Электр тізбегіне өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау.

Сабақтың  тақырыбы Жалпы  мақсаты Күтілетін  нәтиже Негізгі   идеялар  "Миға шабуыл" стратегиясы §9.4  Электр тізбегіне өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау.   Электр тізбегіне өткізгіштерді тізбектей  және параллель жалғау жайлы мағлұмат беру Электр тізбегіне өткізгіштерді тізбектей  және параллель жалғаудың формулаларын есептер шығаруда қолдана  білуге үйрету Оқытудың жаңа әдістерін пайдалана отырып, электр тізбегіндегі өткізгіштерді тізбектей және параллель  қосуды, есептеу формулаларын келтіріп шығаруды қалыптастыру, «ток күші», «кернеу», «кедергі» ұғымдарын  айыра білу және олардың электр құбылыстары тарауындағы маңызды, әрі егіз ұғымдар екендігін түсіну үшін  диалогтік оқыту әдісін пайдаланып проблемалық ситуациялық сұрақтармен ойлау, логикалық талдау қабілетін  қалыптастыру, проблемалық сұрақтарға белсенділік танытқан оқушылардың шығармашылығынан  көшбасшылықты байқау, салыстыру тапсырмасын бергенде жас ерекшеліктерін ескеру. Өзін­өзі  бағалауға  баулу Электр тізбегіне өткізгіштерді тізбектей  және параллель жалғау жайлы мағлұмат алады Электр тізбегіне өткізгіштерді тізбектей  және параллель жалғаудың формулаларын есептер шығаруда қолдана  білуге үйренеді Ойлануды, ойларын жүйелеуді, тақырып мазмұнын өз беттерімен ұғынуды, үйренген білімін күнделікті өмірмен  байланыстыра білуді, өз ойларына немесе пікірлеріне дәлелдеме келтіруді, пікірлерді салыстыра білуді,  ұқсастық пен айырмашылықтарын табуды, сандық, логикалық және мағыналық есептедің шығарылу жолдарын  қарастырып, ізденуді, шығармашылық жұмыс жасауды үйренеді. Ғылыми көзқарасы қалыптасады, өз біліміне  есеп беріп, өзге топтарды тыңдауды үйренеді, топпен бірге ортақ пікірге келіп отырады, көпшілікте өзін ­ өзі  реттейді. Күнделікті   өмірде,   тұрмыстық   жағдайларда   «ток   күші»,   «кернеу»,   «кедергі»   шамалары   қатар   заңдылығы   екендігіне   көз   жеткізу.   бұл   құбылыс   электр   құбылысының   негізгі 1. жүретіндігі, 1 топ  Тізбектей жалғау 2 топ Параллель жалғау 3 топ Аралас жалғау Сынып үш топқа бөлінеді, кейін оқушылар бір­ біріне өткен тақырыптаң сұрақ қояды.   1.Тоқтың болу шарттары? 2.Тоқ күшінің өлшем бірлігі? 3.Сыйымдылықтың өлшем бірлігі? 4. Тоқтың қасиеттері қандай? 5. Ом заңының формуласы? 6. Кернеуді өлшейтін құрал? 7.Кернеудің формуласы? 8.Вольтметр тізбекке қалай жалғанады? 9. Меншікті кедергі формуласы? 10. Меншікті кедергісінің өлшем бірлігі? 11. Кулон заңының формуласы? 12. Сыйымдылық формуласы 13. Алғаш рет электр тоғы түсінігін енгізген ғалым? 14. Электр тоғы дегеніміз не? Тақтаға дұрыс  І. Балама тесті (иә, жоқ) жауабы  жазылады  1. 2. оқушылар бір­ 3. 1. Өткізгіштерді тізбектей қосқан кезде тоқ күштері өзара тең болады. 2. Ток күшін өлшейтін құралды вольтметр деп атайды. 3. Өткізгіштерді параллель қосқан кезде кернеу оның жеке бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына  бірінін  тең болады.. жауабын  4. 4. R= R1+R2+……Rn –n өткізгіштерді параллель қосу формуласы . тексереді және  5. бір­бірін  бағалайды. 5. Меншікті кедергінің өлшем бірлігі      вольт . 6.  Өткізгіштерді тізбектей қосқанда тізбектегі тоқтың жалпы келергісі артады.  7 . Параллель қосқанда – жалпы кедергі кемиді.  8. Тоқ күшін реттеуге арналған арнайы өткізгіштер реостаттар болады 9. Кернеуді Омметрмен өлшейді 10. Кернеу Вольпен өлшенеді. жауабы: 1.иә 2.жоқ 3.жоқ 4.жоқ 5.жоқ 6.иә 7.иә 8.иә Топ  Жаңа  тақырыпты  түсіндіру Топпен талдау. 1­ Электр тізбегіне  өткізгіштерді  тізбектей 2­ Электр тізбегіне  өткізгіштерді  параллель  жалғау Топ  Тақтамен жұмыс.  . Техникада және тұрмыста әр түрлі тұтынушылар:қыздыру шамдары,үтіктер,электр Тізбектей жалғауда:  Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда ток күштері тең, ал тізбектегі жалпы кернеу оның  бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір өткізгіштің  кедергілерінің қосындысынан тұрады:                                                       I = I1 = I2 = … = In;                                                    U = U1 + U2 + … + Un ;                                                    R = R 1 + R2 + … + Rn          Егер бірінші өткізгіштің соңы екінші өткізгіштің басымен, екіншініғң соңы үшіншінің басымен жалғанса,  онда мұндай қосуды тізбектей қосу деп атайды.  Параллель жалғау:  Өткізгіштерді паралель жалғағанда, тізбектің барлық бөліктерінде кернеу бірдей, ал жалпы  ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең, жалпы кедергі әрбәр өткізгіштің  кедергісінен кем болады.                                           U = U 1 = U 2 = … = Un 2.                                                                                     I   =   I  1  +   I  2  +   …   +     In                                                                  1 R = 1 R1 1 R2 1 Rn + Қолданылуы: Есеп шығару  оқулықтан 1. Тұрмыста, техникада қолданылатын құрылғылар. 2. Өткізгіштерді жалғаудың екі түрі бар: а) тізбектей жалғау ә) параллель жалғау 2. 19­жат 1,2                      Тұрақты тоқ 1­нұсқа А тобы 1.Егер кедергісі 120 Ом резистр арқылы 6 А ток өтетін болса,параллель қосылған кедергісі 80 Ом резистор  арқылы өтетін ток күші. 2.I=10 A ток t=10 мин уақытта өткізгіштің көлденең қимасы арқылы өтетін заряд  1.Көлденең қиманың ауданы 10 мм2 жылдамдығы (бос электрондардың концентрациясы  9∗1028м−3 2.Кедергісі R=5 Ом өткізгіштен  t=1,5 мин уақытта q=45 Кл заряд өтеді.Өткізгіштің ұштарындағы кернеу. , ток күші 5А,мыстан жасалған өткізгіштегі бос электрондардың  В  тобы , е ¿1,6∗10−19 Кл С тобы 1.Сыртқы кедергі 3,9 Ом болғанда тізбектегі ток күші 0,5 А, ал сыртқы кедергі 1,9 Ом болғандағы ток күші 1А  болса,ток көзінің ішкі кедергісі мен ЭҚК­і. 2.Аккумулятор батареясының ЭҚК­і 12В,тізбектегі тоқ күші 4А, ал ұштарындағы кернеу 11В.Қысқа  тұйықталудағы ток күшінің шамасы. Тұрақты тоқ 2­нұсқа А тобы 1.Метал өткізгіш бойымен 320 мкА ток ағып жатыр.Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы әр секунд сайын  өтетін электрон саны (е ¿1,6∗10−19Кл ) 2.Ұзындығы 6м өткізгіштің кедергісі 3Ом.Ұзындығы 10м дәл осындай өткізгіштің кедергісі. 1.Кедергілері  R1 =5 Ом және  R2 =10 Ом  екі резистор тізбектей қосылған.Осы резистордағы  В  тобы кернеулердің   U1 U2  қатынасы  2.Кернеуі 200В және ток күші 2А болса,2 минуттағы электр плитасындағы токтың жұмысы С тобы 1.Кедергі 1,5 Ом және 0,5 Ом екі өткізгішті өзара паралелль жалғап, ЭҚК­і 12В,ішкі кедергісі 0,125 Ом ток  көзіне қосқанда, тізбектегі толық ток күші. 2.Тоқ көзінен 4 ОМ (сыртқы) кедергімен тұйықтаса 3А, ал 7ОМ кедергімен тұйықтаса 0,2 А ток ағады  (өтеді).Осы ток көзінің қысқа тұйықталу кезіндегі ток күші. Тұрақты тоқ 3­нұсқа А тобы 1.Әрқайсысының кедергісі 10 Ом  бес өткізгішті бір­бірімен параллель жалғанғанда жалпы кедергі 2. Әрқайсысының кедергісі 10 Ом  бес өткізгішті бір­бірімен тізбектей жалғанғанда жалпы кедергі В  тобы 1.Ток күші 4 есе артқанда, кедергісі тұрақты резисторда уақыт бірлігінде бөлініп шығатын жылу мөлшері 2. 1А  ток өтетін кедергіде 3 с ішінде 30Дж  жылу мөлшері бөлінеді .Осы кедергі арқылы 2 с­та 2А ток өткенде  бөлінетін жылу мөлшері 1.Екі резистор электр тізбегіне паралелль жалғанған.Резистордағы ток күштерінің мәні  I1 =0.8A,   I2 =0.2 A тең .Кедергілерінің қатынасы 2.Қозғалмайтын зарядталған екі дене модулі F  күшімен өзара әсерлеседі.Егер әр дененің зарядтарын n есе  арттырса, күш модулінің мәні. С тобы Талқылау  үшін сұрақтар беріледі  1. Аккумуляторды зарядтау кезінде оның қақпақтарын ашып қояды неге? Жауабы: аккумуляторды зарядтау кезінде сутегі мен оттегі бөлінеді. Егер қақпақ ашылмаса жиналған газ  аккумуляторды жарып жіберуі мүмкін. 2. Қараңғыда қант сындырғанда әлсіз жарқылды байқауға болады. Осыны түсіндіріңдер. Жауабы: Қант сындырғанда зарядталады. 3. Неге электр сымдарына қонып отырған құс, жоғары кернеуді қосқанда ұшып кетеді? Жауабы: Электростатикалық өрістен құс қауырсындары өзара әсерлесіп аралары ашыла бастайды. Осы  қолайсыз әсер құстың ұшуына себеп болады. 4. Электр желісіне ұшып келіп қонған құсқа токтың әсері неге білінбейді? Жауабы: Құстың денесі мен оның аяқтары арасындағы өткізгіш бөлігі өзара параллель. Мұндай тізбектегі ток күші кедергіге кері пропорционал құс денесінің кедергісі АВ өткізгіш кедергісінен анағұрлым артық болатын,  Практикалық  тапсырма Кері байланыс Үй жұмысы ондағы ток күші аз. Ол құсқа қауіпті. Схемалар бойынша есептер шығару  Кері байланыс :«Екі жұлдыз, бір тілек» §9.4 19 жат а­4 с­5.