылау.
Əр топ бір жануар туралы дайындалады. Олар
жануарлардың қорегі туралы, оларға суды,
қоректі қай уақыттта беру керектігін бір-бірімен
Əліппе-дəптер
тəжіребие соңында бөліседі.
Ұйымдастырылған оқу қызметін
қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік
танысу керек.
Табиғат – күн, ауа, жер-су, өсімдіктер,
жануарлар.
Тотықұстың дауысымен
Жануарларға күтім жасау – əр жануарды
жазылған аудиотаспа.
өзінің ерекшелігіне қарай, қоректендіру,
Тотықұстың суреті.
тіршілік етуіне керекті жағдай жасау.
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. Сурет бойынша жұмыс. Табиғат
бұрышындағы жануарға күтім жасау
жұмыстарының түрлерін ата (су – жем беру,
58
тазалық жұмыстары).
2. Суреттен табиғат бұрышын мекендемейтін
жануарларды белгілету, себебін айтқызу.
3. Тотықұстың басқа құстардан қандай
ерекшелігін білесің? Балалар тотықұс туралы
білгендерін айтады. Содан соң аудиодан тотықұс
туралы мəлімет тыңдатылады.
Мен – жануарлардың ішіндегі
ең ақылды тотықұспын. Сендерге біраз өзім
жайлы айтып берейін. Тотықұстар 350-гежуық
түрі бар. Адамдарға еліктеп сөйлей аламыз.
Кейбіреулеріміз сөйлем де құрай аламыз. Өмір
жасымыз да ұзақ. 70 жыл өмір сүреміз. Ұзақ
жыл өмір сүріп, адамдармен де жақсы қарым-
қатынас құра аламыз. Жалпы тропиктік
аймақтарда, табиғи жаңбырлы орманды
жерлерде мекендейміз. Кейбір түрлеріміз
дүниенің барлық өлкесінде тордың ішінде де
өмір сүре алады. Біздітануөтеоңай.
4. Тотықұстың суретін бояу.
IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия.
(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға
Əліппе-дəптер
əкеледі: Жануарларға тіршілік үшін жылу,
28-30 мин.
тамақ, су жəне ауа керек. Жануарлар мен
өсімдіктерді қорғау арқылы, біз табиғатты
қорғаймыз. Сондықтан жануарлар мен
өсімдіктер əлемін қорғау біздің парызымыз.
Рефлексивті бағалау. Аквариумді бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын –
көк.
59
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да
түсіндіріп бере аламын – жасыл.
ТАҚЫРЫБЫ: Балықты қалай күтуге
Мектеп/МҰ
болады?
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/топ
Қатысушылардың саны
Болмағандар
ҰОҚ оқытылу
0.1.2.1.Табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасау
мақсаты
Болжамды
Барлық балалар:
нəтиже
Балық деген не? деген сұраққа жауап бере алады;
Балықтың түрлерін атай алады;
Балықтың күтімі туралы айта алады.
Ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады;
Көпшілік балалар:
Балықты қалай күту керектігін түсіндіре алады;
Балықтың тіршілігі үшін не қажет екенін анықтай алады;
Кейбір балалар:
Балықтың тіршілігіне зиянды заттар;
Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен
60
байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту.
Көптілділік: балық –рыба – fish
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: балық, аквариум, балықтың тіршілігі, уылдырық, ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар:
Балықты қалай күтуге болады?
Күн сайынғы, кезеңдік, мерзімдік күтім деген не?
Балықтың қандай түрлерін білесіңдер?
Олар немен тамақтанады?
Балықтың пайдасы?
Балық қалай көбейеді?
Өткен ҰОҚ-
Жылудың тіршілік үшін маңыздылығы, оның қасиеттері.
дан алған білім
Жоспар
Жоспарланған
Жоспарланған іс-əрекет
Ресурстар
уақыт
I. Дұрыс əсерлі
(Ұ) Шаттық шеңбері
көңіл күй орнату.
Қол алысып, кəне, біз,
Достасайық бəріміз.
0–1мин.
Айтарым бар сендерге,
Тез тұрыңдар шеңберге.
Қандай жақсы бір тұру,
Достарменен бір жүру!
61
(Ұ) Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады:
II. Өмірлік
Жер бетіне бір шықпас,
тəжірибені
Су түбінде тұншықпас.
маңыздандыру.
Сөйлемейді, үндемейді,
Мақсатты болжам.
Пісірсе оны кім жемейді.
(Балық)
2–5 минут
Аузы бар, тілі жоқ,
Терісі бар, жүні жоқ.
Қанаты бар ұшпайды,
Су астында қыстайды.
(Балық)
(Ұ)Балықтар тек суда ғана тіршілік етеді, сондықтан олардың дене пішіні
мекен ететін орны мен тіршілік жағдайларына байланысты алуан түрлі болып
келеді. Шапшаң жүзетін акула, албырт, көксерке тəрізді балықтардың денесі
ұршық сапты жұмыр болса, баяу қозғалатын сазан, тобан, тұқы, мөңке
тəрізділердің екі бүйірі шығыңқы, жоны көтеріңкі болады.
Тіршілік етуіне байланысты кейбір ерекшеліктері ғана болмаса, дене
мүшелері жүйесінің құрылысы шеміршекті балықтар мен сүйекті балықтарда
біріне-бірі ұқсас.
Ой-толғаныс.
Балықтың пайдасы туралы қосымша ақпарат:
1.
Балықтың майынан қажетті бірнеше түрлі дəрумендер алынады.
2. Қабыршағынан інжу жасалады.
3. Майынан ыстыққа төзімді бояулар дайындалады..
4. Акула терісінен егеу дайындайды.
5. Треска,акула бауырынан дəрі жасалады.
6. Балықты қолдану арқылы бауыр ауруларының алдын алуға болады.
7. Балық пен сүт ақуыздары қосылған кезде адам организміне қажетті ең
62
құнарлы заттар түзіледі.
Дидактикалық ойын: «Алтын балық»
Ойын шарты: Балалардың алдын ала қойылған салған суреттерінен, əр
баладан қайсысы ұнайтынын сұрау. Қай баланың жұмысы ұнаса, сол балаға
«алтын балық» сыйлайды. Ойын соңында «алтын балықты» көп жинаған
бала марапатталады, мақсат балалардың өзін-өзі бағалауына дайындау.
III. ҰОҚ
(Ұ)Өзекті мəселелер.
тақырыбы бойынша Аквариумдағы балықтың адамға пайдасы. Аквариумды күн сайын ұқыпты
жұмыс
түрде күту керек, аквариумдағы өсімдіктердің жағдайы, жалпы тазалық
6 - 27 мин.
шаршаған кезде аквариумнан күш-қуат алып сергуге мүмкіндік береді.
Аквариумдағыбалық күтімі. Алдымен аквариумға су құямыз. Сосын түбін
себеміз. Енді аквариум өсімдіктерін отырғызуға болады. Саусағымызбен
үңгір қазып алып, оған өсімдіктің тамырын бекітеміз. Топырақпен
нығыздаймыз. Тастар мен өсімдіктерді орнатып болған соң, қабығын
жапқанда судың үстіңгі беті көрініп тұрмайтындай етіп, су құямыз.
Балықтарға ыңғайлы мекен қалыптасу үшін, аквариумға балықтарды əлі
жібермей қоя тұрамыз. Кем дегенде 2-3 күн күтіп, ыңғайлы кезде балықтарды
аквариумға саламыз. Бұл тіпті оңай. Үйге балықтарды қай суға салып
əкелсеңіз, сол суымен қоса құясыз.
«Теңіз» музыкасы.
Күн сайынғы күтім . Күн сайын аквариумға назар салып, жарық бергіш,
жылытқыш құралдардың жұмысын қадағалап отыру қажет. Сау балықтар
теңселмей, бірқалыпты жүзеді, денесінде ешбір дақ болмайды. Тамақты
таңертең жəне кешке берген дұрыс.
Кезеңдік күтім . Аквариумдағы өсімдіктерді күтіп, суды ауыстырып отыру
кезеңдік күтімге жатады. Аквариумның əйнегін көтеріп, құралдарды
сөндіреді, қораптың түбін тазалап, су құяды.
Музыкалық сүйемелдеу
Мерзімдік күтім . Көктем мен күзде жасалады. Көктемде жарық бергіш
құрал мен жылытқыш құралдың күшін төмендетеді, құралдарды жуып-
тазалап, ескі өсімдіктерді жояды. Ал күзде аквариумды қысқы тəртіпке
ауыстырады. Яғни жарық бергіш құрал мен жылытқыш құралдардың
жұмысын күшейтеді.
63
Балықтардың көбеюі: Балықтар уылдырық арқылы көбейеді (уылдырық
көрсету) Уылдырықты көп шашатын балықтар- сазан, шортан, көксерке.
Балықтарды тағам ретінде пайдалану жолдары:
Əліппе-дəптер, түрлі түсті
Балықтың пайдасы өте көп. Одан көптеген тамақ түрлерін жасауға болады.
қарындаштар.
Қуырып жеуге, балық сорпасын пісіруге, салаттар жасауға болады. Кейбір
Океанариум мен аквариумның
балықтарды консерві түрінде де шығарады.Бұл консервіленген балықтар көп суреті.
уақыт сақталады.
«Кім епті?»
(Ұ)Сергіту сəті.
Əуенмен «Балықтар» биін билейді.
Мəлімет: Балықтар осыдан көп жыл бұрын мұхиттарда пайда болған. Ол
кезде балықта қанат, жақ сүйек, қабыршақтары болмапты. Олар бірте-бірте
пайда болыпты. Осы балықтардың ішіндегі ең үлкен балық кит деп аталады.
Оның салмағы өте ауыр екен, ал аузын ашқанда аузының үлкендігі осы біз
отырған бөлменің үлкендігіндей болады екен. Ал ең кішкентай балық –
итбалық деп аталады. Балықтарға қарап тұрсақ балықтардың пішіндері де
əртүрлі. Осы пішіндеріне қарап та балықтың қандай екенін, атын атауға
болады екен. Мысалы: жалпақбалық, табанбалық, жыланбалық.
Мынадай қызықты білесің бе?
Металмен қапталған кемені тұмсығымен тесіп өтетін балық:семсер балық.
Аңшы иттер ажырата алмаған иісті ажырататын балық:жыланбалық.
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1.Балықтың күтіміне қажетті заттарды ата. (Аквариум, су, сүзгі, балдырлар,
жылытқыш, компрессор)
2. Сурет бойынша балыққа жүзуге көмектесетін дене мүшелерін белгілету.
3. Аквариум мен теңіз балықтарын топтастыр.
64
4.Океанариумдағы балықтар мен аквариумдағы балықтардың ерекшелігі
қандай?
(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады.
Əліппен-дəптер, түрлі түсті
IV. ҰОҚ
Рефлексивті бағалау.
қарындаштар.
қорытындысы.
(Ұ, Ө) Аквариумді бояйды.
Рефлексия.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк.
28-30 мин.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жасыл.
ТАҚЫРЫБЫ:
Мектеп/ МҰ:
Қазақстанның қорықтары
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ топ:
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
ҰОҚ оқытылу мақсаты
0.1.2.2.Қазақстанның қорықтарын атау
Болжамды нəтиже
Барлық балалар біледі:
Табиғатты қорғау не үшін қажет екенін түсіндіреді;
Қорықтардың не үшін қажет екенін түсінеді.
Көпшілік балалар біледі:
Қорықтың ерекше қорғалатын аймақ екендігін;
Кейбір балалар біледі:
Жаңа ақпаратты білу үшін сұрақтарды дұрыс қоя біледі;
Тəжірибелерді өз бетімен жүргізеді.
65
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Мəселені көре білуді дамыту, сұрақтар қою, болжамдар ұсыну, ұғымдарға анықтама беру,
топтастыру, бақылау, зертханалық жұмыстар жүргізу, қорытындылар мен ойша тұжырым жасау,
материал құрастыру, мəтінмен жұмыс, өз идеяларын дəлелдеу жəне оларды қорғау.
Əлеуметтік дағдыларды қалыптастыру жəне дамыту.
Көптілділік:
қорық – заповедник– reservation
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: қорықтар, өсімдікті қорғау, жануарларды қорғау, экология
ғылымы, ерекше қорғалатын аймақ.
Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
Қорық дегеніміз не?
Ол бізге не үшін қажет?
Өсімдіктерді сақтап қалу үшін не істеу керек?
Қандай өсімдіктер қорғалуға мұқтаж?
Жануарларды сақтап қалу үшін не істеу керек?
Қандай жануарлар қорғалуға мұқтаж?
Қазақстанда өсімдіктер мен жануарларды қорғау үшін не істелінуде?
Өткен ҰОҚ-дан алған
Қорық туралы түсінік қалыптастыру жəне ұғымын ашу.Қорықтың маңыздылығын түсіндіру.
білім
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресурстар
66
I. Дұрыс əсерлі көңіл
(Ұ)Педагог қорық туралы мəтін оқиды.
күй орнату.
Қорық – өсімдіктер мен жануарлар ерекше қорғалатын аймақ. Қорық
аймағындағы жануарлар мен өсімдіктерді жоюға, зиян келтіруге тыйым салынады.
Қызыл кітап.
0–3 мин.
Өйткені бұл аймақтағы өсімдіктер мен жануарлар жойылып кету қаупінде. Сондықтан
қорық – ерекше қорғалатын аймақ.
Қорықтар
Қазақстанда көптеген қорықтар бар. Қазақстанда: Ақсу-Жабағылы мемлекеттiк табиғи туралы суреттер
қорығы, Алматы мемлекеттiк табиғи қорығы, Наурызым мемлекеттiк табиғи қорығы, менесе слайдтар
Барсакелмес мемлекеттiк табиғи қорығы, Қорғалжың мемлекеттiк табиғи қорығы,
Марқакөл мемлекеттiк табиғи қорығы, Үстірт мемлекеттiк табиғи қорығы бар.
(Ұ)Балалар қорық ұғымына айрықша көңіл бөліп, мына сұрақтарға жауап береді:
Қорық туралы естігендеріңіз бар ма? Неге оны біз оқып, білуіміз керек? Қорықтарды
білудің маңыздылығы неде? т.б.
II. Өмірлік
Мектепте (балабақшада) бар жануарлар мен өсімдіктерді атап, олардың
тəжірибені маңыздандыру. айырмашылығын атау, ерекше қорғауды қажет ететіндерін атау.
Мақсатты болжам.
4-6 мин.
III. ҰОҚ тақырыбы
(Т) Педагог суреттердің көмегімен «Адам өміріндегі өсімдіктер мен жануарлардың
бойынша жұмыс
мəні» кестесін түсіндіріп беруді сұрайды.
Кесте,
7-27 мин.
жануарлардың
Балаларға жануарлардың дыбысы бар жазбаны қосып, қандай жануар екенін табуға
дауыстары жазылған
тапсырма беру. Тапсырма барысында мынадай сұрақтар қою: Аталған жануарлар
аудиотаспа.
туралы не білесіңдер? Қандай жерлерді мекендейді?
Ерекше қорғалатын аймақтарда мекендейтін жануарларды атау.
(Ұ, Т) Өзекті мəселелер.
Ой-толғаныс: «Адамның табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ», – деп ақын жырлағандай, адам да –
табиғаттың баласы.
– Табиғат деген сөзді қалай түсінесіңдер?
– Адам нелермен үнемі байланысты болады?
(Адам айналадағы ортамен, яғни, жермен, өзен-көлдермен, барлық тірі организммен
үнемі байланысқа түседі.) (Кейбір жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесін алғашқы
табиғи тіршілігін сақтап қалу үшін қорықтар қажет.)
67
– Қорық дегеніміз не?
– Қорықтар неге керек?
– Олар қандай кітапқа енді?
Қорықтар жайлы
– Оның мақсаты қандай?
слайдтар немесе
( Оның басты мақсаты – саны сиреп, құрып бара жатқан аң, құстарды, өсімдіктерді
бейнефильмдер.
қамқорлыққа алады.)
Педагог қойылған сұрақтарға қандай болжамдары барын балалардан сұрайды
(Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. Сұрақ-жауап арқылы қорық туралы білімдері пысықталады, толықтырылады.
Сұрақтармен тапсырмалар: Қорық не үшін қажет? Қазақстанның қорықтарын ата.
Сурет бойынша əңгімеле. Өзің тұратын өлкеңде қорық бар ма?
2. Сурет бойынша жұмыс. Қорықта тыйым салынатын іс-əрекеттерді тауып
Əліппе-дəптер.
белгілейді.
3. Сурет бойынша қорықта болмайтын жануарларды тапқызу. Олар: мысық пен түйе.
Мысық пен түйе – үй жануарлары. Оларды адам күтіп-баптайды.
(Ұ) Өзекті мəселе.
Қазақстанда өсімдіктер мен жануарларды қорғау үшін қандай жұмыс түрлері
атқарылуда?
Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі заң.
Ерекше қорғалатын аймақ – қорықтар ұйымдастырылуда.
IV. ҰОҚ
(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі.
Əліппе-дəптер
қорытындысы. Рефлексия. Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: барысты əртүрлі түспен
бояйды.
28-30 мин.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – сұр.
68
ТАҚЫРЫБЫ: Орман-
Мектеп/ МҰ
тоғайды қорғайық
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ топ
Қатысушылардың саны
Болмағандар
ҰОҚ оқытылу
0.1.2.2 Қазақстанның қорықтарын атау
мақсаты
Болжамды
Барлық балалар:
нəтиже
орман-тоғайларды қорғау керектігін түсінеді;
ормандағыөсімдікке қажетті жағдайларды атап бере алады;
ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады;
Көпшілік балалар:
ормандағы қауіпсіздік шараларын біледі
ормандағы тіршілік үшін өсімдіктерге мен жануарларға не қажет екенін анықтай алады;
табиғатқа пайдалы іс-əрекеттерді атауды
Кейбір балалар:
табиғатты қорғау, орман-тоғайды қорғау не үшін керек екенін айтып бере алады;
орман-тоғайлардың адамдарға берер пайдасын айтып береді.
Орман мен тоғайдың айырмашылығын айтып бере алады
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен
байланысты?», «Егер..., не болады?»» деген сұрақтарды пайдалану.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту.
69
Көптілділік:лес – орман– forest.
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: зерттеу тақырыбы, сұрақтар, орман-тоғайларды қорғайық, өрт
қауіпсіздігі, табиғатты аялайық
ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар:
Орманда қандай өсімдіктер,ағаштар өседі?
Тоғайда қандай ағаштың түрлері өседі?
Орман-тоғайлардың бізге тигізер пайдасы қандай?
Орманнан қандай заттар алынады?
Өткен ҰОҚ-дан
Табиғат туралы қарапайым түсініктер; орман-тоғайларды қорғау жəне табиғатты сақтап қалу, пайдалы іс-
алған білім
əрекеттерге біршама тəуелділігі.
Жоспар
Жоспарланған
Жоспарланған іс-əрекет
Ресурстар
уақыт
II. Дұрыс əсерлі
(Ұ)Шаттық шеңбері.
көңіл күй орнату.
Ұға білсең мені сен,
0–1мин.
Бақытыммен бөлісем.
Жүрек сөзін жалғаймын,
Бəрін саған арнаймын!
(Ұ) Педагог балаларға табиғат туралы өлең жолдарын оқып береді:
Табиғат – біздің анамыз,
II. Өмірлік
Жер-ана – біздің панамыз.
тəжірибені
Таза болса табиғат,
Табиғат туралы өлең.
70
маңыздандыру.
Біз де аман боламыз.
Мақсатты болжам.
(Ұ)Орманда қандай өсімдіктер,ағаштар өседі?Орманды қорғау жолдары қандай?
2–5 минут
Орманның адам өміріндегі маңызы қандай? Тоғайдың орманнан қандай
айырмашылығы бар?
Орман – құрамында бір-біріне жақын өскен ағаштың бір немесе бірнеше түрлері бар
табиғи кешен. Ол үлкен алқапты алып жатады. Орманда ағаш, бұта, шөптесін
өсімдіктер, мүк, қына т.б. өседі.
Тоғай – жайылма сулы өзен алаптарында өсетін кішірек орман. Тоғайда негізінен
жиде, тал, шырғанақ, терек, шаған сияқты ағаш түрлері, бұталар жəне шөптесін
өсімдіктер өседі.
Бұл өлең жолдарынан бəрінің мағынасы неде деп ойлайсыңдар? (Бəрі де табиғатты
аялау жайында.)
Орман-тоғайларды қорғау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі?
Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды.
Талдап қорыту: орман-тоғайларды дұрыс мақсатта пайдалану, ағаштарды
сындырмау,өсімдіктерді бейберекет жұлмау,ормандағы ағаштарды өрттен сақтау.
Орман тіршілік үшін аса қажет, ауаны да тазартып тұрады. Орманды ұрлап кесетін
баукеспелерден, зиянды жəндіктерден, өрттен қорғау керек. Адамдар орман ішін
Орманның,табиғаттың
ағаштардың шірігінен, қураған ағаштардан тазартады. Ағашы кесілген жерлерге жас суреттері
көшеттер отырғызылады
(флипчартқа шығаруға
болады)
III. ҰОҚ
(Ұ)Өзекті мəселелер.
тақырыбы бойынша
Сұрақ-жауап арқылы орман туралы пікірлері тыңдалады.
Табиғаттың суреттері.
жұмыс
– Орман-тоғайлар – тіршілік тірегі. Ормандар өзінің ағаштары мен өсімдіктері
6 – 27 мин.
арқылы ауада ауру тудыратын бактерияларды жояды, ауаны тазартады.
Сонымен бірге жануарлар үшін қорек, баспана. Ал адам тағам, үй, жиһаз, ауырғанда «Орман-тоғайларды
ем ретінде пайдаланады. Сондықтан да біз орман-тоғайларды,табиғатты не істеуіміз
қорғайық»
керек?
бейнетаспасы.
71
Əр топтың алдына «Қорғау» деп жазылған плакат беріледі. Балалар қалай қорғау
«Орман дауысы»
керек екендігін айтады.
таспасы.
(Ұ) Орман-тоғайларды қорғауға шақыратын бейнетаспа көрсету.
(Ұ)Сергіту сəті.
«Орман дауысы» аудиотаспаны көздерін жұмғызып тыңдату.
Əліппе-дəптер,
түрлі түсті қарындаштар.
Педагогтің əңгімесі: Ағаштардың өсетін арнайы жерлерін бақылауға алу
керектігін, адамдардың ағаштарды ысырапсыз сындырып, балалардың ойыншыққа
айналдыратынынын, ормандардың азайып бара жатқанын бақылау кезінде
балаларға айтып түсіндіру.
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. Орманда өсетін ағашттардың біреуінің суретін салғызу.
2. Сурет арқылы орман мен тоғайдың айырмашылықтарын анықтайды. Яғни
екеуін салыстырады.
3. Сурет бойынша жұмыс. Зиянды əрекеттерді айта отырып, орманды қалай
қорғау керектігі көтеріледі.
4. Орман ағаштарынан не жасауға болады? Жауаптар: үй соғады, киіз үй
жасайды, түрлі бұйымдар жасалады. Балалар жеке-жеке атаулары да мүмкін.
(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады.
Əліппе-дəптер,
IV. ҰОҚ
Балалар орман-тоғайлардың көркеюі үшін қажетті жағдайларды атап беріңдер? түрлі түсті қарындаштар.
қорытындысы
Ормандағы ағаштар қандай жағдайларда өмір сүре алмайды?
Рефлексия.
Рефлексивті бағалау.
28-30 мин.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен
бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын
жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.
72
ТАҚЫРЫБЫ: Қызыл кітаптағы жануарлар дүниесі
Мектеп/МҰ
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ топ
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
ҰОҚ оқытылу мақсаты
0.1.2.3 Қызыл кітапқа енгізілген жануарларды атау
Болжамды нəтиже
Барлық балалар істей алады:
Қызыл кітап деген ұғымды түсіндіре алады.
Көпшілік балалар істей алады:
Жануарлардың кейбір түрлерін атап бере алады.
Жануарлардың тіршілігіне зиян келтіретін жағдаяттарды.
Кейбір балалар істей алады:
Жануарды қорғау не үшін керек екенін айтып бере алады;
Жануарларға зиян келтіретін іс-əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу
қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту.
Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген
сұрақтарды пайдалану.
Көптілділік: қорғау – защищать – to protect
73
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері:
Жануарларды қорғау, табиғатты сақтау, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет.
Ұйымдастырылған оқу қызметінде диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
Жануарларға көрсетілетін пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер?
Жануарлардың саны неліктен азаюда?
Өткен ұйымдастырылған оқу
Табиғат бұрышындағы жануарлар жəне олардың күтіміндегі ерекшеліктер
қызметінде алған білім
туралы білімдер.
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресуртар
V. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.
(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде)
Қазақстанның қызыл кітабында Қазақстан
0–2 мин.
Республикасы аумағында жойылып кету қаупі төнген
жəне сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің
сипаттамасы берілген.
II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру.
Мақсатты болжам.
(Ұ)Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады:
3-5 мин
Үстім жолақ
Жұмбақтар жинағы.
Тісім орақ
Күшім мол-ақ,
Барып тұрған қайсармын.
Өзің айтшы, қайсы аңмын
(Жолбарыс)
Бітімі тұрқы,
Аумаған жылқы.
Мəйкесі жолақ,
Айыбы солақ.
74
(Жолақ жылқы)
(Ұ)Жануарлардың пайдасы неде? Неліктен
Жануарлар туралы
жануарлардың кейбір түрі сиреп кеткен, оған не себеп? энциклопедиялар.
Қызықты мəлімет
Арқар – денесі ірі,аша тұяқты, салмағы 70 жəне 40
кг жануар. Бозашы қорықшасында кездеседі.
Ақбөкендер Моңғолияда, Қалмақ даласында,
Қазақстанда ғана сақталған. Ақбөкендер шөл,
шөлейт,далалы аймақтарда тіршілік етеді. 2010
жылы Жайықта 12мың бас ақбөкен қырылды.
III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс
(Ұ)Өзекті мəселелер. Жануарлар табиғаттағы жəне
6 – 27 мин.
адам шаруашылығындағы маңызы зор.
Жануарлар туралы
Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер бір-бірімен тығыз слайдтар, суреттер.
байланысты болады. Жануарлар тек өсімдіктермен
қоректеніп қана қоймайды, сонымен қатар оларға
пайда да келтіреді. Өсімдіктер ауаны тазартады,
топырақты қилармен тыңайтады, өсімдіктерді
тозаңдандырады ( насекомдар, кейбір құстар ) жəне
өсімдіктердің бір ауданан екінші ауданға таралуына
көмектеседі.
Адамдардың жануарларға тигізетін жанама əсері
техникалық прогреске тікелей байланысты. Өзендерде
тоғандардың салынуы, ағаштарды кесу, тың жерлерді
жырту, батпақты кептіру, қалаларды, жолдарды салу,
ауаны, топырақты, суды ластау т.б. Міне, жоғарыда
айтылғандардың бəрі кəдімгі табиғи ланшафты жəне
жаруарлардың тіршілік жағдайын өзгертеді.
Бейнетаспа.
Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды.
Қызыл кітапқа енген жануарларды қорғау мақсатында
оларды əртүрлі қорықтарға орналастырған, аңшылыққа
тыйым салынған. Адамдар жануарларды терісі, мүйізі,
75
еті үшін аулап, олардың санының азаюына себепкер
болуда. Сондықтан біз жануарларды қорғауымыз керек
Балалар қалай қорғау керек екендігін айтады.
(Ұ) Жануарлар туралы бейнетаспа көрсету.
«Кім жылдам?» ойыны.
(Ұ)Сергіту сəті.
(Ұ, Т) Бақылау.
Педагог балаларға тіршілік үшін бəріміз бірге
табиғатты қорғамасақ не болатындығы туралы
БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды? Сонымен
жануарларды аялап, сақтауға тырысу табиғатты
қорғауға жатады ма? Жануарларды қалай қорғаймыз?
(МК,ОТ) Табиғат өзін қалай сақтайды?
• Жануарлар жыл мезгіліне қарай түсін ауыстырады.
Кейбір жануарлар суықта өмір сүруге бейімделген.
(ОТ) Өзекті мəселе.
Жануарлардың жер бетіне сақталып қалуына не
көмектеседі?
Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті
Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен
сұрақтар құрастыруға тапсырма беру.
Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді
Əліппе-дəптер
қолдану.
Үлгі сұрақтар:
Жануарларға зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар?
Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не?
Жануарларды қалай қорғаймыз?
«Жануарларға қамқорлық» дегенді қалай
түсінесіндер? т.б.
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс. Деңгейлік
тапсырмалар.
1.Суреттегі жануарлардың не себепті Қызыл кітапқа
енгенін əңгімелеп бер. Болжамдап айтады. Педагог
76
толықтырады.
2. Сурет бойынша Қызыл кітапқа енген жануарды
тауып белгілету.
3. «Өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің азаю себебін
білесің бе?» сұрағына жауап бергізу. Мысалы:
Жануарлардың суреттері
қаскерлердің заңсыз аңшылықпен айналысуы, орман-
немесе слайдтар.
тоғайдағы өрт, ағаштарды ысырапсыз кесу.
4. Кесінділерден ормандағы жануарларды тапқызу.
Жауаптары: қасқыр, қоян, жолбарыс, түлкі. Жыртқыш
аңдарды қорғау керек. Мысалы: қасқырды орман
тазалықшысы деп атайды. Өйткені ол өліп қалған аң-
құстардың етін жеп, орманды тазалайды.
Сондықтан оны бейберекет атып, көзін жоюға
болмайды.
IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия.
Педагог қорытынды жасайды.
Əліппе-дəптер
Рефлексивті бағалау.
28-30 мин.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: барысты əртүрлі түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – көк.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп
бере аламын – сұр.
ТАҚЫРЫБЫ: Су – өмірдің нəрі
Мектеп/ МҰ
Педагогтің аты-жөні:
77
Сынып/ топ
Қатысушылардың саны
Болмағандар
ҰОҚ оқытылу
0.1.3.1. Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу
мақсаты
Болжамды
Барлық балалар:
нəтиже
Судың маңыздылығын атап бере алады;
Суды қайдан алатынын атайды;
Көпшілік балалар:
Суды ластамау керектігін түсіндіре алады;
Тіршілік үшін судың қажет екенін анықтай алады;
Кейбір балалар:
Суды ластайтын зиянды заттар;
Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен
байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту.
Көптілділік: су – вода – water
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: су, суқоймалары.
78
ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар:
Суды қайдан аламыз?
Су қандай зат?
Судың түсі қандай?
Суды қай жерлерден кездестіреміз?
Судың қандай күйлерін білесің?
Өткен ҰОҚ-
Жануарлар тіршілігінің жағдайы туралы қарапайым білім; қарапайым зерттеу дағдылары.
дан алған білім
Жоспар
Жоспарланған
Жоспарланған іс-əрекет
Ресурстар
уақыт
III. Дұрыс əсерлі
(Ұ) Психологиялық дайындық
көңіл күй орнату.
Айдай арайлап,
0–2 мин.
Күндей күлімдеп,
Судай таза көңілмен
Бүгінгі сабағымызды бастаймыз!
II. Өмірлік
тəжірибені
(Ұ)Педагог балаларға мақал-мəтел айтуды ұсынады:
Мақал-мəтелдер жинағы.
маңыздандыру.
1. Сулы жер, нулы жер
Мақсатты болжам.
2. Бұлақ көрсең, көзін аш.
Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады:
2–5 минут
Дəмі де жоқ, түсі де жоқ ,
Жұмбақтар жинағы.
Пайдаланбас кісі де жоқ. (су)
(Ұ) Судың қатты күйі қалай аталады? Судың қасиетін қандай?
Бұл мақал-мəтелдерді, жұмбақтардың барлығын не біріктіреді? (Бəрі де
су жайында.)
Педагог суреттерге назарларын аударады, балалардың су туралы не
III. ҰОҚ
білетіні, олардың пайдасы туралы айтылады..
тақырыбы бойынша
Қорытынды: Су – жер бетінде ең көп таралған зат. Жер астында да су
79
жұмыс
бар. Адам денесі де судан тұрады. Сусыз жануарлар да өсімдіктер де тіршілік
6 – 27 мин.
ете алмайды.
Су туралы білімдерін, түсініктерін анықтап байқау.
– Су қандай зат? (Сұйық).
– Судың түсі қандай? ( Мөлдір).
– Суды қай жерлерден кездестіреміз? (Көл, өзен, жаңбыр т. б)
Су құйылған ыдыстар, бос
–Судың пішіні бар ма? (Пішінсіз).
ыдыстар.
– Судың адам өмірі үшін қандай пайдасы бар?
– Балалар, біз суды қайдан аламыз.
Тəжірибе арқылы көрсету.
Суды ластамау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі?
Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге ұсыныс жасайды.
Талдап қорыту: суды дұрыс мақсатта пайдалану.
«Табиғаттың көркін ажарландырып, жер бетін саялы баққа айналдыратын
байлық көзі – су».
Халқымыз ежелден-ақ суды қастерлеген. «Судың да сұрауы бар» деп бағалай
білген. Адам су ішпей 6-7 күн ғана жүре алады.
(Ұ)Өзекті мəселелер.
Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды.
Судың адам өмірі үшін қандай пайдасы бар?
Біз суды қайдан аламыз?
Адамдар суды не үшін пайдаланады?
(ішеді,жуынады)
— Суды адамдардан басқа тағы нелер пайдаланады ?
(жануарлар, өсімдіктер)
(Ұ)Сергіту сəті.
Интерактивті тақтада жеңіл əуен ойналады (Тыныштық сəті)
Ал, балалар, тұрайық, мойнымызды бұрайық.
Музыкалық сүйемелдеу
Қолымызды созайық, су ішінде қалықтап,
80
Кəне, жүзіп алайық, оңға, солға бір қарап, денемізді бұрайық.
(МК, ОТ) Зерттеу іс-əрекеті. 1. Судың маңызы қандай? Екі өсімдіктің
тіршілігін бақылау, бір өсімдікке суды уақытымен құйып отыру, екінші
Бұл зерттеу жұмыс
өсімдіктің сусыз тіршілігіне бақылау жасау. Өсімдіктің сусыз тіршілік ете
бірнеше күн жүргізіледі.
алмайтынына көздерін жеткізгеннен кейін, оған жеткілікті мөлшерде су
берілуі арқылы біртіндеп қалыпқа келе бастайтынын бақылату.
2. Су еріткіш
Су құйылған стақан, тұз.
Суды екі түрлі стақанға құю. Бір стаканға жылы, екіншісіне суық су құю. Екі
стаканға аз мөлшерде тұз салады, қалай еритінін көреді.
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. «Су – тіршіліктің көзі» тақырыбы бойынша əңгімелету.
2. Тəжірибе: Судың мөлдір, сүттің мөлдір еместігін тəжірибе жасап анықтау.
Əліппе-дəптер
3.Сулы жер мен сусыз жерді салыстырып əңгімелету.
4.Судың күйлерін атау. Судың осындай күйлерін жылдың қай мезгілдерінде
байқағандарын айтқыздырту.
(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады.
Əліппе-дəптер, түрлі түсті
IV. ҰОҚ
Балалар адам тіршілігі үшін судың маңызы қандай? Судың қандай
қарындаштар.
қорытындысы.
қасиеттері бар? Сусыз тіршілік етуге бола ма?
Рефлексия.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну:
28-30 мин.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – тек кранды қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – кранды қоңыр, ыдысды сары
түспен бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – кранды
қоңыр, ыдысты сары, суреттің фонын көк түспен бояу.
ТАҚЫРЫБЫ:Тіршіліктегі ауаның рөлі
Мектеп/ МҰ
Педагогтің аты-жөні:
81
Сынып/ топ:
Қатысушылардың саны
Болмағандар
ҰОҚ оқытылу
0.1.3.1. Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу
мақсаты
Болжамды
Барлық балалар:
нəтиже
«Ауа деген не?» деген сұраққа жауап бере алады;
Ауаның адам өміріндегі маңыздылығын атайды;
Ұйымдастырылған іс-əрекетін зерттеу тақырыбын анықтай алады;
Көпшілік балалар:
Ауаны ластамау керектігін түсіндіре алады;
Тіршілік үшін ауа қажет екенін анықтай алады;
Кейбір балалар:
Ауаны ластайтын зиянды заттар;
Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен
байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту.
Көптілділік: ауа – воздух – air
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: ауа, ауаны ластамау.
82
ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар:
Ауа деген не?
Ауаны көре аламыз ба?
Ауасыз дем ала аламыз ба?
Ауаны қолмен ұстауға болады ма?
Өткен ҰОҚ-
Судың тіршілік үшін маңыздылығы, оның қасиеттері.
дан алған білім
Жоспар
Жоспарланған
Жоспарланған іс-əрекет
Ресурстар
уақыт
IV. Дұрыс əсерлі
(Ұ) Шаттық шеңбері
көңіл күй орнату.
Мына сұлу əлемде
0–1мин.
Адам өмір сүреді.
Үлкен менен кішіге
Күн сəулесін төгеді.
(Ұ)Педагог балаларға жұмбақ шешудіұсынады:
Бар ма жоқ па оны анық білмейсің.
Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің.
Жұмбақтар жинағы.
II. Өмірлік
(Ауа)
тəжірибені
маңыздандыру.
«Көрінбейтін сиқыршы »
Мақсатты болжам.
Жер бетінде көзге көрінбейтін бір сиқыршы бар. Онымен əркім-ақ күнделікті
кездесіп отырады. Сен оны көрмейсің, бірақ маңайында екенін сезесің. Міне,
2–5 минут
ол есікті тарс жапты. Көшемен келе жатқанда топырақтың жұлынып түсіп,
жорғалай жүргенін көресің. оны көрінбейтін сиқыршының алып бара
жатқанын сезесің. Тіпті басын шұлғып, ырғалған шөптерді байқайсың. Сені
үнемі қоршап тұрады. Сенімен бірге жүреді.
83
(Ұ)Ауа туралы не білесіңдер?
Ол туралы не білгілерің келеді?
III. ҰОҚ
Ауа көзге көрінбейді. Біз оны көрмейміз. Бірақ айналамызда екенін білеміз. Біз
тақырыбы бойынша сабын көпіршіктерін ұшырғанда немесе желпуішті желпігенде ауаның
жұмыс
қозғалысын байқай аламыз. Оның иісі де, түсі де жəне иісі болмайды.
6-27 мин.
Ой-толғаныс.
1. Неліктен қыста үйлердің терезесіне екі қабат əйнек салады?
2. «Ауа таза болсын» дегенді қалай түсінесің?
3. Ауа құрамына қандай газдар кіреді?
(Ұ)Өзекті мəселелер.
Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды.
Ауаның қандай қасиеттері бар?
Дем алу үшін ауаға қандай газ қажет?
(Ұ)Сергіту сəті.
Саусақпен мұрын қысайық.
Музыкалық сүйемелдеу
Əншіге біраз ұқсайық.
Əрбір сөздің дыбысы,
Қандай екенін ұғайық.
– Сергіту сəтінде дыбыс неге дұрыс шықпады?
– Ауа аузымыз арқылы ғана шыққандықтан дыбысымыз өзгерді.
(ОТ,Ө) Практикалық жұмыс:
Целлофан дорба, доп.
Целлофан дорбаны үрлеп, ауа толтырамыз. Аузын қолымызбен бекітеміз.
– Тез қысыла ма?
Жардың ар жағындағы көрші сыныпты көре аламыз ба?
– Ал сыныптағы заттарды көре аламыз ба?
– Иə.
– Бұл ауаның қандай қасиетін көрсетеді?
– Ауа мөлдір. Бұған айналамыздағы заттарды көзге көре алатынымыз дəлел.
Таза ауаның иісі жоқ. Ауа иіссіз. Ауа серпімді, сығылады. Допты алайық. Оны
84
қолыммен қысамыз. Бүйірі қабысады. Бұл кезде ішіндегі ауа сығылады.
Қолымызды жіберсем, серпіліп қайта орнына келеді. Серпіліп тұрған – ауа.
(МК, ОТ) Зерттеу іс-əрекеті. 1. Ыдыстағы суға допты салады. Оның не
себепті батпайтынын түсіндіреді.
Ыдыстағы су.
2. Аусыз өмір сүре аламыз ба?
Ол үшін тыныс алу мүшелерін бекітіп, тыныс алмау керектігі ескертіледі.
Нəтижесінде адам ауасыз өмір сүре алмайтыны туралы тұжырым жасалады.
Əліппе-дəптер, түрлі түсті
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
қарындаштар.
1.Сурет бойынша ауаның маңызын сипатта
2. Ауа қандай жағдайларда ластанады?
3. Шарды үрлегенде нені байқауға болады?
4.Ауаның көмегімен ойнауға болатын ойыншықтарды тап.
(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады.
Дəптер, түрлі түсті
IV. ҰОҚ
Балалар адам тіршілігі үшін ауанын маңызы қандай? Ауаның қандай
қарындаштар.
қорытындысы.
қасиеттері бар? Ауасыз тіршілік етуге бола ма?
Рефлексия.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: желдеткішті
əртүрлі түспен бояйды.
28-30 мин.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – көк.
ТАҚЫРЫБЫ: Тіршілік үшін жылудың қажеттілігі
Мектеп/ МҰ
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ топ:
Қатысушылардың саны
Болмағандар
85
ҰОҚ оқытылу
0.1.3.1. Жер бетіндегі барлық тіршілік иесі үшін судың, ауаның жəне жылудың рөлі туралы білу
мақсаты
Болжамды
Барлық балалар:
нəтиже
Жылудың маңыздылығын атап бере алады;
Жылуды қайдан алатынын атайды;
Көпшілік балалар:
Жылудың керектігін түсіндіре алады;
Тіршілік үшін жылудың қажет екенін анықтай алады;
Кейбір балалар:
Жылу не үшін керек? сұраққа жауап бере алады;
Зерттеу іс-əрекеті барысында талқылай алады.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?»,
«Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту.
Көптілділік: жылу – тепло – heat
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: жылу, жылу көздері.
ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар:
Жылуды қайдан аламыз?
Жылу бізге керек пе?
86
Жылу не үшін қажет?
От жағатын пеш пен жылу пешінің
айырмашылығы қандай?
Өткен ҰОҚ-
Ауаның тіршілік үшін маңызын, қасиеттерін біледі.
дан алған білім
Жоспар
Жоспарла
Жоспарланған іс-əрекет
Ресурстар
нған уақыт
V. Дұрыс
(Ұ) Шаттық шеңбері
əсерлі көңіл
күй орнату.
Қуан, шаттан, балақай,
Жарқырайды аспанда
Музыка.
0–1мин.
Күн алақай!
Атқан таңға, шыққан күнге
Сəлем беріп,
Тілейік бақыт, баршаңызға осындай.
Қайырлы таң апайлар!
Біз – ерекше боламыз,
Біз – еңбекқор боламыз!
Өмірлік
(Ұ)Жылу – тіршілік үшін қажет. Жылуды біз күннен, оттан, жылу пештерінен
тəжірибені
аламыз. Тұрмыста жылудың бірнеше түрлері пайдаланылады.Жылу өсімдіктер,
маңыздандыру. жануарлар, адамдар тіршілігінде маңызды рөл атқарады. Қалаларда жылдың барлық
Мақсатты
мезгілінде көгөністер сатып алуға болады, ал оларды өсіретін жылыжайларда
болжам.
жылумен қамтамасыз етілген. Кейбір елдерде күннің жылуын пайдаланатын
қондырғылар бар.
2–5 минут
Жылуды қайдан аламыз?
Жылудың маңыздылығы неде?
Көмірді қайдан алады жəне оның пайдасы не?
87
III. ҰОҚ
(Ұ)Өзекті мəселелер.
тақырыбы
Адамзаттың тіршілігі үшін жылудың орны ерекше. Ал жылудың негізгі көзі – Күн.
бойынша
Күн – жерге өте жақын орналасқан кəдімгі жұлдыз. Күн көкжиектен неғұрлым
Жыл мезгілдері
жұмыс
жоғары көтерілсе, соғұрлым күштірек жылытады. Күн сəулесі түспеген жерде
бейнеленген бейнетаспа.
6 – 27 мин. өсімдіктер өспейді. Адамдар өмір сүру үшін қажетті киім, тамақ, үй, дəрі-дəрмек, жануарлар үшін азық та өсімдіктерден алынады. Олай болса, Күннен шығатын
жылусыз жер бетінде жылу атаулы болмас еді. Жылуды оттан, жылу пештерінен
алуға болады. Қазіргі кезде тұрмыста жылудың бірнеше түрлері пайдаланылады.
Қалаларда жылдың барлық мезгілінде көгөністер сатып алуға болады, ал оларды
өсіретін жылыжайларда жылумен қамтамасыз етілген. Кейбір елдерде күннің
жылуын пайдаланатын қондырғылар бар, ол қондырғыларды пайдалану арқылы
электр энергиясын үнемдеуге болады..
(Ұ)Сергіту сəті.
Жылы-жылы далада
Ойнаған жақсы, балалар.
Балалар-ау, балалар,
Күн жылыда ойнаңдар.
(Ұ) Жыл мезгілдеріндегі күннің жылуын бейнетаспадан көрсету:
Көктем:Күн сəулесі жер бетін жылытады. Қар еріп, сай-саладан су ағады. Бұл
мезгілде өсімдік бүршік атып, жапырақ жарады. Гүлдер шығады.
Жаз: Күн сəулесі жерді қатты қыздырады. Жемістер пісіп-жетіледі. Адамдар күнге
қыздырынып, суға түседі.
Күз: Күн сəулесінің жылуы азаяды. Өсімдіктердің қоректенуі
баяулап, жапырақтары сарғаяды, жерге
түседі.
Қыс: Күн суытады. Қар жауады. Өзен-көлдерде мұз қатады. Боран соғады.
Өсімдіктердің өсу мерзімі тоқтайды. Мұның бəрі күннің жылуының аздығынан.
88
(ОТ,Ө) Тəжірибе жұмысы:
Лупа (үлкейткіш
əйнек.
Тəжірибе
-Лупа (үлкейткіш əйнек) арқылы күннің жылуын біраз уақыт қағазға түсіріп не
болғанын бақылау.
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. Сурет бойынша жұмыс. Жылуды тағы қайдан алуға болады? Бос торкөзге сурет
салу.
2. «Егер Күн «өшіп» қалса, не болады?» сұрағына жауап алу.
3. Жасанды жəне табиғи жылу көздеріне мысал келтірту.
Əліппе-дəптер, түрлі түсті
4.Суреттердің ішінен жылуды өлшейтін құралды тапқызу.
қарындаштар.
(Ұ)Педагог қорытынды жасайды, сұрақтарға жауап беруді ұсынады.
Əліппе-дəптер, түрлі түсті
IV. ҰОҚ
Балалар балықтың тіршілігі үшін жылу қажет пе?
қарындаштар.
қорытындысы. Қыс түсісімен көп жануарлар өздерінің ініне тығылады. Аюдың апаны, борсық, Рефлексия.
тышқан, суырдың індері болады.Ауа райы салқын кезде олар соған кіріп жылынып
ұйықтайды.
28-30 мин.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: жылыту құралын
əртүрлі түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – қоңыр.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – сары.
3- деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – көгілдір.
89
ТАҚЫРЫБЫ: Наурыз –экологиялық мереке
Мектеп/ МҰ
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ топ:
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
ҰОҚ оқытылу мақсаты
0.2.2.1 балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру
Болжамды нəтиже
Барлық балалар істей алады:
«Наурыз мерекесі» деген ұғымды түсіндіре алады
Наурыз мерекесінде өткізілетін іс-шараларды айтып бере алады.
Наурыз мерекесіндегі ұлттық ойын түрлерін атайды.
Көпшілік балалар істей алады:
Наурыз мерекесі қай кезде тойланатынын біледі.
Наурыз мерекесінің өзіне тəн ерекшеліктерін атап бере алады.
Наурызкөже туралы біледі
Кейбір балалар істей алады:
Наурыз мерекесі тек ұлттық мереке ғана емес, табиғатты қорғау мерекесі
екендігін айтып бере алады;
Табиғатқа көңіл бөлу мерекесі екенін түсіндіре алады
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу
қызметінің тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтай білуін дамыту.
Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен байланысты?», «Егер..., не болады?» деген
сұрақтарды пайдалану.
90
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері:
Наурыз мерекесі, табиғатты сақтау, табиғат мерекесі
ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
Наурыз мерекесі қай кезде тойланады? Наурыз мерекесінің басқа мерекелерден
айырмашылығы неде? Тіршіліктің жаңаруы,жандануы ұғымдарын қалай түсінесіңдер?
Өткен ҰОҚ-дан алған білім
Наурыз мерекесінің ерекшеліктері туралы білімдер.
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресуртар
VI. Дұрыс əсерлі көңіл күй орнату.
(Ұ) Шаттық шеңбері.
0–2 мин.
Мен бəріңе денсаулық тілеймін!
Мен бəріңе қуаныш тілеймін!
Мен бəріңе мейірім тілеймін!
Мен бəріңе шуақты күн тілеймін!
Мен бəріңе көңілді ойын тілеймін!
(Ұ) Педагог балаларға Наурыз туралы өлең
жолдарын оқып береді:
II. Өмірлік тəжірибені маңыздандыру.
Мақсатты болжам.
Елім менен жеріме
Ырысын шашқан Наурыз,
3-5 мин
Күлімдеген көктемге
Наурыз мерекесі
Шуағын шашқан Наурыз
туралы
91
Жеті түрлі дəн салып,
өлеңдер
Дəм татқызған Наурыз
жинағы.
Жақсылық тілеп халыққа
Молшылық əкелсін Наурыз.
(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде)
Наурыз мейрамы — өте ерте заманнан бері тойланып
келе жатқан халықтық мереке. Ол парсының «Нау-рыз»
жаңа күн деген сөзінен шыққан. Наурыз, табиғаттың
қайта тірілу, түлеу, жандану уақыты. Табиғатқа көңіл
бөлу мерекесі болып саналады. Наурыз айында жалпы
халықтық тазалық жұмыстары яғни сенбіліктер
ұйымдастырылады, сол себепті Наурыз мерекесін
экологиялық мереке деп те айтамыз.
(Ұ) Педагог балаларға жұмбақ шешуді ұсынады:
Қыс өтіп,
Қар кетіп,
Шырайлы жаз жетіп,
Шаруаның кенелген,
Мейрамы ежелден.
(Наурыз мерекесі)
Бейнетаспа
(Ұ) Наурыз туралы əңгімелей келе түркі халықтарының
«Наурыз» мерекесін қалай қарсы алатындықтарын
экран арқылы көрсету.
III. ҰОҚ тақырыбы бойынша жұмыс
(Ұ)
6 – 27 мин.
Педагог табиғат туралы тыйым сөздер жазылған
карточкалар арқылы мағыналарын түсіндіріп, Наурыз
мерекесімен байланысын түсіндіріп өтеді.
Тыйым сөздердің үлгісі:
92
Көкті жұлма. Суға түкірме. Жалғыз ағашты кеспе.
Құстың ұясын, құмырсқаның илеуін бұзба.
Презентация
(Ұ) Наурыз мерекесінің ерекшеліктері бейнеленген
презентациямен таныстыру.
(Ұ) Сергіту сəті.
Музыкалық сүйемелдеу
Музыкалық əуен
«Наурыз тойы»
(Ұ, Т) Өзекті мəселе.
Наурыз мерекесіне дайындық барысында ғана емес,
барлық мезгілдегі табиғаттың тазалығына, ауланың
тазалығына көңіл бөлінудің қадағалануы.
(МК,ОТ) «Тіршіліктің жаңаруы, жандануы»
ұғымдарын қалай түсінесіңдер?
«Тіршілік жанданады, айнала құлпырады» деген
түсінікпен байланыста болады.
(Ұ) Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті
(ҰОҚ-дан тыс уақытта өтеді).
«Ауланы көріктендірейік» тəжірибелік жұмысы.
Педагогпен бірге серуенге шығып,табиғатты көркейту
шараларын орындайды.
Тəжірибе барысында аулада педагогпен бірге ағаш
отырғызу, гүл егу жұмыстарын орындайды. Педагог
осындай іс-əрекеттердің табиғатқа берер пайдасын
атап көрсетеді.
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
93
1. «Наурыз – экологиялық мереке» деген ұғымды қалай
түсінесің? Балаларың жауаптары тыңдалады.
Əліппе-дəптер.
2. Наурыз мерекесінде атқарылатын табиғатқа пайдалы
еңбек түрлерін атату.
3. Көктем хабаршысы – бəйшешек гүлінің суретін
салғызу.
4. Наурыз мерекесінде ойналатын ұлттық ойындар
жайлы əңгіме жүргізу.
IV. ҰОҚ қорытындысы. Рефлексия.
Педагог қорытынды жасайды. Марапаттайды.
Əліппе-дəптер, түрлі
Рефлексивті бағалау.
түсті қарындаштар.
28-30 мин.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну:
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – тек жапырақтарды
жасылмен бояу. 2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре
алмаймын – бəйшешекті бояуды жартылай аяқтау.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – суретті толық аяқтап бояу.
ТАҚЫРЫБЫ: Қоршаған ортаның тазалығы
Мектеп/ МҰ
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/топ:
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
ҰОҚ оқытылу
0.2.2.1 Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру
мақсаты
Болжамды нəтиже
Барлық оқушылар істей алады:
94
«Қоршаған орта жəне оның тазалығын сақтау» деген ұғымды түсінеді.
Тазалық сақтаудың қажеттілігін сезінеді
Көпшілік оқушылар істей алады:
Табиғатқа пайдалы іс-əрекеттерді атауды.
Қоршаған ортаға зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды атауды.
Кейбір оқушылар істей алады:
Қоршаған ортаны ластамау не үшін керек екенін айтып бере алады;
Табиғатқа зиян келтіретін жағдаяттармен жəне іс-əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Қоршаған ортаның тазалығын сақтауға пайдалы іс-əрекеттер мен
зиян келтіруі ықтимал жағдаяттарды маңыздылығы туралы əңгіме.
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері:
Табиғат қорғау, қоршаған ортаны ластамау, пайдалы іс-əрекет, зиянды іс-əрекет;
Ағаш отырғызу, гүлге су құю, қоқысты тастамау, ағаш сындыру.
ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
Қоршаған ортаны ластамауда пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер?
Табиғатты ластамауға қандай пайдалы іс-əрекет жасадың?
Өткен ҰОҚ-дан
Табиғат туралы қарапайым түсініктер; Табиғатты сүйіп, оған қамқорлық жасап, ластамау – бұл
алған білім
адамның бойындағы ең жақсы қасиет.
Жоспар
Жоспарланған
Жоспарланған іс-əрекет
Ресуртар
уақыт
95
VII. Дұрыс əсерлі
(Ұ) Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде)
көңіл күй орнату.
Қоршаған ортаның тазалығы – табиғат үшін де, адамзат үшін де өте маңызды.
Қоршаған ортаның таза болуы адам үшін де өте пайдалы. Адам ерте кезден-ақ
0–1 мин.
табиғатты аялап, оны кейінгі ұрпаққа ағаш отырғызып, бұлақтардың көзін ашып,
қоршаған ортаны ластамауға үйретіп отырған.
(Ұ) «Экология туралы мультфильм»
II. Өмірлік
Педагог мультфильм негізінде балаларға қоршаған ортаның тазалығының
тəжірибені
маңыздылығын түсіндіреді.
маңыздандыру.
Болжамдар:
Мақсатты болжам.
- Ауаны таза ұстауға, ағаштарды отырғызу жататын шығар.
-Қоршаған ортаның ластануына зиян келтіретін амалдарға зауыт,
2–5 мин
фабрикалар жататын шығар.
Қоршаған ортаның
тазалығына байланысты
бейнеленген суреттер.
Табиғатты қорғау арқылы
Болжам
ауа мен суды ластамау туралы
түсініктерін дамыту
ҰОҚ
(Ұ) Презентация бойынша жұмыс.
Интерактивті тақта
тақырыбы
Педагог балаларға экранға қарап, қандай заң бұзылғандығын анықтауды сұрайды.
бойынша
(Слайдта пайдалы жəне зиян іс-əрекеттер көрсетіледі. Мысалы, ағаш отырғызып
жұмыс
жатқан бала мен ағашты сындырып жатқан баланың қайсысы заңды бұзып
6 – 27 мин.
жатыр?)
(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Қоршаған орта тазалығын
96
сақтау керек пе, керек емес пе? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ –
керек емес. (Не үшін? Неге?).
Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар
бұл кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз:
ықтимал
болжамдайық
мүмкін
солай дейік
ал, егер…
(Ұ, Т) Əліппе-дəптермен жұмыс.
Əліппе- дəптер
1. Қоршаған ортаның тазалығын сақтаудың маңызы қандай? Сен өзіңнің ортаңда
тазалықты қалай сақтайсың?
2. Жарамсыз қалдықтардын қандай пайдалы заттарды өндіруге болады? Үлгі
жауаптар: Қағаз қалдықтарынан арнайы фабрикаларда қайтадан қағаз
өндіріледі. Шыны заттар да арнайы зауыттарда қайтадан өндіріліп, түрлі ыдыс
т.б. заттар жасалады.
3. «Ағаш ексең аялап, басыңда болар сая бақ» тақырыбына сурет салғызу.
Балаларға табиғат аясын қалай таза ұстап, ауасын ластамауды, топ ауасын табиғат
бұрышы арқылы тазартып тұруды тəжірибе жүзінде жүргізу.
Əңгімелесу. «Сен қоршаған ортаның тазалығын сақтау үшін не істер едің?»
(Т) Қоршаған ортаның тазалығын сақтау не үшін қажет? Пікірлерін дəлелдеп
айтқызуға үйрету.
(Ұ) Өзекті мəселе.
Қоршаған ортаны таза ұстау іс-əрекетіне тек ағаш отырғызуды жатқыза аламыз
ба?
БОЛЖАМДАР. Қалай ойлайсыңдар, бұл іс-əрекет табиғатты таза ұстауға қалай
көмектесе алды?
(Ұ) Сергіту сəті.
«Аула тазартушы»биі. Əуенмен аула сыпырушының қимылдарын келтіреді.
(Ұ, Т) Зерттеу.
Педагог балаларға тіршілік үшін бəріміз бірге қоршаған ортаның тазалығын
Көңілді музыка.
сақтамасақ не боландығы туралы БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды.? (Қоқыс
97
тастау).
Ағаштарды кесіп азайтып, не тіпті жойып жіберсек не болады болжамыңыз. Ал
егер ағаштарды көптеп отырғызып жүрсек не болады?
(ОТ) Өзекті мəселе.
Ауызекі ғылыми жұмыс: «Егер мен эколог болсам». Эколог мамандығы жайлы
қысқаша түсіндіріп кету.
Эколог – табиғатты қорғаушы адам.
Ғылыми жұмыста əр бір топ өздерін табиғаттың орнында болып қалған
жағдайда адамдар үшін қандай пайда əкелетіндігін айтып беруге тапсырма
беру.
Бақылау: Серуенге шығып ауланың тазалығын бақылайды. Қоршаған орта
тазалығы туралы əңгімелеу.
Еңбек: Ауланы қоқыстардан тазарту.
Балаларға сурет бойынша тірек сөздердің көмегімен сұрақтар құрастыруға
тапсырма беру.
Балаларға түсінікті жəне қарапайым суреттерді қолдану.
Үлгі сұрақтар: Қоршаған ортаға зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар?
Пайдалы іс-əрекет дегеніміз не? Табиғатқа қамқорлық дегенді қалай түсінесіңдер?
т.б.
Қорытынды жасай отырып: балалар мына түсініктерді ұғынуы қажет:
Қоршаған орта тазалығы – табиғаттың жойылып кетуіне жол бермеу.
Қоршаған ортаның тазалығын сақтамау – ағаштарды кесіп, қоқыстар тастау,
өрт нəтижесінде болады.
Таза ауа – өсімдіктердің оттегі бөлу арқылы тазарады.
Балалар жеке немесе топ болып жұмыс істейді.
Балаларға қорытынды жасауға көмектесу.
Табиғат туралы
(Т) Деңгейлік тапсырмалар.
суреттер.
Бірінші деңгей. Балалар бірінші топта қоршаған ортаны ұстауға пайдалы іс-
əрекеттерді бояуға көмектесіп жатыр. Ал екінші топта зиянды амалдарды бояуға
көмектесуде.
Екінші деңгей. Қоршағаны ластамаймыз, суды ластамау, табиғатты қорғауға
98
жатады ма, соны түсіндіру.
Үшінші деңгей. Балалар жыл мезгілдеріне сəйкес судың əртүрлі күйде болатынын
анықтау. Оларды айналдыра сызады. Суретті аяғына дейін салады.
IV. ҰОҚ
(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: қоршаған ортаның
Əліппе-дəптер, түрлі
қорытындысы.
тазалығы – деніміздің сау болуына кепіл болады. Қоршаған ортаның тазалығы –
түсті қарындаштар.
Рефлексия.
табиғат үшін маңызды. Қоршаған ортаны ластамау, қоқыстардан тазарту ол біздің
28-30 мин.
міндет. Сондықтан қоршаған ортаны, табиғатты аялайық!
Рефлексивтік бағалау.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі
түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен
бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын
жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.
Төмендегі тірек сөздер пайдаланылады:
Қызықты болды …
Шамам жетпейді …
Мен түсіндім…
Үйде көрейін ...
ТАҚЫРЫБЫ: Аула тазалығын сақтау
Мектеп/ МҰ:
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ топ:
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
ҰОҚ оқытылу мақсаты
0.2.2.1.Балаларды қоршаған ортаның қоқыспен ластану мəселесімен таныстыру
Болжамды нəтиже
Барлық балалар:
99
«Тазалық» деген ұғымды түсіндіре алады
Көпшілік балалар істей алады:
«Қоршаған ортаның тазалығын сақтау» деген ұғымды түсіндіре алады
Табиғатты қорғау керек екендігін түсінеді.
Кейбір балалар:
Қоршаған ортаны, ауланы ластамау не үшін керек екенін айтып бере алады;
Табиғаттың жəне ауланың тазалығына зиян келтіретін жағдаяттармен жəне іс-
əрекеттермен күрес жолдарын айтып береді.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
«4 бұрыштың стратегиясы (сыни тұрғыдан ойлауды дамыту)» технологиялық тəсілі
шегінде болжамдар ұсыну.
Ауланың тазалығын сақтауға пайдалы іс-əрекеттер мен зиян келтіруі ықтимал
жағдаяттарды маңыздылығы туралы əңгіме.
Көптілділік
аула – двор – yard
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері:
Ауланың тазалығы, пайдалы іс-əрекеттер.
ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
Табиғатқа зиян келтіретін қандай іс-əрекеттер бар?
Табиғатты қалай қорғауға болады?
Балабақша ауласын қалай таза ұстаймыз?
Өткен ҰОҚ-дан алған білім
Табиғат туралы қарапайым түсініктер; ауланың тазалығын сақтап қалу, табиғатқа,аула
тазалығына зиянды амалдар жасамауға жəне пайдалы іс-əрекеттерге біршама тəуелділігі.
Жоспар
100
Жоспарланға
Жоспарланған іс-əрекет
Ресуртар
н уақыт
IX. Дұрыс
(Ұ) Шаттық шеңбері
əсерлі көңіл күй
Кірпігімізді төмен түсірсек,
орнату.
Көзіміз жұмылады.
Енді еркін демалайық
0–2 мин.
Ғажап қана ұйықтасақ,
Көз алдымызға туып өскен,
Жерімізді елестетеміз.
Аула толған гүлдерге
Гүлдерді иіскеп,
Таза ауамен демаламыз.
Қолымызды жоғары көтеріп,
Керілеміз.
Ұсынылатын мəтін (мысал ретінде):
II. Өмірлік
Ауланың тазалығы – табиғат үшін де адам үшін де өте маңызды. Қоршаған ортаның
тəжірибені
таза болуы табиғатқа да, адам үшін де өте пайдалы. Адам ерте кезден-ақ табиғатты
маңыздандыру.
аялап, оны кейінгі ұрпаққа ағаш отырғызып, қоршаған ортаны яғни ар адамды өз
Мақсатты болжам. ауласын ластамауға үйретіп отырған.
Ауланың тазалығына
(Ұ) «Ауланың жалпы табиғаттың тазалығы туралы презентация»
байланысты бейнеленген
3-5 мин
Педагог презентация негізінде балаларға аула жəне адамның өзінің тұратын
суреттер.
жерінің, ортасы тазалығының маңыздылығын түсіндіреді.
Педагог балалардың ауланың тазалығын қалай сақтауға болатыны жайында сұрап,
бүгінгі ҰОҚ-да не білгілері келетінін, неге үйренгілері келетінін сұрайды
(Балалардың пікірлері тыңдалады).
ҰОҚ
(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы. Аула тазалығын сақтау
бойынша
керек па, керек емес па? Топтарда түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес
жұмыс
(Не үшін? Неге?).
6 – 27 мин.
Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды үйренуіне аударады. Балалар бұл
кезде осы тіректі пайдалануына болатындығын ескертеміз:
101
ықтимал
болжамдайық
мүмкін
солай дейік
ал, егер...
(Ұ) Сергіту сəті.
Суреттермен жұмыс.
Педагог балаларға суреттер арасынан қандай іс-əрекет дұрыс емес екендігін
сұрайды. (Суретте пайдалы жəне зиян іс-əрекеттер көрсетіледі. Мысалы, ағаш
Аула бейнеленген
отырғызып жатқан бала мен ағаш сындырып жатқан бала).
суреттер.
(Ұ, Т) Бақылау.
Педагог ауладағы өсімдіктерге су құйып, түбін қопсытып, құстарға жем беріп,
оларды күтіп, баптаудың маңызын түсіндіреді. Ауладағы тазалықтың маңызы неде
екенін БОЛЖАМДАР ұсынуды сұрайды?
Сонымен табиғатты аялап, сақтауға тырысу табиғатты қорғауға жатады ма?
Ауланың тазалығын сақтау керек пе? Ол үшін біз не істеу керекпіз? Тақтаға
ауланың тазалығын сақтау тақырыбына арналған суреттер ілінеді.
Тəжірибелік-зертханалық жұмыс іс-əрекеті: Педагогпен бірге ауланы тазалау
жұмыстарын орындайды. Ауланы қоқыстардан тазартып, аулаға күтім жасайды.
Олар ауланы күнделікті тазаламаса аула ластанатыны туралы бір-бірімен тəжірибе
соңында бөліседі.
Ұйымдастырылған оқу іс-əрекетін қорытындылап, осы ұғымдармен балалар жетік
танысу керек.
Табиғат – күн, ауа, жер-су, өсімдіктер, жануарлар.
Аула тазалығын сақтау – табиғатты ластамау үшін тазалық сақтауға жағдай жасау,
балаларды тазалыққа үйрету.
. Əңгімелесу. «Сен ауланың тазалығын сақтау үшін не істер едің?»
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
102
1. Аула тазалығын сақтау үшін жасалатын пайдалы іс-əрекеттерді белгілету арқылы Əліппе-дəптер.
тақырып бойынша əңгіме жүргізу.
2. «Менің аулам» тақырыбында əңгіме жүргізу жəне суретті бояту.
IV. ҰОҚ
(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі: Ауланы таза ұстау
қорытындысы.
əрқайсымыздың міндетіміз. Ауланың тазалығын қамтамасыз ету арқылы біз
Əліппе-дəптер.
Рефлексия.
табиғатты қорғаймыз.
28-30 мин.
Рефлексивті бағалау.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну: ағашты əртүрлі түспен
бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын жасыл түспен бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын – жапырақтарын
жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.
ТАҚЫРЫБЫ: Орманшының еңбегі
Мектеп/ МҰ:
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/ тобы:
Қатысқандар саны:
Болмағандар:
ҰОҚ оқытылу мақсаты
0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне
өзара əрекетін анықтау
Болжамды нəтиже
Барлық оқушылар істей алады:
Орманшының кім екендігін айтып береді.
Орманшының – табиғатты қорғаушы адам екенін түсіндіре алады.
Көпшілік балалар істей алады:
Ормандағы қауіпсіздік жұмыстарын атап айтады.
Кейбір балалар істей алады:
103
Орманшы мамандығы адамзат үшін өте қажет мамандық.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Балаларға орманшы қызметінің турлы түсінік беру, қазіргі кезде орманшыларға үлкен
жауапкершілік жүктеліп отырғандығы туралы əңгімелеу.
Орман шаруашылығы, оның ішінде орманшының еңбегінің мəнін түсіну.
Орманшының еңбегінің маңыздылығын айқындау.
Орманшы ормандағы ағаштарды өрттен, жануарлардыатудан қорғайды.
Көптілділік:
орманшы – лесник – forester
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері:
Орман, орманшы, табиғат бақылаушысы Табиғат, ауа райы, болжам, халықтық болжам,
табиғат құбылыстары, болжам жасау, табиғат құбылыстары
ҰОҚ-да диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар.
Орманшы дегеніміз кім?
Орманшының міндеті қандай?
Ауа райын бақылаудың, орманшының қызметіне қандай пайдасы бар?
«Табиғат жанашыры – ол орманшы» дегенді қалай түсінесің?
Орманшы болу неге қызықтырады?
Өткен ҰОҚ-дан алған білім
Қазақстанның қорықтары туралы қарапайым түсініктері
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресуртар
X. Əсерлі көңіл күй орнату.
(Ұ) Үнтаспадан тыңдату
Үнтаспа
Үнтаспадан ормандағы аңдардың, жаңбырдың жауғанын,
0–1 мин.
күннің күркірегенін, құстардың сайраған дауысын
тыңдату.
II. Өмірлік тəжірибені
104
маңыздандыру. Мақсатты болжам.
Педагог орман ондағы тіршілік, орманшының қызметі
туралы айтып береді.
2–5 мин
(Ұ)Адам денсаулығы көбіне қоршаған ортадағы
экологиялық ахуалға байланысты. Ал оны жақсартатын
жасыл желек, сол жасыл желекті баптап, өсіруші –
орманшы. Орманшының негізгі жұмыс орыны
Орман шаруашылығына қажетті
орманда, яғни тау қойнауында, орман мен өзен
суреттер.
бойында, көл жағалауы. Əрбір орманшы өз
қарамағындағы жүздеген, тіпті мыңдаған гектар жер
телімдерін бақылауына тура келеді.
Орманшы бір түйір дəннен көктеп шыққан қарағай
өскінін мəпелеп күтіп, баптап 1 метр биіктікке діңін
тіктеп өсіру үшін қаншама уақыт еңбектенеді.
Орманшы орманды күтіп-баптау жұмыстарымен қатар
ормандағы ағаштардың санын арттыру мақсатында,
тұқымбақтарды іске қосып, бұрын тұқымбақтары
болмаған мекемелерде жаңадан тұқымбақтар ашады.
Тұқымбақ – ағаштардың кішкентай көшеттерін
отырғызып, ормандағы ағаштар санын көбейту
мақсатындағы жұмыс түрі.
Болжамдар:
Қарлы қыс, жаңбырлы жаз орманшы жұмысы үшін
берекелі болады.
Жазды күндері орманды өрттен қорғау үшін
орманшыларға бірнеше түн ұйықтамауға тура келеді.
Құмырсқалардың илеулеріне тамақтарын асыға тасып
жатқанын байқаған орманшылар күннің суытатынын
біліп, алдын ала қамданатын болған.
105
Күннің кешке қарай қызарып батқанын байқаған
орманшылар, ертеңгі күннің ашық болатынын біліп
отырған.
III. ҰОҚ тақырыбы бойынша
(Ұ) Презентация бойынша жұмыс.
Интерактивті тақта
жұмыс
6 – 27 мин.
– Суреттегі бұл көріністердің орманшылар үшін маңызы
Өсімдік пен жануардың суреті.
қандай?
(Т) «Бұрыштар» сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы.
Орманшылар үшін ауа райын болжау қажет пе?Топтарда
түсіндіріңдер: 1-топ – керек, 2-топ – керек емес. (Не үшін?
Неге?).
106
Педагог балалардың назарын болжамдар ұсынуды
үйренуіне аударады. Балалар бұл кезде осы тіректі
пайдалануына болатындығын ескертеміз:
ықтимал
болжамдайық
мүмкін
солай дейік
ал, егер…
Жұмбақтар жинағы.
Жұмбақ:
Сергек ол үнемі,
Сарп етіп бар күшін.
Түгендеп жүреді,
Орманның аң-құсын
Ол кім? Орманшы.
(Ұ) Тосын сəт:Есікті қағып, «аққу құсы ұшып келіп», хат
береді. (Педагог хатты балаларға оқып береді).
Балалар орманда тұратын ата бізден көмек сұраған екен.
Ол үшін автобусқа отырып орманға баруымыз керек.
Кəне, жүргізушіні сайлап алайық. (Балалар əн айтып
орманға барады.
Атай балаларды қарсы алады. Олардан жолда не
кездестіргендерін сұрайды.
Балалардың əңгімесін тыңдаған орманшы атай, аңдарға да
қамқорлық керек екенін айтады. Өзінің тиіндерін,
кірпілерін таныстырады. Тиін ағашқа секіріп, тыным
таппайды. Ағаштың діңгегін мекен етеді. Қысқа азығын
жинайды. Ал кірпі – өте сақ аң, ол азығын түнде аулайды.
Өзіне қауіп төнсе домалақ пішінге айналады.Ол қорегін
арқасындағы инелеріне түйреп алады. Орман аңдардың
мекені болғандықтан, оны қорғау керек, лас заттарды
тастамау керек. Орманшы атайдың əңгімесі балаларға
ұнады. Атай балаларға риза болды. Оларға арнап өзінің
жинап қойған орман жаңғақтарын тарту етеді.
107
(Ұ) Өзекті мəселе.
Орман алқаптарында аңдар мен құстардың бірнеше түрі
мекен етеді, орман алқаптарында аң аулауға мүлдем
тыйым салынған. Жануарларды қоректендіру, қорғау
мақсатында бұлақ көздері қоршалып, тас төселеді, құс
ұясы жасалып, құмырсқа илеулері қоршалады, халық көп
жүретін орман алқаптарына, сонымен бірге орманға кіре
беріс жолдарға өрт қауіпсіздігін сақтау мен аң-құстарды
қорғау тақырыбында билборд орнатылады. Орманшының
басты жұмыстарының бірі – орман алқабын тілсіз жау
өрттен жəне түрлі зиянкестерден қорғап, өз бетімен
заңсыз ағаш кесуді болдырмау жəне заңсыз аңшылықпен
күресу болып табылады.Ал қысты күні орманшылар жаңа
жыл мерекесі қарсаңында тəуліктік кезекшілік
ұйымдастырып қылқан жапырықты ағаштарды күзетеді.
Орманшы орманды өрттен бастап, ағаш дертіне дейін,
шөбінен бастап шөлейтіне дейінгі өзгерістерді қатаң
бақылауға алып, аялы алақан, жүрек жылуын талап ететін
ізгілікті мамандық.
(Ұ)Сергіту сəті.
«Орман» музыкасын тыңдату.
Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. Сурет бойынша орманшының еңбегі туралы əңгімеле.
2.Суреттен орманшының ормандағы еңбек құралдарын
атап, көрсету (дүрбі, жер өлшеуіш, балта, ара, күрек.
3.Сурет салу: «Көрікті орман».
4. «Кішкентай орманшылар» тақырыбына əңгіме құрау.
108
Үлгі сұрақтар:
Орманшының еңбегі туралы не білдік?
Орман біздің-байлығымыз дегенді қалай түсінесің?
Орманшы болу сені қызықтырады ма?
Орманшы орманды кімдерден қорғайды?
ҰОҚ қорытындылап, осы ұғымдармен балалар
жетік танысу керек.
Орманшы –елдің орман байлықтарын қорғайтын адам.
IV.ҰОҚ қорытындысы
(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға
Əліппе-дəптер, түрлі түсті
Рефлексия.
əкеледі: Орманшы мамандығының маңыздылығын
қарындаштар.
пысықтау. Өз ой пікірлерімен бөлісу.
28-30 мин.
Рефлексивті бағалау.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды
ұсыну: ағашты əртүрлі түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын –
жапырақтарын жасыл түспен бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере
аламын – жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.
ТАҚЫРЫБЫ: Біз табиғатты қорғаймыз
Мектеп/ МҰ
Педагогтің аты-жөні:
Сынып/топ:
Қатысушылардың саны
Болмағандар
ҰОҚ оқытылу
0.2.2.2 Экологиялық тəуелділікті түсіндіру; адамның табиғатпен байланысын жəне өзара əрекетін анықтау
мақсаты
109
Болжамды нəтиже
Барлық балалар:
табиғатты қорғау керектігін түсінеді;
табиғаттың көркеюіне қажетті жағдайларды атап бере алады;
ұйымдастырылған қызметін зерттеу тақырыбын анықтай алады;
Көпшілік балалар:
табиғаттағы қауіпсіздік шараларын біледі
табиғатттағы өсімдіктерге мен жануарларға не қажет екенін айтып бере алады
табиғатқа пайдалы іс-əрекеттерді атауды
Кейбір балалар:
табиғатты қорғау не үшін керек екенін айтып бере алады;
табиғаттың адам өмірі үшін маңызын айтып береді.
Тілдік мақсат
Дағдыларды дамыту.
Өзінің жинақтаған білімінің нəтижесінде балалар осы ұйымдастырылған оқу қызметінің
тақырыбын, танымдық іс-əрекетінің мақсатын анықтайды. Талқылау кезінде «Неге?», «Бұл немен
байланысты?», «Егер..., не болады?» деген сұрақтарды пайдалану.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту.
Негізгі терминдер мен сөз тіркестері: зерттеу тақырыбы, сұрақтар, табиғатты қорғайық, өрт
қауіпсіздігі, табиғатты аялайық.
ҰОҚ диалог/хат үшін қолданылатын тіл:
Талқылауға арналған сұрақтар:
Табиғатты қорғау не үшін қажет?
Табиғатқа пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер?
Сен табиғатқа қандай пайдалы іс-əрекет жасадың ?
110
Өткен ҰОҚ-дан
Табиғат туралы қарапайым түсініктер;табиғатты қорғау жəне табиғатты сақтап қалу, пайдалы іс-
алған білім
əрекеттерге біршама тəуелділігі.
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған іс-əрекет
Ресурстар
VI. Дұрыс əсерлі көңіл
(Ұ)Шаттық шеңбері.
күй орнату.
Қол алысып, қəне, біз,
0–2 мин.
Достасайық бəріміз.
Табиғат туралы өлеңдер жинағы.
Айтарым бар сендерге,
Тез тұрыңдар шеңберге.
Қандай жақсы бір тұру,
Достарменен бір жүру!
Қандай жақсы дос болу!
II. Өмірлік
(Ұ)Педагог балаларға табиғат туралы өлең жолдарын оқып
тəжірибені маңыздандыру. береді:
Мақсатты болжам.
Табиғатың құпиясы тұңғиық,
3- 5 минут
Көз жетпейтін мұнарасы тым биік.
Білген сайын сырын оның жүреміз,
Жүректерге өшпес жалын нұр құйып.
Табиғаттың қадірлеп қасиетін,
Əділдікке əрқашан бас иетін,
«Атаңнан мал қалғанша тал қалсын», – деп,
Халқың айтқан орынды өсиетін.
(Ұ) Табиғатты қорғау не үшін қажет?
Табиғатқа пайдалы жəне зиянды іс-əрекеттер?
Сен табиғатқа қандай пайдалы іс-əрекет жасадың?Табиғаттың
адам өміріндегі маңызы қандай?
111
Табиғат – адамзаттың өмір сүріп, еңбек етіп отырған ортасы.
Табиғатқа қамқорлық жасау – əрбіріміздің міндетіміз.
Табиғаттың əрбір бөлшегі – адамзат баласы үшін асқан байлық,
қазына,адам өмірінің қорғаушысы денсаулықтың кепілі.
Педагог суреттерге назарларын аударады, балалардың
Табиғаттың суреттері
табиғатты қорғау, табиғатты аялау туралы не білетіні, олардың
(флипчартқа шығаруға болады).
маңызын,қорғаудың амалдарын, қажетті жағдайларды атап бере
алу іскерліктері.
Қорытынды:
Күнделікті ішіп жеген тамағымыз, үстіміздегі киіміміз, оқитын
кітабымыз, жазатын қағазымыз, мінер көлігіміз, ауырғанда
пайдаланатын дəріміз, тыныс алар ауамыз, ішер суымыз.
Осылардың бəрі жомарт табиғаттың бізге тартқан сыйы.
Сондықтан да біз оны аялап, қорғап жүруіміз керек.
Табиғатты қорғау үшін қандай жұмыстар жүргізіледі?
Педагог балаларға өздерінің болжамдарын дəлелдеп беруге
ұсыныс жасайды.
Талдап қорыту: табиғатты дұрыс мақсатта пайдалану,
табиғаттың адам өміріндегі рөлін түсіну.ағаштарды
сындырмау,өсімдіктерді бейберекет жұлмау,ормандағы
ағаштарды өрттен сақтау.
III. ҰОҚ тақырыбы
(Ұ)Өзекті мəселелер.
бойынша жұмыс
Педагог балалардың сұраққа жауап беруін сұрайды.
Табиғаттың суреттері.
6 – 27 мин.
Табиғат – тіршілік тірегі. Табиғаттағы ағаштар, өсімдіктер
ауада ауру тудыратын бактерияларды жояды, ауаны тазартады.
Адам табиғаттан өзіне қажетті барлық заттарды алады. (Қорғау
керек.
Əр топтың алдына «Қорғау» деп жазылған плакат беріледі.
Балалар қалай қорғау керек екендігін айтады.
112
(Ұ) Табиғатты қорғауға шақыратын бейнетаспа көрсету.
«Орман-тоғайларды қорғайық»
«Табиғатты аялайық» ойыны.
бейнетаспасы.
Əр бала жанды табиғат түрлерін плакатқа жапсырып, табиғат
көрінісін бейнелеп, тыйым сөздерді айтады.
(Ұ)Сергіту сəті.
Музыкалық сүйемелдеу
Педагог Б.Соқпақпаевтің «Табиғатты қорғайық» атты
əңгімесін айтып береді.
Əңгімені қорытындылау мақсатында суреттер бойынша
балалармен сұрақ-жауап ойыны.
(Ө) Əліппе-дəптермен жұмыс.
1. «Табиғатты қорғау» ұғымын қалай түсінесің? Ереже
Əліппе-дəптер,
құрастырту.
түрлі түсті қарындаштар
2. Ребусты шешу. Шешуі: табиғат.
3. Табиғатқа зиян келтіретін іс-əрекеттерді белгілету.
4. «Табиғатты қорғау» тақырыбында сурет салу.
Əліппе-дəптер, түрлі түсті қарындаштар.
IV. ҰОҚ
(Ұ, Ө)Педагог балаларды қорытынды жасауға əкеледі:
қорытындысы.
Табиғатты қорғау жəне аялау бүкіл тіршілік атаулы үшін
Рефлексия.
маңыздылығы зор. Табиғатта қорғау амалдарын жасау
қоршаған ортаның жойылып кетпеуіне, оған деген қамқорлық
28-30 мин.
таныта білуге көмектеседі.
Рефлексивті бағалау.
Балаларға ҰОҚ-да өз жұмыстарын өздері бағалауды ұсыну:
ағашты əртүрлі түспен бояйды.
1-деңгей – ештеңе түсінбедім – діңін қоңыр түспен бояу.
2-деңгей – түсіндім, бірақ түсіндіре алмаймын – жапырақтарын
жасыл түспен бояу.
3-деңгей – бəрін түсіндім, басқаларға да түсіндіріп бере аламын
– жапырақтарын жасыл, діңін қоңыр түспен бояу.
113
Қосымша
Құрметті мектепалды даярлық сыныбының педагогтері!
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасының негізгі
міндеттерінің бірі – мектепалды даярлық пен бастауыш мектептерде білім беру
сабақтастығын қамтамасыз ету. Мектепке дейінгі даярлық сыныптары мен бастауыш
сыныптардағы оқыту жəне тəрбиелеу жұмысы біртұтас даму үдерісін құраған жағдайда осы
міндеттерді орындау мүмкін болмақ. Сонымен қатар мектепке дейінгі даярлық пен бастауыш
мектептің үздіксіз сабақтастығының міндетті шарттарының бірі – бағдарламалар жəне оқу-
əдістемелік кешендерді құру қағидаларының біртұтастығы. Мектепалды даярлық пен
бастауыш мектеп бойынша жаңартылған бағдарламаның мазмұнын салыстырмалы талдау
көрсеткендей, бұл бағдарламалардың құрылымы біртұтас тəсілдерді қамтиды:
педагогтерге өз жұмысын жоспарлауға жəне балалардың жетістіктерін бағалауға
мүмкіндік беретін оқу мақсаттары жүйесінің болуы;
оқу үдерісін күнделікті өмірге жəне қарым-қатынас жасауға қажетті қабілеттер
мен практикалық дағдыларды дамытып, қалыптастыруға бағыттау;
балалардың əлеуметтік маңызы бар тақырыптарды терең шолуына бағытталған
тақырыптық оқу мазмұнының болуы;
пəнішілік жəне пəнаралық мазмұнының кіріктірілуі;
мектепалды даярлық пен бастауыш мектептегі оқу-тəрбие үдерісінің ортақ үлгісін
қамтитын əдістемелік қолдауды қамтамасыз ету.
Осы қағидалардың барлығы Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу
бағдарламасының мазмұны мен құрылымында жəне жаңа оқу-əдістемелік кешендерінде
қамтылған.
Барлық тарау тақырыптары мектеп жасына дейінгі баланың сыни ойлауын көрсететін
нақты үлгі ретінде балаларды үнемі толғандыратын: «Бұл не? Қалай? Неге?» т.с.с. сауалдар
төңірегінде берілген. Балалар өздері куə болған адамдар əрекетінің, табиғи құбылыстардың, оқиғалардың себептерін үнемі білгісі келеді. Бұл сұрақтар баланың миын белсенді жұмыс
істете отырып, ойлау қабілетін дамытады.
«Алматыкітап баспасы» мектепалды даярлық жəне бастауыш мектеб оқу-əдістемелік
кешенінің ерекшелігі, оқулықтар мен əдістемелік оқу нұсқауларының мазмұнында бірдей
ортақ тақырыптың қамтылуында болып отыр. Бұл мектепалды даярлық жəне мектепте
білім беру мазмұнын сапалы кіріктіруді толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Бұл əдістемелік нұсқау қысқамерзімді жоспар түрінде орындалған ҰОҚ мазмұнынан
тұрады. Жоспарлаудың бұл түрі бірінші сыныпқа арналған оқу құралдарында да бар, сондықтан ол мектепалды даярлық пен бастауыш мектеп ОƏК-ін əдістемелік қолдаудың
бірізділігін тағы да бір рет дəлелдейді.
Қысқамерзімді жоспардың өзіндік айрықша құрылымы мен ерекшелігі бар:
1. Оқу мақсаттарының болуы (олар бағдарламада белгілі бір бөлім мен бөлімшелер
ретінде берілген, сондықтан педагогтер он өзгертпегені жөн).
114
2. Жоспарда ҰОҚ-ның сараланған мақсаттары берілген (барлық балалар, балалардың
көпшілігі жəне кейбіреулері үшін). Бұл оқу үдерісін ұтымды саралай ұйымдастыруға
мүмкіндік береді. Оқу жоспарының құрылымы практикалық жағынан пайдалану үшін
айтарлықтай қарапайым жəне оқу барысы үшін тиімді.
Жоспар 3 бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімде баланың эмоционалдық көңіл күйін қамтамасыз ететін əдіс-тəсілдер
қаралған.
Екінші бөлімде негізгі бөлім ретінде оқу мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған əдіс-
тəсілдер мен құралдар буынын қамтиды.
Үшінші бөлім рефлексия түрінде қорытынды шығаруға бағытталған. Жоспардың
«Ресурстар» атты айрықша тармағында дидактикалық, əдістемелік, электрондық сипаттағы
əртүрлі апарат көздері берілген (кейбірінің электрондық мекенжайы бар). Қысқамерзімді
жоспарда əліппе-дəптердің, оның ішінде жұмыс дəптерінің барлық тапсырмалары ескерілген.
Егер əліппе-дəптерде бір ҰОҚ-да 2–4 тапсырма орындау ұсынылса, əдістемелік нұсқауда
əдістемелік тапсырмалар көлемін 15–20-ға дейін кеңейтеді. Əдістемелік нұсқаудағы
тапсырмалар осы əдіс-тəсілдер есебінен барынша қызықты, мазмұнды, ойын түрінде
тартымды болады. Онда əдебисөз де, сурет салу да, сахналық рөл сомдау, ойын, драмалау, ойнау, фольклор,сергіту сəті, практикалық тапсырмалар, шағын зерттеулер жəне т.б. бар.
Бұл педагог осы оқу құралын пайдаланумен ғана шектеліп, өз тарапынан қандай да бір
тиімді шығармашылық əдістер енгізуге немесе өздігінен өзгертуге құқығы жоқ дегенді
білдірмейді. Басты шарты: жоспарда қаралған оқу мақсаттарын, тақырыпты, оның
жүйелілігін, сондай-ақ əліппе-дəптерде белгіленген тапсырмалар сипатын өзгертпеу.
Қысқамерзімді жоспардың осы үлгісін пайдалану кезінде мектепалды даярлық
сыныбының педагогтерінде сұрақтар туындауы мүмкін:
1. Мектепалды даярлық педагогтерінің көпшілігі пайдаланған технологиялық картаның
қысқамерзімді жоспардан қандай айырмашылығы бар?
2. Қысқамерзімді жоспар үлгісін технологиялық карта үлгісіне ауыстыруға бола ма?
Педагог қысқамерзімді жоспарды пайдалана ма əлде технологиялық картань пайдалана
ма – өзі шешеді.
Бірақ қысқамерзімді жоспар үлгісін технологиялық картаға өзгертпеген жөн, өйткені
мектепалды даярлық жəне бастауыш мектеп жоспарларының бірізділігі мен тұтастығы
бұзылады.
Қысқамерзімді жоспардың технологиялық картадан бірнеше айырмашылығы бар:
Технологиялық карта
Қысқамерзімді жоспар
1 Оқу мақсатын педагог таңдайды.
Оқыту жəне тəрбиелеу мақсаты оқу
бағдарламасында айқындалған.
2 3 кезеңнен тұрады:
3 кезеңнен тұрады:
– мотивациялық-қозғаушылық;
– ҰОҚ-ныңбасталуы (ҰОҚ-ға ден қоюды
115
– ұйымдастырушылық-ізденушілік;
қамтамасыз ету);
– рефлексивтік-түзетушілік.
– өмірлік тəжірибені өзектендіру;
– ҰОҚ-ның соңы (қорытынды, рефлексия).
3 ҰОҚ-ның негізгі бөлімі:
ҰОҚ-ның негізгі бөлімі:
– ұйымдастырушылық-ізденушілік.
– өмірлік тəжірибені өзектендіру.
4 ҰОҚ əдістемесі педагогтің
ҰОҚ əдістемесі əдістемелік тəсілдер,
басқарушылық іс-əрекетін жəне
құралдар, ресурстарды пайдалану мен
балалардың іс-əрекетін қарастырады.
технология элементтерін қарастырады.
5 ҰОҚ қорытындысы: рефлексия.
ҰОҚ қорытындысы: рефлексия.
Кейбір айырмашылықтарға қарамастан, екі жоспар (қысқамерзімді де, технологиялық
карта да) ҰОҚ-ның үш негізгі кезеңін қамтиды, оның барысында белгіленген оқу мен
тəрбиелеу мақсаттары жүзеге асырылады. Кезінде технологиялық картань меңгерген
мектепалды даярлық сыныбының педагогтеріне қысқамерзімді жоспар үлгілері мен жұмыс
істеу қиындық туғызбайды, өйткені екі үлгінің құрастыру тəсілдері айтарлықтай ұқсас.
Осылайша, мектепке дейінгі даярлық ОƏК-нің жаңа үлгісіне тиімді өту мектепалды
даярлық пен бастауыш мектепте оқыту мазмұнының сапалы сабақтастық байланысын
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
116
Пайдаланылған əдебиеттер
4. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты. Астана,
2016.
5. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы. Астана,2016.
6. Қазақстан Қызыл кітап беттерінен. – Алматыкітап баспасы. 2015.
Иващенко А.А. Қазақстан өсімдіктер əлемінің асыл қазынасы. По страницам Красной книги. –
Алматы, 2005.
Ковшарь А.Ф. Қазақстан қорықтары. – Алматыкітап баспасы, 1989.
Ковшарь А.Ф., Ковшарь В.А. Қазақстанның жануарлар əлемі. – Алматы, 2003.
Аксенова З.Ф. Войди в природу другом. Экологическое воспитание дошкольников. – М.: ТЦ
Сфера, 2011.
Ковинько Л.В. Секреты природы – это так интересно! – М.: Линка-Пресс, 2004.
117
Мазмұны
Түсініктеме....................................................................................................................................3
«Экология негіздері» ұйымдастырылғанн оқу қызметі
(ҰОҚ) бойынша ұзақмерзімді жоспарлау..................................................................................7
Ортамерзімді жоспарлау..............................................................................................................9
Қысқамерзімді жоспарлау...........................................................................................................38
Қосымша......................................................................................................................................115
Пайдаланылған əдебиеттер тізімі...............................................................................................118
118
Оқулық басылым
Учебное издание
Манкеш Ақсəуле Ерженбайқызы
ЭКОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ ОСНОВЫ ЭКОЛОГИИ
Əдістемелік нұсқау Методическое руководство
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың для педагогов
үлгілік оқу бағдарламасы бойынша предшкольных групп и классов
мектепалды дайындық тобы мен по Типовой учебной программе
сыныбы педагогтеріне арналған дошкольного воспитания и обучения
Əдіскер Б.С. Тажинова Методист Б.С. Тажинова
Редакторы М.Қ. Солтанғазина Редактор М.К. Солтангазина
Басуға 13.07.2017 ж. қол қойылды. Подписано в печать 13.07.2017 г.
Пiшiмi 60х84 1/8. Формат 60х84 1/8.
Əрiп түрi «Times New Roman». Гарнитура «TimesNewRoman».
Таралымы 1100 дана. Тапсырыс № 1577. Тираж 1100 экз. Заказ № 1577
Қазақстан Республикасы, Республика Казахстан,
«Алматыкiтап баспасы» ЖШС, ТОО «Алматыкiтап баспасы»
050012, Алматы қаласы, 050012, г. Алматы,
Жамбыл көшесi, 111-үй, ул. Жамбыла, 111,
тел. (727) 250 29 58, факс: (727) 292 81 10. тел. (727) 250 29 58; факс: (727) 292 81 10.
e-mail: alkitap@intelsoft.kz е-mail: alkitap@intelsoft.kz
www.almatykitap.kz www.almatykitap.kz
Кітаптарды «Алматыкітапбаспасы» ЖШС-ныңкітапдүкендеріненсатыпалуғаболады.
Астана қаласы: Иманов көшесі, 10, тел.: (7172) 53 70 84, 27 29 54;
Б. Момышұлы даңғылы, 14, тел.: (7172) 42 42 32, 57 63 92; Победа даңғылы, 67, тел. (7172) 51 84 12.
Алматы қаласы: Абай даңғылы, 35/37, тел.: (727) 267 13 95, 267 14 86;
Гоголь көшесі, 108, тел.: (727) 279 29 13, 279 27 86; Қабанбай батыр көшесі, 109, тел.: (727) 267 54 64, 272 05 66; Жандосов көшесі, 57, тел.: (727) 303 72 33, 374 98 59; Бруно көшесі, 95, тел. (727) 374 34 42; Əл-Фараби даңғылы, 63/17, тел. (727) 387 17 24; Майлин көшесі, 224 «А», тел.: (727) 222 29 43, 386 15 19; Фурманов көшесі, 51, тел. (727) 273 51 38.
Қойма есептеу басқармасы: Алматы қ., Ангарская көшесі, 95 А, тел.: (727) 290 49 67, 290 49 66.
Кітаптарды «Кітап-пошта» бөлімдері арқылы алуға да болады:
010000, Астана қаласы, тел. (7172) 53 70 84, е-mail: Nasihat@almatуkitap.kz
050035, Алматы қаласы, тел.: (727) 303 72 33, 374 98 59, e-mail: Jalyn@almatуkitap.kz
050009, Алматы қаласы, тел. (727) 374 34 42, е-mail: Arman@almatуkitap.kz
Интернет-дүкен: www.almatуkitap.kz
Маркетинг бөлімі, тел.: (727) 292 92 23, 292 57 20. e-mail: sale1@almatykitap.kz
Кітаптар мен басылымдар туралы мағлұматтарды
www.almatykitap.kz сайты арқылы білуге болады.
119
Материалы на данной страницы взяты из открытых источников либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
