ERDAL DEMİRKIRAN

 

 

 

 

FAQAT AHMOQLARGINA SAKKIZ SOAT UXLAYDI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

TARJIMONLAR:

DILFUZA VOHIDOVA

MAFTUNA MAHMUDJONOVA

 

 

 

 

 

 

 

 

Sendagi oʻzimga bagʻishlovimdir...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Muvaffaqiyatli insonlar kam uxlamaydilar, kam uxlagan insonlar muvaffaqiyatga erishadilar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Muqaddima oʻqilmaydi!” deb kim aytdi?

 

Ignaning teshigidan bir tuyani oʻtkazdilar. Ignaning teshigi oʻsha oʻzimiz bilgan ignaning teshigi edi, ammo tuyaning beshta oʻrkachi bor edi...

 

 

 

 

 

 

 

 

1-bob UYG’ONISH

Kendinning yuziga kutilmagan tarsaki kelib tushganida quyoshning chiqishiga hali bir soat bor edi. Jin chalgandek yotogʻidan sapchib turdi. Yotogʻi oldida katta, ajoyib bir odam Kendinga qarab kulimsirab turardi. Sochlari oʻta gʻayritabiiy bo’lib, har bir tolasi goʻyo kamondan uchib chiqishga shay turgan oʻqqa oʻxshardi. Kiyimi esa toshbaqaning kosasini esga solardi. Oyoqlari yoʻq deydigan darajada kichik, qoʻllari esa aksincha, nihoyatda katta edi. Goʻyoki, biroz avval Kendinning yuziga tushgan shapaloq ayni shu gʻalati odam jimjilogʻining ishi edi. Nima bo’lganini anglay olmagan Kendin oʻziga kelgach, tarsaki taʼsiri ostida qoʻrqqancha ikkilangan koʻyi soʻradi:

-   Menga nima boʻldi?

-   Qoʻrqma, xavotirli narsa emas, seni shunchaki jin chaldi!, - dedi bahaybat qoʻlli, mitti oyoqli odam. Insonni dahshatga soladigan bu javobdan Kendin o’zini yo’qotib qo’ydi. 

-   Jin?! Qanaqa jin?, - dedi Kendin asabiy, hayron va qo’rqqan holatda.

U gʻalati odam mitti oyoqlarini xuddi bir baleron kabi mohirlik bilan oʻynatar, havoda goʻyo pichoqning ustida aylanayotgandek aylanar, soʻngra birdan toʻxtab, soʻzlashda davom etardi:

-   Men jinman. Haligi bor ediku, “Mendan nima tilasang, tilagingni bajo keltiraman” deydigan jin. Hah, mana oʻsha menman! 

Kendin dovdirab qoldi. Jin ekanini aytgan bu gʻayritabiiy maxluq soʻzlashda davom etdi:

-   Hozir, mendan nima tilasang, tila. Birgina imkoning bor; ammo shunday bir narsa soʻraginki, oʻzing aslo qila olmaydigan ish boʻlsin!

Kendin quvonib ketdi, chunki, bu koʻplab insonlar kutadigan, ammo nodir holatlardagina taqdim qilinadigan shohona taklif edi.

Ammo kutilmaganda uning butun ezgu tuygʻulari haqlik daʼvosi va hirs sezilib turgan bir munosabatga aylandi va Jinga shunday dedi:

-   Bilishimcha, bunday holatda uchta imkon berilardi. Bu adolatsizlik emasmi?

Jinning ko’z qarashlari oʻzgardi. 

-   Biroz avval yoʻq edim, endi esa borman. Shu onda qarshingda hayotingni oʻzgartirish imkoniyati turibdi. Sen esa men bilan savdolashib oʻtiribsan. Sen qanday ajoyib maxluqotsan o’zi? Yana takrorlayman: Birgina imkoniyating bor. Sen bilan tortishib oʻtirmayman. Agar istagan narsang oʻzing bajara oladigan bir narsa boʻlsa, bilib qoʻy, bajarmayman. Uy, mashina, pul-mul tilash yoʻq, bilasan!

Kendin hijolat tortdi. Jinning bu soʻzlari qarshisida hijolat tortgan ko’yi oʻzini himoya qila boshladi:

-   Menga ham adolat qil, axir! Sen kelding, meni shirin uyqudan uygʻotding, yetmaganiga uni soʻrama, buni soʻrama deb bir dunyo shart qoʻyayapsan. 

Jin menga nima degandek bir harakat bilan:

-   Oʻzing bilasan. U holda ketaman!, - dedi.

Kendin shoshilgancha oʻrnidan sakrab turdi. 

-   Toʻxta, toʻxta!.. Bu men uchun ulkan imkoniyat. Dovdirab qoldim. Biroz oʻylab koʻrishimga imkon ber, iltimos!, - deya insonga xos mohirona bir hiyla qoʻlladi. Soʻngra Jin yana ortiga qaytdi.

Kendin oʻylarkan, Jin ham insonning nafsi aslo toʻymasligi, doimo eng afzalini talab qilsa-da, hijolat chekmasligi haqida xayol surardi. Kendin ovozini chiqarib oʻylashni afzal koʻrdi.

Maqsadi Jinning munosabatini bilish va xatoga yo’l qo’ymaslik edi. 

-   Uy boʻlmaydi, mashina ham, pul ham... Kuch desam ishonchim komilki, u ham boʻlmaydi. Nima soʻrasam ekan?

Jinning nimagadir ishora berish niyati yoʻq edi. Biroq goʻyo asrlar davomida ichida saqlagan bir dardi boru, uni oldidan chiqqan ilk insonga toʻkib solishga tayyordek bir kayfiyatda edi.  - Har safar sizlar bilan yuzlashganimda ayni shunday narsalarni istaysiz. Doim koʻp pulim boʻlsin, deysiz. "Bunchalik katta pulni nima qilasan?" desam, javob bera olmaysiz. Hech biringizda muayyan bir maqsad yoʻq. Hozir "100 million dollaring boʻlsa, nima qilarding?" deb soʻrasam, aniqki, javob berolmaysan. Shunga qaramay, negadir har safar xayolingizga ilk keladigan narsa yana "pul" boʻladi.  Kendin moddiy bir narsa soʻray olmasligini anglab yetgandi. Quvonchdan baland ovozda hayqirib yubordi:

-   Topdim. Umrimni uzaytir!

Jin vaqtni boy bermay qaytib soʻradi:

-   Senga yana bir umr bersam yetadimi?

Yoʻl-yoʻl moviy pijama kiygan, quvonchdan koʻzlari porlab oʻrnidan sakrab turgan Kendinning sevinchi koʻrishga arzigulik edi, rosti!

-   Albatta! Ortigʻi bilan yetadi, - dedi.

Jin xonada uyoqdan buyoqqa yurarkan:

-   Ishonching komilmi?, - deb soʻradi.

Kendinning qarori qatʼiy edi. - Ha, albatta...

Jin:

-   Afsusdaman! Imkoniyatingni boy berding. Yodingda boʻlsa, "Sen oʻzing uddasidan chiqa olmaydigan bir narsani soʻra!", degandim, - dedi.

Kendin nima deyishini bilmay kalovlanib qoldi.

-   Hoy, bir daqiqa! Bu men aslo uddasidan chiqa olmaydigan ish. Yaxshi tushunmading shekilli, umrimni uzaytirishing haqida gapiryapman, - dedi. Jin xotirjamlik bilan soʻradi:

-   Yoshing nechada?

-   30 da, - dedi Kendin. 

-   Yaʼni 5, - Kendinning jumlasini toʻgʻriladi Jin. "Koʻramiz, ikkinchi savolimga qanday boʻlmagʻur javob berar ekansan?" deb oʻylayotgandek bir qiyofada bosh chayqadi, soʻngra ikkinchi savolga oʻtdi:

-   Insonlar oʻrtacha necha yil yashaydilar? - 60, - javob berdi Kendin.

-   Yaʼni 10, - yana toʻgʻriladi Jin. Kendin goʻyo matematika oʻqituvchisi oʻquvchisiga tanbeh berganidek Jinni malomat qila boshladi:

-   Sen qanaqa Jinsan oʻzi? Yoki karmisan? 30 desam, 5 deysan; 60 desam yana 10 deysan...

Jin esa ustozidan eshitgan taʼnalarga eʼtibor bermagan isyonkor oʻquvchi misoli "Menga sening keraging yoʻq!" degandek maʼnoni yuzida ifoda etarkan, Kendinga bir taklif berdi:

-   Men aslida, kar emasman, shunchaki, sen hisoblashni bilmaysan. Xohlasang, birga hisoblaymiz.

Kendin oʻzining haq ekaniga aslo shubha qilmasdan jimgina Jinni tinglardi. Jin davom etdi:

-   Bolalik chogʻing 15 yil. Hozir soʻrasam, bir narsani eslolmaysan. Yolgʻonmi? 

-   Toʻgʻri, - dedi Kendin, bu hisobni qayerga ketganini taxminan chamalab.

-   15 yilni mayda-chuyda, kerak boʻlmagan ishlarga sarflaysan, - soʻzlarida davom etdi Jin. Kendin Jindan bu mayda-chuyda ishlar deganda nimani nazarda tutayotganini soʻradi. Jin toʻxtagan joyidan oʻsha tezlikda soʻzlashda davom etdi: 

-   Yaʼni, ahmoqona teledasturlar, virtual olamdagi hayot, boʻlmagʻur oʻyinlar, befoyda suhbatlar, samarasiz tortishuvlarni nazarda tutyapman. Umumiy 30 boʻldi.  - Xoʻsh?, - dedi Kendin.

-   Har kunning 8 soatini esa uyquda oʻtkazasan, yaʼni, kunning uchdan bir qismini... Bundan kelib chiqadiki, sen yashagan 60 yilning 20 yili uyquda oʻtadi. Biroz avvalgi yashamagan yoki yashadim deb taxmin qilgan 15 yilingni bunga qoʻshsak, 50 boʻladi. Umumiy 60 edi. Xoʻsh, 60 dan 50 ni ayirginchi, qancha qoladi?

Kendin javob bermadi. Jinning oʻzi natijani aytishini kutdi. Jin ham kuttirmay savoliga oʻzi javob berdi:

-   10... Aytmoqchimanki, sen 60 yillik umringning bor-yo’g’i 10 yilinigina yashaysan. 30 ga 5, 60 ga 10 deyishimning sababi ham shu edi. Bundan kelib chiqadiki, men kar emasman, sen hisoblashni bilmaysan. 

Ammo Kendin Jinning bu soʻzlari bilan oʻzi istagan narsa oʻrtasida biror bogʻliqlikni koʻrmadi. 

-   Yaxshiku-ya, ammo bularni mening umrimni uzayishi bilan nima aloqasi bor?, - deya sodda qishloq bolasidek soʻradi. Jin xuddi shu savolni kutgandek, izoh bera boshladi:

-   Hozir tushuntiraman: Hozir sen barcha oddiy insonlar kabi 8 soat emas, balki 4 soat uxlasang, har kun uchun 4 soat qoʻshimcha vaqt yutasan. Bu yigʻilib 60 yillik umringning yana 10 yilini tashkil etadi. Shunday qilib, 60 yil ichida yashagan 10 yilingga buni qoʻshsang, 20 yil boʻladi. Yaʼni, ikki insonning umri. Sen mendan shu narsani, ikki inson umrini berishimni soʻraganding. Koʻrdingmi? Bu oʻzingning qoʻlingdan keladigan ish. Mayli, men ketdim. 

Kendin bor-yoʻgʻini qimorda boy bergan omadsiz oʻyinchi singari:

-   Shoshma, ketma. Men 4 soat uxlasam, oʻlib qolaman. Oʻzi 8 soatda zoʻrgʻa oʻzimga kelaman, - dedi. 

Jin toʻxtamadi. Gʻoyib boʻlish uchun katta tezlikda aylana boshladi.

Kendin goʻyo Jin oʻzining ogʻriqli bir yeriga tegib ketgandek siniq ovozda:

-   Toʻxta, dedim. Bunday ketib qola olmaysan. Sen meni aldading, bergan soʻzingda turmading. Kelishuvimizni esla! Agar istagan narsam oʻzim uddalay oladigan bir ish boʻlsagina, uni bajarmas eding... Soʻragan narsamni aslo uddasidan chiqa olmayman. Sen esa ketmoqchisan!, - dedi. Jin tutun ustida turgancha:

-   Buni har bir odam qiloladi... Sen ham bir insonsan!, - dedi.

Kendin Jinni qaytarish maqsadiga qisman boʻlsa-da, erishgandi. 

-   Ha, balki boshqalarning qoʻlidan kelar, lekin gap men haqimda ketyapti. Men aslo uddalay olmaydigan ish bu! Har bir inson yura oladi; ammo ikki oyogʻi yoʻq inson har qancha istasa ham boshqalardek yura olmaydi. Agar sen mening oʻrnimga oʻsha insonni uchratsang va u senga "Yurishni xohlayman!" desa,

"Barcha insonda oyoq bor. Qani, yur oʻzing!" deb aytarmiding? Shumi sening adolating, Jin janoblari?

Jin uy ichida, shiftda, polda, har qayerda aylana yasab, pirildoq singari tez aylanar, Kendin esa goʻyo eng tezkor stol tennisi matchini tomosha qilayotgandek uni kuzatardi. Jin boʻyin mushaklarini kuydiradigan darajada boshini tez harakatlantirardi.

Kendin qattiq qoʻrqib ketdi. Hayotida ilk bor jin bilan yuzlashgan edi. "Uni shunchalik yomon jahlini chiqardimmi?" deb oʻylardi. Balki, birozdan soʻng ulkan bir falokatga uchrar?! Butun jasoratini toʻplab:

-   Bas, yetar, toʻxta! Yolgʻonchi!, - deb baqirdi. Jin toʻxtadi: - Nega baqirasan? Sening aytganlaring haqida oʻylayapman. Men sendek shiftga qaragan koʻyi oʻylamayman, harakatlanib oʻylayman! 

Kendin qoʻrqadigan narsa yoʻqligini bilib xotirjam tortdi. Ammo uni qiziqtirayotgan narsa Jinning hozir aytadigan soʻzlari edi. 

-   Oʻylab koʻrdim va seni haqli deb topdim. Faqat ortiqcha umid qilma, sen oʻylagandek boʻlmaydi! Men faqat senga buni qanday qilishni oʻrgataman. Uyogʻi oʻzingga havola! 

Kendin yengil tortgan, nihoyatda mamnun edi. Faqat Jin fikrini oʻzgartirib qolmasidan burun taklifni qabul qilishi kerak:

-   Mayli, mayli, sen aytgandek boʻlsin...

Jin turgan yerida 247 marta aylandi. Toʻxtaganida esa qoʻlida dunyodagi eng kichik va shohona bankacha bor edi. Ichidagi suyuqlik "Oltin suvi boʻlsa kerak!" deya gumon qilinadigan bu ajoyib koʻrinishdagi bankaning qopqogʻini ochgan Jin uni Kendinga uzatdi va dedi:

-   Qani, buni ich!

-   Nima bu? Nega ichishim kerak?, - dedi Kendin. 

-   Koʻrinmaslik eliksiri. Kichik safarga chiqamiz.

Kendin nima boʻlayotganini tushunmadi. Xayoliga bugun qilishi kerak boʻlgan ishlari keldi. Kendin kardiolog edi. Qoʻl ostida boshqarishi kerak boʻlgan kasalxonasi, koʻrikdan oʻtkazadigan bemorlari, amalga oshiradigan toʻlovlari, hisob-kitoblari va yana oʻnlab ishlari bor edi. Shuncha yumushning orasida bittasi kelib

"Men Jinman!" deya unga koʻrinmaslik taklif qilayotgandi. Biroq uning bu taklifni qabul qilishi, yaʼni, yoʻq boʻlib qolishi imkonsiz edi. Goʻyo boshini kundaga qoʻyishini taklif etayotgan jallodga eʼtiroz bildirayotgandek:

-   Yoʻoʻq, aslo bunday qilolmayman!

-   Oʻzing kabi oʻylama, Kendin, menga aslo bahona qilma!, - dedi Jin. Kendin Jinning soʻzini kesdi:

-   Bir daqiqa! Sen nega men bilan bu ohangda gaplashyapsan?

Meni "xoʻjayin" deb chaqirishing kerak. 

Jinning xayolidan "Bu avvallari edi" degan fikr oʻtgani kundek ravshan edi.  

-   Toʻgʻri. Eski zamonlar boʻlsa edi, senga "Xoʻjayin" deb xitob qilardim. Ammo hozir koʻrib turibmanki, sen oʻzingga ham xoʻjayinlik qilolmaysan. Ertalablari koʻrpaga oʻranib olib, zoʻrgʻa koʻzlaringni ochasan, kechqurunlari uxlashdan boshqa hech bir ish qilmaysan, oʻzingni ham hurmat qilmaydigan bir bechorasan.

Men 5226 yoshdaman, nimalarni boshimdan kechirmadim! Mayli, gapni choʻzma-da, ich shuni...

Jinning bilgani bor edi. Koʻrinmas boʻlish uning uchun muammo keltirib chiqarmaydigandek edi. Kendin oʻz boshligʻiga ishongan xodim singari Jinning koʻrimsiz qoʻllarida turgan mitti bankachaga kibor qoʻlini uzatdi.

-   Mayli, hech qo’ymading-qo’ymading, ichaman u holda!, - dedi va oltin suviga oʻxshash nomaʼlum suyuqlikni ichdi.

Koʻzi yotoqning qarshisidagi ko’zguga tushdi. Kendinning aksi sekin-astalik bilan yo’qolib borardi. Yuz berayotganlarni hayajon ichra kuzatib turdi. Gʻalati bir tuygʻu edi bu. Bir necha soniya ichida Kendinga qoʻshilib pijamasi ham koʻrinmay qoldi.

-   Xoʻsh, pijamam qanaqasiga koʻrinmas boʻldi?, - soʻradi Kendin. Jin javob berdi:

-   Bu xonadan chiqquningga qadar tanangga tegib turgan har narsa koʻrinmas boʻladi. Safarimiz davomida esa hech kim oʻzimiz istamagunimizcha bizni na koʻroladi va na eshitoladi. Yorugʻlik tezligidan deyarli 2.5 marta tezroq harakatlanamiz. Ammo bu tezlikni senga aloqasi yoʻq. Bu mening karomatim.

Aytmoqchimanki, men yoʻgʻimda aslo oʻzingcha tajribalar qilma. Shuni unutma, sen hamon oddiy bir insonsan. Professional darajada yolgʻon gapira oladigan, muttasil oʻzining haqligini isbotlashga urinadigan, keraksiz joyda mahmadonalik qiladigan, hamma narsani yanglish tushunadigan bechora bir insonsan.

Koʻrinmas boʻlishingga qaramay, bu odatlaring yoʻqolmaydi. Savollaringni faqatgina oʻzimdan soʻra. Aytgancha, men yoningdan ayrilgan ondayoq koʻrinmasliging poyoniga yetadi, bilib qoʻy! 

Endi butun nazorat Jinning qoʻl ostida edi. Kendin ishtirokchisiga aylangan bu holat goʻyo bir oʻyinga oʻxshardi. Jin gapida davom etdi:

-   Oʻzing kabi bir narsaga qiziqib, uni bilishga urinadigan, bilgandan soʻng esa bu narsani inkor etadigan tirik jonni koʻrsata olmaysan. Shu sabab hech kimga va hech narsaga tegishga urinma. Hamma narsani barbod qilasan. Haa, yana safarimiz davomida istasang ham uxlay olmaysan. 

Kendin bu holatdan mamnun boʻldi. Nima boʻlsa ham tezroq boʻlishini istardi. 

-   Qani, endi menga tushuntir-chi! Bu ish qanday boʻladi? Men qanday qilib kam uxlayman? Bu sayohat qayergacha davom etadi, qachon tugaydi? Yoki "koʻp yashayman" deb umrimni yoʻlda oʻtkazib yuboramanmi?, - deb soʻradi. Jin esa bularni hech eshitmagandek oʻz soʻzida davom etdi:

-   Va sabrli boʻlasan! Kendinning xayoliga kasalxonada yordamchisi boʻlib ishlaydigan sevgilisi Ohista keldi. 

-   Yaxshi, hech boʻlmasa kasalxonada toʻxtab oʻtaylik. 

Jinning achchigʻi chiqdi:

-   Nega? Bitirishing kerak boʻlgan ishing bormi?, - deb soʻradi. Shiftning oʻrtasida yana aylanishni boshladi. Soʻngra oynaning yon tarafida toʻxtab: 

-   Yoki tayyorlashing kerak boʻlgan biror hujjat bormi?, - dedi.

Har gapidan soʻng xonaning boshqa-boshqa joylarida turli harakatlar qilgan Jin Kendinga ketma-ket savollar yogʻdirardi: - Xodimlarning ish haqlari, befoyda majlislar, aksiyalar, ijara haqlari, kreditlar, goʻzal yordamchining jingalak sochlari, yana umringni behisob sarf etadigan boshqa-boshqa narsalar... Oʻz haqiqatingni topishingga toʻsiq boʻlgan minglab narsalar... Stol ustidagi pechenyelardan birini olib yeyayotgan Kendin Jinni tushunayotgandek kulimsirab qoʻyardi. Jin biroz toʻxtadi: 

-   Nega sendan soʻrab oʻtiribman oʻzi, qani yur!, - dedi va ulkan qoʻllari bilan Kendinni tutdi. Aylanishni boshladilar va bir zumda yoʻqoldilar. Pechenye shu oradan oʻtib ketayotgan bir chumolining oldiga tushdi, lekin chumoli uni na koʻrdi va na eshitdi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-bob DUNYONING RANGINI O’ZGARTIRGAN INSON

Titrayotgan Kendin oʻzini kenggina bir xonada koʻrdi. Xona shunchalik ajoyib ediki, inson beixtiyor uni tomosha qilishni boshlardi. Avvallari bunday xonani koʻrmagan, eshitmagan edi. Katta devorlarda shunday surat bor ediki, uning surat ekaniga ishonish imkonsiz edi. Goʻyo butun devor ko’zgu bilan qoplangan-u, siz koʻrgan va rasm deb oʻylayotgan narsalaringiz qarshisida turib ularni oʻzida aks ettirardi. Devorning tugash burchagida qalinroq bir arqon boʻlib, uning bir uchi shiftdagi yogʻochlardan biriga bogʻlab qoʻyilgandi. Kendin xonada aylanib yurarkan, oyogʻi bir narsaga tegdi. Bu haligi arqonning yerga uzangan qismi boʻlib, u xonani diagonaliga qoq oʻrtasidan boʻlib turardi. Arqonning boshqa uchi esa narigi tomondagi shiftning yog’ochlaridan biriga bogʻlangandi. Arqon bilan xonani teng ikkiga boʻlib qoʻyishning hikmatini Kendin anglamadi. Xona uni shu qadar oʻziga sehrlab qoʻygandiki, Kendin bir soniyaga oʻzining koʻrinmasligini unutdi. Sekingina Jinning qulogʻiga egilib, arqonning hikmatini soʻradi. Kendinning xuddi kimdir eshitib qolishidan qoʻrqib pichirlashini koʻrgan Jin qahqaha otib kulib yubordi. 

- Unutib qoʻyding, shekilli, hech kimsa bizni koʻrmaydi va eshitmaydi, - deb Kendinni tinchlantirdi. Jin bu yerdagi narsalar hikmatini Kendinning anglashga harakat qilayotganini toʻgʻri deb hisobladi. Kendin Jinning aytganini qilib, xonadagi buyumlarni birma-bir tadqiq qilishni boshlab yubordi.

Yerda "gilamlarning eng qadimgisi shunday boʻlsa kerak" degan fikr uygʻotadigan, ammo "koshki, barcha gilamlar ham shunga oʻxshasaydi" deyiladigan muhtasham bir gilam bor edi. Unda odatdagi klassik bezaklar yoʻq edi. Gilamning arqon ajratib turgan yeridan rasmli devorga qadar boʻlgan qismi moyli boʻyoqlarda qilingan rasmni eslatsa, narigi tarafi geometrik shakllar va matematik belgilardan iborat edi. Kendin koʻzlarini devordan uza olmasdi. Yengilgina harakat bilan ortga qadam tashlagan edi, nimanidir turtib yubordi. Soʻnggi lahzada uni tezlik bilan ushlab qoldi. Bu goʻyo hech kimsaning koʻzi tushmasligi uchun yuzasi qizil ipak mato bilan berkitib qoʻyilgan bir surat edi. Xonada jami 8 ta rasm boʻlib, ulardan 5 tasi ayni shu shaklda qizil ipak matolar bilan yopib qoʻyilgan, 3 tasi ochiq edi.

Yopiq suratlardan birining yuzasidan matoni koʻtardi-yu, koʻzlariga ishonmadi. Pastki oʻng burchakda qoldirilgan dastxatni aytmasa, rasm boʻm-boʻsh edi. Soʻng qiziqish bilan barcha suratlarni birma-bir ocha boshladi. Hammasi bir xil, barchasining pastki oʻng burchagida ayni imzo qoʻyilgandi. Bu xonaning sohibi qanday boʻlmagʻur inson boʻldi, rasmni chizmay turib imzosini qoʻysa. 

Yuzasi ochiq boʻlgan suratlardan birining oldida oʻtirish uchun hozirlab qo’yilgan to’nka turardi. Uning ustida esa yosh bola rasm chizgandek fikr uygʻotadigan, aralashib, bir-biriga qorishib ketgan boʻyoqli palitra bilan ikki dona mo’yqalam bor edi.  Xonaning bu qismini tomosha qilib ulgurmagan Kendin narigi tarafga hanuz oʻtmagandi. Shu qadar sehrlanib qolgandiki, birgina shu tomonda bir necha soat aylanib qoldi. Chap tomondagi devorning boʻsh ekanligi birdan eʼtiborini tortdi. Bu yerning ham rasm chizish uchun tayyorlab qoʻyilgani xayoliga keldi. U adashmagandi. Sababi, biroz avvalgi yuzasi qizil ipak matolar bilan toʻsilgan boʻsh suratlarning pastki oʻng burchagidagi imzoning yana biri devorda ham koʻzga tashlanardi. Katta hayajon va zavq bilan ortiga qaytdi. Orqa devorda narigiga mutlaqo oʻxshamagan, xonaning bu qismidagi gilamning bezaklariga oʻxshash geometrik shakllar, matematik ifodalar bor edi. Goʻyo kimdir matematikaga maʼlum yoki aksincha, maʼlum boʻlmagan jamiyki masalalarni shu devorda yechgandi.

Devorning shundoq oldida eman daraxtidan yasalgan kattagina stol bor edi. Hali eman isi ketib ulgurmagan stolga uch kishi bemalol oʻtira oladigan, dunyoning eng hashamatli kursisi mana shu deya bemalol koʻrsatish mumkin boʻlgan muazzam bir stul suyab qoʻyilgandi.

Xonaning eshigi yoʻq edi. Aniqrogʻi, eshik oʻrnatilishi kerak boʻlgan joyda tor va peshtoqli oʻyiq boʻlib, bu yerga kirish uchun xizmat qilardi.

Soʻngra xonaga uzun soch-soqolli, keng yelkali, gʻijim va kir kiyim kiygan, burnining uchiga ozgina jigarrang boʻyoq tekkan bir odam kirib keldi. Yoʻgʻoch kundaning ustida turgan boyagi palitrani ingichka uchli mo’yqalami bilan qoʻliga oldi. Oʻng oyogʻini goʻyo tuflisini ipini bogʻlamoqchi boʻlgandek kunda ustiga qoʻydi. Mo’yqalamni chaqqonlik bilan boʻyoqqa botirdi, bir necha daqiqa oʻzi istagan rangini chiqarishga urindi. Mo’yqalamni sindirib yuboradigan darajada palitraga qattiq urardi. Chiqargan rangini ingichka uchli mo’yqalam bilan dunyodagi eng nozik shishadan yaratilgan qizning yuzida ohistalik bilan yurgizardi. Soʻng qalin uchli mo’yqalamini olib, bir necha daqiqa uni palitraga urib turdi. Keyin uni suratga xuddi dushmaniga zarba berayotgandek urdi. Kendin shunchalik berilib ketgan ediki, "Unday qilmaaaa!" deyishdan oʻzini toʻxtatib qololmadi. Jin esa xotirjam ohangda:

-   Haqsan, ammo qoʻrqma! U nima qilayotganini biladi, sen faqat kuzat, - dedi. Kendin rassomni kuzatib turib, armon boʻlib qolgan orzusini Jinga aytdi:

-   Qobiliyatim boʻlsa edi, men ham rassom boʻlishni xohlardim.

Ishon, buni judayam istardim, lekin afsus bu iqtidor masalasi...

Jin Kendinning yuziga tikilib qoldi. Qarashlari maʼnosiz edi. Kendin jim boʻlishi kerakligini tushunib, sukut saqladi va rassomni kuzatishda davom etdi. U odam soatlab boʻyadi. Goʻyo butun dunyoning rangini oʻzgartirardi. Birgina xato qilsa qiyomat qoim boʻladigandek. Bu orada kun ham oʻz oʻrnini tunga boʻshatib berishga hozirlanardi. 

Rassom kerosin chiroqni yoqdi. Yana ozroq ishlagach, tashqariga chiqdi. Koʻp oʻtmay ortiga qaytganda burniga tekkan jigarrang boʻyoq ketkazilgan edi. U bu safar arqonning narigi tomoniga oʻtdi. Stol ustidagi qalamlardan birini olib devorga yoza boshladi. Butun devor toʻla edi. Qayerda bir boʻsh joy qolib ketibdiki, bu odam yana yozsa? Odam ingichka ingichka yozardi. Soʻngra viqor bilan dunyoning eng hashamatli kursisiga oʻtirdi. Muqovasi oʻyma yogʻochdan qilingan qalin daftarni ochib, devorga qarabqarab, bir narsalarni yozdi. Bir necha soatdan soʻng qalamini qoʻyib, oʻrnidan turdi va kerosin chiroqni oʻchirib, tashqariga chiqdi. 

-   Qayerga ketyapti?, - dedi rassomning ortidan qarab qolgan Kendin. 

-   Uxlashga..., - dedi Jin va davom etdi:

-   Bu inson har toʻrt soatda bir marta yarim soat uxlaydi. Vaqti boʻldi deguncha hech kimning uygʻotishini kutmasdan turib, yana ishiga qaytadi. Bizni bu yerga kelganimizga taxminan toʻrt soat boʻldi.

Kendin hayratlandi.

-   Ishonish qiyin! 

-   Uning kim ekanini aytsam, ishonishing aniq, - dedi Jin.

Kendinning qiziqishi o’zining soʻnggi nuqtasiga yetdi. 

-   Bu inson da Vinchi. Leonardo da Vinchi. Rassom, matematik, fizik, faylasuf va yana bir qancha sohalarda afsona boʻlgan inson. Endi ishondingmi?

-   Taxmin qilishim kerak edi; lekin ishon agar men ham shunday ishlasam, da Vinchi boʻlardim, - deb yubordi Kendin, Jinning nima deb javob berishini hech oʻylamagan holda. 

-   Ishla u holda, - soddagina javob qaytardi Jin. Kendin Jinga ilk bora 3957 xil maʼno va tuygʻu mujassam nigohini qaratdi. Ha, yoʻq, qanday, nega boʻlmasin, haqsan, ajabo, goʻyo, balki, qoʻlimdan keladimi, shubhasiz qilaman, albatta, hech qachon, tabiiy va yana bu yerda sanalmagan yuzlab boshqa maʼnolar bor edi bu nigohda. 

Bu kishi Leonardo da Vinchi edi, da Vinchi boʻlish ayni shunday boʻladi. Sen faqatgina ishlaysan va ichingdagi da Vinchi ko’rinib, afsonaga aylanasan. Yoki ishlamasdan, da Vinchini ko’masan-u, yoʻq boʻlib ketasan.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-bob UYG’OTGICHNING KASHF ETILISHI

Mutlaqo boshqa joyda paydo bo’lib qoldilar.

-   Qayerdamiz?, - soʻradi Kendin. Jin "Hozir koʻradiganlaringdan hayratda qolasan" degandek jilmaydi: 

-   Kut va kuzat!

Xonada qirol taxtini eslatadigan bir kreslo va unga yarashmagan kichik ish stoli bor edi. Stol ustida uning deyarli butun yuzasini egallagan ulkan globus turardi. Kresloda esa uzun sochli bir odam jimgina ishlab oʻtirardi. Xona suv quygandek jim-jit. Kendin ham, Jin ham ogʻir sukutda edilar. Oxiri Kendin chiday olmay soʻradi: - Kim bu?

Jin kichik hassaga oʻxshash bosh barmogʻini lablariga yaqinlashtirib, bizga maʼlum boʻlgan "Jim!" ishorasini berdi. Kendin yana jim boʻlib, haligi kishini kuzatishda davom etdi. U odam stoldagi globusga oʻxshagan narsaga qarab turardi.

Faqatgina qarab turardi. Oradan "Bas yetar, bunchalik boʻlmaydida" deyishga majbur qiladigan uzoq vaqt oʻtdi. Kendin yana chiday olmay xonadagi sukunatni buzdi:

-   Kim bu?

Jin Kendinga yaqinlashib: 

-   Bu-mi? Bu bir inson!, - dedi. Kendin oʻzi kutgan javobni ololmagani uchun biroz asabiy holda, kinoya bilan dedi:

-   Bunisini oʻzim ham koʻrib turibman.

Jin esa oʻta jiddiy qiyofada: 

-   Demak, tushunding! Shunday ekan, uning sen kabi oddiy inson ekanini inobatga olsak, birozdan soʻng uxlashi kerak emasmi?, - dedi va kiyimining cho’ntakka o’xshash yeridan kattakon qum soatini chiqardi. Uni yerga qoʻyib: 

-   Bu toʻliq 30 soatlik. Koʻramiz, bu odam qachon uxlar ekan?, - dedi. 

Vaqt oʻtib borar, u odam esa muzlatib qoʻyilgandek stolidagi globusga tikilib oʻtirardi. Bir payt nihoyat oʻrnidan turdi va xonani aylana boshladi. Xonada u yoqdan bu yoqqa toʻxtamasdan yuz martalab yurdi. Soʻngra egnidagi kostyumini yechib kresloning orqasiga osdi va yana qaytib oʻtirdi. Stolning globusdan ortgan joyida turgan daftariga pero bilan bir narsalarni yoza boshladi. Betoʻxtov yozardi. Kendin uni kuzatishdan charchadi... U kishi yerda turgan kichkina metall parchasini olib, kresloda oʻtirgan koʻyi uyquga ketdi. Koʻp oʻtmay qoʻlidagi metall yerga tushib ketdi. Uning ovozidan uygʻonib, yana yozishda davom etdi...

-   Aql bovar qilmaydi!, - dedi Kendin yerda turgan metall boʻlagiga tikilib turib. Jin gʻurur bilan tabassum qilarkan:  - Haa, sen va doʻstlaringga oʻxshagan bir insonning uyqusi mana shunchalik boʻladi. Uyqusi kelganida uni yana olib, oʻtirgan joyida uxlaydi.

Soʻngra yana sukut saqlab, uni kuzatdilar. Bu sirli odamning koʻzlari uyqudan yumilib ketgan payt egilib metall boʻlagini olib, oʻtirgan joyida mizg'ib olardi. 

Jin chala qolgan gapini tugatish maqsadida davom etdi:

-   Va oradan yillar oʻtadi. Biz bu insonni Nyuton deb ataymiz, Isaak Nyuton.

Soʻngra qum soatiga ishora qilib:

-   Qara!, - dedi. Qum tugay deb qolgandi. Buyuk fizik Isaak Nyuton esa har 15 daqiqada bir marta chalinadigan soat kabi qoʻllagan u metall parchasini jami 5 marta tushirib yubordi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4-bob MOVIY SEVGILISI ILA KUNDA IKKI SOAT

Kattagina xonaning oʻrtasida turardilar. Atrof yoyilib yotardi. Xonada bir-biriga birlashtirilgan uchta stol kattaligidagi ish stoli bo’lib, uning usti elektron sxemalar, kabellar va yana koʻpi inson uchun keraksiz deb hisoblanadigan mayda-chuyda narsalarga toʻla edi. Stolning bir burchagida esa ichiga kerosin to’ldirilgan kir tunuka idish, uning yonida kumush patnis ichida hafsala bilan tuzalgan, ammo qoʻl ham urilmagan dasturxon ko’zga tashlanadi. Shunday shohona dasturxon u yagʻir idish yoniga hech ham yarashmagan, uni kimdir "Och emasman" deya oʻsha yoqqa surib qoʻygani kundek ravshan edi. Stoldan uzoqroq bir burchakda odatiy 4-5 stul tartibsiz shaklda sochilib yotardi. Devorda keragidan ortiq kerosin lampasi bo’lib, ularning barchasi yoniq turar va insonda "dunyodagi eng yorugʻ makon shu yer boʻlsa kerak" degan fikr uygʻotardi.

Kendin atrofni tomosha qilarkan, Jin ham Kendinni kuzatib turdi. Atrofda hech kim ko’zga tashlanmaydi. Qayerdandir arra ovozi eshitiladi. Koʻzlari ovoz kelayotgan tomondagi eshikka tushdi. Eshikka yaqinlashganlari sari ovoz ham kuchayib bordi.

Ichkariga kirdilar. Moviy koʻrpasiga oʻrangan bir odam hech gʻam-tashvishi yoʻqdek bamaylixotir xurrak otib uxlab yotardi.

-   Adashib boshqa yerga keldik shekilli!, - dedi Kendin. Yuz ifodasidan xuddi Jinning bir xatosini topgandek edi. Jin eslatdi:

-   Sabrli boʻlishing kerak edi.

... Kutdilar. Biroz oʻtib u odam uygʻondi. Zudlik bilan toʻlashi kerak boʻlgan qarzi esiga tushgandek yotogʻidan sapchib turdi, qoʻshni xonadagi stol ustiga kelib tezlik bilan ishga kirishdi. Bir oz avval xurrak otib uxlab yotgan inson u emasdek edi goʻyo. Stolning ustidagi narsalarni bir-biriga ishqalab, nimadir qilishga urinardi. Birini boshqasining uchiga ulab, soʻng uni yana boshqa narsaga mahkamlar, ba’zan toʻxtab, qimirlamasdan uni shunchaki kuzatardi. Bu kuzatish ham tanaffussiz davom etgan ishning bir qismi edi. 

-   Bu kim, Xudo haqqi, jinni-pinni emasmi?, - soʻradi Kendin.

Jinning javobini kutmasdan uning oʻzi:

-   Bu bir inson, - dedi. Jin boshini qimirlatib tasdiq ishorasini berdi va yana bir qum soatini koʻrsatib turib:

-   Bu 6 soatlik, - dedi. Kendin va Jin oʻzaro suhbatlashib, u insonni kuzatishardi. Biroz oʻtib nima boʻldi-yu, u hamma ishini tashlab yana narigi xonaga kirib ketdi. Qum soatiga qaradilar.

Uning ishlashni boshlaganiga 3 soat boʻlgandi. Xonaga kiriboq, takror moviy koʻrpasiga oʻranib, pishillab uxlab qoldi. Jin:

-   Koʻrdingmi? Yana uxladi, - dedi. Kutdilar, 15 daqiqa oʻtib yana uygʻondi, zudlik bilan toʻlashi kerak boʻlgan qarzi esiga tushib qolgandek yotogʻidan sapchib turdi, - bilaman, bu iborani bir oz avval ham qo’llagandim. Lekin u odam har safar shunday uygʻonsa, menda nima ayb? - va takror ish xonasidagi stol oldiga keldi. 

Biroz oʻtib xonaga bir ayol kirdi va stol ustidagi patnisdan 15-20 sm uzoqroqqa yangi patnis qoʻydi. Eskisini olib, kelgan eshigi tomon yurdi. Bir-ikki qadam yurib, u odamga "Oʻlib qolasan-ku axir, yetar endi!" demoqchi boʻlgandek bir alfozda qarab qoldi, ammo uni ranjitmaslik uchun bu so’zlarni tiliga olmadi, balki: 

-   Qani, biroz dam ol, nimadir yeb ol!, - dedi. Odam javob bermadi. Ayol hafsalasi pir bo’lib, xonadan chiqib ketdi. Ajabo, ayol ham koʻrinmasmikin, u inson hatto javob ham bermadi. Kendin xayolidan kechgan bu savolni Jinga berdi.

-   Yoʻq, - dedi Jin.

Ular gaplashib turganida, odam taomlar solingan kumush patnisni avvalgisining oʻrniga itarib qoʻydi. 

-   Ayol koʻrinadi, albatta. Lekin u oʻz ishiga shu qadar bogʻlanganki, koʻzi boshqa narsani koʻrmaydi, - soʻzida davom etdi Jin, uning aytadigan yana koʻp narsalari bor edi:

-   Bu inson hayotini har uch soatda bir marta 15 daqiqa uxlab oʻtkazdi. Yaʼni, kunda umumiy 2 soat uxlaydi. Oradan vaqtlar oʻtadi, biz bu inson Edison nomi bilan eslaymiz. Dunyoni yorugʻlikka toʻldirgan, uxlash va ovqat yeyishga ham aytarli vaqt topa olmagan buyuk dohiy. 

Kendin sham va kerosin chiroqni tarix sahifalariga koʻmib, oqshomni nurga toʻldirgan insonni koʻrib turganidan hayajonlandi. Bu orada Edison yana hamma narsani tashlab, takror moviy sevgilisiga oʻranib, uyquga ketdi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5-bob KICHIK FONUSNING ICHIDAGI BUYUK INSON

Ikki qavatli 20 ta krovat qator joylashtirilgan yotoqxonaga oʻxshagan bir joyda edilar. Oʻrtada uyoqdan buyoqqa yurgan odamlarni koʻrishlari bilan tushundilar: bu yer qamoqxona edi. Baʼzilar yotoqda uxlab yotar, uygʻoq boʻlganlar esa u yerdan bu yerga yurib nimanidir kutishardi. 

-   Shularni bir kuzataylik, - dedi Kendin. Gapini tugatishga ulgurmay, boʻlmaning temir eshigi oldida yuzlari bujmaygan bir odam paydo boʻldi. Hayoti davomida hech ham kulmagan odamning jiddiyligi bilan:

-   Tushliiik..., - deb baqirdi. Bitta odamdan tashqari qolgan barcha tushlikka ketdi. 

Katta boʻlmada yolgʻiz qolgan u inson oldidagi gʻijim daftarga nimalarnidir yozardi. Vaqti-vaqti bilan orqa sahifalarga koʻz yugurtirib, bir narsalarni tekshirar, soʻngra yana kelgan joyidan davom etardi. Yozish davomida baʼzan jilmayib qoʻyar, baʼzan gʻamgin boʻlib qolar, baʼzan esa yigʻlamoqdan beri boʻlib, xoʻrsinib qoʻyardi. Qalbidan nimalar oʻtardi, bilib boʻlmasdi, ammo yozayotganlari oʻta muhim narsalar ekani ayon edi. Qalam bilan oldidagi daftarga tinmay yozar, nigohi dunyodagi eng buyuk qoʻshinni boshqarayotgan sarkardaning qarashlarini eslatardi. U qoʻshinni idora qilib turganida, boshqalar ovqatdan qaytib, yotoqdagi joylarini egalladilar.

Ikki kishi xat yozish uchun stolga yaqinlashdi, biri koʻzlarini uzmay qoʻlida mahkam ushlab turgan qizchaning suratiga qarab turardi. Yana ikki kishi esa goʻyo shu orqali kimdandir qasos olayotgandek tez-tez uyoqdan buyoqqa yurardilar. Bo’lma devorlarini inobatga olmasangiz, ularni bemor otasiga zudlik bilan qon yetkazish uchun shoshilayotgan solih farzand deb oʻylardingiz. Qolganlar esa krovatga choʻzilib, uxlab qoldilar. Ularni butun diqqati bilan kuzatayotgan Kendinning bekorga vaqt yoʻqotishiga monelik qilish maqsadida Jin shoshib gapira boshladi:

-   Bu uxlayotganlarni kuzatib turishing shart emas! Ular faqat ovqat vaqti uygʻonadilar, qolgan vaqtlarini esa uxlab oʻtkazadilar. Shu usulda goʻyo jazo muddatlarining tezroq tugashiga ishonadilar. Uygʻoq boʻlganlarida esa ozodlikka chiqqach, hech qachon uxlamaslikka ont ichadilar. Ammo bilmaydilar yoki bilsalarda tushunmaydilarki, ichkarida yohud tashqarida boʻlish oʻrtasida hech qanday farq yoʻq. Chunki har bir inson hayotini bir fonus ichida yashab oʻtkazishga majbur. Fonusni kattalashtiradigan faqat miyadir, inson oʻzi sigʻgan har qanday fonusga miyasi ham sigʻadi, shubhasiz.

Kendin Jinni diqqat bilan eshitar, soʻzlari uni oʻziga sehrlab qoʻygandi. Goʻyoki u hamma narsani bilardi, butun universitetlardagi ilmni oʻzida jam qilgandek tuyuldi. Jin davom etdi:

-   Agar borar yeringning oxiri boʻlsa, agar qoʻlingdan kelgan ishlarning chegarasi boʻlsa, agar bir kun kelib umring bitsa, demak umring davomida bir fonus ichida yashaysan. Bu oʻrinda "Inson u fonusning ichida har doim eng afzali boʻlish uchun yashaydi" deya bemalol ayta olamiz. Yaʼni, zindonda yoki ozodlikda boʻlishning farqi yoʻq. Shunday ekan, qayerda boʻlsada, qanday boʻlsa-da, inson doimo qoʻldan kelgan eng afzal ishni qilishi kerak. 

-   Tushundim, - dedi Kendin. Jin yozayotgan odamga oʻgirilib:

-   Hozir shu fonusning ichida boʻlgan bir inson eng yaxshisi boʻlish yoʻlida harakat qilyapti. Oradan yillar oʻtib, har bir inson unga oʻxshashni orzu qiladi, chunki, u insoniyatning eng afzallaridan biriga aylanadi. Shuni bilgani uchun ham uning ishtahasi yoʻq, shuning uchun uyqusidan voz kechdi, shuning uchun u faqatgina bir martagina mahbus boʻlib yashaydi, - dedi.

Kendin oyogʻining uchida turdi va Jinning chap yelkasiga osilib, yozib oʻtirgan odamga tikildi. Jin:

-   Yaxshiroq qara! Uni taniysan, - dedi. Kendin u insonni tanidi. Uni bilmagan inson dunyoda bormikin? Axir, u Dostoyevskiy edi!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6-bob KIM EDI U TOSHNI QUDUQQA OTGAN AHMOQ?

Atrof tun zulmatiga choʻmgan bir paytda, Jin Kendinni dengiz boʻyiga olib keldi. Ufqni koʻrsatib:

-   Hamma narsani unut, faqatgina shuni kuzat, - dedi. Bir necha daqiqa oʻtib, ufqda yengil qizillik paydo boʻldi. 

-   Qara, quyosh uygʻonmoqda. Koinotdagi eng buyuk ishni ortiqcha shovqin-suronsiz, jimgina bajarmoqda. Qilgan ishining buyukligi qarshisida "Quyosh chiqdi" dan boʻlak hech bir gap aytilmaydi. Bir oʻylab koʻr, birozdan soʻng kun yorishadi, qushlar oʻz qoʻshigʻini boshlaydi, chumolilar uyalaridan chiqishadi. Hatto daraxtlar ham ishlashni boshlab yuboradi.

Olamdagi tun pardasini koʻtarib, oy va yulduzlarni soʻndiradi, goʻyo ularni jazolayotgandek. Yuz millionlab yulduz yigʻilib bajara olmagan ishni quyosh bir oʻzi amalga oshiradi!, - deya hayratini yashira olmadi Jin. 

-   Nega oʻsimliklar kunduz kuni kislorod, tunda karbonat angidrid chiqaradi, hech oʻylab koʻrganmisan?

-   Yoʻq, - dedi Kendin. Hech qachon bu haqida oʻylab koʻrmagandi. Vaqti kerakmas ishlardan ortmasdi-ku, axir, qanday oʻylasin. Jin davom etdi:

-   Chunki, quyoshning chiqishi bilan hayot ham boshlanadi. Hatto, daraxt ham unga taslim boʻladi. Oʻylab koʻr, quyosh toʻliq chiqib ulgurmay butun bir tizim mutlaqo aksiga aylanadi. Bunday katta oʻzgarish qanday amalga oshadi? Quyosh qanday kuch oʻzi, uning chiqishi bilan butun jonzot harakatga kelsa... Kel, hozir bir koʻraylik, dunyoda quyoshga qaramay uxlagan bir maxluqot bormikin?

Bu orada quyosh har doimgidek vazifasini bajarib, sukunat ichida olamni nurga toʻldirdi. Jin va Kendin nafas olgulik muddat ichida quyoshga taslim boʻlgan jamiyki olamni kezib chiqdilar. Arslonlar, qoplonlar, qushlar, otlar, sichqonlar, fillar, pashshalar, qurt-qumursqalar, olma, nok, kitlar, dunyodagi jonli-jonsiz butun mavjudotlar allaqachon uygʻongandi. 

-   Endi esa sening doʻstlaringni ziyorat qilamiz. Koʻraylik-chi, u yerda nimalar boʻlyapti?, - dedi Jin insoniyat olamini nazarda tutib. 

Minglab uyga kirib chiqdilar. Insonlarning 90% i hamon uxlardi.

Uygʻoq boʻlganlarning koʻpchiligi bolalar yoki majbur boʻlgani uchungina uygʻongan kishilar edi. Oʻzi xohlab erta uygʻongan insonlar shu qadar kam ediki, Kendin ilk bora Jinning oldida hijolat tortdi. Hayvonot va oʻsimlik dunyosi uygʻotuvchi soatlarga ehtiyoj sezmay toʻligʻicha uygʻongandi-yu, maxluqotlarning eng aqllisi sanalgan inson esa hamon pishillab uxlab yotardi.

-   Ishon, oldingda hijolatdaman, - dedi Kendin. U quyosh chiqib, kun isigani uchun qirmizi tus olgan yonogʻini yashira olmadi. Jin gʻamgin jilmayib:

-   Mayli, hechqisi yoʻq!.. Quyosh chiqqaniga endi yarim soat boʻldi. Koʻraylik-chi, toʻliq uygʻonishlariga yana qancha vaqt kerak ekan?, - dedi. 

Har soniyada bir uyga kirib chiqishar, shu tariqa safarlarini davom ettirishardi. Insonlar ulkan horgʻinlik ortidan uxlash mukofotini qoʻlga kiritishgan-u, go’yo 10 daqiqa avval yotoqqa kirib, u mukofotdan zavq olayotgandek xotirjam uxlab yotardilar. 

Takror hayvonot va nabotot olamini kezdilar. Uygʻonish u yoqda tursin, deyarli barchasi bolalarini toʻydirib ham boʻlishgandi.

Ortga qaytdilar. Inson hamon uxlab yotardi. Yoz fasli edi.

Quyosh chiqqaniga 2 soat boʻlgandi. Kendin bularga bir izoh topa olmasdi. Faqatgina koʻrganlari qarshisida afsusda ekanini ayta olardi:

-   Afsusdaman!

Kendin issiqqina yotogʻida quyoshga parvo ham qilmay uxlab yotgan har bir insonning oʻrniga oʻzini qoʻyar, shunda bu manzara yanada vahimali tus olar, uyat yanada yuzlarini kuydirardi...

-   Nima uchun bunaqa?, - soʻradi Kendin. 

Jin Kendinning qoʻllaridan tutdi va yoʻlida uchragan har bir uyning yotoqxonasiga kirib, koʻrsatkich barmogʻi bilan uxlab yotgan odamlarga ishora qilgancha, ularning har biri uchun farqli uyqu sabablarini soʻzladi.

-   Negaki, abadiy yashayman deb gumon qiladi... Negaki, oʻzini aqlli deb hisoblaydi... Negaki, qochyapti... Negaki, oʻzini hurmat qilmaydi... Negaki, emin-erkin ekanini oʻylaydi... Negaki, nonkoʻr... Negaki, dangasa... Negaki, bergan soʻzida turmaydi... Negaki, vaqt tugamaydi deb hisoblaydi... Negaki, qoʻlidan bir ish kelmasligiga ishonadi... Negaki, xurofot ichida... Negaki, ahmoq, ahmoq, ahmoq...

Soʻngra toʻxtadilar. Sohilda, quyoshni kuzatgan joylarida turardilar. Jin Kendinga qarab soʻz boshladi:

-   Chunki, doʻstim, sen tayyor bir tizimning quchogʻida tugʻilib oʻsding. Savol soʻramading. Senga "Voyaga yetgan inson 8 soat uxlashi kerak" dedilar, ishonding. Oʻylab koʻrmading, "Yanglishgan boʻlishsa-chi!" demading. "Kim edi u toshni quduqqa otgan ahmoq?" Bular bilan qiziqib oʻtirmading. Chunki, oʻz manfaatingni oʻylading. Uxlash juda yoqimli edi. Na qarzlaringni eslaysan, na yomon ishlaringni... Na otangni yurak kasali xayolingga keladi va na onangning ogʻriyotgan tizzalari, na farzandingni yoʻqolgan lego parchasi. Uxlash sen uchun qochish edi. Quyosh botsa qanday yaxshi boʻlardi! 

Jin bularni aytarkan, Kendin butun vujudi quloqqa aylanib uni tinglardi... Jinning toʻxtash niyati yoʻq edi:

-   Uyqu seni shunchalar asir etdiki, kech boʻlishi bilan koʻzlaringni yumilishiga qarshilik qilolmading. Aslida qarshilik koʻrsatish yoki koʻrsatmaslik bilan ham ishing yoʻq edi, sababi, uyqu haqida hech narsaga qiziqmading. Sen uni nomaʼlum qotilga aylantirding. 

-   Bir daqiqa. - Jinning gapini boʻldi Kendin, - Gaplaringdan bir narsani tushundim: sendan boshqa hamma yanglishgan! Qanday qilib 6 milliard inson ayni xatoga sherik boʻlishi mumkin? 

Jin qoʻllarini ikki yoniga ochdi. Uning oʻz fikrlariga shubhasi yoʻqligi aniq edi. 

-   Ha, shunday, butun dunyo yanglishadi. Yana deyarli har bir mavzuda. Yaʼni u quduqda bitta tosh emas, minglab tosh bor. Yuzlab quduqlar bor... 15 soniyada isbotlab beraman buni. Kendin sinchkov nigohlari bilan Jinni kuzatib turardi. Jin jimjilogʻi bilan qumga bir doira chizdi. Eng tepasiga "12" raqamini yozdi va soʻradi:

-   Qoʻlingdagi soat shunga oʻxshaydimi?

Kendin qoʻliga qaradi, soat yoʻq edi; ammo soati yerdagi doira soatga oʻxshab ketardi.  - Ha, - dedi.

Jin javobini mustahkamlash uchun yana bir marta soʻradi: - Yaxshi, kasalxonaning devoridagi soat ham bunga oʻxshaydimi?

-   Ha, albatta, - dedi Kendin hech oʻylab oʻtirmay.  

-   Butun dunyo shu soatdan foydalanadi, shunday emasmi?

Kendin tasdiq maʼnosida bosh irgʻadi.

-   Yaʼni, hammasining eng tepasida 12 raqami boʻladi va butun soatlar 12 ni koʻrsatishi bilan u kun oʻz nihoyasiga yetib, boshqasi boshlanadi, shunday emasmi?

Buning javobi ham "Ha" edi. Jin butun dunyo eshitishi kerak boʻlgan bir gapni aytdi: 

-   Xoʻsh, bu qanday bir mantiqki, yangi kun tunning qoq yarmida boshlansa? Bu qanday taqvimki, kun qorongʻulikda tugʻilsa? Quyosh soat 6 da chiqarkan, siz tungi soat 12 ni nol deyish bilan nimaga erishasiz?

Sukunat... Ogʻir sukunat...

-   Holbuki, quyosh chiqishi bilan yangi kun boshlanadi. Mana shu uslubdan foydalansang, soat 6 ni kunning boshlanish vaqti deb qabul qilib, nol hisoblarding. 9 deyishni oʻrniga 3 derding. Shunda soat 9 da uygʻongan odam, "Quyosh chiqqani, kun boshlanganiga 3 soat boʻlibdi" der va kunni oʻtkazib yuborishdan xavotirlanib oʻrnidan sakrab turardi.

Kendin qoʻlidagi asosli dalillar bilan eʼtirozga hozirlangan advokatga oʻxshardi:

-   Shunaqasi ham boʻlarkanmi? Quyosh har doim soat 6 da chiqmaydi-ku. 

-   Xoʻp, sen quyosh 6 da chiqmaydigan vaqtlar uchun soatni oldinga yoki ortga surish mexanizmini oʻylab topmadingmi? Bir soat oldinga yoki ortga surginki, quyosh yana nolda chiqsin. 

Kendin oʻylanib qoldi. Jin haq edi. 

-   Haqsan!

-   Bularni haq boʻlish uchun aytmagandim. Haq boʻlishdan nafratlanaman. "Haqsan!" Haqman, ammo nima oʻzgardi?!. Mening haq ekanligim senga nima foyda keltirdi? Xatolarni tuzatmaguningga qadar mening haq ekanligimning kimga qanday manfaati bor?

-   Haqsan...

Kulishdilar. Soʻngra Jin toʻxtagan joyidan davom etdi: - Men hozir senga soatning shaklini oʻzgartir, ustini toʻrli yopqich bilan yop yoki gullar bilan beza demayman. Qoʻy, shundayligicha qolsin, ammo hech boʻlmaganda insonlarni quyosh bilan birga uygʻotish uchun biroz saxiy boʻl, bir formula oʻylab top!

Kendin oxirigi jumlani tushunmadi:

-   Saxiy? Qanday yaʼni?

-   Ha, saxiy. Nega endi puldan 6 ta nolni olib tashlashga jasorating bor-u, soatni 4 soat oldinga surishga jasorating yoʻq?

-   ...

-   Tanbalsan, tan ol! Koʻzing qiymaydi. Oʼylab koʻr, ertaga ertalabdan vaqtni 4 soat oldinga surding. 

Kendin oʻyladi. Bu yomon fikr emasdi. Jin soʻradi:

-   Seningcha, insonlar bunga oʻrganishga qiynalisharmidi?

-   Yoʻq. Hech nima oʻzgarmasdi; chunki kun yana 24 soatligicha qolardi..., - dedi-yu, hayajonlandi Kendin.

-   U holda seni nima ushlab turibdi? Buni uddasidan chiqqaningni tasavvur qil! Balki insonlarni erta uygʻotish katta tashkilot tuzishni talab qilar. Butun insoniyatni quyosh bilan birga uygʻotish uchun millionlab, hatto yuz millionlab soatlik mashgʻulotlar oʻtkazish lozim; lekin faqatgina soatning milini oldinga surib, hech qanday sarf-xarajat qilmasdan insonlarni bu xato tushunchadan qutqara olasan. Shunday qilsang, na ular va na sen hech narsa qilmasdan yalqovlik bilan yana soat 9 da uygʻonganingizda ham quyosh endigina chiqqan boʻladi. 

Bu fikr Kendinning xayoliga oʻrnashib qoldi. Ayniqsa, biroz avval eng oxirgi boʻlib uygʻongan maxluqot inson ekanini koʻrganda... U hayajon bilan:

-   Shubhasiz, ajoyib fikr bu! Hech narsaga hojat yoʻq, faqat soatni oldinga surib qoʻyasan, dunyo taqdiri oʻzgaradi. Vah! Sen ajoyibsan, Jin!, - dedi. 

-   Sen ham eng kamida menchalik ajoyibsan; ammo bir farqing bor... Sen oʻylashdan bosh tortgan ajoyib tentaksan... Ozginagina oʻylasang, maktablar, ishxonalar, fabrikalar, banklarni bir vaqtda ochib, keyin "Yoʻllar namuncha tirband?" deya ranjimasding..., - dedi Jin. 

Kendin Jinning bu odatiga oʻrganishni boshlagandi. Shu sababdan ters javob qaytarmay, jilmayib qoʻyaqoldi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-bob FAQATGINA KAM UXLASHNING O’ZI YETSAYDI, DUNYONI CHUMOLILAR

BOSHQARARDI

Har bir oʻtning boʻyi chizgʻich bilan bittalab oʻlchab, hisoblab ekilgandek muazzam koʻrinayotgan, katta bir daladan yurib ketishardi. Insonning koʻnglini yorishtirib yuboradigan bu goʻzal yerda sayr qilarkan, Kendinning ichida tugʻyonlar joʻsh urardi. Bu koʻrganlari unga buyuk insonlarning muvaffaqiyat formulasini oʻrgatgandi: "Oz uxlash...". Gʻayrioddiy ish edi bu. Oz uxlaysan va muvaffaqiyat qozonasan. Kendin shu qadar oddiy ishni yillar davomida nega qilmaganini oʻylab afsuslanar, tezroq buni qanday bajarishni oʻrganish uchun sabrsizlanardi. 

-   Qani, oʻrgat menga! Qanday qilib kam uxlayman? Men ham muvaffaqiyatga erishishni xohlayman, - dedi. 

Jin:

-   Buni oʻrganishing u qadar oson emas, sabrli boʻl. Oʻrganasan, albatta. Shuning uchun ham bu yerdamiz. Ammo yana bir narsani taʼkidlashim zarur, jamiyki insonlarning yana bir umumiy xususiyati bor: Barchasining boshqalar tarafidan "amalga oshishi imkonsiz" deya baholangan ma’lum maqsadlari bor va aslida koʻplab maqsadlar ularni uxlashlariga yoʻl qoʻymaydi. Kendin quvondi, chunki uning ham maqsadi bor edi.

-   Mening ham maqsadim bor!

-   Seni-yaa? Nima ekan sening maqsading?, - dedi Jin haqoratomuz ohangda.

-   Oʻz sohamda yuksalishni xohlayman, - javob berdi Kendin koʻksini kerib. U koʻpchilik hurmat qiladigan shifokor edi. 

-   Sen shuni maqsad deyapsanmi?

-   ...

-   Hamma shifokor yuksalishni xohlaydi, ammo nari borsa eng kamida Ibn Sino kabi boʻladi, - dedi Jin va taassuf bilan "Qanday odamlar oʻtib ketdi-ya!" degandek labini tishladi. Soʻng davom etdi:

-   Hamma narsa kabi maqsadni ham senga notoʻgʻri talqinda oʻrgatdilar. Tor fikrlayapsan. Chunki, senga koʻp uxlashni oʻrgatganlar oʻzingga hech sezdirmasdan tor oʻylashni ham oʻrgatdilar.

-   Qanday qilib?, - dedi Kendin butun vujudi quloqqa aylanib. 

-   "Bir sohada yuksalish" aslo uyqu qochiradigan maqsad boʻla olmaydi. Maqsad - oʻz nomi bilan maqsad. Yaʼni, maqsading aniq bo’lishi lozim. Yuksalishni istagan joyingning nomi boʻlishi kerak. "Men shu yerni xohlayman" deysan. Aks holda, maqsading yoʻq hisob. Agar samarali bir maqsading boʻlmasa, kam uxlashingning ham hech qanday maʼnosi yoʻq. Hatto mumkin boʻlsa, bor uxla va tanang koʻtara olsa aslo uygʻonma. Chunki, maqsadsiz insonning uygʻoq boʻlishi ham oʻzi uchun, ham butun insoniyat uchun azobdir, - Jin jilmayib davom etdi:

-   Biror bir maqsadi boʻlmagan holda, yaʼni uxlashi kerak boʻlgan holda uxlamagan insonlar ham bor, shubhasiz. Bunga shu togʻning ortida ajoyib oʻrnak ham bor. Koʻrishing kerak, qani ketdik...

Jin Kendinni ortidan ergashtirib toqqa qarab ketdi. Choʻqqiga yaqinlashib qolganlarida qandaydir nay ovozini eshitdilar. Ovoz togʻ ortidan kelayotgandi. Togʻni oshib oʻtib, ovoz qayerdan kelayotganini bildilar. U jigarrang qalpoq kiygan bir odamning qoʻlidagi naydan kelardi. U nayni shu qadar ustalik bilan chalardiki, atrofidagilar huzur ichida tinglashar, nay nolasi osmonga qadar yetib, qalblarni mumdek eritib yuborardi. Mazkur jigarrang qalpoqli sozanda aslida choʻpon boʻlib, nay esa qoʻylar uchun chalinayotgan edi.

-   Qara, qanchalik erta uygʻonibdi? Kim biladi, bu suruvni qayerlardan boshlab kelyapti? U biz qidirgan inson aslida; lekin koʻrganing kabi u qoʻylarning zavqlanishi bilan cheklanib, ishini chala bajaryapti..., - dedi Jin. 

Choʻpon ora-sira uxlab, takror uygʻonar, uyqusiragan koʻzlari bilan nayini ozgina chalgach, yana uxlab qolardi. 

-   Barvaqt uygʻongan, ammo tor fikrlayapti. Hech qanday oliy maqsadi yoʻq. Kun tartibida konsert berish fikri yoʻq. Qish kelishi bilan oladigan ozginagina pulga qarab qolgan. Holbuki, u har kuni soatlab nay chaladi, hech kimsa u kabi uzoq vaqt nay bilan shugʻullanmaydi. U qilishi kerak boʻlgan ish bor-yoʻgʻi ozgina kengroq fikrlab koʻrish edi, xolos! U shunday qilmagani uchun umrini qoʻylargagina nay chalib oʻtkazadi. Hech qachon dunyoning eng yaxshi naychisi boʻlolmaydi. Kun kelib dunyoning eng buyuk naychisi boʻlardi balki, ammo u kengroq oʻylab koʻrmagani uchun dunyoning eng buyuk naychisini oʻzi bilan qabrga olib ketadi. Yaʼni, ichidagi dahoni kashf etmay turib oʻlib ketadi. Shunday ekan, hatto oddiy choʻpon boʻlsang ham, keng fikrla. Va kun kelib sening bir hikoyang boʻladi. "Men bir choʻpon edim. Lekin hech qachon choʻpon kabi chalmadim. Hech qachon qoʻylar uchun chalmadim. Esimni taniganimdan beri shu bugun uchun chaldim nayimni. Bugun dunyodagi eng yaxshi nay chalgan insonman. Ishingizga aslo yengil qaramang, doimo katta oʻylang!" derdi. Shunday qilib, oddiy choʻpon birgina eski nay bilan oʻzidan keyingilarni maftun qiladigan meros qoldirardi.

Kendin choʻponga qarab, Jinning aytganlarini oʻylardi. U haq edi; ammo haq boʻlishdan nafratlanardi. Shu sababdan unga "Haqsan" demadi, ammo ich-ichidan ming martalab hayqirdi: "Haqsan... Besh yuzlar kengashidagi Suqrot qadar haqsan!"

Endi tushungandi Kendin. Demak, kam uxlashning oʻzi yetarli emas. Uyquni qochiradigan sabab ham juda muhim. Lekin undanda muhimroq bo’lgan yana bir narsa bor edi: Nima ish qilishingdan qatʼiy nazar, kengroq fikrlashing lozim.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8-bob UYQU MUHTASHAMDIR

Ikkisi kimsasiz yerda gaplashib yurib borishardi. Kendin bu voqealardan shu qadar taʼsirlangan ediki, birdan: - Uxlashdan nafratlanaman!, - deb yubordi. 

-   Hoy, hoy, hoy!..., - Kendinning gapini boʻldi Jin.  - Aslo bunday deya koʻrma. Uyqu muhtasham mexanizmdir. Agar u boʻlmasa, oʻrgangan narsalaring hech qachon yodingda qolmasdi, chunki sen yangi oʻrgangan maʼlumotlaringni eng koʻp uyqung davomida mustahkamlab olasan. Uxlayotganingda tanangdagi butun fiziologik va psixologik jarayonlar amalga oshadi. Yaʼni dam olishing, oʻzingni ertangi kun uchun tayyor deb his qilishing va hayotingni davom ettirishing uchun mutlaqo uxlashga majbursan.

Kendin hayratda edi.

-   Sen emasmiding uxlashimga qarshi chiqqan?

Jin anglashilmovchilikni bartaraf etish maqsadida darhol soʻz boshladi: 

-   Men aslo uxlashingga qarshi emasman. Faqatgina koʻp uxlashingga qarshiman. Koʻp uxlashdan murod 8 soatdan ortiq emas, balki 4 yoki 6 soatdan ortiqdir. Yaʼni "Ideal uyqu davomiyligi 8 soat boʻlishi kerak" deya quduqqa otilgan oʻsha toshga jahlim chiqadi mening. Zotan sayohatimizning butun maqsadi ham aslida u toshni quduqdan chiqarib, yoʻq qilish va "Ideal uyqu davomiyligi inson uxlay oladigan eng oz muddatdir" toshini miyangga mustahkam oʻrnatishdir. Shunda sen bilan birga butun insoniyatning bu bemaʼni xurofotdan qutulishini taʼmin etgan boʻlaman. Agar hech uxlamasang oxiri yoʻq muammolar ichida yashaysan. Bundan kelib chiqadiki, nafas olish, suv ichish, ovqatlanish qanday zarurat boʻlsa, uxlash ham xuddi shunday majburiyatdir. Endi esa senga ajoyib xushxabarim bor: Dunyodagi hech bir inson hanuz tanishib, gaplashmagan biri bilan seni tanishtiraman. U uyqu qiroli. Koinotda hech bir maxluqot uyqu mavzusida undan koʻra ilmli emas...

Kendinning koʻzlarini katta-katta ochgancha ketma-ket savollar yogʻdira ketdi:

-   Kim u, oʻzi qanaqa, necha yoshda, nima yeb, nima ichadi?...

-   Sen bilan tengdosh, juda sadoqatli va itoatgoʻy, sening miyangda yashaydi. Ismi Gipotalamus. Sen uchun bir uchrashuv belgiladim.

-   Qanday?, - dedi Kendin hech nima anglamay. Jin tushuntirishda davom etdi:

-   Zoʻrgʻa koʻndirdim. Sendan xafa ekan. Gaplashishni xohlamadi; ammo ozgina bosim oʻtkazgandim qabul qildi. Kendinning fikrlari qorishib ketgandi.

-   Yaxshi, lekin uning miyamda yashashini aytding. U bilan qanday qilib koʻrishamiz? Ochiqroq gapirsang-chi, xayollarim chalkashib ketdi. 

-   Eh Kendin! Haliyam inson kabi oʻylayapsan. Unutib qoʻyding shekilli, biz hozir mutlaqo boshqa olamdamiz. Supermen misoli istagan har joyimizga bora olamiz, xohlagan joyimizga kira olamiz. Zamon, makon, umuman, hech narsa bizga toʻsqinlik qilolmaydi, - dedi Jin. 

Kendinni Gipotalamusning oldiga olib borishdan avval uni oʻzidagi kuchga ishontirish maqsadida borish nihoyatda qiyin boʻlgan bir joyga olib borishga qaror qildi. Mana shunda, hech qanday shubha-gumonlarga o’rin qolmaydi. Kendin nafaqat miyaga, balki igna teshigidagi tuyaning oʻrkachiga ham kira olishlariga ishonishi kerak edi. Agar Gipotalamus bilan ichidagi shubha-yu gumonlarni yoʻqotmay turib uchrashsa, bu uchrashuvning hech qanday foydasi boʻlmasdi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9-bob MIXCHI VA BOLG’ACHI

Bu safar bir uyning yotoqxonasida edilar. Xonadagi yotoq gʻichirlar, oppoq koʻrpa qimirlardi. Koʻrpa tagidan kimningdir xurragi eshitilib turardi. Kendin jilmayib qoʻydi. 

Yotoqda bir ayol uxlab yotar, uning yonida bir kishi ham bor edi. U uxlamayman deya xarxasha qilgan yosh boladek tinmay u yoqdan bu yoqqa agʻdarilardi. Kendin taxminida adashmagandi. Aniqki, bu odamning uyqusi qochgan, koʻrpaning qimirlashi sababi ham shu edi. Ajabo, bu odamni uxlashdan toʻsgan narsa nima ekan?

Kendin shularni oʻylab turganida u odam chiday olmay yotoqdan sapchib turdi-yu, balkonga chiqdi. U yerda yuqori darajada jihozlangan bir nechta teleskop bor edi. Birining ortiga oʻtib, uzoq vaqt osmonni kuzatib turdi. Keyin yana jimgina yotoqqa qaytdi. Tungi soat 4 edi. Takror uxlashga urinib koʻrdi, ammo bu safar ham uddasidan chiqmadi. Matrasning buzuq prujinasidek yotogʻidan yana sakrab turdi. Kichik bir qogʻozga "Kechir, azizim!" deb yozib, uni ayolining bosh tomoniga qoʻyib qoʻydi va yuzidan oʻpib, uydan chiqib ketdi. Kendin Jinga murojaat qildi:

-   Kim bu odam, qayerga ketyapti?...

Jin shiftga ishora qilib soʻradi:

-   Bu yerda oyoq izi koʻrsang hayron qolarmiding? 

-   Albatta, hayron qolardim... Shiftda oyoq izi boʻlishi gʻalati-ku.

"Bu yerga oʻrgimchak odam kiribdimi?" degan boʻlardim, - dedi Kendin. Kulishdilar. Soʻngra haligi odamni izidan ergashdilar.  U odam dunyodagi butun texnikalar shu yerda jam boʻlgandek tassurot uyg’otadigan ulkan binoga keldi. Bino oldidagi haybatli qoʻriqchilarga "Xayrli tong, janoblar!" degach, tez-tez yurib lift oldiga keldi. Liftni kelishini kutishga toqati yetmay, zinalardan yugurib yertoʻla qavatiga tushdi, yoʻl-yoʻlakay kostyumini yechib oldi. Xona eshigi oldiga yaqinlashgach, choʻntagidan bir karta olib, eshik oldidagi uskunaga kirgazdi va eshikni ochdi. Kostuyumini bir chetga uloqtirib, kompyuterning yoqish tugmasini bosdi. U yonib ulgurmay ishga kirishib ketdi. 

-   Aqldan ozaman! Aytaqolsang-chi, nima qilmoqchi oʻzi?, - dedi

Kendin Jinga. Bu odam uni barcha narsadan koʻra koʻproq qiziqtirib qoʻygandi...

Odam xuddi mushuk oʻz oʻljasini kuzatayotgandek ekranga mixlanib qoldi. Birozdan soʻng klavishlarni yeyishni boshlasa ham hayron qolmasdi. Soatlab ishladi. Kun yakshanba boʻlgani uchun boshqa kelganlar yoʻq edi.

Kendin va Jin u odamni kuzatib turganlarida birdan eshik ochildi. Ichkariga yana bir odam sarosimada kirib keldi:

-   Salom, - dedi shoshib... U goʻyo oʻz oʻrnidan chiqib ketgan mixni joyiga kirgazib qoʻyish uchun bolgʻa qidirayotgan odamga oʻxshardi. Tezda kompyuterlardan birining oldiga oʻtirdi. Ikkisi ham farzandli boʻlish arafasida boʻlgan ayollarini kutayotgandek sabrsizlanishardi. 

-   Kecha hech ham uxlay olmadim, - dedi ikkinchi kelgani.

-   Hmm..., - deb qoʻydi avval kelgani. "Gap sotma, ishla!" degandek edi bu "hmm". Vaqti-vaqti bilan birini uyqu elita boshlar, boshqasi "Hoy" deb uni uygʻotib qoʻyardi... Birozdan soʻng qolganlar ham kelishdi. "Birozdan soʻng" deganim ertasi kuni ertalab.

Boshidan hammasini kuzatib oʻtirgan Kendin, 13 kishining bitta velosipedga minib olganini koʻrgan odamdek: 

-   Bularning hammasi aqldan ozibdi!, - deb yubordi.

-   Shubhasiz..., - dedi Jin va jilmayib davom etdi:

-   Ularning kimligini bilishni rosa xohlayapsan-a?

-   Ha-da, albatta!, - javob berdi Kendin.

-   Bilasanmi, doʻstim, ularning oʻzlari ham hali kim ekanliklarini bilmaydilar, ammo birozdan soʻng bilib olishadi, - deya Jin Kendinning fikrlarini battar qorishtirdi.

-   Iltimos, meni tezroq oʻsha "birozdan soʻng"ga olib bor!, - yolvordi Kendin.

-   Yaxshi, - dedi Jin.

Koʻp oʻtmay "birozdan soʻng"ga ketdilar. Kendin avval sira koʻrmagan tekis va boʻm-boʻsh yerda edilar. Tunmidi, kunduzmi, farqiga bormadi. 

-   Nimalar boʻlyapti, bu yer qayer oʻzi?, - dedi shoshib. Yaqin atrofda ulardan boshqa tirik jon yoʻq edi. Atrofda hayot asari ham koʻrinmasdi. Kendin atrofni kuzatib turgan vaqt birdan oʻsha atrofda qandaydir shovqin-suron koʻtarildi. Shovqin ortidan ustlariga toʻgʻri kelayotgan gʻalati jism paydo boʻldi. Bu hamma joyi yoritilgan, yaxlit va ulkan metall uyumi edi. Temir qush quloqni qomatga keltirib, chang-toʻzon ichida tekislikning qoq markaziga qoʻndi. Soʻngra chang tarqalib, u ajoyib narsaning kumush kabi porlagan eshigi ochildi. Yerga zinapoyalar tushirildi. Oq, qalin kiyim kiygan odam og’ir qadam tashlab zinadan pastga tushib kela boshladi. Oyogʻini yerga qoʻyib, yana bir odim tashlagandan soʻng ortiga oʻgirilib shunday dedi:

-   Bu qadam bir inson uchun kichik, ammo insoniyat uchun buyuk bir qadamdir.

Bu oʻsha edi. Biroz avval uyqusi kelmay, dunyoning yoʻqolgan mixini topish maqsadida yarim kechasi hamma narsadan voz kechib yoʻlga tushgan inson... Soʻngra zinada yana biri paydo boʻldi. Kendin uni ham tanidi. Mixga bolgʻa topish uchun yelibyugurgan odam edi unisi.

O’sha yerning oʻrtasiga katta bayroq oʻrnatgach, yosh bola singari koʻngilxushlik qilishni boshlab yubordilar. Kendin shunday taʼsirlangan ediki, ular bilan barobar yugurdi, joʻshdi, oʻzidan kechdi goʻyo... Oʻyin-kulgi bitgach, Jin Kendinni yoniga chaqirib, yerdagi oyoq iziga ishora qilib soʻradi:

-   Shiftda oyoq izini koʻrsang, hayron qolarmiding?

-   Yoʻq, albatta, - dedi Kendin. 

-   Uyquni qochiradigan maqsad mana shunday boʻladi. Kechani kunduzga ulab ishlaysan. Oyga kelib, oyoq izingni qoldirasan.

Soʻng seni "Oyga chiqqan ilk inson" deb ataydilar. Neil Armstrong boʻlasan, Buzz Aldrin boʻlasan, Maykl Kollins boʻlasan... Ismingni "eng, eng, eng" lar qatoriga yozadilar. Hamma hayron qoladi. Buni qanday qilganingga qoyil qolishadi. Sen faqatgina jilmayib qoʻyasan. Nima uchun bunchalik hayratlanayotganlarini tushunmaysan. Hech kimsa sening eng buyuk siring ishlashdan boshqa narsa emasligini taxmin qilolmaydi.  

Bu orada mixchi va bolgʻachi bir-birlariga qarab oʻzlarining eng buyuk sirlari haqida oʻylagancha jilmayishardi.

 

 

 

 

 

 

 

10-bob OQ OTLI VA UNING QILICHI

Keng bir maydonda Jin va Kendindan tashqari hamma dodfaryod solar, insonlar qiyomat qoyim boʻlgandek yugurishardi. Havoda oʻqlar uchar, yosh tanalarni quvib yetib, ilma-teshik qilardi. Sovuq, muzdek oʻqlar... Toʻpponchadan, miltiqdan chang-toʻzon ichida otilgan har bir oʻq bir insonning hayotiga nuqta qoʻygan ayanchli qirgʻin edi bu. 

Urush edi, qon edi, dod-faryod edi. Kim biladi bu qancha davom etadi: kunlab, oylab, balki-da yillab davom etar?... Balki aslo tugamas u boʻron-la musobaqalashgan oʻq yomgʻiri. Qanchalik koʻrinmas boʻlmasin, Kendin ham inson edi. Holsiz Jinga suyanib qoldi. Jin ham sarosimaga tushgandi. Maydonda shunday bir dahshat bor ediki, quyosh nurini, osmondagi bulutlarni, yerdagi tuproqni toʻsib qoʻyardi. Bu kun ilk bora chumolilar ham uyalaridan chiqishmagandi. Azroil oppoq otning ustiga mingan holda, qilichining uchida ajal tarqatib yurardi goʻyo. 

Jin Kendinning qoʻlidan ushlab, yuqoriga chiqardi. Oʻqlar, qilichlar boʻlmagan joyga... Urushni kuzatdilar. Kendin daryodaryo oqqan qonni koʻrib, qizil rangga nisbatan ich-ichidan nafrat his qildi. 

-   Ketaylik bu yerdan!, - dedi Jinga. 

-   Sabrli boʻl, doʻstim, uzoq qolmaymiz. Koʻp oʻtmay ketamiz; ammo ketayotib qoʻlimiz boʻsh boʻlmasligi kerak. Kuzat bu odamlarni, inson istasa nimalar qilolmaydi, qara! 

Kendin jimgina qarab turdi. Qoʻllar, oyoqlar, ruhlar, hayotlar, insonga doir nima boʻlsa, hammasi havoda uchardi. Ozgina ortga chekinib, bu manzaraga takror qarasang, bu safar qoʻl yoki oyoq emas, balki buyuk bir rassomning ishonch mavzusida faqatgina qizil rangdan foydalanib chizgan ulkan suratini koʻrarding. U ikkovlon esa goʻyo surat boshida turib, fikr bildirayotgan intellektual insonlarga oʻxshardilar. Jin soʻrab qoldi:

-   Ayt-chi, sen bundan-da yomonroq vaziyatni xayolingga keltira olasanmi?

-   Yoʻq, - dedi Kendin oʻylab oʻtirmay.  - Men ham, - dedi Jin va davom etdi:

-   Insonlar kunlab yemay, ichmay, bir zum tin olmay urushadilar.

Nafas olishning oʻzi ham tavakkal bu yerda. 

Ular suratga boqib gaplashib turganlarida baʼzi askarlar vaqtivaqti bilan ortga chekinib, yarim soat, koʻpi bilan bir soat uxlab olar, soʻngra uygʻonib yana jang qilishda davom etardi. Fursat topishsa, boshqalari bilan oʻrin almashishardi. Atrofda uxlash uchun na yotoq, na boshqa narsa bor edi. Munosib bir chuqur topsalar, miltiqlarini quchoqlab, tepkisini barmoqlariga bogʻlagan holda uyquga ketishardi.

Kendin yotogʻi qonli havza, koʻrpasi oʻq yomgʻiri boʻlgan bu jangchilarning uxlashini tomosha qildi. Uxlab yotardilar. Qattiq charchoqdan soʻng uxlaganlariga qaramay hurrak otganlar yoʻq edi. Kendin Jinga qarab:

-   Urushga chaqirilgan askarlarni hurrak otmaydiganlardan tanlaydilarmi?, - deb soʻrab qoldi. 

Jin koʻrinib turgan manzaraga hech yarashmagan bir vaziyatda qahqaha otib kuldi. Soʻngra birdan toʻxtadi. 

-   Yoʻq, albatta. Urushda qoʻllaniladigan oʻqlar quloqlari eng yaxshi eshitadiganlardan tanlanadi... 

Davom etarkan, Jin maʼyus jilmayib qoʻydi:

-   Bu insonlarning har biri boshqa hududdan, turli oʻlkalardan kelishgan bu yerga. Hech kim oʻrganib ketish uchun muddatga ehtiyoj sezmaydi. Kelish vaqtlari bilan yeyishdan, ichishdan, uxlashdan uzilgan onlari bir boʻladi. 

Soʻngra tun qorongʻusida yerga qarab ochiladigan qandaydir eshikdan ichkariga tushdilar. Ichkarida 4 odam bor boʻlib, siniq bir stol atrofida gaplashishar, koʻzlarida oʻt yonib turardi. Ovoz chiqarmay, pichirlab maxfiy soʻzlashardilar. "Chanoqqalʼani berib qoʻymaymiz!" dedi oralaridan biri. Uning gapi tugamay ayni shu jumla bir oʻq ila miltiq uchidan dushman tomon uchdi. Jin shunday dedi:

-   Oʻlim yoqasida turarkan, inson uxlash u yoqda tursin, hatto nafas ham ololmaydi. Baʼzida urushlar yillab davom etadi, muddatning ahamiyati yoʻq. Bu insonlar 1000 yil nafas olmay yashashga ham tayyor. Koʻp holatlarda uyidagi rohat-u, issiq yotogʻiga ham ragʻbat qilmagan bu insonlarning ayni damda aqliga uxlash kelarmidi?

Kendin tushundi... Endilikda u ushbu fidokorlik moʻjizasini juda yaxshi anglay boshlagandi. Bu orada uning koʻzi oq otiga minib, askarlar ortidan ergashib yoʻlga tushgan qilichli odamga tushdi. Uning qilichi uchida 300 ming ajal bor edi...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11-bob

UZUMNING TAQDIRI^[1]

"Chanoqqal'a urushi"ga guvoh boʻlgan Kendin beixtiyor oʻzining harbiy xizmatda o’tgan kunlarini xotirladi. Armiyada bir kunda bor-yoʻgʻi 2 soat uxlab 22 soat davomida jang qilgandi. Bu naq 1 yil davom etgandi. Terror avj olgan zamonlar edi. Kendin minglab askarlar bilan bir safda kecha-kunduz tinmay terrorchilarni taʼqib qilgandi. Shular esiga tushib Jinga: - Bilasanmi, Jin? Men ham naq bir yil davomida kunda boryoʻgʻi 2 soat uxlab 22 soat jang qildim. Yurtim uchun jang qildim. Yolgʻiz emasdim, albatta. Mingdan ortiq edik. Sira uyqumiz kelmasdi... Uyga qaytgan chogʻlarim esa Jahon chempioni boʻlgan kurashchi singari kuchli va sogʻlom edim.

Armiyaga ketishdan avval baʼzi kamchiliklarim bor edi. Qaytganimda esa ularning baridan xalos boʻlgandim.  Jin Kendinning gapini davom ettirdi:

-   Soʻngra uyga qaytding. Anchagacha shu tarzda yashading, toʻgʻrimi? 

-   Ha, aynan shunday boʻldi. Yarim tunda oʻz-oʻzimdan uygʻonib ketar, qaytib uxlay olmasdim. 

Jin kulib davom etdi:

-   Lekin koʻrdingki, hamma uxlayapti, uygʻoq boʻlishning hech bir foydasi yoʻq. "Yaxshisi men ham uxlay qolay, tartib buzilmasin!" deya uxlashni davom ettirding. Yaʼni, uzum uzumga qarab qorayadi.

Kendin voqealar rivojidagi bir detal esiga tushgandek:

 

-   Hatto uyga qaytgan ilk kunlarim uyqum kelmasa ham yotoqqa kirib uxlashga harakat qildim, oʻzimni 8 soat uxlashga majbur qilish uchun anchagacha ovora boʻldim, - dedi. 

-   Demak, armiyadan qaytganingda insonlarning tabiati buzilib, 15 soat uxlashni boshlagan boʻlsalar, sen ham shuncha uxlagan boʻlarding, yolgʻonmi? 

Kendin hijolat boʻlib, javob berdi: 

-   Oʻylashimcha, rost...

-   Endi esa aksini tasavvur qil! Agar xizmat qilgan oʻsha joyingda tugʻilganingda necha soat uxlagan boʻlarding?

Jinning aytmoqchi boʻlgan fikrini tushungandi Kendin:

-   Ikki. 

-   Bu sen uchun normal uyqu muddati boʻlardi. Harbiyda kam uxlarding; chunki tepangda oʻlim dahshati turardi, ammo sira oʻylab koʻrmading! Sen ogʻir vaziyatlarda ikki soat uxlay olasan, bu esa sening normal zamonda ham buni amalga oshira olishingni isbotlaydi.

Jin Kendinga yanada yaqinlashib, ishning asl sirini oshkor qilmoqchi boʻlgandek bir alfozda davom etdi:

-   Inson ikki tuygʻudan biri bilan qarshilashganida, toki ular tugab bitmaguniga qadar uyqusini Mariana botigʻining eng chuqur yeriga koʻmadi. Biri "oʻlim qoʻrquvi" boʻlsa, boshqasi "ishq"dir. Aslida ikkisini umumiy qilib "ishq" desak ham boʻladi. Chunki "oʻlim qoʻrquvi" deganing hayotga boʻlgan muhabbatdan boshqa bir narsa emas. Xulosa qilib aytamanki, buyuk bir ishq domiga tushsang, ikki soat uyqu ham senga yetadi. Ammo senda bunday ishq boʻlmagani sababli yana ikki soat qoʻshaman: jami 4 soat boʻldi. 

Kendin Jinni qiziqish bilan tinglardi.

-   Shundan boʻlishiga qaramay, siz uyalmasdan bu muddatga yana

4 soat qoʻshib, normal uyqu muddati 8 soat deya daʼvo qilasiz. 8 soat uxlay olmagan kuningiz "Bugun rosa charchadim, yaxshi uxlay olmadim" deb boʻlmagʻur bahonalar keltirasiz.

Jin gapirarkan, Kendin uning aytganlari haqida fikr yuritardi. Jin tamoman haq edi. Kendinning har kuni 8 soat uxlashi oddiygina bir xurofot natijasi edi. Jin soʻradi:

-   Hozir boshingga toʻpponcha tirab, "Bundan keyin 2 soat uxlaysan, agar 3 soat uxlasang otib tashlayman!" desam, ishonaver, kunda faqatgina 2 soatlik uyqu bilan umringning oxirigacha yasharding. Xoʻsh, unda bir kun kelib bu dunyoni tark etishingni va vaqtni aslo ortga qaytara olmasligingni bila turib, bu qurolga ehtiyoj sezayotganing haqida hech oʻylab koʻrmaysanmi?  Savolning toʻliq tushunilishi uchun Jin biroz sukut saqladi.

Kendin javob qaytarmay jim tinglardi. Jin yana davom etdi: - Faqatgina bir oy umring qolgan boʻlsa, yana bir kunda 8 soat uxlay olarmiding? Umringni soʻnggi oyidasan... Menimcha bilmasang kerak, ammo oʻlim istalgan vaqt kelib qolishi mumkin. 

-   ...

-   ... Har oningni eng soʻnggisi kabi qabul qilishing kerak.

Choʻpon yoki prezident ekanliging hech nimani oʻzgartirmaydi. Nima ish qilsang qil, ammo qilgan har ishingni eng soʻnggisi deya qabul etishga oʻrgan. Oʻlganingda kimdir senga "Eng oxirgi daqiqada nima qilayotganding?" desa, "Uxlayotgandim!" deyish seni hijolatli ahvolga solmaydimi? Qilayotgan har bir ishingni oxirgi marta qilyapman deb oʻyla va shunday yasha! - Turk harbiylarining bir odati bor, balki eshitgandirsan.

Qoʻmondonlari aytadi: "Oʻlimdan soʻng yana bir qadam tashlashing kerak!" Endi esa shu insonni tasavvur qil, oʻlganidan soʻng unga biri "Eng oxirida nima qilayotganding?" desa, "Jang qilayotib oʻldim" deyish oʻrniga "Oʻlgandan soʻng ham jang qildim!" deb javob beradi. Shunday ekan, har on goʻzal oqibat uchun kurashasan. Nay chalasanmi yoki davlat ishi bilan mashgʻulmisan, sen hamisha finaldasan. Qoʻylar tushunmasa ham  naying soz holatda boʻlishi kerak; chunki bu qoʻylarning emas, sening finaling...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12-bob TOMCHIGA JO BO’LGAN OKEAN

Nihoyat Gipotalamus bilan ko’rishish vaqti kelgandi.

Kendin sabrsizlanar, o’zini qo’ygani joy topolmasdi. Kendinning yotoqxonasida paydo bo’ldilar. Ishonish imkonsiz, ammo Kendin yotoqda uxlab yotardi. Bu nimasi, qanaqasiga bunday boʻlishi mumkin?... Tarsaki yegan oʻsha kunda Jin bilan birga gʻoyib boʻlishmaganmidi axir? Kendin qoʻrqib:

-   Bu kim? Men kimman?, - deb soʻradi.

-   Sen va u. Ikkingiz bir insonsiz. U kechagi sen, sen esa bugungi sensan. Ikkingiz birlashib, ertangi Kendin boʻlasiz. – Jin javobiga qo’shimcha qildi, - Endi esa tinchlanib ol va uxlab yotgan Kendinning burnidan sekingina ichkariga kir! 

-   Qanday qilib? Bu imkonsiz!

-   Aytganimni qil! Nafas olgan paytida ohista yaqinlash va oʻzingni boʻsh qoʻy. Xavotirlanma, men ham yoningda boʻlaman. 

Kendin ilk parvoziga hozirlik ko’rayotgan qush kabi bezovtalanardi. 

-   Menga ishon. Seni oyga olib chiqqan men emasmidim axir?

Kendin Jinning bu gapidan keyin biroz xotirjam tortdi. Xurrak otib uxlab yotgan Kendinning burniga yaqinlashdi. Yaqinlashishi va ichkariga kirishi bir vaqtning oʻzida sodir boʻldi. Ayni shu vaqt Jin ham burundan ichkariga kirdi. Ular kislorod molekulasi singari cheksiz boʻshliqda sas-sadosiz sayr qilib yurardilar. 

Kendin ufq chizig’ini ilg’ab bo’lmaydigan, g’adir-budir shakldagi bepoyon, chek-chegarasi koʻrinmaydigan bir dalaga tushib qolgandi. Yonida esa Jin...

-   Bizga nima boʻldi? Gipotalamusning yoniga bormoqchi edikku? Qayerga kelib qoldik yana?, - dedi Kendin yoʻqolib qolishdan choʻchiyotgan yosh bola kabi. 

-   Toʻgʻri joyga keldik, doʻstim, - dedi Jin. Ovozida oʻziga ishonch sezilib turardi:

-   Bu yer – oʻsha joy.

-   Qanaqasiga, biz kichrayib qoldikmi?, - dedi Kendin ancha xotirjam ovozda. 

Jin:

-   Bu qanday idrok etishingga bogʻliq. Sening miya deganing koinotdagi eng katta boʻshliqdir. Bir uchidan narigi uchiga borish uchun minglab umr kamlik qiladi. Hozir Gipotalamusga eng yaqin yerdamiz.

Kendin hayajonlanardi. 

-   Yaxshi, unda tezroq bora qolaylik! 

-   Bu yerda uni qidirishga urinsak, adashib qolamiz. Shuning uchun, mana shu yerda kutish eng oqilona yoʻl. Ustiga-ustak, buning nomini "miya" deydilar. Butun insoniyat olamining asrlar davomida oʻrganishga harakat qilgan oʻsha super mexanizm.

Bizni koʻrinmas qilgan ham u. Agar haddimizdan oshsak, boshimizga bir balo orttirib olamiz, - deya Kendinni ogohlantirdi Jin. Soʻngra bir necha soniyalik sukutdan soʻng inson miyasiga boʻlgan hayratini soʻzlarga joylab, gapirishda davom etdi:

-   Buning nomi "miya". Barcha zamonlar uchun eng zaruriy va sirli qism. Endi shu yerda qimirlamay, jimgina kut!

Kendin ishning jiddiyligini tushungan koʻrinadi, 120 yildan ortiq vaqt mobaynida qimir etmay turgan "Ozodlik haykali"dek jimib qoldi...

Koʻp oʻtmay birov paydo boʻldi. U gʻadir-budir dalada ogʻir qadamlar tashlab, sudralib kelardi. Jin va Kendin tomon kelayotgani aniq, ammo ovqat yeyishga majburlangan bola kabi hafsalasiz ko’rinar, asabiy ekani 300 yillik yoʻldan ham shundoq sezilib turardi. Yaqinlashdi. Koʻrinishi 100 yil oldin ilingan kirga oʻxshab ketardi. Qoʻrquvdan Kendinning rangi oqarib ketdi. Jinning qulogʻiga sekingina pichirlab:

-   Shumi yoʻqsa, Gipotalamus deganing? Bizning tilda gaplasha oladimi?, - deya soʻragan ham ediki, 

-   Salom!, - deb qoldi birdan haligi asabiy maxluqot.

-   Salom, - dedi Kendin ham bulutsiz kechada toʻlin oy kabi porlagan yuz ifodasi va ovoz bilan. Jin ham yetarlicha ishonch va xotirjamlik bilan: 

-   Salom, - dedi. 

-   Ismim Gipotalamus.

-   Men esa Kendin..., - deya boshlagandi hamki, Gipotalamus:

-   Bilamiz, bilamiz..., - deb Kendinning soʻzini kesdi.

Choʻntagidan sigaretga oʻxshash bir narsa olib uchini yoqdi. Atrofga tutun oraladi. Sigaretga oʻxshash narsa chindan ham sigaret ekan. Gipotalamus qilayotgan bu ishi odatiy holdek:

-   Xoʻoʻoʻsh, - dedi, ming yil daraxtni tagida yashagan donishmand kabi... Kendinning bu holatga achchigʻi chiqdi:

-   Oʻchir shuni! Bu yer mening miyam. Bunday qilishga haqqing yoʻq.

Harsillagancha tez-tez nafas olayotgan Gipotalamus unga achingandek boshini qimirlatib qoʻyib: 

-   Yoʻgʻe?... Demak, bu yer sening miyang, shundaymi? Endi esingga keldimi miyang borligi? 30 yildan beri shu yerdaman, sen esa bir marta boʻlsin, "Mening miyam bor, shu bilan ozroq qiziqib koʻray!" demading. Telefoningga bergan eʼtiborni mingda birini ham miyangga bermading. Nega, bilasanmi?

-   ...

-   Shoshma, oʻzim aytaman; chunki miyang tekin!... Bahosi trillion dollardan ham ziyoda bo’lgan bu muhtasham xazinaga hech qanday evaz-badalsiz ega boʻlding. "100" berib, telefon olding, "hech narsa" berib, miya olding. Lekin sen uchun oʻsha "100" doim qadrli boʻlgan..., - dedi va oʻrnidan turdi. Sigaretini yerga tashlab, ustini bosdi. 

-   Tugagani uchun oʻchirdim, - dedi u oʻsmirlik davriga endigina qadam qoʻygan bolaning otasiga isyonini eslatadigan nigoh bilan. Shu payt birdan zilzila boʻlgandek yer silkindi va ular dumalab ketishdi. 

-   Nima boʻldi?, - soʻradi Kendin. Gipotalamus xotirjam qiyofada: - Hech narsa, biz oʻrganib qolganmiz, - dedi va davom etdi:  - "Uxlayotganida faqat bir tomoni bilan yotsa, behol boʻladi, mushaklari zarar koʻradi" deya doʻstlarim uni boshqa tomonga oʻgirdilar. Yaʼni, Janob Kendin, bu sizning sogʻligʻingiz va rohatingiz  uchun amalga oshirilgan bir dastur.

-   Haa, unda yaxshi..., - dedi Kendin Jindan tasdiqlashini kutib. 

-   Yaxshi boʻladi-da, albatta. Sen rohat va qulaylikni sevasanku..., - dedi Gipotalamus. Jin ham kulimsirab turardi. Kendin hech narsaga tushunmagandi:

-   Nimalar boʻlyapti oʻzi? Menga ham tushuntirsangiz-chi! "Aytish vaqti keldi" degandek Jin va Gipotalamus ko’z urushtirib olishdi. 

-   Eshitishim boʻyicha, mendan ranjigan emishsan, senga nima qildim?, - dedi Kendin. 

Gipotalamus bir necha soniyaga jim boʻlib Kendinga qarab qoldi. Uning nigohlaridan "Sen hayotimni barbod qilding, meni mahv etding" kabi ma’nolarni uqish mumkin edi. Soʻng qaddini rostlab, nasroniy mahkamalaridagi singari chap qoʻlini koʻtarib qasam ichgan guvohdek soʻz boshladi: 

-   Endi quloqlaringni och-da, meni yaxshilab tingla!

Kendin hayratda edi, chunki Gipotalamusning nutqi insonning izmidagi boshqa bir organ boʻlgan bosh barmoqning gapirishidek gap edi. Ustiga ustak, u taʼlim berayotgandi. 

-   Sen tugʻilgan vaqt men senga masʼul qilib tayinlandim. Sening uyqung, tana harorating, ochlik yoki toʻqlik hislaring, jinsiy faoliyatingni boshqarish vazifasi menga topshirildi. Men oʻz jamoam bilan birga kelib, senda ishlay boshladim. Umidim katta edi. Jamoam bilan birgalikda tezkor majlislar oʻtkazdik, bir qator qarorlar qabul qildik... Miyangdagi muhtasham klinikaning bosh shifokori sifatida menga bogʻliq holda ishlaydigan Doktor NRem va Doktor Rem bilan birgalikda sening uyqungni rejalashtirar edik. Normal sharoitlarda butun insoniyat oʻzining yaratilish nuqtayi nazaridan uyqusi kelishi bilan yotadi va jamiyki gipotalamuslar oʻsha oʻzlari masʼul boʻlgan kishining uyqusi kelganini anglab, jamoalari bilan uni uxlatadilar. Uygʻonmoqchi boʻlganda esa ayni shu jamoa uni zarar yetkazmay uygʻotadi. Kendinning oʻzi shifokor boʻlgani uchun Gipotalamusning aytganlarini yaxshi tushunardi. Ammo shu kunga qadar hech eshitmagan yangi narsalarni eshitishiga ham shubhasi yoʻq edi. Dr. Gipotalamus butun sinf ichida uni diqqat bilan tinglayotgan yagona oʻquvchini qoʻlga olgan muallim kabi tushuntirishda davom etdi:

-   Avvaliga yangi tugʻilganing uchun uyqung uzoq muddatli boʻlardi. Uxlashing kerak boʻlgan eng oz muddat 14 soat boʻlishi lozim edi. Ulgʻayganing sari bu ehtiyoj kamayar va biz davriy ravishda kunlik uyqu vaqtingni 4 soatga tushirishimiz kerak edi.

Lekin ishon, biz bularning hech birini amalga oshirolmadik. Chunki onang qachon qarama seni oyoqlariga yotqizib, tebratishni boshlardi.

Kendinning onasiga boʻlgan kuchli muhabbati uning yonini olish maqsadida aytilgan bir jumlaga aylandi: 

-   Biroq dunyodagi jamiyki onalar farzandlarini tebratib uxlatadilar. Bu normal holat emasmi?

Kendin yana xato gapirib qoʻyishdan xavotirlanib, gapini savol bilan tugatgandi. Gipotalamus jilmaygancha davom etdi:

-   Zotan, men ham senga shu normalni aslida normal emasligini tushuntirishga harakat qilyapman. Miyangning ishlash prinsipiga koʻra tanang gorizontal holatga oʻtganida biz darhol uyqu gormonlarini ishlab chiqarish orqali seni uxlatamiz. Bu amr bizga butun koinotning hakimi boʻlgan Zot - Alloh taolo tomonidan rad etilmas qilib berilgan. Shu sababli, onang yoki boshqa birov seni oyogʻida tebratishni boshlasa, biz seni uxlatardik. Koʻpincha uxlamaslik uchun yigʻlarding, chunki oʻzing istamagan bir narsaga majbur qilinayotganding. Ular esa har safar uyqing kelgani uchun yigʻlayapsan deb oʻylashardi va sen maʼlum bir vaqtdan soʻng uxlab qolarding. Onalar ham oʻzlarining haq ekanlariga shubha qilmasdilar, chunki ular tebranaverib boshing aylangani uchungina uxlab qolganingni bilishmasdi.

Goʻdakliging tebranish bilan oʻtdi. Shunday boʻlgandan keyin biz har safar barcha majlislarimizni yarmida toʻxtatib, seni uxlatish uchun jamoa sifatida joylarimizni egallab, ishimizni qilishga majbur boʻldik.

Kendinning butun vujudi quloqqa aylangandi. Nafas olmay Gipotalamusni tinglardi.

-   Biroz avval "Tanang gorizontal holatga oʻtganida biz uyqu gormonlarini ishlab chiqarib, seni uxlatishga majbur edik" dedim-ku, biz har safar buni mukammal ravishda bajarardik, chunki, aralashishga haqqimiz yoʻq edi. 

Gipotalamus tana harakatlari bilan soʻzlarining maʼnosini kuchaytirishga harakat qilardi. Tana deganda shuni ham aytishim kerak: Gipotalamus goʻyo tushlikda teng yonli uchburchakni koʻndalangiga yutib yuborgan odamga oʻxshardi. Uchburchakka ip bilan omonatgina ulab qoʻyilgandek turgan mittigina qoʻlchalari boshining nega bu qadar kichik ekanining javobini berardi.

-   Yotganing uchun yuborilgan gormonlar onangning seni tebratishi tufayli tebranish hodisasiga ham bogʻlana boshladi. Oxirida esa ish shu holga keldiki, endi sen normal holda tebransang ham biz gormon ishlab chiqara boshladik. Biroz oldinga ketib shuni ham ayta olaman: Avtobusda uyqing kelishi ham shuning natijasidir. Yaʼni endi gorizontal holatga oʻtishingning hojati yoʻq, avtobus tebranishining oʻzi uxlab qolishing uchun kifoya qilardi.

Kendin oʻz haqiqati bilan yuzlashib turar, butun hayotini birmabir koʻz oldidan oʻtkazib, Gipotalamusning aytganlari bilan oʻtmishini qiyoslardi. Vaqti kelganda oshkor qilish uchun hayratini ichiga yashirgandi. 

-   Bundan battarrogʻini ham aytaymi? Choʻzilib kitob oʻqiganingda ham tanang gorizontal holatga oʻtgani uchun biz seni uxlatamiz. Bundan soʻng na tebranishingga va na yotishingga hojat qolmaydi. Kitobni qoʻlingga olishing bilan uyqing keladi. Chunki, sen oʻqish jarayonini yotish bilan bogʻliq holda amalga oshirarding, biz esa shunchaki oʻz ishimizni bajaramiz xolos. Yotganing uchun uyqu gormonlarini yuboramiz. Shunda qoʻlingda kitob boʻlishi bu gormonal muvozanatning taqdirini hal etadi.

Kendinning xayollari qorishib ketdi. Miyasida goʻyo bir dengizchining arqoni bor edi-yu, unda tugunlar hosil boʻlgandi. Bu holatni sezgan Gipotalamus ham oʻsha tugunlarni yechish uchun gapirayotgandi. 

-   Yaʼni yotgan payting biz seni uxlatishga majburmiz. Sen shu asnoda nima qilayotgan boʻlsang, keyinroq ayni shu ishni yotmasdan turib qilsang ham biz seni yana uxlatamiz. Masalan, televizorni ham yotib olib koʻrishga odatlanganing uchun shu holatda ham uyqung keladi. 

Kendin uyqusining aslida bir meros ekanini angladi.

-   Ortimdan yuring!, - dedi Gipotalamus. Soʻngra u Jin va

Kendinni "texnologiya moʻjizasi" deya atash mumkin boʻlgan parkning qoq markaziga, oʻz davrining eng buyuk meʼmori tomonidan qurilgan "Suvaysh" ga oʻxshash bir kanal boʻyiga olib keldi. Kanaldan favqulodda tezlik bilan oqayotgan suvning ichidagi qizil toʻplarga ishora qilib:

-   Oʻzingizni shulardan birining ustiga tashlang!, - dedi.  

Kanalga birinchi boʻlib uning oʻzi sakradi. Kendin va Jin birbirlariga qarab qolishdi. Jinning nigohlarida "Hoziroq sakra, boʻlmasa uni yoʻqotib qoʻyamiz!" degan maʼnoni uqish mumkin edi. Kendin vaqt yoʻqotmay oʻzini kanalga otdi, Jin ham darhol uning ortidan sakradi. Nomaʼlum tomonga qarab, bilmam necha kilometr tezlikda davom etayotgan bu safar, yengilgina qoʻnish bilan katta bir xonaning oʻrtasida oʻz nihoyasiga yetdi.  Bu yer "Maʼlumot toʻplash va tahlil qilish markazi" ekan. Bu markazda miqdorini biz bilgan raqamlar bilan hisoblab boʻlmaydigan darajada koʻp xizmatchilar bor edi. Har bir xizmatchining qoʻlida esa eng kattasi soqqadek keladigan yuzlab shisha sharchalar... Xizmatchilar bu mitti sharlarni birma-bir tadqiq etar, soʻngra turli ranglarga boʻyab, ranglariga koʻra masʼul xodimlarga tarqatardilar. Masalan, qizil sharlar qizil xizmatchilarga va hokazo... Ular sharlarni goʻyo har birining ichiga bir dunyo yashirilgandek taassurot uygʻotadigan hassoslik bilan bir eshikdan olib chiqib, boshqa joyga tashishardi. Gipotalamus bu jarayonni tushunolmay qarab turgan Kendin va

Jinga xizmatchilar chiqayotgan eshikni koʻrsatib:

-   Har bir qilgan ishing shu yerda baholanib, anavi eshik ortidagi arxivda yigʻiladi, - dedi. 

Gugurt qutisiga quyoshni sigʻdirgan odamni koʻrgandek hayratda edilar. Arxiv eshigiga yaqinlashdilar. Eshik ochildi.

-   Bu nima boʻldi?, - deb yubordi Kendin; ammo bu jumlalarni o’z xohish-irodasi bilan emas, balki es-hushidan ayrilmaslik uchungina aytgan edi! Goʻyo koʻrganlari qarshisida oʻzining shu vaqtga qadar o’rganganlari imperator amri ila Rimning oʻlim maydoni bo’lmish Kolizeyda 2000 yildan beri och qoldirilgan sherning oyoqlari ostiga tashlangandek his qildi. 

Kendinning es-hushini oʻgʻirlagan narsa bu dunyodagi eng tartibli va qoyilmaqom arxiv edi. Bu arxivda chap va oʻng tomondan tashqari yerdan yarim metr balandlikda hech qanday mexanizmga ehtiyoj sezmay havoda muallaq turgan, taftish qilish uchun tayyorlab qoʻyilgan, dunyoning eng intizomli qoʻshini singari mukammal tartib ichida har biri kattagina xonaga bemalol sigʻadigan trillionlarcha shisha sharlar bor edi. Bu ulkan sharlarning har biri, oʻrta yoshli insonning boshidek keladigan kichikroq shisha sharlar bilan limmo-lim toʻla edi. Oʻz navbatida, bu sharlarning ichida ham dunyodagi jamiyki matematiklar yigʻilsa-da, sanogʻini hisoblay olmaydigan rang-barang mitti shisha sharchalar bor edi. Katta yoki kichik boʻlishidan qatʼiy nazar, har bir shar bu arxivda raqamli axborot shaklida qabul qilinardi. Bir-biriga bogʻlangan bu hujjatlarning orasida paydo boʻlgan boʻshliqlar suvga oʻxshash qandaydir bir suyuqlik bilan muhofaza etilar, barcha sharlar haddan tashqari tez aylanardi.

Boshni aylantirib qoʻyadigan bu raqamli hujjatlarning har biri yillariga koʻra ajratilib, haftalik, hatto kunlik rejalar shaklida, sanasiga qarab tartiblangan edi. Chek-chegarasi boʻlmagan arxiv xonasi edi bu. Sanab sanogʻiga yetib boʻlmaydigan bu hujjatlarning har birining boshida oʻnlab arxiv xizmatchilari yangi tugʻilgan chaqaloqning yuragi singari bexato, mukammal ravishda ishlardilar. Kendin hayratdan yoqa ushladi.

 "Arxiv" dan boshqa so’z bilan ifoda etish imkonsiz boʻlgan bu noodatiy makonni Jin va Kendin tomosha qilib yurishardi. Bu orada Gipotalamus Dr. NRemni chaqirtirdi. Doktor Gipotalamus qarshisiga kelib, unga "Tezroq gapir, ishim bor!" degandek tikildi. Dr. Gipotalamus unga bir koʻrsatma berdi:

-   Ishimiz biroz choʻzilishi mumkin. Siz odamni chalgʻiting, u uygʻonib qolmasin. Ha, yana narigi tomonga oʻgiring, chap oyogʻida uvishish bor...

Soʻngra yana zilzilaga oʻxshash shaklda yer silkindi. Kendin bezovtalanib, arxivdagi hujjatlarga qaradi, lekin qoʻrqqan narsasi sodir boʻlmadi. Ular na tushib ketdi va na qulab tushdi. Gipotalamus arxiv bosh xodimini chaqirib, unga:

-   82216 DBKE 70186 qayd raqamli hujjatning 5233 sonli fayllarini keltir!, - deb buyurdi. Xizmatchi "Tushundim, xoʻp boʻladi, amringiz bosh ustiga!" yoki shunga oʻxshash biron nima demay, Buyuk Xitoy devorining uzunligida insho etilgan yoʻlakni eslatadigan arxivda atomning ichidagi elektron tezligida harakatlanib, asosiy hujjatlardan baʼzilarining ichiga kirib chiqayotgandi... Aniq boʻlmasa-da, arxiv xizmatchisining kelishini uzoqdagi bir qora nuqtaning harakati singari kuzatish mumkin edi. U yetib keldi va qoʻlidagi "Qoshiqchi olmosi"^[2] kabi porlagan, soqqadek keladigan 8-10 dona rangli shisha sharchani Gipotalamusga uzatdi. Hayratlanarli tomoni shu ediki, sizga uzoq aytib bergan bu hodisam soniyaning yuzdan birida sodir boʻlgandi...

Soʻngra u arxivning kirish eshigiga oʻgirildi, undan oʻng tomonga qarab bir eshik ochildi. Gipotalamusning aytishiga koʻra bu yer "Hujjatlarni koʻrish markazi" ekan. Eshikka

yaqinlashdilar. Dastlab, Gipotalamus ichkariga kirdi. Soʻngra Jin va Kendin uning ortidan ergashdilar. 

Bu yer jamiyki hayratni ifodalovchi undov belgilarini ketma-ket qoʻyishni talab qiladigan, tushda ham koʻrish mumkin boʻlmagan joy edi. Bir tomchining ichiga okean sigʻishi mumkinmi? Bu yerda esa ayni shunday edi. "Hujjatlarni koʻrish markazi"ning tuzilishi ham hujjat ko’rinishiga uygʻun holda yana shisha sharga oʻxshash edi.

Kendin xayolga toldi. U ushbu mukammal tizimning benuqsonligi haqida oʻylayotgandi. Bu yerda hech bir narsa dunyodagiga oʻxshamasdi. Bu yerda "vazifani oldim, rahmat, hal qilamiz, amringiz bosh ustiga, bu ish oson..." yoki yana shunga oʻxshash biron jumla ishlatilmas, hatto bular vaqtni zoye ketkazuvchi ortiqcha narsalar deya qabul qilinardi. Faqat ish bajariladigan, berilgan barcha vazifalarni taʼrifiga mutlaqo uygʻun shaklda amalga oshiradigan bu mukammal mexanizm qanday qilib insonlar tomonidan vaqtni behuda sarflovchi narsaga aylantirilishi mumkin? Buni oʻylashning oʻzi imkonsiz, ammo inson zoti shu imkonsiz narsaga erishgan va oʻzi uchun boshqa imkonsiz narsalarni paydo qilishning uddasidan chiqqan

 

edi. "Miya" deb atalmish ushbu betakror mo’jizani "Vaqt oʻldirish mashinasi" sifatida qoʻllashni faqat insongina eplay olardi.

Gipotalamus nechanchidir qayd raqamli hujjatning qaysidir sonli fayllarini qoʻlida tutib, ushbu ulkan sharning eshigi toʻgʻridantoʻgʻri koʻrinib turgan tomonga qarab yurdi. Yerdan yarim metr balandlikda, havoda muallaq turgan, nurdan yasalgan halqa va unga qaragan uchta koʻz bor edi. Koʻz oʻzimiz bilgan koʻzga oʻxshab ketar, unga yaqinlashgach esa yuzasida yuz minglab mikro oʻlchamli koʻzlar borligi anglashilardi. Koʻzlarning ikkisi halqaga parallel ravishda qarama-qarshi tomonda joylashgan bo’lib, uchinchisi esa halqadan 20 santimetr balandlikda unga yuqoridan qarab turar edi. 

Kendin hayajondan tashqari yana boshqa bir tuygʻuni ham his etayotgandi. Bu tuygʻuning qanday ekanini tushuntirib berishni juda istardim, lekin bu qoʻlimdan kelmaydi deb qoʻrqaman. Ammo hozir uning oʻsha onda tuygan hissiga bir-ikki jumla bilan taʼrif berishim kerakligini his qilyapman. Dunyodagi jamiyki hayajonlar yigʻilib "Men dunyodagi eng kuchli hayajonman, men eng, eng ..." deya suhbatlashib turganlarida Kendinning hayajoni ularga oʻgirilib, "Siz hali oʻzingizni hayajonman deb hisoblayapsizmi?" deya mahmadonalik qilayotgan bir vaziyatga o’xshardi. Shu sabab ortiq hayajonlanmay qoldi.

Gipotalamus qoʻlidagi mitti sharchalardan moviysini halqaning ustiga qoʻydi-da, oʻzi ortga chekindi. Kendin va Jin esa nima roʻy berishini sabrsizlik bilan kuta boshladilar. Koʻzlardan halqaning ustiga bir nur tushdi. Sharcha sekin harakatga kelib, oʻz atrofida aylana boshladi. Uning yuqorisida turgan uchinchi koʻzdan tashqari qolgan ikkisi ham asta-sekin halqa atrofida aylanardi. Uchinchi koʻz esa oʻzining "Galley" kometasi singari yorqin nurini shisha sharchaning ustiga tushirgach, aylana harakat qilib halqani toʻliq bir marta aylanib chiqdi. Soʻng tasavvur qilib boʻlmaydigan darajada tez aylana boshladi. U aylangani sayin mitti quyoshga aylanib borardi goʻyo. Koʻp oʻtmay, mittigina nuqtadan chiqayotgan yorugʻlik quyoshning rashkini keltirar darajada kuchaydiki, hatto sharchada koʻz koʻzni koʻrmas holga keldi. Soʻngra u yerda faqatgina yorugʻlik shaklidagi halqa qoldi.

Kendin va Jin ortlariga oʻgirilganlarida bu sharchaning ichida

Kendinning tugʻilgan oni namoyon bo’lganini koʻrdilar. Bu gʻayritabiiy manzara Asʼhobi Kahfning 309 yillik uyqudan uygʻongan onini koʻrishidek gap edi. Bularni bir koʻlanka misol kuzatdilar. Butun oila oʻsha yerda edi. Yuzi qorongʻulik ichra aniq koʻrinmayotgan ammasi bolaning boshida turib, maʼnosini shu paytgacha biron kimsa bila olmagan oʻsha klassik "agu...gugu" ovozlarini chiqarayotgandi. Ammasining koʻrinishi qorongʻu kechada koʻringan sharpadek dahshatli edi. Bolalar tugʻilganlarida koʻrish qobiliyatlari hali toʻliq shakllanib ulgurmagani sabab Kendin ham ammasini aniq bir shaklda koʻra olmayotgandi. Tasvir shu qadar noaniq ediki, uni chop etishning imkoni yo’q edi. 

-                    Endi esa onangning seni uxlatish jarayonini bir koʻraylik, - dedi Gipotalamus goʻyo Van Gog shaxsan oʻzi kelib, sariqqa boʻyab ketgan boshqa mitti shisha sharchani yorqin halqaning ustiga qoʻyib. Koʻzlarning tezlik bilan aylanib, kichkina sharchani yoritishi, mitti quyoshning vujudga kelishi, jarangdor ovoz va moʻjizaning paydo boʻlishi... Bu safar onasi jajji Kendinni allalar aytib tebratib uxlatayotgandi. Gipotalamus ushbu manzaraga bir qancha izoh berib oʻtishni lozim topdi:

-                    Senga biroz avval aytgan "gorizontal holat" shu edi aslida. Seni tebrataverib boshingni chayqatib yubordilar deganim ham shu.

Shu onda faqat tebranayotganing yoʻq, tebransang uxlashing kerakligini ham ayni hozir oʻrganyapsan. Va tabiiyki, alla shaklidagi ayyorona uxlatish vositasi... "Musiqa eshitib uxlash biram yoqadi-da" deysan-ku baʼzan... Mana, bu tuygʻu qanday paydo boʻlgan...

Sharcha orqali Kendinning bolaligini xuddi oʻsha yerda mavjud boʻlgandek kuzatdilar.

Uxlab-uxlab katta boʻlsin bolalar, mashhur dostonlar, kimlarningdir polizga kirishi, karamni yemoqchi boʻlishi, onasining karamni qutqarib qolishi^[3] va yana allaqanday bir nimalar... Aslida alla bir taʼlimdir. Masalan, Sulton Mehmet Fotihni uxlatishar ekan, unga "Sen qoʻmondonsan, sen buyuk qoʻmondonsan, Istanbulni sen fath etasan" soʻzlaridan iborat allalar kuylanardi. Jin sharchaning ichida bolaligini kuzatayotgan Kendinga fursat topib bularni anglatardi. 

Kendin insonlarning qanchalik notoʻgʻri fikrlaganini tushunib yetar, endi oʻzi ham bu yanglish fikrlar ustida mulohaza yurita olardi. Yillar davomida har tugʻilgan goʻdakka ayni bir xil allalar aytilgani va hech qaysi ona oʻzi aytayotgan allaning soʻzlariga eʼtibor bermagani haqida oʻyladi. Agar e’tibor berganda, qaysi ota-ona oʻz farzandiga ahmoqona bir karam dalasi haqida gapirib berardi!?

Alla bir taʼlimdir. Uxlash oldidan ong butunlay yopiladi, ammo ong osti hamma vaqtdagi kabi yana oxiriga qadar ochiq turadi. Ota-onalar yo bu yerga karam toʻldiradilar yoki koinot kalitini joylaydilar. Kendin shular haqida oʻylab turganda Gipotalamus boshqa bir mitti sharchani halqaning ustiga qoʻydi.

Bu safar uy odamga toʻla edi. Qoʻshnilar goʻyo divanga 1000 yil avval oʻtirishgan-u, 3000 yil oʻtmay turish niyati yoʻqdek televizorga termilib oʻtirishardi. Onasi shoshib-pishib Kendinni uxlatishga harakat qilar, lekin u hech qanaqasiga uxlamasdi.

 

Televizorda bir serial boʻlayotgandi. Har bir narsaga tezda yechim topishi bilan butun mahallaning hurmatini qozongan Mozi xola xuddi aqliga dunyoni qutqaruvchi bir formula kelgandek oʻrnidan sapchib turdi. Biroz oʻtib bir adyol koʻtarib keldi. Ikkiga buklab, yerga yoydi. Bolani, yaʼni jajji Kendinni adyolning oʻrtasiga yotqizib, bir tomoniga onasi, boshqa tomoniga Mozi xolasi oʻtib, uni tebratishni boshladilar. Kendin mitti qoʻlchalarini musht qilib tugib olgancha "Meni urmang!" degandek qoʻllarini boshiga yaqinlashtirib, hoʻngrab yigʻlardi. Ular esa bolaning nima oʻylayotganini bilmasdan televizorga angraygancha qatʼiylik bilan adyolni tebratishardi. 

Nihoyat, buning uddasidan chiqdilar. Kendin uxladi, aniqrogʻi, majburlab uxlatildi. Ular ham bolani belanchagiga yotqizib, bemalol serial koʻrishda davom etdilar. 

Ushbu manzarani kuzatib turib, Kendinning xayoliga tebratish jarayonini professional darajada amalga oshirish maqsadida insoniyat yaqin tarixda kashf etgan, dunyodagi yuz millionlab bolaga uxlashni oʻrgatgan "Avtomatik tebranuvchi belanchak" keldi. Bu ayni Mozi xolaning fikrlashiga uygʻun kashfiyot edi. Gipotalamus bu safar izoh berib oʻtirmadi, keragi ham yoʻq edi aslida. Barchasi kundek ravshan edi! Kendin uyquga majburan odatlantirilgan paytini kuzatarkan, Gipotalamus boshqa sharchalarni ham vaqti-vaqti bilan halqaning ustiga qoʻyib borardi. Har bir sharcha Kendinning bolaligiga aloqador turli zamon voqealariga oid edi. Gipotalamus har bir sharcha uchun alohida izohlar berib, Kendinning nazdida butun insoniyatning "uyqu tarixi" deya hisoblash mumkin boʻlgan nutqini soʻzladi:

-   Baʼzi kechalar uygʻonib ketib ota-onang yoniga borarding. Uyqung kelmagan holda ular seni har safar eskilardan qolgan biron uslubni topib, ustalik bilan uxlatishning uddasidan chiqardilar. Uygʻongan payting ulkan hayajon va sevinch ichida boʻlishingga qaramay seni uxlatishlari azob ekanini tushunib yetishmasdi. Uygʻonish sen uchun qanchalar zavqli holat ekanini hech qachon taxmin qilisholmasdi.

Gipotalamus Kendinning normal uyqu rejimi qanday buzilganini tushuntirishda davom etdi:

-   Qisqasi, sening uyqu rejimingni oʻzingdan soʻramay, oʻzlaricha belgiladilar. 

-   Mendan soʻrash? Men u payt goʻdak edim!, - gapga aralashdi Kendin. Gipotalamus Kendinga "Hech narsani bilmaysan!" degandek istehzo bilan tikildi: 

-   Ha, sendan soʻramadilar. Chunki, sen goʻdak boʻlsang ham aloqa oʻrnatib, ularga oʻz dardingni tushuntira olarding. Masalan, qorning ochganda yigʻlarding. Toʻyganingda ham yigʻlarding.

Shu ikki nuqta orasida qorning toʻydirilishi kerak edi, lekin ular buni jiddiy qabul qilmadilar. Oʻz fikrlariga koʻra seni ovqatlantirishardi. Soʻng toʻyganingni bildirish uchun yigʻlay boshlasang, ular uyqung kelgani uchun yigʻlayapsan deb oʻylab, seni uxlatishardi. Uygʻonganingda takror ovqatlantirib, koʻp oʻtmay yana uxlatardilar. Avval aytib oʻtganimdek, sening ochlik-toʻqlik faoliyatingni ham men oʻz jamoam bilan boshqaraman. Agar seni oʻzingga quloq solishsa edi, hozir kunda uch mahal ovqatlanmagan boʻlarding. Agar uyqungni ham oʻzingdan soʻrab belgilasalar, ishni sening avtomatik boshqaruv mexanizmingga, yaʼni bizga qoldirsalar edi, sen uyqung kelgandagina uxlar, uygʻonishing kerak boʻlgan payt uygʻonarding. Shu yoʻsinda davom etganingda 10-11 yoshdan soʻng 4 soat uxlaydigan insonga aylanarding. Lekin bunday boʻlmadi!...

Qandaydir kulguli bir voqea yodiga tushgandek Gipotalamus jilmaygancha halqaning yuzasiga boshqa shisha sharchani qoʻydi va soʻzida davom etdi:

-   Oʻsha kuni seni bir toʻyga olib bordilar.  Barabanlar chalinar, sen esa shovqin-suronga parvo qilmay, uxlab yotarding. Biz bundan mamnun boʻldik, balki oilang tushunar deb, ammo tushunmadilar. Ular goʻyo sening oʻzingga ishonching yoʻgʻ-u, uyqung kelgan vaqt "Uyat boʻlmasin!" deb uxlamaysan, deya oʻylardilar. Holbuki, sen hech narsaga qaramay, Aleksandr Makedonskiyga tahdid qilgan Diogen kabi beparvolik bilan uxlay olarding. Oʻzingga toʻliq ishonarding, lekin ular buni bilishmasdi. Natijada, ular yaxshi niyatlar ila sening tabiiy uyqu me’yoringga qoʻshimcha muddatlar qoʻshib, koʻproq uxlashingga sababchi boʻldilar. Biz ham majburan shunga odatlandik... Shunday qilib, katta boʻlding. Atrofingdagi koʻp insonlar oʻrtacha 8 soat uxlardi. Sen esa "Hamma shunday qilsa, men ham shunday qilishim shart emas!" deb oʻtirmading, sababi, tizim ayni shu shaklda tuzilgandi. Ularga moslashding, boʻlar ish boʻldi.

Endi sen ham 8 soat yoki undan koʻproq uxlasang xursand boʻlar, biroz kamroq uxlasang esa horgʻin, kuchsiz ekaningga oʻzingni oʻzing ishontirarding. Oʻzingga oʻzing zulm qilding, juda yomon zulm qilding. Seni boʻlar-boʻlmas paytlarda uxlataverishgani uchun uyqu me’yoring buzildi, nomunosib vaqtlarda uxlay boshlading.

Kendin hammasini yaxshi tushunib turardi. Uyqu boʻyicha mutaxassis boʻlgan Gipotalamus bilan suhbatdan soʻng miyasida yashinlar chaqnay boshladi. Har bir gapida oʻzgacha hikmat boʻlgan Gipotalamus, ota-onasining mavjud tizimga taslim boʻlishgani badalini Kendinning toʻlayotganini tushuntirmoqchi bo’ldi:

-   Ulgʻayganing sari oilangning senga eʼtibori ham kamayib bordi.

Matematikadan "5" olding. Dadangga koʻrsatmoqchi eding. "Qoch oldimdan!" dedi u, chunki futbol koʻrayotgandi televizorda. "Oyi, suv bering!" deding, "Serialdan keyin!" dedi.

Sen esa bu imkoniyatdan "unumli" foydalanib, oʻzingni dunyoning eng buyuk ixtirosi boʻlgan internetning qoʻllariga topshirding. Virtual olamda muhabbat izlading, har safar topdim deb oʻylarding. Shunday qilib, ijtimoiylashuving oʻz nihoyasiga yetdi...

Gipotalamus oxirida halqaning ustiga shaffof bir sharchani qoʻydi. Barcha manzaralar yoʻqoldi. Hamma narsa oʻz holiga qaytdi.

"Hujjatlarni baholash markazi"dagi ishlari bitgan edi. Chiqish eshigiga yaqinlashayotganlarida Kendin mitti shisha sharchalarning qolib ketayotganini koʻrib, Gipotalamusni ogohlantirdi:

-   Hujjatlarimni olishni unutdik!

Gipotalamus:

-   Bu yerda hech narsa unutilmaydi. Koʻrmadingmi, hatto tugʻilgan paytingni ham xotirlayapsan?, - dedi va jilmayib ularni oʻz ish xonasiga boshladi.

Xonada kunlik bajarilishi lozim boʻlgan ishlar xronologik tartib bilan yozib chiqilgan koʻzni qamashtiruvchi ulkan ekran bor edi. Boshqa tomonda esa tomirlarning ustma-ust joylashuvidan hosil boʻlgan 3 kishilik oʻtirish joyi va kattagina majlis stolini eslatadigan bir koʻtarma koʻzga tashlanardi. Arxivda koʻrgan manzaralaridan soʻng Gipotalamus jamiyki ogohlantirishlariga qaramay kunda 4 quti sigaret chekishda davom etgan bemorining oʻpka rentgenogrammasiga qarab turib saraton tashxisini qoʻygan, lekin buni unga qanday aytishni bilmay turgan mehribon shifokorga oʻxshardi:

-   Xullas, senga meʼyordan ortiq darajada koʻp uxlaysan, demoqchiman. Yana nomunosib vaqtlarda uxlaysan, biz esa senga moslashishga majbur boʻlamiz, demoqchiman, - degach, oʻz-oʻzini tanqid qila boshladi: 

-   Bilasanmi? Sen tufayli bu yerda eng koʻp ishlaydigan biz boʻlishimizga qaramay hech bir ishning unumi yoʻq. Ishonaver, bir odamning ertalabdan kechgacha ahmoqlardek boshini qashib oʻtirishi bizning qilayotgan ishimiz oldida mantiqliroq... 

Kendin bu gaplarning maʼnosini anglamadi.

-   Bizning yilda bir marotaba oʻtkaziladigan "Gipotalamuslar choʻqqisi" deya ataydigan yigʻilishlarimiz bor. Men har yili sening vakiling sifatida u yerga uyalgan, siqilgan koʻyi boraman. Shunday insonlar borki, ularning gipotalamuslari misoli yashindek. Men va jamoam esa hamisha sharmanda boʻlamiz.

Ular ham xuddi bizdek, ammo men uyalaman ularning oldida.

Bunga haqqing yoʻq!

Soʻngra birdan Gipotalamusning koʻzlari chaqnab ketdi. "Hali ham hech narsa yoʻqotmadik. Barini yangidan boshlaymiz!" deyishga hozirlanayotgandek edi:

-   Hozir 30 yoshdasan. Bizning 30 yil avvalgi holatimizga qaytishimiz senga bogʻliq. Modomiki, shu yergacha kelgan ekansan, senga aytadiganlarimni yaxshilab tinglaysan va biz eski ishlash tarzimizni yangidan tiklay olamiz. Bundan keyin 4 soat uxlashni boshlaysan, bu bilan umringga yana bir umr qoʻshgan boʻlasan. Biz esa koʻksimizni kergancha "Gipotalamuslar choʻqqisi"ga boramiz va halovatga erishamiz. 

Jin gʻurur bilan:

-   Koʻrdingmi, doʻstim? Men senga aytgandim-ku, istasang umringni uzaytira olasan!, - deya pichirladi Kendinning qulogʻiga. Kendin hammasini tushunganga oʻxshardi, tezroq nima qilishi kerakligini bilishga shoshilardi. Gipotalamus Kendinni yanada hayajonlantirish maqsadida davom etdi: - Agar shu paytgacha 8 soat oʻrniga 4 soat uxlaganingda edi, oʻzingni rivojlantirish uchun 4 soat koʻproq vaqt ajratar va bugun oʻz sohangning eng yaxshilaridan biriga aylanarding. Insoniyat uchun yanada koʻproq manfaat keltirarding. Aslo unutma, Kendin: Hech kimsa sendan koʻra yaxshiroq emas!...

Jin majlis stolida boʻshashib oʻtirarkan, birdan jonlanib ketdi, oʻzining mutaxassislik sohasiga kirgandek gap boshladi:

-   Oʻzingdan koʻra yaxshiroq deb gumon qilgan insonlar esa shunchaki bu muddatdan yaxshiroq foydalanadilar. Kun hamma uchun 24 soat. Yoz, qish, Afrika yohud Amerika... Bu hech qachon oʻzgarmaydi. Kun doimo 24 soat, hamma uchun 24 soat. Sen oʻrinlarida boʻlib qolishni xohlagan oʻsha insonlar, erishganlaridan koʻra koʻproq erisha oladigan narsalariga eʼtiborlarini qaratadilar va faqatgina uni qoʻlga kiritish uchun harakat qiladilar. Seni nima bundan toʻsadi?

Kendin bir ogʻiz ham gapirmadi. Muzlab qolgandek edi goʻyo. Aqli joyida boʻlgan har qanday inson aytilgan gaplarning birontasiga eʼtiroz bildirolmasdi. Gipotalamus Jinning so’zlaridan jasorat olib yanada taʼsirli soʻzlay boshladi: 

-   Men sening miyangdagi yasmiq donasidek keladigan bir nuqtaman aslida, ammo sendan alamzadaman. Men bilan birga butun tizim sendan alamzada. Ular sen bilan gaplashishdan bosh tortdilar, men esa Jinning yuzidan oʻtolmay rozi boʻldim. Aqlingni yigʻib ol, bu yer sening miyang! Uni yostiqqa, koʻrpaga yopishtirib uxlayverishdan tiyil, hayotingni oʻzgartir! Sen oʻzing uchun oʻzing harakat qilmasang, na men va na boshqasi sen uchun hech narsa qilolmaymiz. Ishlaringni hadeb ortga suraverishdan voz kech! Aytganlaringni amalda bajarish vaqti keldi. Agar oʻzingni toʻgʻirlay olsang, men oʻz jamoam bilan senga yordam berish uchun har nima qilaman, zero, shunday qilishga majburman. Biz aslida bor-yoʻgʻi sening qarorlaring natijasimiz xolos. 

Kendinning butun tuygʻulari qorishib ketdi. Gipotalamusga hayrat ichida qarab turardi. Jin esa tinmay Kendinni ruhlantirishga harakat qilayotgandi:

-   Qani, oʻzingga kel, doʻstim! Sen uning bunday gapirishiga eʼtibor berma. Biroz oʻzingga erk berganding, u ham erkalanib ketdi. Bori shu xolos! Gipotalamus deganing ham aslida dunyodagi jamiyki boshqa narsalar singari sening amringga boʻysunishlik uchun tayinlangan yordamchi unsurdan boshqa narsa emas. Sen bunga birozgina beparvo boʻlding, butun muammo ham shundan iborat. Agar istasang, takroran barcha nazoratni oʻz qoʻlingga olishing mumkin. Unga qoʻrqoq bir hasharotga qaragandek boq. Aslo unutma: Barcha narsa sen uchun yaratildi. Quyosh har tongda faqat sen uchungina uygʻonadi, Yer faqat sen uchungina maʼlum tezlikda aylanadi, daraxtlar sen uchun kislorod ishlab chiqaradi, dunyoning 2/3 qismi sen uchun suvlar ila oʻralgan. Yaʼni sen hayotingni davom ettirishing uchun shuncha neʼmatlar, ammo bunga ishonmas ekansan, hatto bir shox ham qimirlamaydi sen uchun. Oʻzingni qadrlashga majbursan. Endi esa butun kuchingni toʻpla-da, Gipotalamusga tik qara. U sening istaklaringni bajarishga majbur!

Jin gapirishda davom etarkan, Kendin oʻzida kuch va jasorat toʻpladi. Soʻnggi roundda raqibini nokaut etishiga ishonchi komil boʻlgan bokschining murabbiyiga qarashi kabi Jinga bir qarab oldi. Butun diqqatini navbatdagi zarbasiga jamlab, ringga koʻtarildi: 

-   Xoʻsh, endi menga qara! Ertalabdan beri seni eshitaman. Sen befoyda, mahmadona hasharotdek gapsan! Men tugʻilgan paytim seni menga masʼul qilib tayinladilar. Buni oʻzing aytding. Yaʼni men hech narsani bilmas ekanman, sen oddiy inson kabi eding.

Hatto, jamoangni yigʻib, allaqanday rejalar tuzadigan darajada es-hushing joyida ekan. Modomiki, shu qadar aqlli ekansan, nega meni uxlatishlariga izn berding? Yana uyalmay netmay meni ayblaysan! Tavba, tavba, "Gipotalamuslar choʻqqisida bu kishim sharmanda boʻlarmish... Hammaning gipotalamusi yashin kabi emish..." Menga nima bulardan? Bular sodir boʻlayotganida men goʻdak edim, tushunyapsanmi?

Gipotalamus aslo kutmagan bu zarba naq uning burniga kelib tegdi. Sarosimaga tushib qoldi, ammo Kendin shu qadar kuchli ediki, nokaut etganini xayol qilgan raqibiga tinmay zarbalar berishda davom etardi:

-   Menga qara, yaramas! Aslida men daʼvogarman sendan!... Boshimga shuncha muammoni sen keltirding. Hayotimni barbod qilding. Sen tufayli dunyoda qoladigan muddatim bilan yashaydigan muddatim orasida ulkan jarlik vujudga keldi.  Gipotalamus insonlar qarshisida chorasiz qolgan begunoh maʼsum goʻdak kabi edi. Siniq va tashvishli ovozda oʻzini oqlay boshladi: 

-   Meni bu shaklda haqorat etishga haqqing yoʻq. Chunki, balogʻat yoshiga yetgach, oʻz qarorlaringni oʻzing qabul qilolarding. Agar istaganingda biz butun bu tizimni qayta isloh etishimiz mumkin edi.

Kendinning asabiylashganidan burun teshiklari kengaya boshladi: - Nega meni ayblayapsan? Men mavjud tizimga koʻra ulgʻaydim. Sen meni ogohlantirishing kerak edi. Sendan daʼvogarman..., - dedi. Gapi tugamagan ham ediki, birdan qayerdandir dunyodagi eng viqorli qahqaha eshitildi.

-   Yana sen kim boʻlding?, - dedi Kendin yuragini hovuchlab. Jin Kendinning qulogʻiga tez-tez quyidagilarni pichirladi: - Bu yerda boʻlib oʻtgan hech narsa sirligicha qolmaydi. Sen biroz avval "Men daʼvogarman" deya Yuqori ongni harakatga keltirding. U eng ogʻir va mushkul vaziyatlarda oʻrtaga chiqadi. U kelishi bilan butun miya unga taslim boʻladi. Shu yerda ekanida u nima desa oʻsha boʻladi. Hech kimsa unga eʼtiroz bildirolmaydi. Biz uni aslo koʻrolmaymiz, faqat eshitishimiz mumkin xolos. Soʻzlaganida aytgan har bir narsa, rad etib boʻlmas amr sifatida qabul qilinadi; ammo shunga qaramay unga hukmini oʻtkaza oladigan yana birini taniyman. Ismi Kendin. 

-   Menga qara!, - deya soʻz boshladi Yuqori ong deya atalmish u narsa.

-   Gipotalamusni ayblashing yohud oʻz aybingni birovga agʻdarishga urinishing va shaytonning ham aqliga kelmaydigan bahonalar oʻylab topishing sening ham hammaga oʻxshagan oddiy bir inson ekaningni isbotlaydi, - dedi. Uning ovozidagi ohang arslon naʼrasini, qoʻllagan soʻzlari ichidagi dohiylik burgutning buyukligini, soʻzlar ila keltirilgan qat’iy taʼkidlar esa timsohning shafqatsizligini eslatardi. Kendin qimor oʻynab turib hiyla qilishga harakat qilgan, ammo ilk urinishdayoq qoʻlga tushgan tajribasiz oʻyinchi singari rangdan rangga kirardi. Yuqori ong ovozini bir meʼyorda ushlab davom etdi:

-   Gipotalamus seni ayblab turib, butun bir tizimni koʻz oʻngingda namoyish etdi. Yaʼni bu yerda gap faqat sen haqingda ketmayapti. Senga butun insoniyatning uyqu jarayoni va qanday uxlagani koʻrsatildi. Va yana tabiiyki, sening bu jarayonga qanday taslim boʻlganing ham... Faqat bu yerda Gipotalamusning ham bilmaydigan narsalari bor.

Kendin jamiyki boʻlib oʻtgan voqealardan voqif boʻlgan Yuqori ongning sirli ovozini diqqat bilan tinglardi. 

-   Endi qulogʻingni yaxshilab och-da, odamdek meni eshit: Sen xususan, oxirgi bir necha asrda shu ahvolga kelding!

Yuqori ong faqatgina Kendinga emas, butun insoniyat olamiga xitob qilayotgandi. "Sen" deyishdan murod ham jamiyki insoniyat edi. 

-   Dastlabki vaqtlar kunda bir necha soat uxlay olarding. Sen taxmin etganing yoki oʻylaganing kabi avvaldan turli hisobkitoblaring, qarz, ishchilaringning maoshi kabi muammolaring boʻlishi koʻp uxlashing yohud uxlay olishingni isbotlamas edi.  Kendinning sira xayoliga kelmagan, uyning eng ichki burchagidagi devordagi oʻyiq singari koʻringani sabab ochilishini oʻylab ham koʻrmagan derazani Yuqori ong oxirigacha ochgandi.

-   Insonlar yovvoyi tabiat qoʻynida, himoyasiz shaklda hayot kechirardilar. Biroz avval Jin seni urush maydoniga olib borib, sendan "Bundan-da yomonroq joyni bilasanmi?" deb soʻragandi. Sen esa "Yoʻq!" deya javob berding. Aslida sen haq eding. Haqiqatda, u sen guvoh boʻlgan eng dahshatli manzara edi, ammo bu tamoman subyektiv tomondan.

Kendinning miyasi gʻovlab ketdi, sababi, Yuqori ong Sibirdan olib kelgan moʻynali paltoni Bagʻdodda sotishga urinayotgan gʻalati savdogarga oʻxshardi. Nima deyishi, nima qilishini bilib boʻlmasdi.

-   Ilk davrlarda insonlar yashash uchun kurashardilar. Ovqatlanish uchun ov qilishlari kerak edi. Deyarli hamma ovchi, ham jangchi edi. Insonlar bir-biriga mustahkam bogʻlangan edilar. Birbirlariga muhtoj edilar. Aloqa oʻzining eng yuqori choʻqqisiga yetgandi, chunki, arzimas bir ovoz yo shovqin ajal darakchisi boʻlishi mumkin edi. Uylar ham hozirgidek emasdi. Poʻlat eshiklar, himoya kameralari, ovoz yozish uskunalari yoʻq edi. Toʻpponcha, miltiq, qilichlar ham yoʻq edi. Insoniyat faqatgina ayiqning panjasiga muqobil ravishda pichoq singari qurol ixtiro qildi. Ammo bu aslo haqiqiy muqobil emas edi, chunki, ayiqning birgina panjasida xuddi shunday quroldan 5 dona bor edi. Bir oʻylab koʻrgin-a, hech qaysi hayvonni tanimaysan. Birdan dunyodagi eng bezarar hayvonlardan biri hisoblanadigan hoʻkizga duch kelib qolding. Uning zararsiz ekanini tushunish uchun soatlab, baʼzan kunlab ovora boʻlasan. Bezarar ekanini tushunding ham deylik, soʻngra ayiqqa duch kelsang, unga ham "Bu ham bahaybat, demak, zarar yetkazmaydi", deya olarmiding? Desang, nima boʻladi? Sen ayiqning qoʻlida tilkapora boʻlsang, qolganlar bundan qanday xulosa chiqaradi?...

Kendin oʻz oʻtmishiga mutlaqo oʻzga oynadan nazar sola boshladi...

-   Qissadan hissa shuki, ilk davrlarda insoniyat oz uxlashga majbur edi. Yaʼni yaratilishiga uygʻun bir tarzda hayot kechirar, eng koʻpi 4 soat uxlardi. Ammo zamonlar insonga shunday taʼlim berdiki, alal oqibat, oʻz aqli bilan oʻzini-oʻzi tamballashtirish yoʻlida beayov kurashib, gʻolib boʻlgan tomonga aylanib qoldi. Kendin eʼtiroz bildirishga tayyorlangan oʻquvchi singari soʻzga kirdi:

-   Insonning tamballashish jarayonida aqlidan foydalanib yasagan gʻildirak bilan yuzlab asrlar soʻngra yaratgani boshqaruv pulti oʻrtasida hech qanday farq yoʻq, menimcha. Ikkisi ham bir xil.

Yuqori ong jamiyki ezgu niyatlariga qaramay notoʻgʻri tushunilgan xulosasini toʻgʻirlab ketdi:

-   Men bularni qadimgi davr insonini maqtash uchun aytmadim.

Menimcha ham farqi yoʻq! Jarayonning shafqatsizligi haqida gapiryapman men. Bu kurashning insonni yolgʻizlikka mahkum etgani haqida gapiryapman. Ammo soʻnggi davrlarda yaxshigina boʻrttirib yubordi, yuzma-yuz muloqat davri tugadi. Inson oʻzini mashinalarga ipsiz bogʻladi. Bu kurash insonning boshqalarga muhtoj boʻlmaslik uchun boshlagan jangiga aylandi va oxiroqibat u yolgʻiz qolishning uddasidan chiqdi. Texnologiya nomi ostida ishlab chiqargan narsalari bora-bora insonni ishyoqmas, tambalga aylantirdi. U avvaldan koʻchmanchilik hayotida yashardi. Yaʼni bir joyda muqim qolmas, hayoti davomida oʻnlab makonlarda istiqomat qilardi. Yangidan yangi insonlar bilan tanishardi. Hozir bu aytayotganlarim senga gʻalati eshitilishi mumkin, ammo ishonaver, bu ayni haqiqat. Agar XXI asrda yashayotgan insonning oʻzi haqiqatda aloqa qiladigan doʻstlari soni bilan ilk davr insonlari aloqa qilgan insonlar sonini qiyoslasak, yer bilan osmonchalik farq borligini ko’ramiz.

Kendin hayratga tushdi.

-   Virtual olamda yuz minglab insonlar bilan aloqa qilishingga qaramay, real hayotdagi do’stlaring yoʻq deydigan darajada oz. Hozir 30 yoshdasan. Orqa-oldingga yaxshilab qara-chi, atrofingdagi insonlar qanchalik oʻzgardi shu 30 yil ichida...

Uzoq davom etgan sukunat doʻstlik va samimiyat tuygʻularini shubhaga solib qoʻydi. Yuqori ong soʻzlashda davom etdi:

-   Soʻngra bir qancha olimlar chiqib, insonning boshqalar bilan samimiy aloqada boʻlishi umrni uzaytirishini kashf etdilar. Lekin sening "doʻstim" deya suyana oladigan insoning yoʻq! Ha, hozir dunyoda 6 milliard inson yashaydi. Sen oʻrtacha 20 kishi bilan yashaysan. Bir uyda tugʻilib, ayni shu uyda vafot etasan. Juda ham gʻalatisan, shu qadar gʻalatiki, shunday buyuk ixtirolar yaratganingga qaramay ularni oʻzingni yolgʻizlikka mahkum etuvchi jihozlarga aylantirding. Radio, televizor, internet vositasida oʻzingni hayotdan mahrum etding. 

Kendinning xayoliga Yuqori ong zamonaviy texnologiyalarning dushmani degan fikr keldi. 

-   Bu aytayotganlarimdan meni texnologiyalarga qarshi deya oʻylayotgan boʻlsang, adashasan. Men texnologiyaga qarshi chiqsam, oʻzimni inkor etgan boʻlaman. Men sening miyangman. Butun dunyo oʻzi yaratgan texnologiyalar ila minglab yillar davomida yecha olmagan eng katta masalaman men, - dedi va biroz jimib qoldi. 

Kendin unga shu qadar sehrlanib qolgandiki, hatto qayerda ekanlarini ham unutdi. Yuqori ongning ovozi kelayotgan tomonga xuddi tun oʻrtasida tugʻilgan, voyaga yetgan va qarigan, umrida quyoshni koʻrmagan bir kimsaning "Birozdan soʻng quyosh chiqadi!" degan odamga qarayotgani kabi tikilib turardi.

Yuqori ong yana soʻzga kirgach, qayerda ekanini esladi.

-   Men bor-yoʻgʻi yanglish yoʻllarda yurganingni, yurganingizni tushuntirishga harakat qilyapman. Tushunyapsanmi? Sen 4 soat uxlarding va bu senga yetarli edi! Soʻng seni tamballashtiradigan yuzlab narsalarni ixtiro qilding va oʻzing bir burchakka chekinding. Uddasidan chiqqan eding. Endilikda 4 soat bilan qanoatlanmay qoʻyding. Uyqu meʼyoringni uzoq urinishlardan soʻng 8 soatga olib chiqding. Soʻng buni oʻzing qilganingni unutib, 8 soatlik uyquni normal deya qabul etishni boshlading. Bunga shu qadar ishondingki, endilikda 4 soat uxlaydiganlarga

"Bular oz uxlaydilar!" deydigan boʻlding. Aslida, 4 soat uxlaydiganlar oz uxlamaydilar, sen koʻp uxlaysan! Miyangda oʻylab chiqargan "Kam uxlasam yashay olmayman!" degan vasvasa sabab har kuni umringning 4 soatini yoʻqotasan! Hattoki Jin ham Yuqori ongga lol boʻlib qoldi. Gipotalamus uning qarshisida gapira olmaydigan darajada ojiz edi. Ayni shu onda butun tizim Yuqori ongga tobe edi. Kendin bu qadar mukammal bir narsaning oʻziniki ekanini, yillar davomida miyasida boʻlganiga qaramay uning bu bilimidan hech ham foydalanmaganini oʻylardi. Oʻz kuchiga ishonmay, hayotini boshqalardan eshitganlariga koʻra yashab oʻtkazganiga achindi.  - Keyin esa bir muddat uyquda oʻtkazgan vaqting seni mahzun qila boshladi. "Qanday kam uxlasam boʻladi?" degan savolga javoblar izlading. Oʻzingning tabiiy fitratingga koʻra buni amalga oshira olishingni inobatga olmay, oʻz asliyatingni rad etgan holda "Yaxshisi, buning uchun bir dori yarataman!" deding va oz uxlashni taʼminlaydigan dorilar oʻylab topding. Holbuki, sening kam uxlash uchun qandaydir dorilar qabul qilishing xuddi koʻzingni ochib-yumishing uchun kimnidir masʼul qilib qoʻyishdek ahmoqona ish edi. Lekin sen buni hech qachon tushunmading. Chunki sen qiyin paytlarda mening ogohlantirishlarimga emas, Tuban ongning soʻzlariga quloq tutding, - deya davom etdi Yuqori ong... 

Demak, Yuqori ongning aksi boʻlgan Tuban ong ham mavjud edi. Kendin Arximedning avvallari ming martalab vanna qabul qilsa ham oʻsha vaqtga qadar sira eʼtibor bermagani, faqatgina oʻsha kuni vanna idishini suvga tashlaganida uning choʻkmaganiga bildirgan munosabati ila butun bu voqealarga oʻzicha maʼno berdi. Tuban ong va Yuksak ong: uning oʻz nazoratida boʻlgan, istagan payt mustaqil ravishda kira oladigan va xohlaganidan foydalana oladigan boshqa "Kendin"lar edi. Bular Kendinning ichidagi boshqa "men"lar edi. Bahonalar qidirishni toʻxtatib, ishlashni qasd etganda oldinga Yuqori ong chiqardi. Ishlashdan bosh tortib, boshqalarga taslim boʻlgan holda turli bahonalar izlashni boshlagan zahoti esa oldinga chiqqan Tuban ong boʻlardi. Oldinga chiqqan narsa nima boʻlsa ham sen oʻshasan. Aslida mavjud boʻlgan sensan, faqatgina bu ikkisidan birini koʻtarib yurish uchun borsan.

Kendin anglab yetdi: intizor boʻlgani holda Tuban ongning zulmlaridan qutula olmagani sabab yaqinlashishga hech qanaqasiga yoʻl topa olmagan Yuqori ongning qarshisida turgandi. Undan foydalanish istagini bildirish uchun endi ogʻiz juftlagandi hamki birdan boshqa bir ovozni eshitdi:

-   Bunchalik emas! Men haqimda notoʻgʻri oʻylayapsan. Men barcha narsaning maʼnosiz ekani, insonning oʻzini qiynashining hech bir foydasi yoʻqligi, dunyodagi muvozanat allaqachon tuzib qoʻyilgani va hech nima oʻzgartirilmasligini da’vo qilaman. Sira oʻzingni bekorga urintirma, bir oʻzing hech kimsan baribir, - deya soʻz boshladi bu ovoz. Bu xuddi asrlar osha yashab kelayotgan tulkining ovozi singari makkorona edi. Ishontira olmaydigan biron kimsasi yoʻq ekaniga darhol ishonarding bu tulkining... Kendinning ichidagi zulmat, oʻz nafsi edi gapirayotgan: Tuban ong. U "Toshbaqa gapirsa xuddi shunday gapirsa kerak " deydigan darajada sekin va beparvolik bilan gapirardi.

-   Sening bu yerda nima ishing bor? Bor, oʻz ishingga qayt! Bular seni aldayaptilar. Dunyo aslida yirik kuch markazlarining yakka hokimligi ostida boʻlgan bemaʼni bir doira, xolos. Kam uxlasang ham, koʻp uxlasang ham hech nima oʻzgarmaydi, chunki yolgʻiz oʻzing hech nima qila olmaysan. Futbol 11 kishi bilan oʻynaladi. Bor, odamdek ishla, noningni top, bularning yaqiniga ham yoʻlama. Aytaylikki, harakat qilding, juda yaxshi natijalarga erishding. Keyin nima boʻladi? Oxir-oqibat, sen ham oʻlmaysanmi baribir?

Bir muddat jimjitlikdan soʻng yana davom etdi Tuban ong:

-   Bular senga faqat tarixdagi dohiylarning oz uxlaganlarini aytib, namuna qilib koʻrsatyaptilar... Aminmanki, ularning hech biri senga dunyodagi jamiyki jismoniy va aqliy rivojlanishda ortda qolgan, yaʼni aqli zaif insonlarning ham oz uxlashini aytmagan. Men xayolparast emasman. Senga bu haqiqatlarni aytishga majburman! "Aqli joyida boʻlgan insonlar kam uxlaydilar" degan kimsa bu ziddiyatni qanday tushuntirib beroladi? Dunyoda 3-5 dona savdoyi kam uxlagan ekan deb ularga ergashish toʻgʻri boʻlmaydi, sababi ular hech bir qoidani buza olmagan istisnolardir.

Kendinning fikrlari qorishib ketdi.

-   Faqat aqli zaif insonlar kam uxlaydi, Kendin. Aqlingni yigʻ, oʻzingni aldama! Bular seni oʻshanday aqliy rivojlanmagan insonlarga oʻxshatishga urinyaptilar. Aqlli odam bunday narsalarga ishonmaydi, - dedi. Tuban ongning soʻzlari insonga oʻz taʼsirini oʻtkazmasdan qolmasdi. Kendin Jinga oʻgirilib:

-   Nimalar boʻlyapti oʻzi? Bu nimasi endi? Yuqori ong qayerga ketdi?, - dedi. Jin:

-   Taxmin etganing kabi u Tuban ong. Bu yerda boʻlib oʻtgan hech narsa sirligicha qolmaydi. Sen biroz avval bir necha soniyaga boʻshliqqa tushib qolding va uni harakatga keltirding. U eng ogʻir va mushkul vaziyatlarda oʻrtaga chiqadi. U kelishi bilan butun miya unga taslim boʻladi. Shu yerda ekanida u nima desa oʻsha boʻladi. Hech kimsa unga eʼtiroz bildirolmaydi. Biz uni aslo koʻrolmaymiz, faqat eshitishimiz mumkin xolos.

Soʻzlaganida aytgan har bir narsa, rad etib boʻlmas amr sifatida qabul qilinadi, ammo shunga qaramay unga hukmini oʻtkaza oladigan yana birini taniyman. Ismi Kendin, - dedi.

Demak, barchasi Kendinning oʻz qoʻlida edi. Ichida tarbiyalab, oʻstirgan bu ikki kuchdan qay birini istasa oʻsha kelardi. Asrning eng buyuk sukunati boshlandi...

Oppoq bir xonada edi Kendin. Yolgʻiz oʻzi. Na Jin bor edi, na Gipotalamus va na boshqa bir kimsa. Sulaymon Qonuniy kabi uzoq tafakkurga choʻmdi. Uzoq oʻyladi... Yuqori ongning kelishini istardi. Shu xohish ila oppoq xonadan tashqari chiqdi. Uddalagan edi. Yuqori ong xuddi hech narsa boʻlmagandek toʻxtagan joyidan davom etayotgandi. Butun diqqatini unga qaratdi. Xayoliga boshqa hech narsa kelmas, koʻzlari boshqa narsani koʻrmasdi.

-   Uyquni kamaytirish maqsadida yaratgan oʻsha ahmoqona doringdan ham dahshatlirogʻi nima, bilasanmi? Uyqu dori. Butun dunyo birgalikda 8 soatlik uyqu haqidagi safsataga oʻzingizni shu qadar ishontirdingizki, biroz vaqt oʻtib baʼzilaringiz oʻz tabiatini kasallikdek koʻra boshladi. Masalan, bir odam kunda 4 soat uxlaydi; kimdir unga oʻzicha bilganlarini havola etib, buning nosogʻlom ekanini aytadi va shundan soʻng, u "nosogʻlom" odam hali u, hali bu doktorga borishni boshlaydi. "Doktor, men kam uxlayman, oʻzimda qattiq charchoq his qilyapman!" qabilidagi gaplar bilan bu "kasallik"ni hammaga yuqtiradi. Aslida, charchaganiga oʻzini ishontirgani uchungina shunday boʻlayotganini bilmaydi ham... Doktor ham Gipokratning shogirdidek "Keling, sizga bir dori beray. Kechqurunlari 2 tadan ichasiz, ham rohatlanasiz, ham qotib uxlaysiz!" deydi. Hech kim bu odamga qarab "Hoy birodar, bu sen uchun qayta takrorlanmaydigan bir imkon-ku. 4 soatlik uyqu senga yetar ekan. Sen "Inson oʻrtacha 8 soat uxlashi kerak!" degan gapga eʼtibor berma. Uyqung kelmay turib yotma. Sening charchoqni his qilish sababing shu aslida. Uyqung kelmasa ham yotib olasan.

Maqsading oʻzingni yaxshi his qilish, 8 soatlik rejani toʻldirish.

Ammo uxlash uchun oʻzingni uxlaganga solib yotishing seni charchatib yuboradi. U yondan bu yonga agʻanab yotaverasan. Butun psixologik va fiziologik holating ostin-ustun boʻladi.

Natijada Gipotalamus va unga bogʻliq birliklar seni ertangi kunga tayyorlash uchun 4 soatdan koʻproq muddatga ehtiyoj sezadilar. Sen esa odatdagidek charchoq bilan uygʻonasan. Shunday ekan, uyqusizlik, koʻpincha, kasallik emas, fursatdir. Uyqung kelmay turib yotoqqa kirma va 4 soatlik uyquni yetarli deb qabul qilishni oʻrgan. Buning qandaydir kasallik ekaniga oʻzingni ishontirishni bas qil! 10 yil koʻproq hayot kechirishning lazzatini his et. Koʻrasan hali nimalar boʻlishini..." demadi.

Kendin Yuqori ongni tinglayotib asrlar boʻyi qimir etmay turgan haykalga oʻxshab qolgandi.

-   Bularning bariga qaramay oʻz asliyatiga muhabbat qoʻygan, hayotda oʻchmas iz qoldirishga ont ichgan insonlar ham boʻlgan, hozir ham bor. Ular hech qanaqasiga oʻzlarini soxta tizimlarga topshirmadilar. "Kam uxladilar" desam xato qilgan boʻlaman. Keragicha uxladilar. Oliy maqsadlar sari intildilar. Hatto baʼzilari bu maqsadlarga erishish yoʻlida barcha fiziologik nazariya va tushunchalarni inkor etgan holda umrlarini kunda 2 yo 3 soatlik uyqu bilan yashab oʻtdilar. Yaʼni bir umrda 3-5 umrni yashadilar. Soʻngra sen ularning hayotiga nazar solib, "Qoyil-ey!" deding.

Gipotalamus bilan Jin ham Kendin kabi jim edilar. Kendin Yuqori ongni tinglayotib ichidagi katta kuchni kashf etganidan nihoyatda mamnun edi. Nohaq ham emasdi aslida, Yuqori ong degan ushbu dohiyona kuch uning ichida edi. Gipotalamus esa yana haq bo’lib chiqqanidan mamnun holatda turardi. Jin esa butun dunyo tashnalikdan azob chekayotgan bir mahalda oʻzoʻzidan hech kim bilan maslahatlashmay, bugʻlanib yomgʻirga aylanib ketgan okean kabi joʻshib borardi. Yuqori ong soʻzda davom etdi:

-   Sen bilan bu dunyoda oʻzidan iz qoldirgan insonlar oʻrtasida birgina oddiy farq bor. Ular umr boʻyi gʻayrat etishadi, sen esa umring davomida ularning bu ishlaridan hayratlanib oʻtasan. Shunday ekan, biroz avval Gipotalamusga baqirib-chaqirishing ham nooʻrin va mantiqsiz edi. Bu yerda kimdir aybdor boʻlsa, oʻsha oʻzingsan, tizimga oʻzingni toshirib qo’ygan ham sensan... "Imkonsiz" deganda Tuban ongni qoʻllab-quvvatlab, "Menimcha ham imkonsiz!" degan sensan... Menga ishon, har safar oson yoʻlni tanlayman deb, qutulib boʻlmas qiyinchiliklarga duchor boʻlding. Hayotingni to’lig’icha yashay olmading. Oz uxlaganingda zehning yanada uygʻoq va tiniq boʻlardi. Buni yashab koʻrsang tushunasan. Ayni paytda devorga yopishgan chivinga oʻxshaysan. Quyoshla barobar uygʻonganingda fikrimni tasdiqlaysan. Baʼzilarida erta uygʻonib qolganingda buni sezgansan. Barvaqt uygʻongan vaqting kun tuganmasdek tuyiladi. Tush vaqtiga qadar goʻyo bir hayot yashaysan. Shunday emasmi? Kendin birdan sukunatni buzib:

-   Ha, - dedi.

Yuqori ong dunyoning eng mantiqli jumlasini tuzishga kirishgan faylasuf kabi chuqur nafas oldi. 

-   Modomiki shunday ekan, sen ahmoqmisanki, hammasini bilib turib shunchalar ko’p uxlaysan? Oʻzini qadrlagan insonlar umrlarini uyquda oʻtkazishdan uyaladilar. Hozir sen uxlayapsan.

Bu yerdan chiqishing bilan oʻzingga bir nazar sol. Uxlayotganingda qanchalar ojiz va chorasiz ekaningni koʻrasan. Bu holatga qandaydir bir taassub sabab tushganingga ishongan payting, oʻzingdan uyalasan! Oʻzingni qadrla, umringni qadrla, chunki bu hayot bir kun kelib oʻz poyoniga yetadi, sen esa oxirating tomon yaqinlashganing sayin oʻzingni-oʻzing yeyishni boshlaysan. "Eh, hozirgi aqlim boʻlsaydi..." deya boshlanuvchi nadomatli jumlalar aytasan. 

Soʻngra bu gaplari yanada yaxshi tushunilishi uchun bir muddat jimib qoldi Yuqori ong. Kendin uning har bir soʻzini anglashga harakat qilardi. Miyasidagi butun savollar oʻz javobini topgandi endi. Soʻraydigan koʻp narsasi ham qolmagandi, chunki aytilgan har bir soʻzni oʻz-oʻziga dars bergan Demosfen singari yaxshi tushungan edi.

-   Endi haqiqatni bilasan. Shu sabab soʻnggi nafasingni olayotgan chogʻing "Hozirgi aqlim boʻlsaydi, hech uxlamasdim!" deysan. Bilmaganlar esa buni ham aytmay oʻlib ketishadi. Ular olgan nafaslari haqqini ado etganlariga ishonadilar, toʻlaqonli hayot kechirganlariga ishonadilar. Gʻalati emasmi bu? Xatolarga to’la umr kechirsang-u, buning bir xato ekanini hatto bilmay turib o’lib ketsang...

Yuqori ong chuqur nafas oldi. Soʻnggi soʻzini aytishga hozirlangani sezilib turardi:  - Dunyoda eng koʻp ikki tur insonlarga duch kelasan, Kendin. Biri "Toʻlaqonli yashadim!" deydi, boshqasi "Toʻlaqonli yashamoqchiman!" deydi. Ichlaridan juda, juda ham ozchiligi "Toʻlaqonli yashayapman!" deb ayta oladi. Shuni bilki, avvalgi ikkisi yashamayapti: yashagan yo endi yashaydi. Ammo oxirgisi aniq yashayapti. Ha, aytgandek, futbol 11 kishi bilan oʻynaladi, biroq Pele bitta, xolos.

Yuqori ong soʻzini bitirgach, birdan gʻoyib boʻldi.

Keng, g’adir-budir maydonda ogʻzi bir qarich ochilib qolgan Kendin, "Qanday qaror qabul qilarkan?" deya poylab turgan

Gipotalamus va goʻyo bu yerda boʻlgan hodisalarni ming martalab guvohi boʻlgan Jindan boshqa hech kimsa qolmadi. 

Jin Kendinga bir dahlizni koʻrsatib, "Shu tomonga bor, men ham ortingdan boraman" dedi. Kendin dahlizga yaqinlashib, shovqinsuron bilan ichkariga kirdi. Uning kirishi bilan yotoqda pishillab uxlab yotgan Kendinning nafas olishi bir paytda sodir boʻldi. Bir aksirish bilan tashqariga chiqdi.

Boʻlib oʻtganlarning hech biridan xabarsiz, xurrak otgancha, ter ichida uxlab yotgan Kendinni kuzatdi. Yuqori ong va uning soʻzlarini oʻylagan holatda kuzatdi yotoqdagi oʻzini. Haqiqatda, chorasiz, ojiz, bir ishga yaramas holatda edi. "Devorga yopishgan chivinga oʻxshaysan!" degan jumla qulogʻi ostida jaranglab ketdi.  Boshqa tomondan Jin Gipotalamusga:

-   Soʻzimni qaytarmaganing uchun tashakkur, doʻstim. Uni seni yoningga yana bir marta olib kelaman. Bu safar unga buni qanday qilishni oʻrgatamiz..., - dedi. Gipotalamus boshini "Ha" maʼnosida irg’ab qoʻydi. Birdan yuzida quvonch porladi. - Yaxshi, endi qayerga borasizlar?, - soʻradi qiziqish bilan. Jin:

-   Dunyoning eng buyuk sirini kashf etishga boramiz!, - dedi va biroz avval Kendin chiqib ketgan nuqtaga yaqinlashdi.

Bu paytda Kendin yotoqda uxlab yotgan oʻziga "Hoy, uygʻon endi, uygʻonsang-chi!..." deya baqirardi, u esa uygʻonish oʻrniga aksirishni maʼqul koʻrdi. Jin esa shu aksirish bilan xonada paydo boʻldi va tez-tez: 

-   Qoʻy uni, qani ketdik!, - dedi. 

Miyasi gʻovlab ketgan Kendin "Qayerga?" deyishga ham fursat topolmay oʻzini Jinga topshirdi.

 

 

 

 

 

13-bob  PAPIRUS TA’SIRI

Kendin yozning o'rtasida qishga hozirlik ko'rayotgan chumoli galasini eslatuvchi minglab odamlar to'xtovsiz ishlayotgan yerda paydo bo’lib qoldi.

- Nima bo'lyapti, bu insonlar nima qilishyapti?, - dedi Jinga.  Odamlar shunday g'ayrat bilan ishlardilarki, bundan hayratlanmaslik imkonsiz edi. Bular oddiy inson bo’lishlariga qaramay, go'yo dunyoni qayta qurayotgandek ishlardilar. Xuddi dunyoni bo'laklarga bo'lganlar-u, har bir bo'lagini orqalariga ortib, boshqa bir yerda yangi dunyo bunyod etardilar. 

Qilayotgan ishlari mutlaqo aqlga zid edi, ammo ular bundan hech hayratlanmasdilar. Og'irligi tonnalarcha keladigan toshlarni bir yerdan boshqa yerga tashib keltirishardi. Kendin va Jin yo'lni kuzatar, yo'lning oxiri esa hech koʻrinmasdi. Minglab inson yuzlarcha kilometrlik yo'lning ustida sirtlaridagi og'ir toshlar bilan dunyoning eng murakkab manzarasini yaratardilar. Toshlar joyiga keltirilishi bilan tosh tashiyotganlarga buyruq berishidan muhandis ekanligi anglashiladigan odamlar har bir toshni matematik mo'jizaga aylantirib, eng munosib yeriga joylashtirardi.

Kendin barcha zamonlarning eng hayratlanarli binosini insho etayotgan ushbu odamlarga sehrlanib qolgandi goʻyo. Kendin  ko'zi hech bir narsani ko'rmaydigan darajada, o'zini fido qilib, to'xtovsiz ishlayotgan insonlarni anglashga intilarkan, o’sha odamni ko'rdi. Shu on barcha bo'layotgan ishlar ma'no kasb eta boshladi. Atrofini shaxsiy muhofizlari oʻrab olgan va qoʻl ostidagi 3 kishiga buyruq yog'dirayotgan haligi g'alati odamni ko'rishi bilanoq barchasini angladi. Bu oʻsha edi: Xeops. Qurilayotgan inshoot esa “Xeops piramidasi” edi. Yuzlab yillardan so'ng "Buni insonlar qurgan boʻlishi mumkin emas" deyilajak dunyoning muhtasham mo'jizasini barpo etayotgandilar.

Kendin qat'iyat mo'jizaga aylanayotgan onni kuzatar ekan, tizzalab oʻtirib qoldi. Bunday tartib, bunday intizom bo'lishi mumkin emasdi, ammo mana bo’larkan-ku. Bir qancha olimlar tomonidan yuz yillardan soʻng "Buni oʻzga sayyoraliklar qurgan" deya daʼvo qilinadigan piramidalar barpo etilardi, ammo o’rtada biror bir o’zga sayyoralik yo’q edi, yo barchasi o'zga sayyoralik edi-yu, biz anglamayotgandik. "Agar bularning bari o'zga sayyoralik bo'lsa, u holda men ham o'zga sayyoralikman, chunki, bari men kabidir, barchasi menga o'xshaydi. Agar bularning hech biri o'zga sayyoralik bo'lmasa, u holda men ham o'zga sayyoralik emasman, chunki, bari men kabidir, barchasi menga o'xshaydi... Unda menga nima bo'lyaptiki, oʻzimga o'xshagan insonlarning 5000 yil avval qurgan narsalaridan hayratlanyapman?" deya oʻylanib qoldi Kendin. Bu gʻalati chalkashlik edi.

Kuzatdilar... Piramidaning qurilishini kuzatish yer yuzida uchrashi mumkin boʻlgan eng noyob hodisa edi. Ajabo, bu ishning siri nimada ekan? Ayni paytda buni anglashga eng yaqin inson Kendin edi.

Ehtimol, navbatchilik usuli bilan ishlardilar, ammo bir o'zgacha navbatchilik: ishchilar hech ham almashmas, go’yo ish kunlari 24 soatdan iborat edi. Oraliq, tanaffus yo'q edi...

Hech kim uxlamasdi, uzoq muddat ovqatlanadigan ham yo'q edi. Kendin 'Fast Fud' ning yangilik emasligini ham bildi. Har kim tik oyoqda bir narsalarni yeb-ichib, yana ishlashda davom etardi. Ajabo, mizg'ib olish usuli ham shu davrda kashf qilingan ekan-da, ishchilar galma-gal toshlardan yasalgan yostiqlarga boshlarini qo'yib, 15-20 daqiqa uxlagandan so'ng ishlashda davom etardilar. Go'yo u qisqa uyqular ishning bir bo'lagidek hech kim uxlayotganlarga e'tibor bermasdi.

Kendin "Uchar Gilam"ga ishonmagan insonning ostidagi gilam birdaniga ucha boshlagandagi hayrat bilan Jindan so'radi:

-   Bu qanday bo'lyapti, insonlarni gipnoz qilganday ishlatayotgan falsafaning nomi nima? Jin donolarcha Kendinga javob berdi:

-   Bularning bari Xeops degan odamning o'zini muqaddas sanaganligi natijasidir. Xeops o'zini bebaho ko'rmoqlikning ham chegarasidan chiqdi va o'zini Yaratuvchi ekanligini iddao etdi... "Men Xudoman", dedi avval, so'ngra o’zi bunga ishondi.

Ishongandan so'ng, "Modomiki, men Xudo ekanman, buni isbotlashim kerak" deya hozirgi texnologiyalar bilan ba'zilar 20 yilda oddiy ko'prik ham qurolmagan bir paytda Xeops insoniyat tarixining eng muhtasham binosini shunchaki ilohligini isbotlash uchungina 20 yilda qurdi. "Shunday bir narsa qurishim kerakki, insoniyat "Buni Tangridan boshqasi qilolmas!" deya, menga ishonsin", dedi Xeops... U mana shunday ishtiyoq bilan ko'rganlaringni barpo etdi. Bu aytganlarim faqatgina Xeopsga tegishli emas, bundan keyin so'z boradigan Xafra va Menkauraga ham taalluqlidir. Chunki bularning bari ayni fikrda edilar. Uchalovi ham xuddi hech qachon oʻlmaydigandek yashardi. 

Jinning aytganlari qiziq edi. Davom etdi:

-   Xeopsning har bir soʻzi qayd etib borilardi, vaholanki, ovoz yozish uskunalari yo'q edi. O'z davrining eng katta kotibini yoniga olib, unga: "Nima desam, nima qilsam, yoz!", dedi. Endilikda har aytgan so'zi, har bajargan amali papirus qog'ozlariga yoziladigan bo'ldi. Bu shaklda barcha qilgan ishlarini uzluksiz ravishda nazorat qiladigan bir mexanizmni yaratishga muvaffaq bo'lgandi. U xavotirda edi, chunki, uning amallari papiruslar qilayotgan da'voga mos bo'lishi kerak edi.

Kendin hayratda qoldi.

-   Qoyilmaqom texnika. Hoynahoy avtoboshqaruv deganlari shu bo'lsa kerak, - dedi Jinga. 

-   Albatta-da. Agar o'ylab qarasang, qilayotgan har ishing boshqalar tomonidan qayd ostiga olinsa, sen "0 xato" rejimida, yaʼni, butkul xatosiz ishlashga majbur bo'lasan.

Kendin o'zining jamiyki hayratini bir og'iz so'zda jamladi:

-   Qoyil-e.... 

Uning aytishga bundan boshqa so'z topolmagani koʻrinib turardi. Jin uning hayratini yanada oshirish maqsadida shunday dedi:

-   Qiziq tomoni shundaki, shu kunga qadar saqlanib kelinayotgan papiruslarda "Xeops uxladi" degan birorta qayd mavjud emas. 

-   Haqiqatan-a, hech ham-a uxlamagan?

Hayajonlanganidan hatto gapini ham to'g'ri tuzolmadi. 

-   Yo'q, qadrdonim. Albatta uxlardi. U tabiiyki, iloh emasdi, ammo bunga shunday ishonardiki, "Uxlashga ketyapman" degan gap hech ham og'zidan chiqmadi. Uyqusi kelganida

"Yolgʻiz qolib oʻylab olishim kerak" der va xonasiga kirib ketardi. Uyquni ojizlik belgisi sanar va buni oʻziga sira munosib ko'rmasdi... Mana shu Xeopsning butun siri edi. Shu bilan birga bu papiruslarning anchagina qismi XXI asrga qadar saqlanishi Misr xalqining Xeops va u kabilarga ishonchi belgisi edi. Misrdagi barcha fir'avnlar o'zlarini muqaddas hisoblardilar. Shu sababli ham 5000 yildan so'ng piramidalarning oʻzigina emas, ularni qurdirgan hukmdorlarning qo'li tekkan ko'p narsalar saqlanib qolgan... Hatto fir'avn onasining jigarini ham saqlaganlar, tushunyapsanmi? 

Gapirishga so'z topolmayotgan Kendin shunchaki tinglardi.

-   Keyinroq kelgan fir'avnlarning iddiolari o'z ahamiyatini yo'qota boshlagach, ularga oid ashyolar unchalik yaxshi saqlanmadi. 

Jinning gapiga xulosa yasab:

-   Demak, men ham Xudo ekanligimga ishonsam, u holda qilayotganlarim ham mo'jizaga aylanadi, shundaymi?, - dedi. Xavfsirayotgani bilinib turardi. Buning javobi ''Ha'' bo'lishi mumkin emasdi, ammo Jin: 

-   Ha, - dedi. 

Kendin Jinga xuddi birinchi marta balandlikdan sakrashni sinab ko'rmoqchi bo'lgan, ammo jur'ati yetmagani uchun fikridan qaytgan, shuning uchun atrofidagilarga bir vaj ko'rsatishga majbur bo'lgan odamdek:

-   Xo'p. Ammo men bunga ishonolmayman. Chunki, men shakshubhasiz, Allohga iymon keltiraman, - dedi. 

Jin Kendinning chorasizligini ko'rib, hayajonini yo'qotmaslik uchun gapiga tuzatish kiritdi:

-   O'ylashimcha, sen meni noto'g'ri tushunding. Bu yerda o'ziga yuqori baho berish kerakligi bilan birga boshqa bir ma'no ham bor. "Men Xudoman" deyishing shart emas. Sening shunchaki, "Mukammal" ekanligingga ishonishing "0 xato mexanizmi"ni ishga tushiradi. Bu esa quruq bir iddao emas. Muqaddas kitoblarda insonning "Mukammal" ekanligi yozilgan. Ya'ni, bu shaxsan Allohning aytganidir. Hatto muqaddas bo'lmagan kitoblarda ham insonning benuqson yaratilganligi haqida gap boradi. Bu degani, do'stim, Allohga ishonsang ham, ishonmasang ham sen mukammalsan. Shunday ekan, qiladigan ishing aniq...

Vayrona ostidan o'z otasining ovozini eshitib qolgan qutqaruvchi singari diqqat bilan quloq solardi Kendin.

-   Sen shunchaki "Men mukammalman" deysan va kerakli ishni bajarasan. So'ngra qiziq jarayon boshlanadi, bajarganlaring mukammallik kasb eta boshlaydi.

Kendin yengil tortdi:

-   Mantiqan to'g'ri, ammo bir muammo bor. Mukammallikning o'lchovi nima, nimaga ko'ra mukammal?, - dedi. 

Bu jiddiy savol edi.

-   Bir narsaning mukammal ekanligi qanday aniqlanadi, bilasanmi?, - so'radi Jin savolga urg'u berib. Savoliga javob olish uchun so'ramagani bilinib turardi. 

-   Biror narsa agarki, urfdan chiqmaydigan bo'lsa, ana o'sha mukammaldir, - tushuntira boshladi Jin. 

Bu juda oson va jo'n tushuniladigan mukammallik ta'rifi edi. 

-   Ya'ni, inson mukammal, kislorod mukammal, daraxt mukammal, nok mukammal, chumoli mukammal va quyosh ham mukammaldir... Bular aslo urfdan qolmaydigan narsalar bo'lib, manbasi ham bir. Bu manbaga qanday nom berishing unchalik ham muhim emas. Bu haqida tasavvurga ega boʻlishing uchun quyidagilarni bilib olishing zarur: mukammal boshqa bir mukammallikni yaratmogʻi mumkin emas. Ammo o'z ishini mukammallik darajasiga yaqinlashtirishi mumkin, albatta... Yaratgan narsalaringni qancha mukammallikka yaqinlashtirsang, uning urfdan qolishi shuncha sekinlashadi. Narsalarning deyarli nuqsonsiz yaratilishi mumkinligi haqida gapiryapman. "Giza Piramidalari" buning yaqqol misolidir. Oradan 5000 yil o'tishiga qaramay, bu asarlar hali hanuz urfdan chiqqani yo'q. Ammo bir kun sen oddiy inson bo'lishdan qutulasan, ular esa eskiradi. Bunga ishonch hosil qilishing mumkin.

Endilikda fikrlarini tartibga keltirib, xulosaga kelishi kerak bo'lgan siyosatchining shoshqaloqligi bilan:

-   U holda "Men mukammalman" deyishing seni burchakka siqib qo'yadi. Yaʼni, oʻz ishingni aʼlo darajada bajarishga majbur boʻlasan. Da Vinchini eslayapsanmi? Suratlariga oldin imzo chekib, keyin ularni chizishni boshlardi. Bu bilan "Ey rassom, shu ondan boshlab Da Vinchi imzosi bilan rasm chizasan, diqqatli bo'l. Yaratajak asaringni mukammallikka olib chiq, chunki sen mukammalsan" demoqchi bo'lgan. 

Kendin o'z qobiliyatlarini toʻgʻri baholay olmagan 6 milliard insonning adashganligi haqida o'yladi. Yillar davomida "Mendan hech narsa chiqmaydi" deb yashagani xayoliga keldi.

Inson mukammal boʻla turib, harakat qilmasdan qanaqasiga oʻzining uddalay olmasligiga ishonishi mumkin? Aslida uxlashga bo'lgan rag'bat ham shu sababdan edi. Yo'qsa o'zini qadrlagan biror kimsa har kecha kunning yarmini yostiqqa bag'ishlaydimi? Shu on oʻzi haqidagi xulosalarning baridan nafratlanib ketdi. So'ngra Jinning piramidalar haqida aytganlarini o'yladi. Hamma bir xil gapni aytardi. Holbuki piramidalarda hikmat yo'q edi. "Sir" deya hisoblanuvchi narsalar aslida sir emasdi. 5000 yil o'tib buni sir deb o'ylash inson qobiliyatlariga past baho berishning natijasi edi.

Bu fizik qonun: Yugurgan odam yurgan odamdan o'tib ketadi. Yurgan odam joyida turgandan... Joyida turgan odam ham orqaga qarab yurayotgan odamdan, orqaga yurayotgan odam esa orqaga yugurayotgan odamdan o'tadi... Shunday ekan, oldinda bo'lish uchun yugurish shart emas. Shunisi aniqki, yillar davomida biz buyuk deb hisoblagan insonlarimiz, shunchaki, o’z ishlarni bajarganlar. Ammo qolganlar faqat orqaga qarab yurgani uchun, ular hammadan ilgarilab ketdilar.

Shunday ekan, daladagi qoʻriqchi kabi ikki qoʻlini ikki yonga uzatib kutib oʻtirish, boshqalarning muvaffaqiyati bilan ovunish ahmoqlikdir. Yugursang, eng oldinga o'tib olarding. Buning uchun sehrli so'zlarga ishonishing kerak edi: "Men mukammalman". Bor-yoʻgʻi shu.

Kendinning miyasida piramidalarning barcha siri ochilgan edi.

Jinga o'girilib, undan izn so'radi.

-   Boraver, ammo biron narsaga tegina koʻrma, - deya ogohlantirib, Kendinga ruxsat berdi.

-   Hech xavotirlanma, bir zumda qaytaman, kut, do'stim, - dedi va Xeopsning oldiga ketdi. Uning eshitmasligini bilishiga qaramay, qulog'iga egildi va faqat ikkisigina bilishi lozim bo'lgan sirday qulog'iga pichirladi, so'ngra ortiga qaytib:

-   Endi ketishimiz mumkin, - dedi. 

Jin uning Xeops qulog'iga nima deb pichirlaganiga qiziqdi:

-   Unga nima deding?, - deb so'radi Kendindan. 

-   Hech narsa, - deb javob berdi Kendin. Ammo bu "Hech narsa" aslo oddiy "Hech narsa" emas edi. "Hech narsa" ning ichida "Bu mening katta sirim, nima deganimni sen tushunmaysan, seni qiziqtirmaydi, senga nima, senga aloqasi bo'lmagan ishlarga aralashma... " ma'nolari va bundan boshqa yana ko'plab gaplar bor edi. Jin yuzida tabassum bilan faqatgina: - Ketamiz, - dedi.

 

 

 

 

 

 

 

 

14-bob BILGAN HAMMA NARSANG YANGLISH

Xeops bilan ishlari bitgach, piramidalarni ortda qoldirib choʻlda yurib ketishdi. Kendinning goʻyo xohlasa-da, ayta olmayotgan bir gapi bor edi. Ancha vaqtdan soʻng nima deb oʻylasa oʻylagandirki, birdan toʻxtadi va Jinga oʻgirildi. Jin ham toʻxtadi. Kendin unga haydovchilik guvohnomasidagi surati bilan qiyofasi mos kelmaydigan haydovchiga shubhalanib qaragan politsiya ofitseri singari:

-                    Sen meni faqat tarixdagi mashhur insonlar oldiga olib bording. Endi kam uxlaydigan oddiy insonlar bilan bir uchrashmaymizmi?, - dedi. 

Jin har ishga bahona topib turgan bebosh oʻgʻlini ogohlantirmoqchi boʻlgan otaning shafqati ila:

-                    Aslida seni nima qiziqtirayotganini juda yaxshi bilaman. Tuban ong "Faqat jismoniy yohud aqliy nuqsonga ega insonlargina oz uxlaydi!" deb seni chalgʻitdi, - dedi. 

-                    Aslida shunday... Yoʻq... Yaʼni dunyoda 6 milliard inson yashaydi. Yana biroz aylansak...

Kendin bularni biroz tortinchoqlik bilan aytdi. Hamon bahona qilib turishi oʻziga ham yoqmayotgandi. Jin konsert berib turib, pianino klavishlarini zarb ila bosgan mahoratli pianist singari soʻzlarini chertib-chertib shunday dedi:

-                    "Sen ham har bir oddiy inson kabisan" degan edi Yuqori ong, yodingdami? Inson zoti bir ishga 300 marta urinib, qoʻlidan kelmagach, qulayliklar roʻyxatidan oʻrin olgan bu ishni 301marta bajarishga harakat qilmaydi. Ammo ilk urinishdayoq oʻxshagan, ammo murakkab boʻlgan bir ishga yuz millionlab insonlar oʻzini uradi, ammo biron martasida ham uddasidan chiqmaydi. Hech kim oʻylab yoki chamalab koʻrmaydiki, birinchi safarda bajarilgan u ish balki tasodifan boʻlgan va ikkinchi marta aslo takrorlanmas. Aytaylik, biz yanglishdik, aytilgan oʻsha oson ishni har uringan bajara oladi, shunday boʻlsa, bu ishni bajargan har bir kimsa oddiy inson boʻlmaydimi? Nega butun binolarni toʻrtburchak deb oʻylaysan?... Eshitgan birgina yomon misolni, yuzlab yaxshi misollardan koʻra jiddiy qabul qilmaysanmi? Aminmanki, kam uxlagani uchun oʻlgan birini eshitsang, oz uxlab dunyoni oʻzgartirgan mingta inson qolib, sen oʻshani jiddiy qabul qilgan boʻlarding. 

Kendin oʻylab koʻrib, Jinni haq deb topdi. Inson haqiqatdan ham u taʼriflagandek edi...

-                    Bilmaysanmi, bu Tuban ongning senga qilgan bir oʻyini-ku. "Eynshteyn kunda eng oz 12 soat uxlagan ekan. Buyuk

Eynshteyn-ku bu, bir bilgani bordir-da!" degandan soʻng,

"Demak, koʻp uxlash zehnni oʻtkirlashtiradi!" deya xulosa chiqarish yana qanday izohlanishi mumkin? Abraham Linkolnning mashhur muvaffaqiyat hikoyasini eshitgandirsan.

Qayta-qayta omadsizlikka uchragan, ammo taslim boʻlmagan. 52 yoshida esa AQSH prezidentiga aylandi! Bugun millionlab insonlar ogʻir paytlarida uning namunali qatʼiyatidan ilhom olgan holda, oyoqda tik turadilar. Hech oʻylab koʻrdingmi?

Agar Linkoln 51 yoshida vafot etganida, uning bu qatʼiyatiga birov jiddiy qararmidi? Hatto "Koʻp ishlash bilan ham hech narsa boʻlmaydi. Linkoln umr boʻyi tinmadi, oxiri nimaga erishdi?" deb mehnat qilayotgan insonlarning hafsalasini pir qilishardi baʼzi qoʻlidan bir ish kelmaydigan oddiy insonlar...

Mana sen oddiy insonsan, galstuk taqqaningda qovogʻingni uyib oladigan oddiy insonsan, - dedi. 

Jinning har bir soʻzi Troya urushida Pandorusning Menelausga otgan oʻqi kabi edi. Kendinning dami ichiga tushib ketdi, hijolat tortdi... Qarshilik koʻrsata olmadi. Tuban ongning oʻz ustidagi hukmronligini agʻdarishning uddasidan chiqa olmagandi. 

-   Haqsan. Men faqatgina qiziqdim, xolos, - dedi past ovozda.

-   Sen qiziqmayapsan, balki, Tuban ongga quloq tutishda davom etyapsan. Biroz avval aytib oʻtganlarimni seni ishontirish yoki

senga ozor berish uchun aytmagandim. Hozir aytadiganlarimdan maqsad ham seni ishontirish emas. Faqatgina bir haqiqatni taʼkidlash zarur. Har narsada adashganing va aldanganing kabi bunda ham adashishing yohud aldanishingni xohlamayman. Shu sababdan tushuntirishga majburman. Qani, ketdik..., - dedi Jin va birga yurib ketishdi. 

Ular aqlan nogiron bolalarning reabilitatsiya markazida edilar.

Yarim tun. Ushbu bolalarga masʼul oʻqituvchi va enagalar ularni uxlatish bilan ovora edilar. Koʻpchiligiga uxlatish uchun dori berishar, ammo dori ham hech qanday foyda bermasdi. Demak, Tuban ong haq ekan. Haqiqatdan ham ruhiy nogironlar kam uxlashardi. Giperaktiv boʻlishlariga qaramay bu bolalar qanaqasiga uxlashmasdi? Jin Kendinning xayolidan oʻtayotgan savollarni bilgandek tushuntira boshladi: 

-   Bularning aqli zaif boʻlganidan aytilgan narsani toʻliq anglay olmaydilar. Anglasalar edi, ularni hech kim "kasal" deya bu yerda ushlab turmagan boʻlardi. Bu bolalarning oz uxlashlari hikmati ham aslida shu: tushunmaydilar. 

Kendin yana hech narsani tushunmagandi. Jin soʻzida davom etdi:

-   Ular oz uxlaydilar, chunki, hech kim ularni koʻp uxlashga majbur qilolmaydi. Yaʼni sendagi "8 soat uxlamasam oʻlib qolaman!" degan fikr ularda yoʻq. Ular oz uxlaydilar, chunki, ulardagi kecha-kunduz tushunchasi senikidan farq qiladi.

"Kecha-mi, kunduz-mi, menga nima?" deyishadi odatda. Bunga ahamiyat bermaydilar. 

Ularning miyasidagi kecha-kunduz tushunchasi qanday boʻlishidan qatʼiy nazar kun hamma uchun 24 soatdan iborat.

Yaʼni ular ham charchashlari, shu sababdan uxlashlari zarurligini oʻylab qolgandi Kendin. 

-   Kun boʻyi harakat qiladilar, charchab qolishmaydimi?, - soʻradi Jindan. 

Shu payt Jin Kendinning tibbiyot fakultetida oʻrganganlariga mutlaqo zid boʻlgan bir gapni aytdi:

-   Uyquning charchoqqa bogʻliqligi ham aslida boʻlmagan gap. 

Kendin sutchidan boʻgʻirsoq soʻrayotgan odamga qaragandek taajjub bilan Jinga: 

-   Shunaqasi ham boʻlarkanmi? Insonlar charchashadi, uxlashadi va dam olishadi..., - dedi. 

Jin esa Kendinning adashayotganidan amin boʻlgan ohangda:

-   Nimaga koʻra charchash? Masala shunda! Tugʻilganingda senga "uyqu jadvali"ni tuzib berganlar, hech vaqt yoʻqotmay "Charchoq taqvimi"ni ham yaratib berdilar. Masalan, 8 soatlik ish kunini kim belgilab bergan? Baʼzi xalqlar bor, kunda 16 soatlab mehnat qiladilar, ammo hech kimsa bunga parvo ham qilmaydi. U odamlarning lugʻatlarida "charchoq" degan soʻzning oʻzi yoʻq. Sen boʻlsa, hatto 8 soat boʻlmay turib uf tortishni boshlaysan, - dedi.

Kendin buni eshitib, "Kim biladi yana nimalarni yanglish bilar ekanman?" deya oʻzidan soʻradi. Kimdir kelib bir uydirmani toʻqib chiqaradi, boshqalar soʻrab-surishtirib oʻtirmay unga ishonadi-qoʻyadi... Jin tushuntirishda davom etdi:

-   Seni har doim aldab kelganlar. Yillardir senga

"Fotoapparatdan qushcha uchib chiqadi!" deyishdi, vaholanki, hech qanday qush chiqmadi. Doktor senga ukol qilayotganida dadang "Hech ham ogʻrimaydi, bolam!" dedi, ammo ogʻridi! Keyin dadang nima qildi? Quchogʻiga olib "Yigʻlama, qoʻzichogʻim!" deya ovutdi. Ular shunchalik boʻrttirib yubordilarki, yigʻlashingni ham taqvimga bogʻlab qoʻydilar. "Ogʻzingni katta och, ham qil!" dedilar, shunday qilding ham. Soʻngra biroz katta boʻlgach, "Ovqat yeyayotganda ogʻzingni yop, bunaqa ochma!" deyishdi. 

Kendin bularni eshitib turib birdan janozaning oʻrtasida masxaraboz koʻrib qolgan yosh boladek qiqirlab kulib yubordi. U kularkan, Jin uning qulogʻiga yaqinlashib, muhim bir sirni aytayotgandek soʻzida davom etdi: 

-   Bilasanmi? Sen bu dunyoga bir dohiy boʻlib kelganding. Barcha dohiylar kabi sen uchun ham imkonsiz ish yoʻq edi, toki o’sha kunga qadar... Dadang bilan parkda qumdan qasr qurayotgan edingiz. Shu payt park ustidan samolyot uchib oʻtib qoldi. Sen unga ishora qilib "Uni menga olib bering, dadajon!" deding. 5 yoshda eding oʻshanda. Dadang kuldi. "Kel, bolajonim, senga vafli olib beraman!" dedi. Sen esa "Yoʻq, samolyot xohlayman!" deb turib olding. Oxiri u senga oʻyinchoq samolyot olib berdi. Holbuki, sen oʻsha payt oʻyinchoq samolyotni nazarda tutmaganding. Sening fikringga koʻra oʻsha uchayotgan narsa kimningdir dadasiniki-yu, sening dadang ham uni olishi mumkin edi. Sen uchun imkonsiz boʻlgan hech narsa yoʻq, ammo dadang uchun bu amri mahol edi. Chunki, yillar avval u ham dadasi bilan parkga borganida, dadasi unga samolyot oʻrniga konfet olib bergandi. Man shunday, doʻstim, bor-yoʻgʻi 5 yoshda eding, senga imkonsizlik darsini oʻrgatganlarida. 

Kendinning kulgisi kesildi. Chindan ham bular toʻgʻri edi. Hech qaysi bola uchun imkonsiz ishning oʻzi boʻlmaydi, toki unga otasi, onasi, ustozlari, qoʻshnilari va boshqa kattalar imkonsizlikni oʻrgatmaguniga qadar. Hamma kabi Kendinning ham qoʻllariga imkonsizlik roʻyxati tutqazilgan edi. Endilikda u ham biron narsaning mumkin yoki mumkin emasligini shu roʻyxatga qarab bilardi...

-   Hozir bolaliging haqida gapirar ekanman, yana bir narsani aytishim kerak. Bolaligingda televizor pultining ovoz koʻtaradigan tugmasini bilib olganingda hamma seni olqishlagandi. Vaqti-vaqti bilan ularning nazdida yosh bolaning bajarishi imkonsiz boʻlgan narsalarni qilishing ularni mamnun etar, hatto buning uchun mukofotlar ham edilar.

Oddiygina ishlar uchun katta mukofotlarga ega boʻlarding.

Masalan, stolning ustida turgan oʻyinchogʻingni olish uchun kursini qoʻllashingni moʻjiza hisoblab, seni koʻklarga koʻtarishgandi. "Ofarin, polvon oʻgʻlim!" deyishgandi. Sen ham katta bir ishni amalga oshirdim deb oʻylaganding. Sayoz fikrlashga mana shunday oʻrgatilding. Hozir oddiygina bir kasalxonani boshqarayotgan oddiy bir shifokor boʻlishingni sababi ham mana shu.

Kendin taajjub bilan bularni eshitib turarkan, Jin yanada gʻalati bir narsani aytib qoldi:

-   Senga yana bir narsa aytaymi, doʻstim? Umr davomiyligini ham taqvimga bogʻladilar. "Insonlar oʻrtacha 60 yil yashaydi!" deb umringizni ham qisqartirdingiz, chunki, insonlar 50 yoshdan soʻng jazirama issiqda soya kutgan kabi yurak xurujini kutib yashay boshladilar. 150 yil yashashiga astoydil umid qilgan nechta odamni koʻrsata olasan?

"Ha-da, barcha 60 yil yashashiga ishonadi, shuncha yashaydi ham. Inson ishonchi sabab saraton hujayralarini yengolgan ekan, nega sogʻlom hujayralarini yoshartira olmasin?" oʻyladi Kendin. Jin ovozini balandlatib:

-   Sening hamma ishlaring bir qancha xayoliy uydirmalar asosiga qurilgan taqvimlarga bogʻlangan. Endi aqlan zaif insonlarga qara. Ular bu taqvimlarni inkor etib yashashadi. Buning natijasida "Biologik ritm taqvimi" degan narsa avtomatik ravishda harakatga kelib, nima kerak boʻlsa, shuni bajaradi. Avtopilot rejimiga oʻtilgani kabi, - dedi.

Kendin baʼzan Tuban ongning taʼsiriga tushib qolar, oʻzi xohlamagan narsalarni oʻylay boshlardi. Jin bunga qarshilik koʻrsatish uchun bor kuchi bilan harakat qilayotgandi: - Qattiq charchaganidan oyogʻida zoʻrgʻa turgan, uyga keliboq oʻzini yotoqqa tashlagan bir odamni tasavvur qil. Tunning qoq yarmida, chuqur uyquga ketgan bir mahalda zilzila boʻlib qolsa-yu, bu odam qanaqasiga 100 yil uxlab, hordiq chiqargandek zumda oʻrnidan turib ketadi? 

-   ...

-   Chunki, unda hayotga muhabbat, omon qolishga bir ragʻbat paydo boʻladi, shu on u oʻz asliyatiga qaytadi. Shunday ekan, taqvimlarga koʻra yashamaydigan bu bolalarning sening miyangdagi taqvimga koʻra, charchaganlariga ishonib, uxlashini kutish gʻirt ahmoqlikdir.

Kendin oʻzini botqoqlikning oʻrtasida nooʻrin turgan tosh kabi koʻra boshladi. Jin aqli zaif bolalar haqida gapirishda davom etar, ammo gapni boshqa tomonga burib yuborishi aniq edi: - Ular itoatkor boʻlmagani sabab atrofidagilar uxlayotgani uchungina uxlashga urinmaydilar senga oʻxshab. Hozir shu yerda 10 kishi boʻlib, hammasi uxlasa, qiladigan ishing boʻlmagani uchun senam yotib uxlab qolarding. Chunki, sen itoatkorsan, oʻz olaming yoʻq, ammo ularda bor. Shu sabab, ular oʻz dunyosida yashayotganida sen boshqalarnikida yurgan boʻlasan. Bugunga qadar qilgan ishlaringga bir qara, odatlardan boshqa narsani koʻrmaysan. Inglizlarga eʼtibor berganmisan? Biron ingliz ortga oʻgirilayotganida boʻyni bilan qayilmaydi. Balki butun tanasi bilan oʻgiriladi. Buning sababini soʻrasang, "Oqsuyaklar shunday qiladilar" deb aytishadi. Aslida buning oqsuyaklik bilan hech qanday aloqasi yoʻq. Bu shunchaki odatlanish, xolos. Uzoq oʻtmishda aqli raso bir odam chiqib, "Boʻyin churrasidan saqlanish uchun butun tanamiz bilan oʻgirilishimiz lozim" dedi. Ular buni mantiqli deb topib, hayotlariga tatbiq etdilar. Bu odat ular orasida keng yoyildi. Keyinroq yangi bir ingliz dunyoga kelib, negaligini farqiga ham bormay otasi kabi butun tanasi bilan oʻgirila boshladi. "Otam shunday qilyaptimi, demak men ham shunday qilaman!" dedi. Boʻyin bilan oʻgirilish ehtimoli xayoliga ham kelmadi.

Koʻrmagan narsasini qanday ham qilsin? Ishonaver, agar haligi aqli raso: "Yurak xurujidan saqlanish uchun kunda 17 marta boshingizni devorga uring!" deganda hozir Angliyada har 17 tadan soʻng signal beradigan "Bosh urish devorlari" boʻlardi.

Kendin Jinni tinglarkan, butun hayoti koʻz o’ngidan o’tdi.

Otasi boʻyinbogʻini boʻyniga taqqani uchun u ham shunday qilardi. Hatto umuman yoqtirmasligiga qaramay otasi taqqani uchungina taqardi. Jiddiy koʻrinish uchun shunday qilmasa boʻlmasdi. Jiddiy koʻrinish tashvishi ham aslida bir odat edi.

Aqli raso avvalgilardan biri jiddiylikni boʻyinbogʻga bogʻlagani uchun u ham muhim majlislarga galstuk taqib borardi. Jin toʻxtagan joyidan davom etdi:

- Masalan, Misr. Yaqin oʻtmishda Misrda oʻtkir zehnli biri chiqib, soʻradi: "Birodarlar, dinimizda isrof haromdir. Koʻcha chiroqlari bor ekan, nega mashinalarimizning faralarini yoqib, akkumulyatorlarini ketkazamiz?". Shu kundan boshlab, mashina faralari sekin-asta oʻcha boshladi. Oradan bir muncha vaqt oʻtdi. Misrda hech bir haydovchi avtomobil farasini yoqmaydigan boʻldi. Bunga shunchalik oʻrganib qolishdiki, kechqurun yoʻlda farasi yoniq mashina koʻrib qolsalar, signal chalib oʻchirishini talab qila boshladilar. Hozir shu tirbandlikda tugʻilgan biron inson mashina faralarini yoqish haqida oʻylab koʻrmaydi. "Nega faralarni yoqmaysan?" desang, "Nega mebellaringni olovga otmaysan?" savoliga olishing mumkin boʻlgan javobni eshitasan... Yevropada esa buning aksi. Hech bir bola qoʻlida rul, faralari yoniq mashina bilan tugʻilmaydi, ammo koʻchaga chiqishi bilan ularni yoqadi.

Jinning bergan izohlaridan soʻng Kendinning hayotga doir bilganlari, barcha dunyoni hoʻkizning shoxida tasavvur qilgan bir vaziyatda oyga chiqib undan Yer yuziga qaragan odamning dunyo va hoʻkiz haqidagi yanglish fikrlariga oʻxshardi...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

15-bob  UZUN BIR KECHA

Oy yorug'ida odam siyrak bo'lgan ko'chada jimgina ketardilar.

Jin kutilmaganda o'z atrofida to'xtovsiz aylana boshladi.

So'ngra birdan to'xtadi va vaqt yo'qotmay Kendinga o'girilib:

-   Yur ketamiz, seni bir ajoyib yerga olib boraman, - dedi. 

Kendin nima boʻlganini tushunib yetmay turib, yotoqda uxlab yotgan bir ayolning oldida paydo bo'lib qoldi. Jin Kendinga ayolni ko'rsatib:

-   Nima qilyapti?, - dedi. 

Kendin oʻylab ham oʻtirmay javob qaytardi: - Tabiiyki, uxlayapti!...

-   Seningcha qachon turadi?, - deb so'radi Jin bu safar. 

Kendin bu oddiy savollardan Jinning maqsadi boshqa ekanligini angladi. Derazadan tashqariga qaradi. Hammayoq oppoq edi. Tunning qoq yarmi, qishning o'rtasi edi.

-   Quyosh chiqqanda uyg'onar har holda, - dedi Kendin quyosh bilan baravar uyg'onish Jin uchun muhimligini inobatga olib... 

Jin derazaga yaqinlashdi, pardani ochib, osmonga qaradi va:

-   Agar quyosh chiqmasa-chi?, - deya soʻradi. 

-   Qanaqasiga?! - dedi Kendin bunday ehtimolni rad etayotganini sezdirib.

Jin ovozini biroz ko'tarib:

-   Agar Quyosh chiqmasa-chi?, - deya savolini takrorladi. 

Kendin bu savollardan charchadi, Jinning mazah qilayotganini sezib, javob bermadi.

So'ngra Kendin va Jin bir-biridan achchigʻlangan ikki goʻdak kabi uzoqdagi ikki burchakdagi ikkita alohida o'rindiqqa o'tirib kuta boshladilar...

Bir necha soatlardan keyin ayol uyg'ondi va kiyina boshladi. U kiyinarkan, Kendin derazadan tashqariga qaradi. Tashqari qorong'u edi. Ayol tashqariga chiqish maqsadida eshik tomon yo'nalgan payt Kendin so'radi:

-   Qayerga ketyapti?

-   Ishga..., - dedi Jin kulimsirab.

-   Qanaqa ish ekan bu kechaning yarmida, tonggacha hali borku?

Kendin ayolning ham sirli ekanligi haqida o'ylashni boshlagan payt Jin masalaga oydinlik kiritib:

-   Qasam ichamanki, agar Quyosh chiqishini kutsa edi, eng kam 3 oy uxlashi kerak edi, - dedi. 

Shundan so'ng Kendin bu yerlar qutb ekanligini tushundi. Ayolning ortidan birin-ketin tashqariga chiqdilar. Barcha uylarning chiroqlari yona boshladi. Ishxonalar ham allaqachon ochilgan edi. Insonlar kechaning qorong'usida xuddi kunning qoq yarmidagidek ishlardilar. Maktabga ketayotgan o'quvchilar, xizmat ulovlari, avtobuslari va boshqa hayotiy jarayonlar... Kendin yarim tunda qaynayotgan hayotni kuzatarkan, Jin gapida davom etdi:

-   Yarim tun boʻldi, endi uxlayman!, degan ham sensan, do'stim.

Bu yerda "Yarim tun" tushunchasi yo'q. Yana ham to'g'rirog'i "Tun" tushunchasining o'zi yo'q... Tun boʻlmagan hududda yashashlariga qaramay bu insonlar oʻrtacha uyqu soatidan ham kam uxlaydilar. Bir qancha olimlar buning sababini havoning tozaligi bilan bog'laydilar. Buni "Qutb havosi toza bo'lganligi uchun insonlar oz uxlaydilar" deb izohlaydilar. Holbuki, bunday emas.

Kendin quturgan filni ko'rganday hayratga tushdi. Faqatgina eshitardi.

-   Sen ham hozir bu yerda yashashni boshlasang, bir necha uyqusiz kechadan so'ng, uyqu tartibingni o'zgartirishga ehtiyoj sezarding va tun bo'yi uxlashga harakat qilmasding. Uyqudan faqat yetarlicha hordiq chiqarganingdan so'ng uyg'onarding. 3 yo 4 oylik kunduz davrida esa holat yana ham qiziq bo'lardi. Uxlash uchun tunni kutmasding. Ishdan qaytgach, uyqung kelishi bilan uxlarding. Buning natijasi o'laroq sen ham o'rtacha uyqu soatidan kamroq uxlarding. Shunday qilib bu yerda tun yoki kun sen bilgan tushunchalarga mos kelmagani uchun insonlar bu safsatalarga bog'lanib qolmaganlar. Sen ekvator deb ataydigan, dunyoni ikkiga ajratib turadigan chiziqning yuqorisi va ostidagi tropik mintaqalar orasida joylashgan "Ekvator mintaqasi"dagina tun uyqu vaqtining boshlanishi deya qabul qilingan. Bundan kelib chiqadiki, inson o'ziga o'zi kecha degan ajdarhoni yaratib olgan. Hayotini yeb bitiradigan ajdar. Sening tunda ishlashingga toʻsqinlik qilayotgan narsa mana shu yanglish tushunchalaring emasmi?

Kendin chuqur o'yga toldi. "Kech bo'ldi, ertaga qilarman, kechqurun u yerga borilmaydi, kechaning xayridan kunduzning sharri yaxshi..." va yana yuzlarcha shu kabi kecha qotillari.

Kendin bu yolg'onlarga qanday qilib aldanganini o'yladi. Jin yana asl mavzuga qaytdi:

-   Aqli zaif bolalar nega kechalari uxlashga qiynalishlarini endi tushundingmi? Chunki, ular itoatkor bolalar emas. Ular aytilganlarni diqqat bilan tinglab, so'ng amalga tadbiq qiladigan, suratga tushayotganda esa aytilgan holatda turib beradigan insonlarga sira o'xshamaydilar. Ya'ni, "Bolajonim, kel bu kecha bu yerda uxla" deya o'rgata olmaganlari uchun ham ular oz uxlaydilar. Noto'g'ri tushunchalarga ega emasliklari uchun ham kam uxlaydilar. Shuningdek, qutblarda ham aqli zaif insonlar bor, ammo ularni bilgan odam "Ular oz uxlaydi", deb har xil gaplar so'zlamaydi. Qisqacha aytganda, sening hayoting bilan bog'liq ishongan qadriyatlaringda muammo bor. Sen bularni tagiga yetmay, odatiy qabul qilaverishing seni yeb bitirishda davom etadi. 

Hoynahoy sayr tugadi shekil Jin quyidagi savolni berdi:

-   Umid qilamanki, Tuban ongning aqli zaiflar bilan bog'liq aytgan gaplaridan allaqachon to’g’ri xulosa chiqarib olgansan. Xo'sh, endi aqli zaiflar bilan "Dohiy" deb atalgan u insonlarning umumiy yoki o'xshash jihatlari seningcha nima?

Kendin og'ir xo'rsingandan so'ng javob berdi:

-   Ikkisi ham isyonkor va yaramas. Ikkisining ham yuragi hech bir kenglikka sig'mas.

Kendin Tuban ong deb nomlangan bu narsa oʻzining salbiy tomoni ekanini tushunib yetgandi. Tuban ong tinmay bahonalar ishlab chiqaradigan fabrika kabi ishlardi. Shu onda qaror qildi. Bundan keyin yana bahonalar o'rgatishni boshlaganida Yuksak ongga murojaat qilib, Tuban ongning bu shaytoniy o'yinini barbod qiladi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16-bob O’ZARO KELISHUV

Jin yangilik kashf etgan arxeolog singari hayajon bilan Kendinga tushuntira boshladi:

-   Sen hozir butun dunyoda keng tarqalgan xatolardan birini qilyapsan. Avval koʻrpani boshingga qadar tortib, oʻranib olasan. Keyin esa bundan koʻngling toʻlmay koʻrpaning ostida uxlashni boshlaysan. 

-   Nima boʻlibdi shunga?, - dedi Kendin, chunki, u har tun shu alfozda uxlardi.

-   Aslida shu holatda uxlagan har kecha bir moʻjiza yaratgan boʻlasan, - deb kuldi Jin.

Kendin hazilga tushunmadi:

-   Qanaqasiga?

-   Dunyoda karbonat angidriddan nafas oladigan inson yoʻqligiga qaramay, sen shu alfozda koʻrpaning tagiga kirib olib, miyang ehtiyoj sezadigan kislorodni toʻsib qoʻyasan. Shunday qilib, karbonat angidrid bilan nafas olib yashay oladigan insonga aylanyapsan. Koʻrpa bilan boshingni oʻrab olganingda nafas olishing bilan ichkaridagi kislorod sifati tushib ketadi. Xullas, koʻrpa ostida faqatgina karbonat angidriddan iborat havo qoladi... Kim biladi, bechora miyang ertalabgacha qay ahvolga tushadi? 

-   Iii, - dedi Kendin.

-   Nima "iii"? Koʻrpa bilan boshingni oʻrab olganingda miyangga boradigan kislorod sifatini tushirib yuborasan. Bu miyaning ishlashini sekinlashtiradi. Vaholanki, sen shunday uxlashing kerak edi...- deb Jin sekingina Kendinning boshi ustidagi ogʻir koʻrpani pastroqqa tushirib qoʻydi. Boshi tashqariga chiqdi.

-   Endi takror miyangga kiraylik-chi, bu holatda ichkarida nimalar oʻzgardi, sekingina bir qaraymiz!, - dedi Jin.  Yana burun teshiklaridan ichkari kirdilar. Kislorod molekulasi singari harakatlanib, maʼlum bir yerga kelib tushishdi. Manzara ajoyib edi. Biroz avval kislorodsiz qolgan miyadagi jamiyki birliklar mavjud kisloroddan eng aʼlo darajada foydalanish uchun safarbar qilingan edi. Chunki, koʻrpa ochilgani sabab kislorod miqdori ortgan, endilikda xizmatchilar uni normal darajaga tushirish uchun ishlashayotgandi.

-   Koʻrib turganingdek, shu onda, yaʼni sen uxlar ekansan, miyang faqatgina seni toʻgʻri uxlatish, kun davomida olgan maʼlumotlaringni tartiblash hamda seni ertangi kunga tayyorlash uchun ishlashi kerak boʻlgan bir mahalda mana shu gʻalati ishlar bilan ovora boʻlib turibdi. Keyin esa "Yaxshi uxlay olmadim!" deysan... U holda bundan soʻng koʻrpani boshingga yopib uxlamaginki, miyang kerakli ishni bajarsin, - dedi Jin, keyin esa Gipotalamusning ish joyiga ketdilar...

Yo xudoyim, bu qanday harakat boʻldi? Gipotalamus bir tomondan Doktor NRemning ishlarini tekshirar, boshqa tomondan esa tanadagi issiqlik miqdorini nazorat qilishga majbur edi. Toʻfonga uchragan kema kapitani singari tinim bilmay ishlardi. Dahshatli shovqin-suron ichida tinmay buyruqlar yogʻdirardi. 

-   Nimalar boʻlyapti bu yerda, bu odam qanday ahvolga tushib qoldi? Alloh, Alloh!..., - baqirib soʻradi Kendin.

Ichkarida bir zavodning ishlab chiqarish liniyasi guvillab turardi. Jin savolni eshitmadi. Kendin ovozini yanada baland koʻtarib, savolni takrorladi:

-   Nimalar boʻlyapti bu yerda, deyapman!?

-   Hozir birlamchi vazifasi uyqungni nazorat qilish boʻlgan Gipotalamus rohatlanish uchun eng oxirgi darajaga sozlab yoqib qoʻygan konditsionering harorati bilan tanang oʻrtasidagi farqni muvozatlashtirishga harakat qilyapti. Uxlayotgan xonangdagi harorat darajasi koʻtarilib ketsa-yu, sen boshingga chirmab olgan koʻrpa bilan buni yanada oshirib yuborganingda Gipotalamus sening tana haroratingni ham

muvozanatlashtirishga majbur boʻladi. Koʻrib turganingdek, aslida bajarishi lozim boʻlgan vazifani bir burchakka uloqtirib, mana shu holdan toydiradigan ishlar bilan mashgʻul. 

Jin yana nimalardir dedi-yu, shovqindan ovozi eshitilmadi. Qisqacha aytganda, "Xonadagi issiqlik miqdori ham uyqu tartibi uchun muhim, bular oʻz vazifasini bajarishi uchun xona haroratida uxlashga harakat qil!" deyayotgandi. 

Ichkariga kirgan kislorod shu ishga masʼul xizmatchilar tomonidan meʼyorlashtirildi. Shovqin toʻxtagach, Jin soʻzlashda davom etdi:

-   Har bir insonda uyqu ikki bosqichda amalga oshadi, hozir sen shuning ilk bosqichi boʻlgan chuqur uyqudasan. Yaʼni, "NRem uyqusi" deb nomlanadigan davrdasan. Ushbu bosqichda sen fiziologik jihatdan muolaja qilinasan. Xohlasang, bu jarayonni amalga oshiradigan Doktor NRemni biroz kuzatamiz...

NRemning ish joyiga borishdi. Doktor Kendinning kun davomida tortilgan mushaklarini boʻshashtirish uchun odatdagidek tinmay mehnat qilayotgandi. Sekin yaqinlashishdi... - Salom..., - dedi Jin.

Doktor terlab ketgandi. Hamma joy urush maydonini eslatardi goʻyo...

-   Sizga nima boʻldi oʻzi?, - soʻradi Kendin.

Doktor xato qilib qoʻygan odamdek asabiylashib:

-   Yotogʻingda ona qornidagi homila kabi buklanib uxlaganing uchun butun boshli mushaklaring tarang tortilgan. Shu sababdan oʻz vazifamni bajarish oʻrniga ularni boʻshashtirish bilan mashgʻulman. Haliyam oʻz ishimni boshlamadim. Kun boʻyi boshingdan kechirgan stressni qisilib uxlaganing uchun menga ham yuqtirding. Endi bekorga vaqt sarflab oʻtiribman.

-   Sen uchun nima qila olaman?, - dedi Kendin uzr soʻrash ohangida. 

Doktor NRemning koʻzlari chaqnab ketdi. Agar samimiy aytayotgan boʻlsa, bu ajoyib imkoniyat. Keraksiz ishlarni bajarishdan qutuladi endi. Muvozanatsiz ishlashiga sabab boʻlayotgani uchun Kendinning uxlash tarzi unga noqulaylik tugʻdirayotgan edi. Darrov tushuntira ketdi:

-   Avvalo, ishimni qisqa vaqtda bajara olishim uchun tirishib uxlama, bu birinchi shartim. Mening ancha vaqtimni olyapti bu! 

-   Bu oson, - dedi Kendin oʻziga ishongan holda.

-   Tirishmasdan uxlash uchun ortiqcha tirishmaysan, degan umiddaman!, - hazil tariqasida ogohlantirdi Doktor NRem.

Kulishdilar. Soʻngra davom etdi:

-   Agar iloji boʻlsa, yotishdan 2.5 soat avval ovqatlan, toki uxlaguningcha hazm jarayoni tugasin. Aks holda, ovqatlanishing bilan darhol uxlasang, zero bu kecha ham shunday qilgansan, eng kamida 2 soat u bilan ovora boʻlaman.

Kendin bularni yaxshilab tushunib olishga urinayotgandi. 

-   Bu nihoyatda oddiy bir mantiq. Toʻrt ishim va birgina vaqtim bor. Agar sen yotishdan 2-3 soat avvalroq taom yesang, uyqu kun tartibimda boʻlmagan chogʻda xotirjam boʻlaman. Yoki uyqu kun tartibimda boʻlsa ham oshqozoning bilan aloqador ishim boʻlmagani uchun yengil tortaman.

Kendin har oqshom uxlashga yaqin och boʻri singari nima topsa yeyaveradigan xilidan edi. Shu sabab ayni shu nuqta koʻproq eʼtiborini tortdi. Doktor NRemning yana aytadiganlari bor edi:

-   Toʻla oshqozon bilan uxlashga yotsang, ertasi kuni hech ham dam olmagan odamdek uygʻonasan. Oddiy, ammo toʻgʻri gap bu. Menga oʻz vazifamni bajarishimga oʻrtacha ikki soat kifoya qiladi, ammo mana bu keraksiz qisilishlar, toʻla oshqozon, yuqori haroratli xona, yana qoʻshimchasiga har oqshom nega shunday qilayotganingni oʻylamasdan koʻrpani ostiga kirib uxlaganingda paydo boʻladigan ortiqcha issiqlik miqdori va karbonat angidrid... Shularning hammasi meni birdan ortiq ishni bajarishga majbur qiladi. 

Kendin jimgina eshitib turar, chindan ham Doktorning barcha aytganlarini har kecha takrorlardi.

-   Mana shu xatolaring mening ishimni yaxshigina choʻzib yuboradi. 2 soatda bajarishim kerak boʻlgan ishni sen tufayli 6 soatda zoʻrgʻa bitiraman. Buning oqibatida mendan keyin nazoratni oʻz qoʻliga oladigan Doktor Remning, yaʼni seni psixologik jihatdan muolaja qiluvchi hamkasbimning muddati kamayadi. 

Bu yer odatiy kasalxonadan unchalik ham farq qilmasdi.

Kendin va Jin oʻzlarini shoshilinch ravishda kasalxonaga kelganida birdan yaxshi boʻlib qolgan bemor kabi his qildilar. Doktorlarning aqli joyida, qonunga zid biron narsa yoʻq, dangasalik yoʻq, navbat kutish, chek chiqarish ham yoʻq edi. Massaj ham qilishardi hatto. Doktor NRem oʻzini matematik olim kabi tutib, soʻzida davom etdi:

-   Oʻrtacha 8 soat uxlaysan-ku! Mendan keyin kelgan Doktor Remga 2 soatgina vaqt qoladi, ammo sen yana boshqa xatolaring bilan uning ham ishini murakkablashtirib yuborganing uchun bu muddat unga ham kifoya qilmaydi.

Ishimizda sifat boʻlmagani uchun 8 soat uxlashingga qaramay ertalab yana lanj holatda uygʻonasan. Yana bir misol keltiray, 2 soatda bitta gilam yuvadigan ayolni tasavvur qil. 4 soatda bu ayol maksimum 2 ta gilamni yuvadi. Agar sen unga 4 soat vaqt va 8 ta gilam bersang, ularning hech birini toʻliq tozalay olishini kutmasang ham boʻladi. 

Jin nimanidir oʻyladi shekilli, Kendinga "Ketdik!" deb ishora qildi. Ichkari kirgan joylaridan yana qayta tashqariga chiqdilar. Yotoqda buklanib uxlab yotgan Kendinni biroz kuzatib turdilar. Doktor NRem haq edi. U aytgan va qilishini istamayotgan hamma xatoni qilgandi Kendin.

-   Adashmasam, uxlashdan avval qaylali makaron yegandim, - dedi Kendin kulib...

Xona harorati 28 daraja atrofida edi. Konditsionerni 20 darajaga sozladilar, yotoqdagi Kendinni biroz boʻshashtirdilar. Kamida ikki xatoni tuzatgan boʻldilar. Takror ichkariga kirib, Doktor NRemga uchradilar. Biroz yengil tortgan doktor:

-   Rahmat!, - dedi. Chuqur nafas olgach, yana:

-   Senga bir ishora berishim mumkin, - deb aytdi. 

Kendin sabrsizlik bilan u ishoraning nima ekanini bilishga qiziqdi. 

-   Televizor koʻrib yoki kitob oʻqib uxlab qolasan-ku, "Tirishmasdan uxla" deganimda shuni nazarda tutgandim. Shu holatda uxlashga harakat qil, chunki, eng kam qisilgan holating oʻsha payt boʻladi, - dedi Doktor ovozini pasaytirib... - Faqat buni aytganimni Doktor Rem eshitib qolmasin!, - ogohlantirib qoʻydi oxirida. Kulishdilar. 

Doktor NRemning ishi tugagach, Doktor Remni chaqirtirishdi.

U yetib keldi. Ammo Kendin bilan Jinni koʻrmadi. 

-   Tinchlikmi? Bugun erta chaqirding..., - dedi Doktor Rem. 

-   Bugun juda yaxshi. Baʼzi oʻzgarishlar bor..., - dedi Doktor

NRem Kendin va Jinga koʻzini qisib. Soʻngra unga arxivdagi shisha sharchalardan biriga oʻxshash mitti soqqani uzatdi. Doktor Rem sharcha bilan baravar vazifani ham oʻz zimmasiga olgach, ishini boshlab yubordi. 

Doktor Rem Kendinning psixologi boʻlib, Kendinni kun davomida boshdan kechirgan psixologik muammolardan xalos etish hamda oʻrgangan yangi bilimlarini joy-joyiga koʻra tartiblash uchun ishlayotgandi. Bu jarayonda unga tushlar koʻrsatish ham Doktor Remning asosiy vazifalaridan biri edi.

Doktor Rem "sayoz uyqu" deb ataladigan zamon davomida ishlashiga toʻgʻri kelar, shu sababdan u ishlaydigan vaqt "Rem uyqusi" deb nomlanardi. Doktor Rem Doktor NRemga qaraganda xassoslik bilan ishlar, yana biroz romantik ham edi.

Boshqa tarafdan Doktor NRem bilan tanishgan Kendin, Doktor Remni nazarda tutib:

-   Qani, u bilan ham tanishaylik..., - dedi Jinga. 

Jin va Kendin olmaxondek tez, ari kabi sinchkovlik bilan ishlayotgan Doktor Remga yaqinlashib:

-   Salom!, - dedilar. 

Doktor Rem boshini silkib, alik olgan boʻldi. U tez ishlardi. Bu kecha Doktor NRemning ishlari oʻtgan kunga qaraganda erta tugagan bo'lsa-da, ishlarni bajarib ulgurmay qolishidan tashvishda edi. 

-   Hozir nima qilyapsan?, - so'radi Kendin. 

-   O'rganganlaringdan kelgusida ishga yaraydiganlarini uzoq muddatli xotiraga qayd etyapman. Bu borada men tegishli bo'limlar bilan doimiy aloqadaman. "Qachon kerak bo'ladi, qanday kerak bo'ladi?", - deb so'rayman. Ular esa javob beradilar.

Soʻngra tushunishlari yanada oson boʻlishi uchun misol keltirdi:

-   Masalan, bugun piramidalarga aloqador hujjatli film ko'rding. U yerda o'rganganlaringni qayd qilyapman. Ya'ni, ertaga ertalab uyg'onganingda tushingda piramidani ko'rgan boʻlasan, - dedi. 

Kendin va Jin bir-birlariga qarab, kulib yuborishdi. Doktor Rem ham kulguga qoʻshildi.

-   Ammo men juda qiynalyapman. Biroz yordamlashib yuborsang, ishimni oson bitirib, senga yana ham yaxshiroq xizmat qilgan boʻlardim. Shunda oʻzing ham yaxshiroq uxlagan bo'larmiding.

-   Ayt, sen uchun nima qila olaman?, - deb soʻradi Kendin Doktor Remdan. 

-   Agar iloji bo'lsa, kechasi musiqa tinglab yoki televizor ko'rib uxlama!

Kendinning xayoliga Doktor NRemning "Televizor ko'rib yotgan holatingda uxla" degan gapi keldi. Kendin biroz tushunmay kalovlanib qolgandi, Doktor Rem buning qanday zavqli ish ekanligini bilgani uchun ham izoh berishni lozim topdi:

-   Aslida Doktor NRem uchun qisman foydali bo'lsa ham, men tun bo'yi yoqiq qolgan televizorning tasvir va ovoz to'lqinlariga ma'no berish uchun alohida quvvat sarflashga majbur boʻlib qolaman. Chunki, oʻsha ko'rsatuv va ovozlarni ham yangi o'rganilgan ma'lumotlar qatorida idrok etish mening vazifam. Shunday boʻlsa-da, musiqa tinglab yoki televizor ko'rib uxlaydigan paytlaring zamon sozlamalaridan foydalanishing mumkin. 30 daqiqadan so'ng bu jihoz o'chsinki, men ham xotirjam ishlay olay. Aytmoqchi, televizor qarshisida uxlagandan ko'ra kitob o'qib uxlaganing ham menga, ham Doktor NRemga, ustiga ustak oʻzingga ham juda foydali. Agar shunday qilsang, tirishmasdan uxlagan bo'lasan hamda uxlab qolishing bilan ovozlar ham to'xtaydi. Shu bilan birga, ishingga yaroqli ma'lumotlarni o'rganib uxlash shaxsiy rivojlanishing uchun ham foyda bo'ladi.

Doktor Remning aytganlari chindan ham mantiqli tuyuldi. Bunga hayron qolishning keragi ham yoʻq, aslida. Bu uning vazifasi edi. 

-   Balki bilmassan, ammo psixologiya haqiqat boʻlgan va bo'lmagan narsalar orasini farqlamaydi. Seni haqiqatan ham tashlab ketishlari bilan tashlab ketilishlik haqidagi musiqa tinglab uxlashing orasida hech qanday farq yo'q! Har ikkisidan ham menga sening tark etilganing haqida ma'lumot yetib keladi. Yana ham ochiqrog'i, haqiqatda tark etilgan chogʻing his qilgan qayg'uyingni tark etilish haqidagi musiqa orqali menga ham his qildira olasan. Buning yagona farqi, ta'sirini keyin sezishingdir. Esingdami, ba'zan turgan joyingda yuraging siqilar, hech narsa qilging kelmay qolardi... Bularning bari uxlayotganingda tinglaganlaringning ta'siri. Biz buni "Artral ta'sir" deb ataymiz. Shunday qilib men bu ta'sirlarni kamaytirish uchun ham ortiqcha quvvat sarflashga majburman. Yana "Artral tugun"ga faqatgina uxlayotganda tinglaganlaring sabab bo'lmaydi. Uyg'oq paytigda ham bu kabi musiqalar tinglashing yoki seni qayg'uga soladigan filmlar ko'rishing bu tugunni hosil qiladi. Qisqasi, men ishimni bajarayotganimda qiyinchilikka duch kelmasligim uchun sen mahzunlikka sabab boʻladigan qaygʻuli narsalardan uzoq tur.

Bu noodatiy ma'lumot edi. Hayron qoldi. Hali yana koʻp hayron qoladi.

-   O'rni kelganda so'rab olay: Sen nega o'z imkoniyatlaringdan foydalanmaysan?

Bilmagandan keyin nimadan ham foydalanardi!? - Yuragingni siqadigan hodisalar yuz berganda uyqung kelishini sezgan boʻlsang kerak! Bu yaratilishing bilan bog'liq. Ya'ni, siqilgan paytlaring uyqung kelishi koʻpincha tabiiy instinkt bilan aloqador boʻladi. Bu havaskorlikdan uzoqlash endi. Bu yerda senga 24 soat davomida xizmat koʻrsatadigan psixolog bor, ammo sen bu imkoniyatni sira qadriga yetmaysan. Har gal siqilganingda psixologga borish ham qimmat, ham odamni oʻlgudek charchatadi. Mashinani joylashtirish muammosi, tirbandliklar, ko'rik uchun to'lov... Bularning bari odamning yuragini siqadi. Ammo men sen uxlagan payt qisqa vaqt ichida seni davolay olaman. Demak, kunduz kuni seni mahzun qiladigan biror ish bo'ldimi, tortinmay darhol mening yonimga kel, ortga surma. Kechqurunga qoldirsang, muammolar yig'ilib qoladi va hal qilishim qiyinlashadi. Mening oldimga kelish uchun shunchaki uxlashning o'zi yetarli. Na mashinani joylashtirish muammosi bor, na bir tirbandlik. Menga ishon. Siqilganingda, mahzun bo'lganingda 15-20 daqiqaga bo'lsa ham menga uchrab tur. 

Kendin bu haqida hech o'ylab koʻrmagan edi. 24 soat davomida uzluksiz xizmatida boʻlgan ruhshunos bor ekan-u, uning bundan xabari yo'q. Tushunyapsanmi? Xuddi o'zing bilmaydigan bir xazinang bor-u, sen uning ustiga o'tirib olib tilanchilik qilyapsan. Buni endi tushunib yetganingda: "Kim biladi yana nimalardan bexabar ekanman?" demasmiding? Kendin ham xuddi shunday holatda edi. Eshitib "Qoyil-ey'" deya olardi faqat. Doktor Rem gapini davom ettirdi: - Senga yaxshiroq xizmat qilishim uchun meni qiynama.

Xonangdagi yorugʻlik va hid miqdorini eng past darajaga tushirishing shart. Chunki, "Ko'prik" deb nomlangan, avvalroq koʻrgan shu kichkinagina joying, ya'ni shu mitti tepalik tongga qadar senga mana shu hid va yorugʻlikni sezdirmaslik uchun ishlaydi. Bu ko'prik ham miyangning bir qismi ekan, oddiy hid uni ertalabgacha mashg'ul qila oladi.

Haqiqatda diqqatga sazovor maʼlumotlar edi bular.

-   Uxlayotganda miyangni keraksiz narsalar bilan mashgʻul etma. Masalan, xonangga hasharotlarga qarshi dori sepasan. Iltimos sendan, maʼlum vaqtdan soʻng xonani shamollat, keyin uxla. Xullas, uxlarkan eng oddiy ishni qil, faqatgina uxla.

Kendin va Jin Doktor Rem so'nggi gapini tugatmay turib, takror tashqariga chiqdilar. Tunchiroqni narigi tarafga qaratib qoʻyib, yorugʻlik ta'sirini kamaytirdilar, xonani shamollatdilar va qayta ichkariga kirdilar.

Gipotalamus ishchilari bilan majlis oʻtkazayotgandi. Nima bo'lganini unga ham bildirdilar.

-   Ishlar bugun erta bitsa kerak, - dedi Doktor Rem.

-   Ko'ryapsanmi, bu odam qanchalik berilib ketdi, aytganlarimizni oʻsha vaqtning oʻzida amalga oshirish uchun zirillab u yoqdan bu yoqqa borib kelyapti, - deya gapga qo'shildi Doktor NRem. Gipotalamusning og'zi qulog'ida edi:

-   Ajoyib xabar bu! Qani endi sizni ko'ramiz..., - deya majlisga yakun yasadi.

O'ttiz yildirki, majlisni bu qadar xush kayfiyatda oʻtkazmagan edilar. Yana barcha oʻz ishiga qaytdi.

Bu orada Kendin va Jin ichkariga kirib, to'g'ri Gipotalamusning xonasiga bordilar. U mamnun edi.

-   Salom, Janob Gipotalamus!, - dedi Jin. Gipotalamus:

-   Seni tabriklayman! Eshitishimcha, biznikilar bilan hamkorlik qilibsan..., - dedi Kendinga.

-   Ha, ammo bu o'rganganlarimning baridan so'ng endi nima qilishim borasida seni eshitmoqchiman,- dedi Kendin ilk bor ovga chiqayotgan tajribasiz ovchidek hayajonlanib...

-   Uyqu vaqtlaring... Avvalo, kayfiyatingga qarab uxlashdan voz kechasan endi, chunki, biz ham nazorat qilolmaydigan baʼzi narsalar bor... Quyoshning dunyoga ta'sirining sendagi aksi uyqu gormonlarining sifati va zichligini belgilaydi. Biz buni "Uyqu to'lqinlari" deb ataymiz. Avval senga bu to'lqinlarning "Ekvator mintaqasi"dagi ta'sirini tushuntiraman. Bu mintaqada uxlash uchun eng munosib vaqt quyosh chiqishidan avvalgi 5 soatdir. Soatlar bilan gapirishim seni chalg'itishi mumkin, shu sababdan shunday tushuntirishga majburman. Chunki, yozdagi quyosh chiqish vaqti bilan qishdagisi farq qiladi. Shuning uchun "quyosh chiqishidan avvalgi 5 soat" eng yaxshi ta'rif bo'ladi. Kechasi shu vaqt oralig'ida uxlash uyqu sifatini maksimal darajaga ko'taradi, chunki, uyqu garmonlari aynan shu vaqt oraligʻida juda yaxshi ishlab chiqariladi. Bu vaqtdan foydalanib qolishing kerak. Uyquga yotish vaqting haqida gap ketganda senga bosim oʻtkazishni xohlamayman, ammo bu vaqtdan unumli foydalanib qolishingni tavsiya qilgan bo'lardim. Masalan, quyosh soat 06.00 da chiqsa, jami 5 soat uxlaydigan bo'lsang, soat 01.00 da yot va 06.00 da tur. Bunday qilolmasang, hech bo'lmasa bu oraliqning 2-3 soatidan foydalanib qolishga harakat qil. Ya'ni, tunda eng kech 04.00 da yot, shunda 5 soatdan so'ng uyg'onganingda soat 09.00 bo'lishiga qaramay, bu oraliqning 2 soatidan foydalanib qolgan bo'lasan!, - degach, Doktor Rem boshini uyoqdan buyoqqa chayqadi. Muhim narsa aytmoqchiligi bilinib turardi.

-   Garchi majburiy boʻlmasa-da, quyosh bilan bir vaqtda uyg'onishingni qat'iy tavsiya qilaman. Shunga qaramay, agar o'zing bir uyqu tartibini tuzadigan boʻlsang, biz unga ham ko'namiz.

Jin gapga qo'shildi:

-   Quyosh bilan barobar turishning boshqa foydalari ham bor... Barcha insonlar uxlayotgan bir mahalda uyg'oq bo'lish ulkan imkoniyatdir. Oʻylab koʻrgin-a! Hamma uxlayapti, sen esa uyg'oqsan. Bu o'zingni foydali, kerakli, qadrli va boshqalardan bir qadam oldinda his qilishingni ta'minlaydi.

-   Ha, ha... Erta uyg'ongan vaqtlarimda buni his etaman,- dedi Kendin. Gipotalamusning xursandligidan ko'zlari porlab turardi.

Kendinning yana bir savoli bor edi:

-   Yaxshi... Hamma uxlayotganda uyg'oq bo'lish psixologiyasi haqida gapirding. Men tunda ishlashni juda yaxshi ko'raman. Tun davomida hamma uxlayotganda, men ertalabgacha barchadan oldinda bo'lish psixologiyasini tanlasam bo'ladimi?

-   ...?

Gipotalamus jim turishni afzal ko'rdi, chunki, bu u javob bera oladigan savol emasdi. Bu savolning javobini eng yaxshi biladiganlardan biri Jin edi. Jin so'zga kirdi:

-   Dunyoda 24 soat davomida erkin kezib yuradigan quvvat bor. Bu tuganmas quvvat 6 milyard insonga hech bir to'lovsiz tarqatiladi. Bu ajoyib kuchdan eng ko'p hissani esa ongi ochiq insonlar oladilar. Ya'ni, uxlayotganlar bundan foydalana olmaydilar. Chunki, uxlayotganda insonning ongosti to'liq ochiq bo'lishiga qaramay, ongining 95% i yopiq holatda bo'ladi. U holda barcha insonlar uxlayotgan bir mahalda uyg'oq bo'lish ham ong, ham ongosti bilan bu quvvatga ega bo'lish imkoniyatini yaratadi. Erkin tarqaluvchi bu energiya hamma uxlarkan kirish uchun bo'shliq axtaradi. Bu bo'shliq esa faqatgina uyg'oq bo'lganlarning onglaridir.

Kendin va Gipotalamus Jinni qiziqish bilan tinglashardi:

-   Hatto hamma uxlayotgan payt uyg'oq boʻlganlar istalgan ma'lumotga istalgan shaklda erisha oladilar, chunki, bu quvvatning tarqalishi ularning qo'lida. Bu kuchni bilganlar istagan mavzulariga butun diqqat-e'tiborlarini qaratishlari bilan unga aloqador jamiyki tafsilotlar ushbu energiya natijasida to'planib, goʻyo oltin sandiq ichidagi xazina kabi insonga o'zo'zidan oqib keladi. Buni Ibn Sinodan tortib, Edisongacha bo'lgan koʻpchilik olimlar ham e'tirof etganlar. Aytganlarimga ishonish qiyindir balki, ammo buni tun yoki tongning ilk soatlarida sinab ko'rgan har qanday inson tan oladi. Chunki, bu ikki vaqt xuddi olmaning ikki pallasidek o'xshash. Bu qanchalik katta kuch ekanligini tasavvur qilyapsanmi? Barcha uxlarkan, sen faqatgina ishingga eʼtiboringni qaratasan va kutasan. Kech bo'lishi bilan butun xalq tezda yotoqqa kirib, pishillab uxlashni boshlab yuboradi. Uxlayotganlarning bu energiyadan nasibasi boʻm-boʻsh belanchak kabi havoda muallaq qolib ketadi. Birozdan so'ng barcha energiya sen tomon xuddi yetim boladek yugurib kelib, istaklaringga nazar soladi. Keyin esa bu quvvat sening qo'l ostingda butun dunyoni sayr qilishni boshlaydi. Istagan kutubxonangdan istagan ma'lumotingni topasan. Bu quvvat senga hatto uxlayotgan olimlarning ham ma'lumotlarini ko'tarib olib keladi. Neki xohlasang, qayerdan xohlasang, bir zumda to'planib senga yetib keladi... Bu oʻta shaxsiy ma'lumotdir. Xudo haqqi hamma joyda ham gapiraverma! Garchi aytsang ham hech kim ishonmaydi!... "Telba" deb atashadi seni va o'zingga qiyin bo'ladi. Buyuk insonlar bu quvvatdan foydalanib, hiyla qilishiga kim ham ishonadi deysan?

Kendin Jinni eshitib turib hayratdan ogʻzi ochilib qoldi. 

-   Bu sirni bilmagan va bunga ishonmaganlarning ba'zilari energetik ichimliklar bilan zehnlarini ochish va yuqori darajadagi quvvatni tutib qolishga urinadilar. Qanchalik g'alatiya? Atrofda cheksiz quvvat kezib yursa-yu, ammo inson o'z qiymatidan bexabar holda, ongsiz ravishda tinmay sunʼiy energiyaning ortidan quvgani-quvgan, - deya gapini tugatdi Jin.

Kendin alamidan yigʻlab yuboray dedi. Chunki, u ham bu ikki vaqt oraligʻida uxlardi. Hayoti davomida har kecha hammadan barvaqt yotib, tongda yana hammadan kech uygʻonardi. Mahzunligini ketkazish va Jinning bu mavzuni yopishi uchun Gipotalamusga oʻgirilib:

-   Iltimos, davom et, - dedi. 

Gipotalamus goʻyoki bemorining yarasini bogʻlab turib, uning joni ogʻriyotganini his qilgan doktor singari mavzuni davom ettirdi: 

-   Bundan tashqari, tush vaqtiga, quyoshning tikka kelgan paytiga, ham eʼtiboringni qaratishingni xohlardim. Oʻsha vaqtdan yarim soat avvalgi va yarim soat keyingi, umumiy 1 soatlik muddat ichida 20-30 daqiqa uxlab olishing, sening toʻliq uxlaganingni anglatadi. Ammo ish soatlaring bunga toʻsqinlik qilsa, tungi uyqu davomida bu boʻshliqni toʻldiramiz. Yaʼni, bunga yopishib olishingga hojat yoʻq. "Tush payti uxlolmadim, uxlaganimda edi yanada tetik boʻlardim!" deya turli-tuman keraksiz bosimlar oʻtkazma oʻzingga. 

Kendinning ishi bunga xalaqit bermasdi. Shu sababdan xotirjam tortdi. Xalaqit berganda ham hech narsa oʻzgarmasdi. Axir, Gipotalamus unga kerakli yordamni berish kafolatini taqdim qilayotgandi. 

-   Har qanday vaqtdan muhimroq boʻlgani esa quyosh botishidan avvalgi 2 soatlik muddat. Masalan, quyosh soat 17:00 da botsa, 15:00 - 17:00 orasida uxlashing sen uchun oʻta xavflidir... U paytlarda nimalarni boshdan kechirishimizni aslo bilmaysan. Butun miya sening zarar koʻrmasliging uchun safarbar etiladi. Aqliy faoliyating deyarli noldan pastga tushib ketadi. Uni barqaror ushlab turish uchun tinmay kurashamiz.

Eslaysan! Bu vaqtlarda uxlab turganingda: "Hozir oʻzi ertalabmi, kechqurunmi, seshanbamidi yo juma, kechami yo kunduz..." deya gangib qolarding. Xullas, quyosh botishidan avvalgi 2 soat davomida mutlaqo uxlama, chunki, uygʻonish toʻlqinlarining choʻqqiga chiqqan nuqtasi ayni shu vaqtdir. Agar bu vaqtlarda uyqung kelsa, bor ana, aylanib kelasanmi, dush qabul qilasanmi, bilmadim, boshingni devorga urasanmi, ammo aslo uxlay koʻrma!, - dedi-yu, Gipotalamus oʻrnidan turdi:

-   Hozir senga mana shu uyqu toʻlqinlari batafsil yoritilgan rasmni koʻrsatmoqchiman.

U shunday deb, xonasidagi ulkan televizorga oʻxshash narsaga oʻgirildi. Shu payt ekranda bir rasm koʻrinib turardi. Gipotalamus uni koʻrsatib, batafsil izohlar bera boshladi.

4

- Bu rasmda uxlash va uygʻonish toʻlqinlarining rivojlanish davrini koʻrishing mumkin. Yuqorida soʻz yuritgan uch maxsus zamonni alohida belgilab qoʻydim. Ularga jiddiy qara. Bundan tashqari, boshqa vaqtlarni ham bilishing foydadan xoli boʻlmaydi. Ammo qayta ogohlantiraman: Eng muhimlari yoy shaklida belgilab qoʻygan qismlarim. Diqqat qil! 

 

⁴ Dalga – to’lqin

Kendin qayd qilib olish uchun qogʻoz qidirgandek atrofga alangladi. Gipotalamus jilmayib qoʻydi:

- Xotirjam boʻl! Bu yerda koʻrganlaring va barcha tushuntirganlarim toʻliq yodingda qoladi.  

Kendin hech narsa soʻramadi. Gipotalamus soʻzida davom etdi: - Masalan, quyosh chiqqandan keyin uxlaydigan boʻlsang, yana 3 soat uxlashning vaqt yoʻqotishdan boshqa zarari yoʻq. Ammo quyosh chiqqandan keyin uygʻonib, takror uyquga ketish xotirangga zarar yetkazadi... Endi yaxshilab eshitib ol! Quyosh botishidan avvalgi 2 soatlik muddat ichida uxlashing, hattoki

15 daqiqaga boʻlsa ham, biz uchun bartaraf etish imkonsiz boʻlgan muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.  - Biz uchun?, - deya gapga qo'shildi Kendin. 

-   Biz uchun, chunki, sen bor hamma joyda men ham boʻlishga majburman.

Kendin Gipotalamusning soʻzlaridan hech qachon yolgʻiz boʻlmaganini tushunib yetdi. Hatto shu sabab oʻzini Aleksandr Makedonskiydanda buyukroq his qildi, sababi, u Aleksandr kabi "Kim men bilan boradi?" deb soʻramasa ham butun qoʻshini undan bir zum boʻlsa-da ajralmaydi. U shularni oʻylab turarkan, Gipotalamus davom etdi:

-   Uyqu vaqtlarini shunday tushuntirdim. Ammo bu ekvator mintaqasi uchun xos. Qutblarda holat bir muncha farq qiladi.

Qutblar atrofi doimiy ravishda sovuq boʻlganidan bu yerda termik yuqori bosim hosil boʻladi. Shu sababdan quyoshning qutblarga taʼsiri ekvator mintaqasidagi singari boʻlmagani uchun uyqu gormonlarini - baʼzi bir mavsumga bogʻliq toʻlqinlardan tashqari - kunduz davrida seziladigan daraja aniq emas. 

Kendin yangidan yangi narsalar oʻrganayotgandi. Lekin hanuz asl savolga javob olmadi: "Qanday qilib kam uxlayman?"

-   Endi uyqungni qanday qilib kamaytirishing kerakligini oʻrgataman senga. 

Kendinga jon kirdi, koʻzlari katta-katta ochildi. 

-   Aslo "Boʻldi, qaror qildim, endi 4 soat uxlayman!" deb uyqungni kamaytirishga urinmaysan, bu ham xavfli, ham zararli, ham adaptatsiyani murakkablashtirib yuboradigan holat. 30 yoshdasan hozir, 30 yildan beri koʻp uxlaysan, degani bu. Hozir butun tizimni buzish haqida gapiryapsan, lekin shuni bilishing kerakki, men, Doktor Rem, Doktor NRem va butun miya, barchamiz sening bu nizomingga allaqachon moslashib boʻlganmiz. Bu albatta, oson boʻlmaydi. Shu sabab oz-ozdan kamaytirasan uyquni. Avvalo oʻzing uchun munosib uyqu me'yorini belgilab olasan. Masalan, 4 soat uxlashni maqsad qilding, deylik. Bugungi uyqu me'yoring esa 8 soat. Yaʼni, uyqungni 4 soatga tushirishing kerak. Biron zarar koʻrmay turib uyquni ozaytirishing uchun hozirgi muddatingdan har uch kunda bir 15 daqiqa kamaytirish orqali maqsad qilgan uyqu me'yoringga erishasan. Bundan tashqariga chiqsang, qiynalib qolamiz. Senga "Gipotalamuslar choʻqqisi" haqida gapirgandim, esingdami, sen mazax qilganding? 

-   Haa, - dedi Kendin hijolat tortib.

-   Mana shu yigʻilishlarda shunga oʻxshash koʻpgina mavzularda suhbatlashamiz. Baʼzi Gipotalamuslar bu yigʻilishlarga urushdan chiqqandek bir alfozda keladilar.

Eʼtibor bersam, oʻshalarning baʼzilari 10 soat uxlab turib uyqusini birdan 5 soatga tushirgan insonlarga tegishli. Gipotalamus bunday keskin oʻzgarishga tayyor boʻlmagani sababli bunday qilish mashq qilmay turib jangga tushgandek gap uning uchun, natijada, butun jamoa ogʻir ahvolga tushib qoladi.

Kendin Gipotalamusni oylik maoshga ishlaydigan xizmatchi kabi koʻra boshladi. Gipotalamus aytayotganlarini Kendinning yaxshilab tushunib olishini xohlardi. 

-   Bu xuddi 10 yil davomida oxurda yotgan otni birdan Dubay kubogi musobaqasiga tashlagandek gap... Xudo haqqi, oʻzingga qoʻshib bizni ham oʻtga otma. Uyquni birdan kamaytirsang, haqiqatan juda ogʻir ahvolga tushib qolamiz. Oʻzimizga kelishimiz bir necha oylab vaqt olishi mumkin. Eng xavfli tomoni esa ne-ne umidlar bilan uyquni kamaytirishga qaror qilib, shunday xato uslubni qoʻllaganingdan soʻng ham natijaga erisha olmasligingdir. Bu sening uyquni kamaytira olishingga boʻlgan ishonchingni butkul yoʻqqa chiqaradi va sen qaytib buni sinab koʻrishga urinib ham koʻrmaysan.

Kendin nimalar qilmasligi kerakligini toʻliq oʻrganib olgandi. Ammo Gipotalamus har safar yangi maʼlumotlar taqdim etardi. 

-   Sal qolsa, unutay debman. Barcha uchun uyqu me'yori turlicha. Yaʼni, kimdir 2 soat uxlaydigan boʻlsa, bu sen ham shunday qila olishingni anglatmaydi. Shunday ekan, sen 15 daqiqadan uyqungni ozaytirib, minimum uyqu vaqtiga erishguningga qadar shu zaylda davom etasan. Bu yerda bilishing kerak boʻlgan yagona narsa sogʻlom bir insonning 4 yo 6 soatlik uyqu bilan hech qanday muammolarsiz yashay olish haqiqatidir. 

Gipotalamus yana nimanidir esladi shekilli, tabassum qilgancha, soʻzida davom etdi:

-   Ishqqa mubtalo boʻlgan paytlaring edi. Hech qanday uygʻotuvchi soatsiz oʻzing bemalol uygʻonar, 1 soat uxlab 24 soat tik oyoqda tura olarding. Yodingdami? 

Gipotalamusdagi ayni tabassum Kendinning ham yuzida porladi.

-   Albatta, esladim. Sevib qolgan edim. Koʻzimga uyqu kelmas, yeyish-ichishdan butkul uzilgandim. Goʻzal kunlar edi...

-   Haa, sen uchun goʻzal, biz uchun qiziqarli kunlar edi. Butun miya seni oyoqda tutib qolish uchun safarbar etilgandi. Faqat muhabbating uchun yasharding. Eng buyuk maqsading oʻsha qiz edi. Soʻngra erishding unga va hammasi tugadi. Koshki, yana... 

Gipotalamus gapini tugatishga ulgurmadi. Kendin:

-   Aslo u haqida gapirma, - deya uning soʻzini boʻldi. 

Jin oʻzini tutib turolmadi, hamma narsadan xabari bordek soʻzga kirdi:

-   Bir daqiqa! Bu juda ham muhim mavzu: ishq. Uxlashingga toʻsqinlik qilgan oʻsha buyuk sir. Oʻzingni tanishing uchun jamiyki eshiklarini oxirigacha ochadigan oʻsha buyuk moʻjiza. Ammo koʻrib turibmanki, sen ham boshqalar kabi buni toʻgʻri tushunib yetmagansan. 

Kendin tushunmadi.

Qanaqasiga? - dedi hayron boʻlib. Jin esa yana xayolga kelmaydigan narsalarni gapira ketdi:

-   Ishq insonning oʻzini tanishi uchun favqulodda imkoniyat, chegaralarini kashf etadigan ondir... Aqlini eng yaxshi ishlatgan vaqt nimalarga qodir ekanini koʻrgan lahzada oʻzoʻzidan hayratlanadigan davr... Sevib qolganingda uyqusizlik senga aslo zarar bermasdi. Yemay, ichmay, faqatgina uni oʻylarding. Uning uchun qila oladiganlaring chek-chegara bilmasdi. Qolgan barchani hayotingdan oʻchirishga tayyor eding. Bir yil davomida ochlik va suvsizlikka koʻz yumgancha maktab pullaringni yigʻib, unga hadiya olganing ham ayni oʻsha paytga toʻgʻri keladi.

Bular, chindan ham, rost edi. Kendin ogʻir xoʻrsindi... Jin soʻzida davom etdi, muhim narsa aytmoqchi ekani aniq edi, bosh barmogʻini niqtab turib, soʻradi:

-   Oʻylab koʻrgin-a! Oʻzing oshiq boʻlgan oʻsha qiz uchun bularni va hatto bundan-da ortigʻini qilgan sen, oʻz maqsadingga oshiq boʻlsang, nimalar qilarding, ajabo?

U shunday ajoyib tushuntirar ediki, Kendin oʻz-oʻziga oshiq boʻlgandi. Oʻsha on miyasida Teslaning uchquni kabi minglab uchqunlar porladi.

-   Ajoyibsan-da!, - dedi Jinga momaqaldiroq kabi gurullagan ovozda... Jin biroz koʻzlarini qisib:

-   Endi yana bir bor oʻyla oʻsha qizni!, - dedi. 

Kendin bu safar biroz avvalgidek keskin munosabat bildirmadi. Bilʼaks, Jinning eʼtiborini chalgʻitmaslik uchun qimirlamadi hatto. 

Avvallari unga yetib boʻlmasdek tuyulardi. Ammo unga erishishding-u, sovuding, qoʻyding. Bir paytlar aslo tugamasligiga amin boʻlgan muhabbating bitdi. Agar oʻsha qizga yetolmasayding, aslo tugamas, aksincha, yanada ziyoda boʻlardi muhabbating. 

-   Toʻgʻri, - gapga aralashdi Kendin. Ammo darhol jim boʻldi. Jin Sulaymonning xazinalari xaritasi qoʻlida turgan olim singari:

-   Mana senga formula: "Oldingga erishib boʻlmas bir maqsad qoʻy va uni sev". Na uyqung, na bir muammoying qoladi. Maqsadingga doim yaqinlash, ammo aslo unga erishma. Idealingga har yaqinlashganingda buyuk muvaffaqiyatlarga erishishingga ishonchim komil. "Fizan^[4]ga borishga uringan, qoʻshni qishloqqa borishga erinmaydi", - dedi, soʻngra Gipotalamusga oʻgirilib, gapirish navbati yana uniki ekaniga ishora qildi. 

-   Men bunchalik tafsilotlarni bilmayman, ammo mutlaqo aniq narsa shuki, Kendin sevib qolganida bizning ishni osonlashtiradi.

Kulishdilar...

-   Hech kimning uyqu meʼyorini oʻzingga toʻgʻrilab olma. Yana takrorlayman: Senga singdirilgani kabi emas hech narsa... Kattalarga 4-6 soat orasidagi uyqu kifoya qilarkan, kimningdir chiqib insonlarni 8 soat uxlashga targʻib etishi insoniyat tarixida toʻqib chiqarilgan eng katta ikkinchi yolgʻondir... - Ikkinchi? Unda birinchisi qaysi?, - qiziqsinib soʻradi Kendin. 

 

Mavzuga daxli yoʻq! Oʻtgan safarlar ishim vaqtli bitgandi. Aylanib yurib, sening "Rasm chizish qobiliyati"ngga duch kelib qoldim. Rosa semirgandek koʻrindi. "Nima boʻldi senga?" deb soʻrasam, "Kendin meni inkor etyapti, qattiq qaygʻudaman. Ishonsang, hatto shubhaga tusha boshladim.

Oʻzi men chindanam bormanmi yoki yoʻq, deya..." deb qoldi. Unutma, Kendin, inkor etgan barcha narsang aslida mavjud, - dedi Gipotalamus. 

Kendin avzoyidan muhim bir narsani endi yozaman deganda, ruchkasi yozmay qolgan odamga oʻxshardi. Inkor etganlari qanaqasiga bor boʻlishi mumkin? Gipotalamus mavzuga oydinlik kiritdi:

-   Yaʼni, nimanidir inkor etish uchun avvalo, oʻzi u bor boʻlishi kerak. Masalan, rasm chizish yo musiqaga qobiliyatni olaylik. Bular hammada bor, ammo faqat o’ziga ishonganlargina ushbu qobiliyatlarni namoyon eta oladilar. Qolganlar esa "Menda bunga qobiliyat yoʻq!" deya oʻylab chiqarilgan yolgʻonlarga ishonib, oʻzlari sohib boʻlgan isteʼdodni inkor etadilar. Natijada, baribir haq boʻlib chiqishadi, chunki isteʼdodlari ulardan yuz oʻgirgan boʻladi.

Kendin hayratdan yoqa ushlagan koʻyi jimgina uni tinglardi. Gipotalamus uyqu haqidagi nutqida davom etdi:  

-   Bas, unut u yolgʻon-yashiqlarni. Aytganimdek, 4-6 soatlik vaqt oraligʻida oʻzingga yaxshigina biron joy hozirla. Uyqu tartibingni toʻgʻirla. Yo boʻlmasam, yana oʻz bilganingdan qolma. Har ikki holatda ham biz kerakli ishni bajaramiz.

Faqatgina keraklisini.

Endi hammasi Kendinning oʻz qoʻlida edi. U yo bu moʻjizakor xazinadan foydalanib, kamroq uxlaydi va qoʻlga kiritgan qoʻshimcha vaqtda oʻz sohasida inqilob yaratadi yo boʻlmasam, bu gaplarni jiddiy qabul qilmay eski hayotida davom etaveradi va bir kun kelib oddiy shifokor kabi oʻlim topadi.

-   Ortiq uyqu haqida bilishing kerak boʻlgan hammasini bilasan. Bir-birimizni taniymiz, faqat bir narsani aytib qoʻyishim lozim: agar oʻz kuchingni anglab yetib, meni boshqarishni xohlamas ekansan, meni bir qutiga qamam, senga taqdim qilsalar ham buning hech bir foydasi boʻlmaydi, - degach, Gipotalamus Jin va Kendinni chiqish yerigacha kuzatib qoʻydi... Miya deya atalmish buyuk moʻjiza ikki birodarni shiddatli aksirish ila soʻnggi bor tashqariga otdi. 

Kendin yotogʻida uxlab yotardi. Aksirganida koʻrpasi ustidan tushib ketdi. Kendin chidab turolmadi, koʻrpani boshi tashqarida qoladigan darajada ustiga yopib qoʻydi. Kendinning yuzida oʻrganganlarini shu zahotiyoq hayotga tatbiq qila boshlaganini koʻrsatishga uringan bolaning tabassumi jilvalandi.

 

 

 

 

 

 

 

17-bob KO’HI QOFNING ORTIDA

Kendin va Jin muhtasham bir saroyning oldida paydo bo'ldilar. U shundayin saroy ediki, qolgan barcha saroylar uning oldida chaqmoqning oldidagi yonar qurtga o'xshab qolardi.

-   Bu yer qayer?, - soʻradi Kendin.

-   Bu yer saroy..., - dedi Jin.

-   Qanday saroy? Iltimos, ochiqroq gapir, - dedi Kendin, ammo ovozida keskinlik yo'q edi. Buni azbaroyi qiziqqanidan soʻrayotgani bilinib turardi. Jin kulimsiradi. Kendin shu darajada qarshisidagi manzaraning asiri bo'lib qolgan ediki, hatto so'ragan savolini ham unutib qo'ydi.

Saroy eshigidan kirar-kirmas misoli cheksizlikka qadar uzangan zinalarga duch keldilar. Bu saroy qizil tuproqdan qurilgan edi. Qayerga qarasang, o'sha yer sen ko'rishni istagan narsaga aylanardi.  

-   Bilasanmi, men doim shu yerda bo'lishni orzu qilgandim,- dedi Kendin.

-   Bu saroyda, modomiki, sen ishonar ekansan, xohlagan barcha narsang haqiqatga aylanadi. Bu yerga mensiz ham kelolarding, ammo eplolmading. Bo'lmadi. Mensiz seni bu yerga olib keladigan yo'lni topolmading, - dedi Jin.

Kendin o'zini o'zi zaharlagan chayondek iztirob chekardi. Chunki, o'ylagan va xayol qilgan har narsasi haqiqatga aylanadigan, ta'rifiga so'zlar ojiz qolgan bu saroy uning qarshisida turardi. Shuncha vaqtdan beri bunday kuchli borliqning mavjud ekanligini bilsaydi, barcha xayollarini Jinsiz ham ro'yobga chiqargan bo'lardi. Ammo nega o'zi buning uddasidan chiqa olmadi? O'tmishini soʻroqladi! 

Oʻzini oʻzi hisob qilarkan, qalbidagi kelajakka boʻlgan ishonch qaygʻu ila qoʻshilib, ulkan koʻz yosh tomchisiga aylandi. Ko'z yoshi qizil tuproqqa tomdi. Tuproqda uchida kichik marvarid donasi boʻlgan qirmizi rangli nihol unib chiqa boshladi. Bu bor-yo'g'i marvarid donasi edi. So'niq, nozik, yolg'iz va bechora marvarid donasi... Uning bu zavolli tanasi Kendinning xayolidagi qorong'u kelajakka o'xshardi. 

Kendin va Jin birgalikda zamonaviy texnologiyalardan bexabar mazkur saroyning cheksizlikka qadar uzangan zinalari bo'ylab sekingina yuqoriga ko'tarila boshladilar. Zinalar shamlar bilan yoritilgandi. Birinchi qavatdan oʻtishgach, Kendin to'xtadi. - Bu saroyning qo'riqchisi yo'qmi? 

Savolini tugatmasidan ko'zi ikki jilmayib kelayotgan arslonga tushdi. Ularning kulib turgan yuzi ortidagi sirli tahdid haqiqatda koʻrishga arzirdi. Arslonlarning ustida Koʻhi Qofning ortidan keltirilgani gumon qilinadigan bittadan burgut bor edi. Diqqat bilan qaralsa, burgutlarning panjalari arslonlar yoliga yopishganini ko'rish mumkin edi. Manzara shu qadar muazzam ediki, bu arslonlar burgutlar tomonidan Qof tog'ining orqasidan koʻtarib olib kelinganiga hech qanday shubha yo'q edi. 

Saroyda barcha tuyg'ularni qorishtirib yuboradigan g'alati narsalar sodir bo'layotgan edi. Kendin bu noma'lumlik ichida yo'qolgandek edi, ammo qo'rqmadi. Balki so'radi:

-   Bu yerda insonlar nima yeb, nima ichadilar?

Ochiqqan edi. Jin mehmondoʻstlik bilan javob qaytardi:

-   Kim nimani xohlasa, o'shani yeydi!

-   Qanday qilib?, - so'radi Kendin.

Jin hech narsa demasdan chap tomondagi eshikka burildi. Kendin ham unga ergashdi. Bir xonaga kirdilar. Xona bo'mbo'sh edi.

-   Demak, qorning ochdi?, - dedi Jin. Qarashidan xuddi ayni sirkka avval 15 marta kelib, tomoshaning har bir qismini yoddan bilgan kishining yonidagi voqealar rivojini qiziqish bilan tomosha qilib oʻtirgan odamga "Sen hali bunaqasini koʻrmagansan, hozir salto otishadi, hayratdan tilingni yutib yuborasan!" deyayotganiga oʻxshardi. 

-   Ha, - dedi Kendin. Gapini tugatishga ulgurmasdanoq xonaning to'rida fil tishidan tayyorlangan hashamatli stol paydo bo'ldi, uning ustida esa ochilishga hozir turgan sadaf qopqoqli patnis boʻlgan. 

Stolning ikki tomonida ustiga oʻtirish mumkin boʻlgan qush patlari bor edi. Kendin Gipotalamus bilan ko'rishgani borganida, miyasidagi arxivni ilk marotaba ko'rganidagi hayajon bilan, ilk ko'zi tushgan tomondagi qush patiga o'zini tashladi. Holati Yusufni ko'rgan Zulayhodan farq qilmas, koʻzini uzolmay faqatgina xonani tomosha qilardi. Oq rang bu qadar go’zallik kasb etgan boshqa joy boʻlmasa kerak. Kendinning sarosimali nigohlari oppoq vodiyda, qoʻlida oppoq qilich bilan, oppoq otning ustidagi oq otliqning izidan yurgan, oppoq qoshli yo'lboshchiga o'xshardi. Jinning toshbaqa tusiga o'xshash kiyimi ham oqarib ketganini ko'rib, o'zining ustboshiga qaradi. U oppoq xitoy ipagiga oʻralgan goʻdak kabi edi... 

Uning hayrati poyoniga yetgach, stol ustidagi patnisga ishora qilib: 

-   Bunda nima bor?, - deya soʻradi Jindan.

-   Nima istasang o'sha..., - dedi Jin.

Kendin avvaliga ishonqiramay biroz turib qoldi, soʻng qiziquvchan nigohlarini patnisga qadab:

-   Yaxshi, unda qovurilgan kiyik go'shti xohlayman, - dedi va sadaf qopqoqni ochdi. Patnisda qovurilgan kiyik go'shti turardi. Kendin hayratdan lol qoldi. Jin yana o'sha jumlani qaytardi: 

-   Sen faqatgina xayol qil. Bu yerda nima istasang, oʻsha amalga oshadi. 

-   Suv..., - xayolidan oʻtkazdi Kendin. Shu payt eshikda borliqdagi neki asl narsa boʻlsa, barini toʻplab kelgan kabi taassurot uygʻotadigan bir lochin paydo bo'ldi. Tumshugʻidagi yuz yillik favvorani Kendin tomonga qoʻyib, eshikdan zoʻrgʻa sigʻgan qanotlari ila yana tashqariga yoʻnaldi. Suv oqib turar, ammo ne ajabki, yer hoʻl boʻlmasdi. Kendin qonib-qonib suvdan ichdi.

-   Non..., - dedi. Biroz avval istagan suvi eshikdan kelgani uchun boshini yana u tomonga oʻgirdi. Kutganidek, eshik ochildi. Bu safar ichkariga avvallari sira koʻrmagan, koʻrgani on "Hur" deya atalmish "Jannat qizi" ekaniga hech bir taraddudsiz ishonadigan bir qiz kirib keldi. U nuqsonsiz qoʻllari ila stol ustiga boʻlaklangan issiqqina nonni qoʻyib, hech narsa demasdan xonani tark etdi. Kendinning aqli shu on "Ketma, toʻxta!" deyishdanda ojiz edi.

Koʻrganlarini boshqa joyda aytib bersa, "Jinni" deya malomat etishlari turgan gap. Kendin oʻylanib qoldi... Kim biladi, insonlar boshdan kechirayotgan, ammo boshqalarga aytolmaydigan yana qanchadan qancha moʻjizalar sodir boʻladi bu Yer deya atalmish gʻarib olamda?

Kendin endilikda nimadir deyishga ham qoʻrqib qoldi. Ogʻzidan chiqqan har narsa taʼrifiga soʻz ojiz shaklda haqiqatga aylanardi. Nima desa, oʻsha boʻlardi! U qoʻrquv, hayajon va yana boshqa jamiyki hayrat tuygʻularini jamlab: 

-   Mehmonxona qayerda?, - deb soʻradi. 

-   Shu yerda!, - javob berdi Jin. 

Biroz avvalgi ovqatlanish xonasi Musoning beshigiga qoʻshilib Nilda oqib ketgan-u, oʻrniga osmondan mehmonxona tushurib qoʻyilgandi goʻyo... Biroz avval ovqatlangan xonalari endi mehmonxonaga aylangan edi. 

Kendin hayratini yashira olmasdi. Yashirishi ham shart emasdi zotan. 

-   Bu yerga nega keldik?, - soʻradi Kendin. 

-   Umringni uyquda oʻtkazishga qaror qilganing uchun shu yerdamiz, - javob qaytardi Jin. 

-   Qani, boʻl, xohlasang-chi! Nima qilishni istaysan? 

Kendin Jinning gapini tugatib qoʻyishga majbur boʻldi. Agar bu yerga kelishlaridan maqsad uyqu boʻlsa, boshqa narsa xohlamasligi kerak. 

-   Uyqumni oʻzim boshqarishni istayman. Oddiy insonlar kabi 8 soat uxlashni xohlamayman.

-   Yaxshi, u holda zalga chiqamiz, - dedi Jin. 

Kendin endigina "Zalgami?" demoqchi boʻlgandi, xona ayni Kendinning xayolidagi zalga aylandi-qoldi. Ortiq bundan taajjublanmay qoʻydi... Zalda kattagina stol bor edi. Koʻp oʻtmay uning ustida yana bir patnis paydo boʻldi. 

-   Bu nima?, - dedi Kendin. U shunday bir saroyda boʻlsa-da, har holda bu uning xayolidan oʻtgan narsa boʻlishi mumkin emasdi. 

-   Bu oʻsha!, - javob berdi Jin. Qopqoqni ochdilar. Qopqoq ostida Kendin va Jin bilan birgalikda miya ichida majlislar oʻtkazgan Gipotalamusning gʻirt oʻzi edi. 

-   Yoʻgʻe, bu u boʻlishi mumkin emas!, - dedi Kendin. - Ha, bu oʻsha - sening Gipotalamusing. Miyangdan tashqarida boʻlgani uchun jonli emas. Ichkarida ekanida, butun nazorat uning qoʻl ostida edi. Shu on esa bu yerda va sening ixtiyoringda. Sen uni qay tomon boshlasang, oʻsha yoqqa ketadi. Uni ez, qiyna, oʻyna u bilan. Bularni u his etayotganini xayol qilgan holda ez. Agar ishonsang, bari sen xohlaganingdek boʻladi, - dedi Jin. 

Kendin Gipotalamusga maʼnosiz nigohlarini tikib turardi. Jin davom etdi:

-   Mana u. Sen yillar davomida boshqarishning uddasidan chiqmagan, garchi, unga sira yetolmagan boʻlsang-da, miyangda oziqlantirib, tarbiya qilgan, buning evaziga sendan minnatdor boʻlish oʻrniga qarshi chiqqan oʻsha narsa... 

Kendin ta'sirlanib ketdi. Bu uning Jinni taniganidan beri qoʻlga kiritishni eng koʻp xohlagan narsasi edi.

-   Birozdan soʻng unga erishasan va hammasi tugaydi. Butun nazoratni oʻz qoʻlingga olib, dunyoni oʻzgartirasan, inqiloblar yaratasan...

Kendin patnisda "Kel, meni ushlab ol!" degandek turgan

Gipotalamus tomonga endigina qoʻlini uzatgan ham ediki, u birdan sapchib ketdi. Kendin: 

-   Nimalar boʻlyapti?, - dedi nima boʻlayotganiga tushunmay. 

-   Yetarlicha ishonmaganing uchun senga borishni xohlamayapti..., - dedi Jin odatdagidek ilmoqli qilib. 

-   Yoʻq, bu yolgʻon! Men qatʼiy ishonaman, buni barcha narsadan ham koʻproq xohlayman, - deya Jinni ishontirishga harakat qildi Kendin. 

Ammo Jin uning ishonmayapganiga amin edi. 

-   Yoʻq, ishonmayapsan... Ishonsang, qochmasdi...

-   Yaxshi, buni qanday isbotlayman endi?..., - nochor ahvolda soʻradi Kendin. Chunki, Jindan farqli oʻlaroq u rostdanam ishonayotgandi.

-   Isbotlashga urinma, Kendin, faqat ishonsang boʻldi..., - dedi Jin.

Kendin xuddi bir begunohni oqlash uchun bahona izlayotgan guvohdek o’ylanib qoldi:

-   Qasam ichamanki, ishonaman. Ibrohimning Robbisiga ishongani kabi ishonaman, - deya hayqirdi, Jin:

-   Sening ishonib-ishonmaganingni men bilolmayman, - deya unga qarshilik koʻrsatdi.

-   Qanaqasiga bilolmaysan? Sen Jin emasmisan?

Jin butun sayohatlarining xulosasini oʻzida mujassam etgan gapni aytdi:

-   Toʻgʻri, men Jinman. Ammo mening ham imkoniyatlarim chegarasi bor. Sendan koʻra baʼzi narsalarda ustun ekanim meni hamma narsani bilishimni anglatmaydi. Na men va na boshqasi sening xayolingdan oʻtgan narsalarni bilishga qodir emasmiz. Hech kim seni oʻzingdan qoʻriqlay olmaydi. 

Kendinning soʻnggi gapni tushunmagani kundek ravshan edi.

-   Qara, Kendin, men seni turli xavf-xatarlardan himoya qila olaman. Otang ham, onang ham seni himoya qila oladi... Dushmanlaring tomonidan senga biron zarar yetishidan seni saqlay olamiz. Boshingga tosh tushishidan ham seni qutqara olamiz. Doʻstlaring, raqiblaringning senga ziyon keltirishlariga ham toʻsqinlik qilishimiz mumkin. Ammo seni bir narsadan hech qachon himoya qila olmaymiz...

Kendinning butun diqqati Jinda edi. Gap qayerga borishini ham allaqachon tushunib yetgandi.

-   Na men, na boshqa biron kimsa seni oʻzingdan aslo himoya qila olmaydi. Chunki, miyang ichida nimalar boʻlayotganini oʻzingdan boshqa kimsa bilmaydi. Sen uchun eng katta zararni oʻzingdan boshqa hech kim yetkaza olmaydi, xuddi hozirgidek... Aniq bilmayman-u, ammo miyangda baʼzi ahmoqona savollar paydo boʻlganini taxmin qilyapman. Ular bor ekan, unga aslo tegina olmaysan! Teginsang ham, baribir bundan hech bir ish chiqmaydi. Olmos neligini bilmagan goʻdak uchun uning boshqa toshlardan sira farqi yoʻq, shu xolos... 

Bu bir burilish nuqtasi edi. Haqiqatan ham insonga eng katta zararni faqat uning oʻzigina yetkazishi mumkin. Kendinning hayoti davomidagi jamiyki xatolari xuddi film tasmasi singari zal devorida aks etdi. Filmni tomosha qildi. Hamma joyda aybdor uning oʻzi edi. Otasidan qolgan kasalxonani rivojlantirishning uddasidan chiqolmay, uni uchinchi darajali kasalxonaga aylantirib qoʻygan uning oʻzi edi. Ilk turmushining buzilishiga bosh sababchi ham uning oʻzi edi.

Beparvo xatti-harakatlar, masʼuliyatsizliklar... Maktabda oʻrganganlaridan boshqa hech vaqoni bilmaydigan, oʻzining rivojlanishiga eng ulkan to'siqni qo'ygan ham uning oʻzi edi.

Har bir kadrda koʻrgan yagona aybdor faqatgina Kendinning oʻzi edi...

Shu payt Jin Kendinga qarab:

-   Sehrli uy haqida eshitganmisan?, - deb qoldi. 

-   Yoʻq.

-   Unda eshit: Bir paytlar bir sehrli uy boʻlgan ekan. Unga hech kimsa kirolmas, kirganlar yuqori qavatga koʻtarilmay turiboq, qoʻrqqanlaridan yurak xurujini boshidan kechirar, pastki qavatda yo vafot etar, yo hushdan ketib yiqilardi. Uyga kiraverishda hech qanday muammo yoʻq, ammo zinalardan koʻtarila boshlagach, shu vaqtga qadar hech kim koʻrmagan bir narsaning ulkan qanotlari sharpasi devorda aks etardi. "Burgut" desang, burgut emas, "qoplon" desang, unga ham oʻxshamasdi... "Uchar timsoh" kabi maxluq edi. Undagi sukunat esa yanada dahshatli edi. U shunday gʻalati narsa ediki, soyasining oʻziyoq insonlarni aqldan ozdirardi. Bu dahshat kunlab davom etdi. Oxiri shaharning mashhur kishilari oʻsha zamonning eng kuchli pahlavoniga xabar yoʻlladilar. U yetib keldi. Qilichini taqib, sehrli uyning sehrini parchalab tashlash uchun unga kirib ketdi...

-   Maxluqni yoʻq qildimi?, - gapga qoʻshildi Kendin.  Jin "yoʻq" maʼnosida bosh irgʻab qoʻygach, toʻxtagan joyidan davom etdi:

-   Biroz oʻtib, qichqirgancha tashqariga otilib chiqdi. Ovozi boricha "Qutqaring!" deya baqirardi. Soʻngra yerga qulab tushdi. Shu payt odamlar orasidan kichkinagina bir bola ajralib chiqib, uyga kirib ketdi. Hamma qoʻrquv ichida qoldi. Pahlavon "Qutqaring!... Maxluq bolani parchalab tashlaydi!" deya baqirar, ammo bolakay allaqachon uyning ichkarisiga kirib boʻlgandi. Sekingina ortidan kirdilar. Bola pastki qavatda emasdi. Uy suv quygandek jimjit, yaqin atrofda maxluqning qanotlari sharpasi ham koʻrinmasdi. Sukunat insonlar yuragiga vahima solar, qoʻrqa-pisa zinalardan ildamlab borishardi.

Yogʻoch zinalarning gʻichirlashi esa qoʻrquvlariga battar qoʻrquv qoʻshardi. Sekin-asta koʻtarildilar...

Kendinning qiziqishi ustun keldi, ortiq chidab turolmadi:

-   Bola oʻlibdimi? - Yoʻq. Yuqoriga chiqsalar, bola kursida xotirjam oʻtiribdi. "Nima qilyapsan?" dedilar. "Maxluqni oʻldirdim!" javob berdi bolakay, qoʻlidagi kichkinagina dogʻga ishora qilib. Keyin anglab yetdilar, zulmat ichidagi uyning yoniq qolgan chirogʻi atrofida bir chivin aylanar, devorda koʻringan ham uning qanotlari ekan. 

-...

Saroyda ayni oʻsha sehrli uydagi sukunat hukm surardi. Birinchi boʻlib uni Jin buzdi:

-   Mana shunaqa! Sen va senga oʻxshaganlar chiroqning oldidagi oddiygina chivinni maxluqqa aylantirib qoʻydingiz. Uning nomi: "Uyqu". 

Kendin devordagi hayot lavhalarini tomosha qilib turib Jinni eshitayotgandi. Ular ham aynan Jinning soʻzlarini tasdiqlar, aslida biz muammo deb bilgan narsalar boshqa-boshqa chiroqlarga yopishgan chivinlardan farq qilmasdi. Bu chivinlarni kattalashtirib, "uchar timsoh"ga aylantirgan narsa esa insonlarning ular haqidagi notoʻgʻri tasavvurlari edi, xolos. Jin mavzuni yana uyquga bogʻladi. 

-   Sening umringni bir uchidan tutib, makkorlarcha yeb bitirayotgan "uyqu" degan oʻsha chivin, shu patnisdagi narsani qoʻlingga olib, uni boshqarishing bilan nazorating ostiga kiruvchi ojiz bir maxluqdir. 

Kendin tushundi shekilli, boshini egib, pichirladi:

-   Haqsan!

Jin asabiylashdi:

-   "Haqsan" deysan-u, ammo hamon shubhalar ichidasan. Miyang ishlamaydimi sening? Dunyodagi quloqlari eng sezgir hayvon qaysi, bilasanmi?

-   ...

-   Mushuk! Hamma narsani bir burchakka uloqtirib, faqat mushukni kuzatsang, nima demoqchi ekanimni anglaysan! Uy mushuklari bir kunda oʻrtacha 12 soat uxlaydilar. Uxlaganda ham qotib, pishillab uxlaydilar. Ammo yovvoyi mushuklar, oʻrmon yo koʻchada yashaydigan mushuklar deyarli uxlamaydi, faqat mudrab oladilar, xolos. Ozgina shitirlashdan ham uygʻonib ketadilar. Bir kunda 4 soat ham uxlamaydilar...

Xoʻsh, uy mushugi bilan koʻcha mushugining nima farqi bor, hech oʻylab koʻrganmisan?

Tabiiyki, Kendin bu haqida hech qachon oʻylab koʻrmagandi.

-   Bu haqida sira oʻylab koʻrmaganman, ammo taxminimcha, uy mushuklari himoya ostida boʻladilar, shunga boʻlsa kerak...

-   Aynan shunday. Biri doimiy ravishda qoʻriqlanadi va qulay muhitda yashaydi. Boshqasi esa doimo tashqi xavf ostida. Shu sababdan uyqulari ham turlicha shakllanadi.

Bu haqiqat edi. Biri oz, boshqasi esa ko‘p uxlardi. Ammo ikkisi ham ayni shaklda yaratilgan. Jin bu mavzuga haqiqatan kirishib ketgan edi:

-   Uy mushugini ko‘chaga tashlab kelsang, ikki oy o‘tmay yana qaytib keladi. Sen uning uyni qanday topib kelganiga hayratlanib, asl mohiyatni ko‘zdan qochirasan. Uning ilk kechasi uyqu bilan bog‘liq barcha odatlarini yer bilan yakson qiladigan darajada qiziqarli va ibratga to'la. Masalan, 12 soat uxlay olmaydi, chunki, qaytganida ikki oy davomida tabiat qo‘ynida yolg‘iz, himoyasiz yashashga o‘rganib qolgan bo‘ladi. Qulog‘iga chalingan har qanday shitirlashni ham xavfxatar deb gumon qiladi. Bu mushuk o‘zi o‘rganib qolgan qulay muhitni tark qilgan, qariyb 2 oy davomida uxlamagan, xatarlarga qarshi kurashgan, faqatgina o'lmaslik uchun yashagan... Xo'sh, qanaqasiga umrini 12 soatlik uyqu bilan o'tkazgan mushuk 2 oy davomida faqat mudrash bilan hayot kechirgan bo'lsa-da, o'lmasdan, soppa-sog' ortga qaytib kelishi mumkin?

Uydan chiqarib yuborilgan mushuk yillab ko'chada yashasa ham uyga qaytib kelganida, ozgina vaqt o'tar-o'tmas yana 12 soat uxlashni o'ziga odat qilib oladi. Bunda Kendin uchun jiddiy ishora bor edi. Demak, qulay muhitda yashash kunlik uyqu miqdoriga ta'sir o'tkazadigan asosiy faktor ekan. 

-   Arslonlar ham kunda 20 soat uxlaydi. Nega? Chunki, hech qaysi hayvon arslonga yaqinlashishga jur'at qilolmaydi. U esa bamaylixotir uxlayveradi. Ayiq, timsoh ham shunday...

Kendin Jinning so'zlaridan o'zi uchun kerakli xulosalarni chiqarib olardi. Insonlar ham shunday, aslida. O'ziga katta miqdorda meros qolgan, kelajak tashvishi bo'lmagan, yo'qotadigan narsasi yo'q insonlar... qayerdan ham oz uxlasinlar?

O'ylanib qoldi... Demak, inson boshida biror tashvishi bo'lsa, bunchalik ko'p uxlamaydi. Ertaga amalga oshirishi kerak bo'lgan to'lovlarini o'ylagan odam, puli bo'lmagan holda xotirjam uxlay olarmidi? Agar uxlasa, bir muammosi bor. Yo biznes kariyerasi uning uchun ahamiyatsiz, yo bo'lmasam, hisob-kitobni bilmaydi. Kendin Jinning so'zlariga xulosa yasadi:

-   Tushundim. Demak, inson bir ishda xavf-xatarga duch kelsa, bu uning ustiga muayyan mas'uliyatlarni yuklaydi, bu esa uyquga bevosita ta'sir o'tkazadi. 

Jin Kendinning o'zini betashvish inson kabi ko'rayotganidan achchiqlanib:

-   Xo'sh, ayt-chi, nima sening tashvishing yo'qmi?, - dedi.

Uning nima demoqchi ekanini Kendin juda yaxshi angladi. 

-   Nega endi, bor, albatta. Aslida, mening hayotim tavakkalga to'la. Vaqt o'tib boryapti, mening esa mas'uliyatlarim bor. Dunyoga berishim lozim bo'lgan narsalar bor. Men shifokorman... Bularning bari va yana boshqalar mening tashvishlarim. 

Jin Kendin uni tushunganiga ishona boshladi. Jilmaygancha:

-   Ha, barakalla, ana endi ishona boshlading!, - dedi.

Kendin mamnun bo'ldi, Jin ham. Ammo bir payt Jin mavzuga mutlaqo aloqasi bo'lmagan bir narsa aytib qoldi:

-   Uchar akula!

-   Uchar akula?!

-   Ha, uchar akula! Bir kuni kechqurun uyingning tepasidan uchib o'tayotgan akulani ko'rib qolsang, seningcha, o'sha tunni qanday o'tkazarding?

Kendin jim bo'lib qoldi. Bunday narsa sira xayoliga kelmagan edi. 

-   Bir necha kun uxlay olmasding, shunday emasmi?

Javob aniq edi:

-   Hmm, shunday.

-   Ajoyib! Keyin esa galma-galdan poyloqchilik qilib uxlashni yechim sifatida ko'rar va poyloqchilik qiladigan odamga qarab uxlarding kechalari... Agar poyloqchi es-hushi joyida bo'lgan biri bo'lsa, xotirjam uxlar, aksincha bo'lsa, sergak holatda tong ottirarding, ko'cha mushugi singari...

Kendin gapga qo'shilmas, faqatgina Jinning gaplarini tasdiqlab, boshini qimirlatib qo'yardi. 

-   Siz qorovullik qilib uxlayotgan bir mahalda boshqa odamlar uchar akulaga qarshi ko'riladigan choralar ustida ish olib boradi. Ya'ni, ular sen uxlayotgan vaqt tinim bilmay ishlashadi. So'ngra, ular "Uchar akulani qaytaruvchi" qandaydir ixtironi amalga oshirib, tarixda o'z nomlarini qoldirishadi... Sen esa ulardan birini sotib olib, uyingning tomiga o'rnatasan va "Qanday aqlli odamlar bor-a, shularni yaratib, qanday yaxshi qildilar!" deb, xotirjam uxlashda davom etaverasan. Ammo ishonaver, o'sha odamlar baribir yana uxlashmaydi. "Akula uchibdimi, demak, bir kun arslon ham uchishi mumkin" deyishadi. Keyinroq esa yana biroz bo'rttirib, "Bir kun metal parchasi ham uchishi mumkin!" deya eng zamonaviy raketalarni ixtiro etishadi va sen uchun dahshatli tushga aylanishadi. 

Kendin kulimsirab turardi. Ahmoqona tasavvur edi bu. 

-   Bilasanmi, do'stim? Shu vaqtga qadar hech qanday akula uchmadi, ammo sen uxlayotgan bir vaqtda kimlardir "raketa" deya ataluvchi minglab uchar akulalarni ixtiro etdi va sening qo'rqinchli tushing bo'lishni uddasidan chiqdi. Faqat orzu qilasan va barcha uxlarkan, sen ishlaysan, bor-yo'g'i shu...

Kendin Jinni eshitar, yetarlicha ishlamaganiga afsus-nadomat chekardi.

-   Ya'ni, ba'zi narsalar haqiqatan ham sodir bo'lishi, yo bo'lmasam, aynan sening boshingga tushishi shart emas... Endi esa sog'lom fikr yurit! Dunyoda ochlikdan azob chekayotgan yuz millionlab insonlarni o'yla... Urush tahdidi ostida yashayotgan, turli hastaliklarga mubtalo bo'lgan, chora kutayotgan insonlarni o'yla... Endi esa bu dardlar, muammolar turgan bir paytda xuddi hech narsa bo'lmagandek o'zingni yotoqqa tashlagan chog'ingni esla... Sening harakat qilishing uchun oilangdan kimdir o'tda yonishi kerakmi?, - dedi Jin.

Kendin Jinning barcha fikrlariga qo'shildi. Sarosimaga tushdi, sababi, Jin to'g'ridan-to'g'ri unga g'aflatidan xabar bermoqda edi. Nima deyishini ham bilmay, sekingina:

-   Aql bovar qilmaydi!, - deya oldi, xolos. 

Jin bu gaplari ila qulaylik muhiti insonlarni qanchalik tanballashtirgani, ularni harakat qilishlariga to'sqinlik qilgan yagona qotil ekanini anglatishga urinardi. Qo'shni qishloq yonarkan, "Menga nima" demasdan, harakat qilish zarurligini tushuntirdi... So'ngra, Kendinga shunday qaradiki, nigohidan "Qani, uyg'on endi, dunyoning senga ehtiyoji bor!" degan ma'noni uqish mumkin edi... 

-   Sen yaxshi insonsan, Kendin. Oz uxlashing, ko'proq ishlashing zarur. Mas'uliyatni o'z zimmangga olishing kerak. Sen mukammalsan. Nega buni rad qilasan? Nega o'z qobiliyatlarini anglab yetib, buni yomon yo'lda qo'llayotgan, uchar akulalar yaratayotgan vahshiylarga bo'shatib beryapsan maydonlarni? Nega axir?, - dedi Jin, Kendin kabi ovozini pasaytirib. 

Kendin va nihoyat, gapirishga chog'landi:

-   Senga so'z beraman. Olayotgan nafasim haqqini ado etaman!

Mutlaqa shunday qilaman! O'z sohamda inqiloblar yarataman.

So'z beraman senga, Jin!

Kendin bu so’zlarni chin qalbidan aytayotgani aniq edi, sababi, bu so’zlar lablaridan to’kilarkan, qalbidagi ovoz ham saroy devorlarida aks-sado berib turardi. Shunga qaramay Jin boshqacha munosabat bildirdi:

-   Menga so’z berma, Kendin. Faqat o’zinggagina so’z ber. Agar menga so’z bersang, men ketishim bilan bor mas’uliyating ham tugaydi. Agar o’zingga bersang, u davomli bo’ladi. Chunki, qayerga ketsang ham, o’lmay turib o’zingdan aslo qutula olmaysan. Hozir o’zingga shunday so’z ber va o’limga qadar unda mustahkam tur.

So’ngra yana og’ir sukunat boshlandi. Kendin nimanidir o’yladiyu, birdan patnisdagi haligi narsa joyidan nozik harakat ila ko’tarilib, uning kaftlariga qo’ndi. Kendinning nafasi qisdi. Hayajondan yuragi turgan joyidan otilib chiqqudek bo’ldi. Bu uning uchun ajoyib fursat edi. Uni ajoyib qilgan narsa Gipotalamusni qo’lga kiritish bilan bog’liq emas, aksincha, Kendinning ichidagi kuchga ishonish zavqi edi bu.

Jin butun olimpiadalarda, ustiga-ustak, har bir vazn toifasida jamiyki oltin medallarni qo’lga kiritgan yagona sportchiniki singari shishib chiqqan mushaklariga qaramay buni “mag’rurlik” deya o’ylanmasin deb, quvonchini so’zlar bilan ifodalab o’tirmadi. Indamay Kendinning sevinchiga sherik bo’ldi.  Kendin Gipotalamusni mahkam tutib turardi. Bir necha daqiqa o’tgach, Jin Kendinga undan qanday foydalanish kerakligini tushuntira boshladi:

-   Qara, do’stim! Sen bu qo’lingdagi narsaga qanday ma’no bersang, shubhasiz, u o’sha narsadir. Ya’ni, agar sen bunga “plastilin” desang, u plastilindir. “O’chirg’ich” desang, o’chirg’ich, “Gipotalamus” desang, u miyang ichidagi Gipotalamusingdir. 

Kendin ushlab turgan narsasini na plastilin, na o’chirg’ich deb o’ylardi. Balki, uning Gipotalamus ekaniga butun borlig’i bilan ishonayotgandi. Shu sabab Jinning bu savolidan biroz ranjidi.

-   Yetar endi, mening ishonchimdan shubhalanishni bas qilgin-da, menga tushuntir: Men Gipotalamusimni qanday tarbiyalayman?

Jin bu oddiygina savolga Gipotalamusning o’zi bergan javobni aynan takrorladi:

-   4-6 soat orasida o’zing uchun munosib uyqu miqdorini belgilab olasan va har 3 kunda bir 15 daqiqadan tushirib borish orqali unga erishasan!

Kendin shoshib qoldi:

-   Nima, bor-yo’g’i shumi?

-   Yo’q, uyquni kamaytirish davrida ora-sira Gipotalamus va uning jamoasini shoshirib qo’yish uchun uxlash muddatingni birdan orttirasan. Bu davr mobaynida aslo hech bir bekatda 1 kundan ortiq qolmaysan, - dedi Jin va stolda biroz avval yo’q bo’lgani holda birdan paydo bo’lib qolgan qog’oz va qalamni qo’liga oldi: 

-   Xo’sh, endi bunday qilamiz: Uyquni necha soatga tushirmoqchisan?

Kendin hayajonlandi:

-   4...

Jin qog’ozning pastki o’ng burchagiga 4 raqamini yozib qo’ydi.

-   Yaxshi. Endi bugunga qadar amalda bo’lgan o’rtacha uyqu muddatingni ayt.

-   8-9 soat.

Jin yuqori chap burchakka 8 yozdi.

-   Hoziiiir..., - degancha, qog’ozda Kendin uchun maxsus uyqu jadvalini tayyorlay boshladi. 

 

-   Jadvalda ko’rib turganlaringga qat’iy amal qilishing zarur. Bir gapni hadeb qaytarayotgandek ko’rinayotgan bo’lsam-da, biroz avvalgi gapimni yana takrorlayman. Uyqungni har uch kunda bir marta 15 daqiqadan tushirib borish orqali kamaytirasan. Har uch kun bir bekat hisoblanishini yodingda tut. Ishning oxirida barcha yanglish fikrlarni bir chetga surib qo’ygan holda o’zingni o’zing baholaysan va maqsad qilgan 4 soatga qanchalik yaqin kelganingni tekshirib ko’rasan. Agar bu muddat senga kifoya qilmaganiga ishonching komil bo’lsa, uyqungni yana 15 daqiqadan oshirib borasan. To munosib muddatni topmaguningga qadar. Aytgancha, esimga tushib qoldi, bilishing zarur: Ba’zilar bu tekshirish jarayonida o’zlariga o’zlari xiyla qiladilar. Ishonasanmi shunga?

Kendin boshqalarning nima degani yo qilgani bilan qiziqib o’tirishni xohlamasdi. 

-   Qo’ysang-chi boshqalarni, o’zing tushuntir, Jin.

-   Yo’q, bu juda ahamiyatli. O’ylab ko’rgin-a, bir odam buni sinab ko’radi, aslida muvaffaqiyatga erishsa-da, bir necha kun o’tib taassubga mag’lub bo’lgani va dangasaligi sabab voz kechadi. So’raganlarga “Eee men sinab ko’rdim, bo’lmadi!” deb ularning ham xayollarini chuvalashtirib yuboradi. 

Kendin ortiqcha vaqt yo’qotayotganini o’yladi. Boshi va yelkasini “Menga nima boshqalardan!” degandek bir ma’noda silkib qo’ydi. Jin esa butun tafsilotlarni anglatishga kirishgandi:

-   Bu rejani bajararkan, e’tibor qaratishing lozim bo’lgan nuqta uch kunlik oraliq muddatlardir. Sababi, 3 kun Gipotalamusning 15 daqiqalik uyqu ozayish muddatlariga moslashishi uchun yetarli. Yana “Dam olish kunlari g’aflati”, yo bo’lmasam, “Dam olish kunlari sindromi” degan narsaga ham diqqat qaratishingni xohlardim... O’zi nega dam olish kunlari ko’p uxlaysiz? Hech shunga tushuna olmadim. “Insonlar nega oilalari uchun vaqt ajratishdan qochisharkin?” deya rosa o’yladim. Nima bo’lgan taqdirda ham hafta oxirida maksimum 2 kun dam olganing uchun bu kunlarda bir necha soat ko’proq uxlashing bilan bu jadvalga zarar yetmaydi. Mabodo, eng kamida 3 kun davomida dasturdan tashqari bekatda qolib ketsang, u holda zarar yetishi mumkin. 

Kendin Jinning izohlarini diqqat bilan tinglab, xotirasiga naqsh etib borardi. Jin Kendinga bu jadvalga qanday amal qilishni tushuntira turib, uning Gipotalamusini qo’liga oldi va uni siqa boshladi. Jinning bu harakati, o’sha narsaning Gipotalamus ekaniga ishonganlarning ong ostiga “Men Gipotalamusimni siqmoqdaman, u mening eng taraqqiy etgan a’zoyimning bir moduli, xolos. Men o’zim istaganimdek uni boshqara olaman!” kabi ma’lumotlarni yuborayotgani uchun ham ahamiyatli edi.  - Bor-yo’g’i shu, qadrli do’stim. Buni qat’iy ishonch bilan bajaradigan bo’lsang,  muvaffaqiyatga erishmasliging uchun hech bir sabab yo’q. Hozir ol shu Gipotalamusni, siq uni! Yana har istaganga berib ham o’tirma, u sening shaxsiy mulking..., - dedi Jin.

Kendin uning aytganini qilib, Gipotalamusni xuddi plastilin kabi ezg’ilab, o’ynay boshladi. Jin go’yo boks jangida hayqirib muxlislik qilayotgan tomoshabinga o’xshardi:   

-   Qani, ez uni. U sening, faqatgina sening amring ostida. Uni ezg’ilab tashla. 

Jin gapirgani sayin Kendin yanada g’azablanar, “Sening sohibing menman ortiq. Tadorigingni ko’r!” deya uni ezg’ilardi...

-   O’zingni tayyor his qilgan vaqting shu jadval bilan mashq qilishni boshlab yuborsang bo’ladi. 

-   Men tayyorman!, - darhol javob qaytardi Kendin. Uning tayyor ekanligiga ortiq shubha yo’q edi.

-   Bunchalik shoshma. Sen sabr bilan bu jadvaldagilarni amalga oshirishing zarur. To mashqlar bitguniga qadar Gipotalamusni doim yoningda olib yurishing kerak. Kun davomida fursat topishing bilan uni ezg’ilash orqali o’zingni uni boshqarishingga ishontirishing lozim. Uyga qaytganing zamonlar uyqu vaqti yaqinlashganda bu qog’ozni, yo bo’lmasam, uyqu davomiyligingga ko’ra o’zing tayyorlagan rejani chiqarib olib, xuddi harakatlar rejasini ko’zdan kechirayotgan qo’mondon singari strategiyani ko’rib chiqasan. Bu raqibingni nazorat ostida tutib turganingga ishonch hosil qilish uchun muhim. O’zingni uyqu vaqti kelguniga qadar g’olib taraf deya hisoblay boshlaysan.  - Yaxshi, har kuni bir xil vaqtda yotishim kerakmi?

-   Ha, uyquga imkoni boricha bir vaqtda yotishga harakat qil. Agar yotish vaqtingni o’zgartiradigan bo’lsang, yotish-turish soatlari o’rtasidagi muddatning aniq belgilangan miqdorda bo’lishini doim nazorat qil. Bu vaqt mobaynida uyg’otgichdan foydalan. Gipotalamusni esa har oqshom uyg’otgichning yoniga qo’yib qo’y. Soat chalingan vaqt birinchi bo’lib uni qo’lingga ol, uni bir necha soniya shunday ezg’ilaki, endilikda bu kemaning kapitani sen ekaningga iqror bo’lsin. So’ngra soatni o’chirib, o’rningdan tur! Maqsading haqida o’yla. Qilishing kerak bo’lgan ishlarga bor diqqatingni qarat. Agar bo’lmasa, muzdek dush qabul qil, uyg’ot o’zingni. Unutma: sen so’z berding, bergan so’zingda turishga majbursan!

Kendin o’yga cho’mdi. Bu qadar oson dasturni nega butun insoniyat hayotiga tatbiq etmaydi? Agar bir kun kelib butun dunyo uni amalga oshirsa, insoniyat olami iste’mol miqdori deyarli o’zgarmay turib, har kuni 10-15 milliard soatlik qo’shimcha qiymat qozonishi mumkin. Agar kimdir insonlarni uyushtirib, bu vaqtni to’g’ri tomonga yo’llandira olsa, bor-yo’g’i bir kunlik qo’lga kiritilgan muddat ichida ishlab chiqarilgan qo’shimcha mahsulotlar Afrikaga yordam sifatida yuborilsa, bir necha kunda ochlik to’liq bartaraf etilishi mumkin. Kendin hayajon bilan:

-   Xohlagan hamma shu dasturga amal qilib uyqusini kamaytirishi mumkinmi?, - deb so’radi. 

-   Albatta. Biror hastaligi bo’lmagan, giyohvand moddalar iste’mol qilmaydigan, spirtli ichimliklar ichmaydigan hamma. Xullas, normal inson maqomida yashovchi har kim o’zi ishongan va xohlagan miqdorda bu dasturga amal qilib uyqusini kamaytirishi mumkin. 

Jinning bu javobidan so’ng Kendinning moviy ko’zlarida barq urgan sevinch ummon singari ulkan umidga aylandi.  - Bu ajoyib xabar. Uni butun insoniyatga yetkazishim lozim!

Jin Kendinning moviy ko’zlarida o’zining buyuk ekaniga ishona boshlagan insonni ko’rdi. Ammo hali unga aytishi kerak bo’lgan ba’zi ogohlantirishlari ham yo’q emasdi. 

-   Ammo bu taqvim faqatgina sening xohish-istaklaring va mezonlaringga ko’ra tayyorlangan. Sen yetkazadigan insonlar, bu taqvimga ko’ra harakat qilishsa, unchalik ham mantiqqa to’g’ri kelmaydi. 

Shu vaqt stol ustida yana boshqa bir qog’oz paydo bo’ldi. Bu Kendin uchun tayyorlangan taqvimning bo’sh nusxasi edi. 

 

Jin bu bo’sh qog’ozni Kendinga uzata turib:

-   Buni ularga yetkaz va nima qilishlari kerakligini tushuntir...

Munosib uyqu davomiyligini o’zlariga ko’ra belgilab, bu jadvalni to’ldirgandan so’ng unga qat’iy amal qilsinlar. Jadvalni to’ldirayotganda e’tibor qilinishi zarur bo’lgan eng muhim jihat bu – maqsad qilingan uyqu davomiyligining 4-6 soat orasida bo’lishidir. Buni eslatib o’tishni unutma! Bulardan so’ng biroz avval “Tekshirish bosqichi” deya tushuntirgan nazoratni ham to’liq amalga oshirsalar, uxlashlari kerak bo’lgan vaqtni ham aniqlab olgan bo’ladilar...

-   Yana bekatni almashtirish muddatini ham 15 daqiqa bilan cheklashlarini aytishim kerak, - dedi Kendin. 

Gap ohangidan “Men endi sendan ham yaxshiroq bilaman nima qilish kerakligini...” ma’nosini uqish mumkin edi. Ha, endilikda u butun tafsilotlarni yoddan bilardi. 

-   Ha, aytgandek, oxirgi bekat bor-ku, o’shanda 10 kun turishlari kerak. Bu Gipotalamus, Doktor Rem, Doktor NRem va yana o’sha odamning o’zi moslashishi uchun nihoyatda muhim, - deya Jin so’nggi marta ogohlantirdi. Gapini tugatishga ulgurmasdan Kendin savol tashlab qoldi:

-   Hozir bu yerda nimani xohlasak, o’sha amalga oshardi, shunday emasmi?

-   Ha, - dedi Jin.

-   Unday bo’lsa, men bu dasturni vaqt yo’qotmasdan, hoziroq amalga oshirishni xohlayman.

Jin shoshib qoldi:

-   Hozirmi?

-   Ha, hozir...

Jin e’tiroz bildirdi:

-   Lekin, bunaqasi bo’lmaydi, hatto noto’g’ri bu. Sen bu taqvimga sekin-sekin, o’zingga singdirgan holda amal qilishing zarur!

Yaxshi, bo’lmasam, istagimni o’zgartiraman. Men bu taqvimga sekin-sekin, o’zimga singdirgan holda amal qilishni xohlayman... Hoziroq!

Gapining so’ngidagi “Hoziroq!” so’zi amr ohangida, zarb ila chiqdi. Bu yerda Jin qiladigan hech qanday ish yo’q edi, axir bu o’sha saroy, Kendin esa juda oddiy narsani so’rayotgandi.  - Yaxshi..., - dedi Jin. 

Kendinning boshi aylana boshladi. Yiqilib tushay dedi-yu, ammo yiqilmadi. O’layotgandek bo’ldi-yu, ammo o’lmadi. O’zini uchayotgandek his qildi-yu, ammo uchmadi. Portlab ketguday bo’ldi-yu, ammo unday bo’lmadi. Hushidan ketayotgandek holatga tushdi-yu, ammo hushdan ketmadi... Jinning “Uyqu taqvimi” deya nomlangan o’sha jadvalini tik oyoqda biroz tezlashtirilgan holatda o’ziga singdirib yashadi. Biroz o’tib o’ziga kelgach:

-   Qoyil-ee!... Bo’ldi-ya va nihoyat!, - dedi. 

Ha, chindan ham bu amalga oshdi. Kendinning ko’rinishi esa nihoyatda ajoyib edi.     

-   Tabriklayman, do’stim! Endi bundan buyon 4 soat uxlaysan. Kendin quvonchdan bir joyda turolmasdi. Bu tajribani barcha sinab ko’rishi kerak. 

-   Ishonib bo’lmas tuyg’u bu. His qilyapman... Bu yerga hamma kelishi kerak.

-   Ammo bunday bo’lmaydi!, - dedi Jin. 

-   Bu yerda aytilgan har narsa haqiqatga aylanishini hisobga oladigan bo’lsak, men buni xohlayapman, - ayyorona hiyla qildi Kendin.

Ha, lekin bu yerda faqat o’z hayoting bilan bog’liq istaklaring amalga oshadi. Xayol qilgan barcha narsang... Sinab ko’r, xohlasang!

-   Xohlamayman. Bundan buyog’ini o’zim hal qilaman, - dedi Kendin va xayoliga kelgan fikrdan xuddi tovuq fermasiga kirish yo’lini topgan tulki singari mamnun bosh silkib qo’ydi. Jin hech narsaga tushunmadi. Zotan, hech kim tushunmasdi. 

-   Ketamiz!, - dedi Jin.

-   Ketdik..., - dedi Kendin ham va o’zini uy sohibidek tutgancha viqor ila zinadan pastga qarab tusha boshladi. Shu vaqt kabutar qanotidan-da pok bir nur yuqoriga qarab ildamlay boshladi.

Kendin harakatini tezlatdi. Uchguday bo’lib zinalardan pastga tushdi. Nurning manbasini ko’rdi-yu, ko’zlariga ishona olmay qoldi. Jamiyki yorug’liklarni o’zida mujassam etgandek saroyni oydinlatgan bu nur saroyga ilk kirgan on ko’z yoshlari ila ekkan niholning uchidagi mittigina marvarid donasidan taralib turardi.

Endigina qo’lini uzatgan ham ediki, Jin yetib keldi:

-   Aslo tega ko’rma unga! Faqatgina kuzat! 

Kendin Jinning ko’zlarida avval sira ko’rmagan qandaydir xavotirni ko’rdi. 

-   Nega buncha hayajonlanding? Tegsam nima bo’ladi? Jin nafasi qisilgancha gapini takrorladi:

-   Aslo bunday qilma!

Kendin yana so’radi:

-   Bir narsaga tushunmadim. Bu qanday qilib bu holga keldi?

Oddiygina marvarid donasi qanaqasiga shu qadar yorug’ nurga aylanishi mumkin?

Biroz avval oddiygina edi, chunki sen uni kelajak qayg’usini o’zida mujassam etgan ko’z yoshlaring ila ekkan eding. Hozir esa aksincha, unga kelajakka bo’lgan buyuk ishonch ila qarab turibsan. Bu marvarid kelajaging haqidagi sirlarni o’zida jamlagan. Ko’rib turganing kabi kundek yorug’ va pok kelajaging bor, do’stim. 

Kendin bir tomondan Jinni tinglar, ikkinchi tomondan esa ko’zini uzmay marvaridga qarab turardi. Quyoshga teng nur sochib turganiga qaramay, Kendinning ko’zlarini hech qamashtirmasdi.

Everest cho’qqisidagi orxideya insonni qanday o’ziga tortsa, bu marvarid donasi ham Kendinni shunday o’ziga jalb qilardi. Ichida saqlangan kelajak sirini ham hisobga olsak, unga teginmaslik imkonsiz edi. Kendinning bu istagini sezgan Jin uni takror ogohlantirdi:

-   Unga aslo tega ko’rma! Faqat kuzat!

Ammo Kendin ham bir inson, uning yuz ming yildirki oldiga hech kimsa tusha olmagan egalik qilish orzusi Jinning so’zlaridan ko’ra ming chandon ta’sirliroq edi. Qat’iyat ila qo’lini marvaridga uzatdi. Jin Pikassoning palitrasi singari rangdan rangga kirar, ammo qo’lidan hech bir ish kelmasdi. Gap Kendinning kelajagi haqida borar, bu mavzudagi barcha tasarruf huquqining yagona sohibi ham uning o’zi edi. Ichida jo’sh urgan kuchli hayajonga qaramay marvaridga ozor yetkazmay sekingina qo’liga oldi.  - Qarama... Hoziroq qo’y uni!, - ogohlantirdi Jin qat’iy ohangda. So’ngra buning foydasi yo’qligini angladi chog’i, yalinishga o’tdi:

-   Iltimos, uni joyiga qo’yib qo’y! 

Jinning so’z ohangida xavfli jinoyatchi tomonidan garovga olingan muhim bir insonni qutqarishga urinayotgan

politsiyachining qat’iyati bor edi. Kendin buni bir imkoniyat sifatida ko’ra boshladi. U xuddi garovga olgan kishisining ahamiyatini shu onda tushunib yetgan jinoyatchi singari Jinga qarshilik ko’rsatardi:

-   Yo’q, bu meniki, menga oid..., - deya ko’zlarini marvaridga yaqinlashtirdi. 

Marvarid xuddi Fuji tog’ining portlashidan avvalgi gumburlagan sadosini eslatuvchi shovqin ila harakatlana boshladi. Kendinning vujudini qo’rquv, hayajon va qiziqish batamom egallab olgandi.

Yaqindan nazar soldi. Marvarid yuzasida tinimsiz o’zgarayotgan allaqanday tushunarsiz shakllar ustida ko’p xonali bir son raqamlari harakatlanib turardi. Biroz o’tib raqamlar joyida to’xtadi. Ovoz ham kesildi. Marvarid ustida “35111321061833” raqamlari zohir bo’ldi. 

-   Nima bu?, - so’radi Kendin, Jinga marvarid ustiga olmos kabi tizilgan raqamlarni ko’rsatib. 

-   Iltimos, qo’y uni, Kendin. O’tinaman, tashla!, - derdi Jin. Kendin dahshatli tushdan majburan uyg’otilgan inson kabi qo’rqqan holatda marvaridni tashlashga qaror qildi. Sekingina yerga egildi. Jin “O’sha joyga qo’y!” deya qo’li bilan ishora qildi. Kendin marvariddan ko’zini uzmay, uni sekingina yerga qo’yarkan, bir narsa e’tiborini tortdi: marvarid yuzasidagi raqamlar teskari hisoblagich kabi ortga qarab kamayib borardi...

Kendin bunga biron ma’no bera olmadi. Ortga tomon harakat etayotgan raqamlarning kelajakka qanday aloqasi bo’lishi mumkin? Marvaridni tashlashdan voz kechdi. 

-   Nima bu raqamlar, aytsang-chi axir, nimalar bo’lyapti?, - dedi Jinga. Jin chorasiz qoldi, biroz achchiqlangan bo’lsa-da, Kendinning qat’iyati va yanada dahshatli oqibatlarning kelib chiqish ehtimoli uni gapirishga majbur etdi. 

-   Bu nimaligini bilasizmi o’zi, afandim? Bu sizning qolgan umringizni ko’rsatadigan hisoblagich. 

Birdan Kendinning yuzi o’zgarib, ma’nosiz tus oldi. Chindan ham, bu hazil emas, Kendinning qolgan umrini ko’rsatadigan hisoblagich edi. Takror marvaridga qaradi: 35 yil, 11 oy, 13 kun, 21 soat, 5 daqiqa, 19 soniya, 72 millisekund...

-   Janob quloq solmas, so’z anglamas, ko’rib turganingdek, boryo’g’i 35 yil vaqting qoldi, - dedi Jin. 

Kendinning tuyg’ulari qorishib ketdi, nimadir aytmoqchi bo’lardi-yu, faqat nima deyishini bilmasdi. So’ng hech narsa degisi kelmay qoldi, faqat g’alati ovozlar chiqarardi. So’ngra ko’zlarida bir vaqtning o’zida baxt, mahzunlik hamda og’riq ranglari jilolandi. O’lim jazosi oldidan so’nggi istagini bayon qilayotgan mahkum qadar kuchsiz va befarqlik bilan marvarid yuzasidagi yozuvni qayta o’qidi: - 35 yil, 11 oy, 13 kun, 21 soat...

Bu bilan Jinning gapini to’g’irlagan bo’ldi. Balki, Jin uchun unchalik muhim emasdir, ammo, Kendin uchun umrining qolgan oylari ham katta ahamiyatga ega edi, kunlari ham, soatlari ham...

-   Voybo’! – dedi Jin sovuq nigohlarini Kendinga tikib. Shu onda

Kendin o’limi yaqin qolganini ilk marotaba eshitgan kishiga o’xshardi. Yerga egilib, jimgina marvaridni kuzata boshladi. Hisoblagich tinim bilmay ishlardi. Barmoqlari bilan raqamlarni bosib ko’rdi, bo’lmadi. Qo’li bilan ustini berkitdi, bo’lmadi. Qo’liga olib qattiq silkitgandi, bundan ham hech bir ish chiqmadi. Shunda tushunib yetdi, bu hisoblagichni na buzishning va na to’xtatishning imkoni bor. Qarashni xohlamasdi-yu, ammo ko’zlarini undan uza olmasdi. Uzog’i bir necha soniyaga ko’zlarini boshqa tomonga olib qochar, qayerga tushishini bilmagan chaqmoq singari xavotir ichida edi. Nima qilishi kerak, axir? Qanday qaror qabul qilishi kerak? Bunga javob yo’q, ammo nima qilsa ham tezroq qilishi kerak!

-   Unutishni xohlayman. Buni hech qachon ko’rmagandek bo’lib qolishni xohlayman, Jin! O’tinaman, meni qutqar!, - dedi o’limi oldidan yolvorayotgan inson singari. 

Hatto shu gaplarini aytayotgan fursatda ham ko’zlarini hisoblagichdan uzolmadi. Tinmay yig’lardi. Daryo kabi ko’zyoshlari yonoqlaridan oqib, qizil tuproqqa to’kilardi. Shu vaqt zinada dasturxonga non keltirgan o’sha sohibjamol qiz paydo bo’ldi. Jilmaygancha Kendinga yaqinlasha boshladi. Ko’zlari to’qnashdi... Qiz Kendinning qo’lidagi marvaridni ohista olib, tuproqqa tushgan ko’zyoshlarining o’rtasiga tashladi. Yerga tusharkan, marvarid katta yosh tomchisiga aylandi... Yerga tushdi-yu, yuzlab bo’laklarga parchalanib ketdi. Yakunda esa yer va burundagi ozgina namlikdan bo’lak hech narsa qolmadi...   - G’oyib bo’ldi!, - dedi Kendin. U na xursand bo’lishni, na xafa bo’lishni bilardi. Tushunishi kerakmi yoki yo’q... Bilishi kerakmi yoki aksincha, bilmasligimi, buning ham farqiga bormasdi.

Mutlaqo hech narsani bilmasdi. O’lishidan bo’lak...

Keyin hisoblagich yuzasidagi raqamlarni unutib qo’yganini tushunib yetdi. Eslolmayapti! Bunga quvonishi kerakmi yo xafa bo’lishimi? Yig’lasinmi yo kulsinmi? Nima edi o’zi? - Eslolmayapman!

Jin:

-   Ammo eslashni xohlaysan. Insonsan, axir. Bilib turib, o’zini bilmaslikka solgan, ko’rib turib, ko’rmaslikka olgan insonsan... Bilmaganingni o’rganishni, o’rganganingni esa unutishni xohlaysan. Ko’rmaganingni ko’rishni, ko’rganda esa ko’rmaslikni istaysan!, - dedi.

Kendin unutgandi. Bir kun kelib u ham o’lim sharobini totishidan bo’lak har narsani unutgandi. 

-   Yo’q, eslolmayapman, eslashni ham xohlamayman. Bu menga o’zim bilgan jamiyki narsalardan ko’ra qadrliroq bo’lgan tajribalarni o’rgatdi. Endi men bu hayot, aslida, o’z sirlari ila go’zal ekanini bilaman. O’lim vaqtimni ko’rmagunimga qadar xuddi sira ham o’lmaydigandek yashaganimni tushunib yetdim. O’sha hisoblagich haqiqatda mavjud ekanini, men uyquda ekanimda ham u tinim bilmay ishlashini angladim..., - dedi Kendin. 

Jin Kendinning marvaridga tekkani uchun jahl qilganiga afsus chekayotgandi. Chunki birgina o’sha marvarid shu qadar uzoq davom etgan safardan ko’ra ko’proq narsa o’rgatgandi Kendinga. So’zini bo’lmay jimgina uni tingladi:

-   Qisqa vaqtga bo’lsa-da, inson ega bo’lishi mumkin bo’lgan eng muazzam bilimga ega bo’ldim. U yerda nima yozilganini eslay olmayman hatto. Ammo ming yil yo bo’lmasam uch ming yil yozilgan taqdirda ham bu muddat kun kelib, albatta, o’z poyoniga yetishini anglab yetdim. Zamon oldida yugurishim lozimligini, hech qachon kech qolmasligim kerakligini tushunib yetdim. 

Kendin Jinning hayajonli nigohlari qarshisida o’rnidan turdi:

-   Kelajagim moviy osmondanda pokroq, chegarasiz ekanini angladim. Yana bunday hisoblagich bilan yashash imkonsiz, ammo aslida shunday hisoblagichning mavjud ekanini hech qachon unutmasligim kerakligini o’rgandim. 

Jin endilikda Kendin o’zi olayotgan nafasining haqqini bermoq uchun kerakli barcha narsani ortig’i bilan bilib olganiga ishonch hosil qildi. Uni o’zi o’rganganlari bilan yolg’iz qoldirish lozimligini o’yladi. Sayohat ham o’z poyoniga yetgandi. Endi ortga qaytish fursati kelgan, ammo Kendin hamon gapirmoqda edi: 

-   Olti oygina umri qolgan, saraton bilan hastalangan kishi ham o’limiga ishonmasligini angladim. Hech kimsaning o’rtacha 60, 70 yoki 100 yil yashashiga ishonmasligini ham tushunib yetdim.

-   ...

-   Hamma abadiy yashayman, deb o’ylaydi. Bir kun kelib o’lishiga qattiq ishongan qaysi inson begunoh insonlarning qonini to’kadi, qaysi inson zulm qiladi, qaysi inson yomon bo’lishning uddasidan chiqadi?

Kendinning ko’zlarida ma’sumiyat balqib turardi. Biroz avval tug’ilgan go’dakning ma’sumiyati singari...

-   Men senga boshidan beri shuni tushuntirishga harakat qilyapman-da, do’stim! Inson hech o’lmaydigandek hayot kechirar ekan, to’satdan yetib kelgan ajali va so’nggi damlardagi pushaymonlik hissi uning nafas olishiga to’sqinlik qiladi. Ortga qaytish imkonsiz bo’lgan o’sha onda yana bir necha daqiqagina hayotda qolmoq uchun u borini berishga tayyor bo’ladi. Bu haqiqat kundek ravshan ekan, aqli joyida bo’lgan bir inson qanday qilib 60 yillik umrining 20 yilini yostiqda o’tkazib yuborishi mumkin?..., - dedi Jin va turgan yerida aylana boshladi. Boshni aylantirib yuboradigan tezlikda aylanarkan, birdan o’rmonda chopib ketayotib arslonga ko’zi tushgan jayron singari joyida taqqa to’xtadi. Kendinga o’girilib: - Aslida, dunyoda 6 milliard inson yo’q. Umumiy uch kishi bor. Hozir bularning uyquga bo’lgan munosabatlari haqida aytib beraman senga. Agar batafsil aytadigan bo’lsam, umring yetmaydi..., - dedi. 

Kendin Jinni butun vujudi quloqqa aylanib tinglay boshladi:

-   Dunyoda umumiy 3 kishisiz. Sen ham mutlaqo shu 3 kishidan birisan!...

Bu gapdan so’ng inson eshitishdan bo’lak hech narsa qila olmasdi! Kendin ham xuddi shunday qildi: tingladi...

-   Birinchisi: dono inson. Bu dunyoda o’zidan biron iz qoldirmasdan ketmaslikka qasam ichgan kishi... U, shubhasiz, bergan so’zida turadi, bajara olmaydigan narsaga aslo va’da bermaydi. U o’sha hisoblagichni ko’rmasa ham, xuddi ko’rib turgandek hayot kechiradi. Vaqt atalmish tushunchaning aslo sotib olinib bo’lmasligi, saqlab qo’yilishining imkoni yo’qligini u juda yaxshi biladi. Shuni bilgani uchun ham hayotini aslo bekorchi ishlarga sarflamaydi. Har soniyasiga go’yo har bir karati deyarli 300 tonnalik tuproqni qazish yo’li bilan olinadigan olmos kabi qaraydi. Uyquni ham kanda qilmaydi. Uyqusi kelishi bilan darrov uxlaydi, ortga surmaydi. Ammo bunda chegaradan chiqmaydi. Barcha narsada me’yorga qat’iy amal qiladi, me’yorni ham o’zi belgilaydi. Ko’proq uxlab yuborgan paytlariga qattiq afsus chekadi. Ishini o’yinga aylantirgani sabab undan barchadan ko’ra ko’proq zavq oladi. Hayot lazzatlaridan ham eng ko’p u foydalanadi. Ammo bularning hech biri uning vaqtini zoye qilmaydi. Sababi, hatto uning xursandchilik qilishi ham rejaga ko’radir. 

Kendin Jin bilan safarlari o’z yakuniga yetib borayotganini his qilib turar, sababi, uning so’zlari butun sayohatga xulosa yasamoqda edi. Shu sababdan, bu jumlalar nihoyatda muhim.

-   Ikkinchisi: oddiy inson. Hammaga o’xshagan, ya’ni. Ko’pchilikdan ajratib bo’lmaydi. Kimdir chiqib, bir narsalarni gapiradi, u esa hech surishtirib o’tirmay, “Hamma shunday qilyapti-ku”, deya ergashib ketaveradi. Doimo muhim ishlar qilishini aytadi-yu, ammo buning uchun biron rejasi yo’q. Ko’pincha boshqalar bilan samimiy munosabatda bo’ladi, biroq, o’zi bilan samimiy bo’lishni risoladagidek uddalay olmaydi. Qachon qarama, ortga surgani surgan. Har tongda erta uchun o’ziga so’z beradi, ammo so’zida turmaydi. Ish odami emas. Zaif tomonlarini yaxshi biladi, lekin, ulardan qutula olmaydi.

O’tmishi bilan haddan ziyod faxrlanadi. Uni mukofot va sovrinlar ko’proq qiziqtiradi. Kimlarningdir fikri uning uchun muhim. Shu sabab, uyqusini ham o’shalarning tavsiyasiga ko’ra belgilaydi. “8 soat uxla!” deyishgani uchun shuncha uxlaydi. Kimdir agar “Oz uxlash insonga kifoya qilarkan!” deganida, ertasi kuni u ham shubhasiz, shunday degan bo’lardi. Ammo faqat tili bilan aytadi, amal qilmaydi. Chunki, unga muammoning keragi yo’q. Yaxshi tomoni esa o’zi qilayotgan ishlarning noto’g’ri ekanini bilishidir. Masalan, kam uxlashi kerakligini biladi, o’zini ortiqcha qiynamay buni bir necha marotaba sinab ko’radi, ba’zi-ba’zida kam uxlaydi. Davomli bo’lmasa-da, bu uning uchun katta muvaffaqiyat. Bir kungina kam uxlasa ham unga yetadi. Yana buni har kuni qilayotgan kishidek har yerda g’urur bilan aytib yuradi. Bu kabi yolg’onlarni zararsiz deb hisoblaydi. Bundan hech kimga zarar yetmasligiga bo’lgan ishonchi eng yuqori darajada. Aslida, nohaq ham emas, chunki, boshqalarning xayrixohligini qozonish uchun aytilgan “beziyon” yolg’onlar hech kimga zarar bermaydi, kishining o’zidan boshqa...

Kendin o’zining bu uch insondan qay biri ekanini o’ylash bilan ovora ekan, Jin oxirgi uchinchi insonni ta’riflay boshladi:

-   Uchinchisi esa ahmoqdir. Hayotini faqatgina vaqtlarini to’ldirish ustiga qurgan bir telba. Masalan, 8 soat uxlashning zarurat ekanini da’vo qiladi. Fikri aslo o’zgarmaydi, unda sobit turadi. O’rni kelganda aytib ketay: Bir eshakni esi kirsin, bir nima o’rgansin deya arslonning yoniga jo’natdilar. Eshak 7 yil davomida uning yonida qoldi. Butun qavm-qarindoshlari uni 7 yil davomida sabr va umid ila arslonning saroyi ostonasida poyladilar... Bir payt eshik ochildi va eshak arslonning saroyidan qahramon kabi chiqib kela boshladi. Qarindoshlari sevinch va qiziqish bilan so’radilar: “Qani, ayt-chi, nimalar qilding, hayotingda nimalar o’zgardi?” Eshakning qovog’i osilib javob qaytardi: “Qattiq afsusdaman. Holingizga voy bo’lsin! Meni yaxshi bilmas ekansiz. Men aslo o’zgarmayman!” 

Kendin kulib yubordi. Jin ham kulgancha so’zida davom etdi:  - Hamma narsani bilaman, deb o’ylaydi. Bilgan barcha narsasining to’g’ri ekaniga chin qalbdan ishonadi. Qarorida mustahkam turadi. Nima bo’lgan taqdirda ham, hastalikda, sog’liqda, quvonchli, g’amgin damlarda, yoshlikda, keksalikda 8 soat uxlashga ont ichgandir. Ba’zan 12 soat uxlaganda o’zini rosa lanj his etayotganini aytadi, ammo bu holdan ko’p uxlash orqali inson dam olmasligini tushunib yetmaydi. Aql yuritish qobiliyatiga ega bo’lmagani bois kam uxlagan paytlari o’zini tetik his qilishi va buni e’tirof etishiga qaramay sababini surishtirib o’tirmaydi. Oqibatda, ko’p uxlagani hatto xayoliga ham kelmaydi. Hatto uyqusi eng ma’qul miqdorda bo’lganidan zarracha shubhalanmaydi ham. Dunyoda faqat shu ahmoqgina 8 soat uxlaydi.

Endilikda Kendin o’zining bu uch insondan qay biri ekanini yaxshi bilardi. Jin ham...

-   Sen bu uch kishining donosisan, do’stim, dono Kendin, - dedi Jin. Chindan ham, Kendin dono edi. Taassublarga bo’yin egmagan har bir inson kabi u ham o’z chegaralarini yaxshi bilardi. 

Dono Kendin va Jinning uyga qaytish vaqtlari bo’lgandi. Ikkisi ham bir paytda tushunib yetdi buni. Turgan joylari Kendinning yotoqxonasiga aylandi. Dono Kendin “Bu qanday bo’ldi?” deb o’tirmadi bu safar, chunki, istagan har narsasi haqiqatga aylanadigan yerda ekanlarini bilardi.        

18-bob IKKI OLIM VA CHUMOLI

Jin bilan birgalikda yotog’ida pishillab uxlayotgan Kendinga nazar soldilar. Dono Kendin charchagan, qancha vaqtdirki, uxlamayotgan edi. 

-   Haqiqatdan ham o’zi bu safar qancha davom etdi? - so’radi Jindan. U javob berdi:

-   Safar bu zamon o’lchovlari bilan ifodalab bo'lmas darajada uzoq davom etdi. Qarg’a 7 marta tug’ildi, ulg’aydi va o’ldi. Safarimiz davomida yolg’iz bir inson uchun hatto 40 toshbaqa umriga sig’maydigan darajada ko’p narsalarni o’rganding. Shunga qaramay, sen bilgan barcha narsalar anjir urug’i ichiga joylashtirilgan to’g’nag’ichning uchidagi kichik zarraga teng. Sen oylab davom etganini gumon qilayotgan bu sayohat, shuningdek, qarg’aning yetti va toshbaqaning qirq avlodi bu dunyoga kelib ketishlari ko’z ochib yumguncha fursatda o’tdi-ketdi. Ya’ni, sen birozdan so’ng xuddi hech ham uyg’onmagandek to’xtagan joyingdan hayotingni davom ettirasan.

Kendin Jinning bu gaplaridan o’zini yo’qotib:

-   Nima, safarga chiqishdan avval vaqtni to’xtatib qo’yganmidik? - dedi Dono Kendin xonasining devorida osilib turgan buvisining qizlik paytidan qolgan soatiga qararkan.

-   Yo’q, albatta, yo’q... Bunga foniy bir mavjudot qodir emas. Ammo ba’zan inson ming umrga teng onlarni yashaydi. Bu shunchaki, shulardan biri edi, xolos.

Kendin uchun mavhum bo’lib qolgan narsalar ham yo’q emasdi:

-   Hisoblagich-chi? U ishlayotgandi-ku...

-   Albatta, ishlayotgandi. Sen anglashing kerak bo’lgan narsa, bir on ichida onlar yashading..., - dedi Jin. Shu on Jinning qiyofasida Suqrot namoyon bo’ldi, jamiyki faylasuflarni o’zida mujassam etdi.

-   Kapalakning umri qisqa deb o’ylaysanmi? Kapalakning umri toshbaqanikiga, chumolining umri esa mushuknikiga doim tengdir...

-   ...

-   Toshbaqa uzoq umr ko’rarkan, kunlarning birida falak uni tutadi, toshbaqaga yana bir kapalak umri beriladi. Toshbaqa kapalaklik umri davomida koinotga qadam qo’yadi. O’z umri davomida o’rganganlarining minglab qatlarini bir kunlik umrida qaytadan kashf etadi. Chunki, u aslida toshbaqaning bilimlari ila uchayotgan kapalakdir. Sen bilan ham xuddi shunday... 

Kendinning xayollari chuvalashib ketdi.

-   Qanday qilib?

-   Masalan, agar sen bugungi to’plagan tajribalaring bilan kapalakka aylanib qolsang, bolalik, yoshlik va qarilik davringni bir kunda yashagan bo’larding. Ya’ni, sen tamoman boshqa vaqt ko’lamida bo’lar, “Men kim yo nimaman?” deb o’ylab o’tirmasding. So’ngra kapalaklikni qabul qilib, bir kapalakday umr o’tkazarding. Butun umring bir kundangina iborat bo’lardi, ammo sen o’sha bir kunni ushbu tajribalaring yordamida har qanday kapalak kabi o’tkazmasding. Bizning o’lchovimizda bu umr qisqa bo'lib tuyulsa-da, sen uni haqqoniy yashab o’tarding. So’ngra qaytib insonga aylanganingda, boshingdan kechirgan voqealarni, u yerdagi quyosh, oilang va tatib ko’rgan yaprog’ingning ta’mini, yaproqqa tushgan yomg’ir tomchisi seni qanday cho’chitib yuborganini, o’sha tomchini yillar davomida o’sha yerda kutganingni va u bilan ma’lum muddat hayot kechirganingni, bir hasharotning qo’lidan so’nggi lahzada qutulib qolganingni, hayot achchig’i-yu shirini bilan totli ekanini, qarilik davringni, qanotlaringni qoqishga-da qodir bo’lolmay, birdan yiqilib tushgan paytingni uzundan uzoq hikoya qilarding.

Kendinning miyasi yana alg’ov-dalg’ov bo'lib ketdi. So’radi:

-   Bu bilan barcha jonzotlar uchun umr bir xil demoqchimisan?

-   Albatta. Buni turli yoshdagi insonlardan so’rab bilsang ham bo'ladi. 15 yoshli yigitcha ham, 20 yoshli qiz ham, 40 yoshli ota ham, 70 yoshli buvi ham o’tgan hayotlarining bir lahzagina davom etganini, ko’z yumib ochgulik qisqa zamon yashaganlarini aytadilar. U holda “Barcha insonlar faqatgina bir lahza yashaydilar” desak, xato qilmagan bo’lamiz. Menga ishon, agar tilini anglaganimizda, sher ham, chumoli-yu, timsoh ham bu savolga ayni shu javobni bergan bo’lardi... Demak, umr degani shunchaki bir ondir.

Dono Kendin tushundi. Hatto qolgan umri ham shunchaki bir ondan iborat ekanligini tushundi... Birdan saroyda javobini ololmagan savoli esiga tushib qoldi:

-   Saroy... U saroy kimniki edi?

Jin kulimsiradi:

-   U saroy seniki edi, do'stim.

Kendin bu javobdan shoshib qoldi:

-   Menikimi? Unday bo’lsa u qayerda, u yerga yana qanday qaytsam bo’ladi?

-   Bu yerda... U saroy ayni mana shu yerda.

Kendin endi donishmand edi. Endi barchasini o’zi anglashi lozim. Uzundan uzun savol berish dono insonga yarashmasdi axir. Angladi. Biroz avval saroyda Jin bilan “Uyga qaytish payti bo’ldi” deb o’ylayotgan vaqtlarida saroy Kendinning yotoqxonasiga aylanib qolgan edi... Demak, bu yer haqiqatan ham o’sha saroy, istalgan narsani qo’lga kiritish mumkin bo’lgan yer edi bu. Miya deb atalmish bu kichik sandiqda yana yuz minglab shu kabi saroylar bor.

Dono Kendin bularni o’ylarkan, Jin issiqqina yotog’ida chuqur uyquda yotgan Kendinning qulog’iga yaqinlashdi. Dono Kendin Jinning nima qilishini kuzatib turdi.

-   Uyg’on Kendin, men Jinman. Qani, tila tilagingni. Uchta imkoning bor. Qani uyg’on va mendan nimani istasang, shuni so'ra, - dedi, ammo Kendin uyg’onmadi. Ortiga o’girilib Jinga uxlashni xohlayotganini aytdi. Jin Dono Kendinga qarab boshini silkitib qo’ydi. So’ng yana Kendinning qulog’iga egilib, davom etdi:

-   Uyg’on Kendin, men Jinman. Qani, tila tilagingni. Ikkita imkoning bor. Qani uyg’on va mendan nimani istasang, shuni so’ra, - dedi. Kendin bu safar ham uxlashni xohlayotganini bildirib, ko’rpani boshigacha tortib yaxshiroq o’ranib oldi. Jin bilan Dono Kendinning ko’zlari to’qnashdi. Dono Kendin hamma narsani tushunib yetgandi. Kendin uyg’onishni xohlamayotgan ahmoq kabi uxlashda davom etarkan, Jin o’sha tanish zarbani tushirdi. Kendin Muhammad Alining mushtiga teng tarsaki yegach, to’shakdan o’q kabi otilib turdi. U nimalar bo’layotganini tushunishga ham ulgurmay, Jin Dono Kendinga o’girilib:

-   Ko’rmayapsanmi? Shapaloq yemay turib uyg’ona olmayapsan hatto, - dedi. 

Dono Kendinning yuzi burishdi. Bu orada Kendin uyg’onib:

-   Nimalar bo’lyapti?, - deya so’radi. Jin javob berdi:

-   Hech narsa, xavotir olma! Shunchaki, seni Jin chaldi.

Kendin dovdiragancha qaytib so’radi: - Qanaqa Jin?

-   Shu “Tila tilagingni” deydigan Jin bor-ku, o’sha Jin. Qani, tila tilagingni, ammo faqat birgina imkoning bor. Xohlayotgan narsang o’zing qiloladigan narsa bo’lsa, so’rab o’tirma, buni aslo bajarmayman. Uy, mashina, pul kabilar bo’lmasin..., - dedi ayyorona nigohlarini Kendinga qadab. 

-   Nimaga ekan? Nima uchun har kimning uch imkoniyati bo’ladiyu, menda bir dona?...

Shundan so’ng Jin va Kendin orasida Dono Kendinga yaxshi tanish bo’lgan o’sha suhbat bo’lib o’tdi. 

Jin endigina uyqudan turgan Kendinni mahkam quchgancha, tez aylana boshladi. Ikki vujud bir tanga aylandi. G’oyib

bo’lishlariga bir bahiya qolgan ham ediki, birdan to’xtadilar. Jin Donishmand Kendinning ko’zlariga boqib: “Yaxshi qol, xo’jayin”, - deya vidolashdi. Kendin Donishmand Kendinni ko’ra olmagani uchun hech narsaga tushunmadi... Jin bo’lib o’tganlarni anglashga urinayotgan Kendinni qattiq tutib, yana aylana boshladi. Bir necha soniyadan so’ng g’oyib bo’ldilar. Shu payt o’sha yerdan o’tib ketayotgan chumolining oldiga bir bo’lak pechenye tushdi, lekin, u buni na ko’rdi va na eshitdi.

Donishmand Kendin egilib, yerdagi chumolini kaftiga oldi: 

- Ko’rmading, to’g’rimi?, - dedi va kulimsiragan ko’yi tashqariga chiqdi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

19-bob KENDIN’S33

Quyosh chiqish arafasida edi. Dono Kendin asrlar bo’yi davom etgan safardan so’ng kaftida mittigina go’dakning urib turgan yuragini his etdi. Kaftiga qaradi. Bu Gipotalamus edi. Bu sayohatdan esdalik bo’lib qolgan o’sha buyuk xazina... Chiroqlari yonmagan uylar bo’ylab qorong’u ko’chada aylanib yurdi. Yomg’ir yog’ardi. Dono Kendin qizg’ish tuproqqa tomgan

6 milyard ko’z yoshini, yana 6 milliard marvaridni ko’rdi. Bundan tashqari, ortga qarab kamayib borayotgan 6 milliard hisoblagichning ovozini eshitgandek bo’ldi...

Yerga tushayotgan yomg’ir tomchilari ko’cha chiroqlari yorug’ida raqs tushayotgan qizlarga aylanardi go’yo. Ko’cha uzun va tor bo’lib, nariroqda suyak talashayotgan kuchuklarni aytmasa, hammayoq jimjit edi. Kendin yurishda davom etdi. 30 yildan beri qatnagan sovuq yo’lkalarda go’yo ilk kez yurayotgandek edi. 

Uyqusida terlab qolgan farzandining ustidan ko’rpani tushirib qo’yayotgan ona singari quyosh ham ohistalik bilan ko’chalardan zulmatni tortib olardi. Sekin-asta yorishgan ko’cha qushlar chug’ur-chug’uri bilan uyg’ona boshladi. Eski bir qadrdon do’stini xotirlagandek Kendinning lablariga tabassum yugurdi.  Yo’lkalar Kendinni kasalxonaga eltarkan, quyosh kimsasiz yerlarni yer bilan yakson etar, ko’tarilib borgani sayin har ko’chaning burchagiga qadar yangi hayot baxsh etardi. Quyosh xuddi bog’bonga o’xshaydi, faqat qo’llarida gul yo’q, xolos. Yo’llar tugab, kasalxona boshlandi hamki, atrof hali to’liq yorishib ulgurmagandi. Tez tibbiy yordam bo’limidan oyog’i gips qilingan bir bola yonida ota-onasi bilan chiqib kela boshladi, Kendin:

- Tuzalib keting!, - degandi, ammo uni eshitishmadi. Tez-tez yurib kasalxonadan uzoqlashdilar...  

Shu payt Kendinning ko’zi tez tibbiy yordam bo’limi ortida turgan tez yordam mashinasiga tushdi. Tez yordam haydovchisi boshini rulga qo’ygancha, bamaylixotir xuddi o’z paytini kutayotgan fasl kabi chuqur uyquda edi. Kendin bundan avval ham uning uxlayotganini ko’p ko’rgan, ammo negadir bu safar uxlayotgan odam unga g’alati tuyuldi.

Ichkariga kirdi. Qabulxonadagilar bosh shifokorlarini bunday vaqtda ilk bora ko’rib turganlari uchun biroz shoshib qoldilar. Kendin hech narsa demay shoshgancha xonasi joylashgan qavatga ko’tarildi. Eshiklari yopiq xonalar yonidan o’tib yo’lakning eng oxirida joylashgan o’z xonasi eshigini ochdi. Ichkariga kiriboq, taxtiga o’tirayotgan imperator singari o’rindig’iga o’tirdi. Yordamchisini qidirdi, ammo u ham qolgan barcha kabi quyoshdan so’ng uyg’onadiganlar toifasiga kirardi. Kendin unga oshiq edi. Juda sekin, shoshmay gapirgani uchun uni “Ohistam” deb chaqirardi, ammo bugun Ohistani oshiq o’z sevgilisini qidirayotgandek izlamayapgani yuzidan sezilib turardi.

Qalamdondan qora qalam oldi va oldida turgan hujjatlar fayliga

“Kendin’s” (Kendinning) deb sarlavha qo’ydi. Unga

Kardiomiopatiyadan tortib OITS ga qadar bilgan barcha kasallik nomlarini ketma-ket yozib chiqdi. Taxminan bir soat to’xtovsiz yozdi. So’ngra xonaning eshigi ochilib, kotibasi Lara kirib keldi. Kendinni ko’rishi bilan:

-                    Kechirasiz, janob. Bu yerda ekanligingizni bilmagandim,- dedi eshikni taqillatmaganidan hijolat tortib. Kendin unga e’tibor ham bermay ishida davom etdi.

-                    Janob, choy ichasizmi?, - so’radi Lara. Ammo yana javob ololmadi. Yosh qiz “Rosa jahli chiqqan bo’lsa kerak” degan o’yda yonoqlari qizarib tashqariga chiqdi va stoliga o’tirdi.

Kendin ikki soatcha ishlagandan so’ng soatiga qaradi. Soat endigina 08.30 bo’lgan, kasalxona sekin-asta jonlana boshlagan bir vaqt edi. Bosh shifokorning hammadan oldin kelib, hech kim bilan salomlashmay xonasiga kirib ketgani va umuman gapirmaganligi butun kasalxonada kun mavzusiga aylandi. Hamshiradan tortib shifokorgacha jamiyki xodimlar bosh shifokorga nima bo’lganiga qiziqishardi. Kotiba, eshikni taqillatmasdan xonaga kirganida yuz bergan holatni oshiribtoshirib gapirib berar, ikki shifokor, uch hamshira va yana bor tashvishi g’iybat bo’lgan uch-to’rtta bekorchi “Qof tog’ida Anqo qushi” ni ko’rgan dononi tinglayotganday undan quloq uzmasdilar. Kotibaning ish stolidagi telefonning jiringlashi suhbatni qoq o’rtasida bo’lib qo’ydi. U go’shakni ko’tardi. Telefon qilgan bosh shifokor ekan.

-                    Zudlik bilan soat 09.33 da barcha xodimlar majlislar zaliga to’plansin!

Uning ovozi allanechuk vahimali edi. Kotiba o’zini kasalxona manfaatlarini o’ylayotgandek ko’rsatish maqsadida so’radi: - Kasallar-chi, ularning ahvoli nima kechadi?

-                    Tez tibbiy yordam bo’limidan tashqari butun kasalxona bugunchalik yopiq. Tushundingizmi?

Ovozidagi qat’iyat e’tirozga o’rin qoldirmadi: - Tushunarli, janob, - dedi kotiba shoshilib. 

Ammo 09.33 g’alati vaqt. Nega 09.30 yoki 09.15 emas...? Bunday vaqt bosh shifokorda qandaydir bir o’zgarish yuz berganining dalili edi. Xodimlar u yerda hisoblagich borligini, har soniyada qanchadan qancha olmosga teng vaqtni kemirib borayotganligini qayerdan bilishsin? Kendin endilikda kichik narsalarni ham hisobga oladigan buyuk inson ekanligi ularning tushiga kiribdimi? 

Qo’rqqanlaridan majlisga erta bordilar. Holatga har kim turlicha izoh berardi. Nima bo’lishi mumkin? Doktor Kendinning ilk bor bunday topshiriq berishi axir. Yomon ishlar sodir bo’ladigandek ko’rinardi. Ohista ham zalda bo’lib, eng oldinda o’tirardi.

Soat roppa-rosa 09.33 ni ko’rsatgan ham ediki, xonaga Kendin kirib keldi. Hech narsa demasdan qo’lida qog’oz bilan kursiga o’tirdi. Har doimgidan ham ko’ra g’ayratli va shodon ko’rinar, hamma o’ylaganidek qo’rqadigan hech narsa yo’q edi.

-   Salom, o’zining mukammal ekanidan bexabar yashayotgan aziz insonlar! Hozir sizga uzungina bir ro’yxatni o’qib beraman. Yaxshilab quloq soling. Savol beraman, - dedi kuchli tarixchilardek. 

Hamma kulib yubordi. Kendin qo’lidagi qog’ozni o’qiy boshlaganda esa barcha hayratda qoldi... Bu yerga kasallik nomlarini eshitish uchun to’planganmidilar? Ro’yxatni oxirigacha o’qib bo’lgach, qog’ozni kursiga qo’ydi va boshini tik tutib jimgina tinglayotgan kasalxona xodimlariga murojaat qildi:

-   Bu o’qiganlarim siz uchun nimani anglatyapti?

Tozalik xodimlaridan tashqari hamma javobni bilar, ammo Doktor Kendinning jiddiyati qarshisida so’zlashga jur’at topolmadilar.

-   Kasallik nomi..., - dedi bir kishi.

-   Tabriklayman. Juda zukkosiz!, - dedi Kendin istehzoli tabassum bilan.

-   Bular davosi yo’q kasalliklar, - dedi o’rta qatorda o’tirgan ko’zoynakli shifokor. Gapga bosh hamshira qo’shildi:

-   Bular tibbiy yechimi bo’lmagan kasalliklar,- deya ko’zoynakli doktorning gapini qo’llab-quvvatladi. 

-   Qoyil! Sizningcha, tibbiy yechimi bo’lmagan kasallik bo’lishi mumkinmi?, - so’radi Kendin. Xodimlar bu savolning javobi aslida ular o’ylagandek emasligini bilganlari uchun ham jimgina tinglashni ma’qul ko’rdilar.

-   Tibbiyotda hal qilib bo’lmaydigan kasallikning o’zi yo’q. Bu insoniyat tarixi davomida to’qilgan eng katta yolg’ondir. Ba’zi istisnolarni hisobga olmaganda, shifokorlarning deyarli hammasi o’z layoqatsizligi, tamballigi va ish bilmasligini mana shu jumla bilan xaspo’shlaydi. “Shu kasallik ustida ishlayapman, ancha yo’lni bosib o’tdim. O’ylaymanki, manzilga yetish arafasidaman. Yaqin kelajakda shu kasallikka davo topaman” degan nechta shifokorni ko’rgansiz? Har bir sohada bo’lgani kabi tib dunyosi ham mana necha yuzyillardirki o’z xaloskorlarini kutmoqda. Xonimlar va janoblar, kimning nima ish qilgani yoki qanday yashagani meni mutlaqo qiziqtirmaydi. Kechirasiz-u, ammo bilganlaringizning bari yanglish!...

Marsda tiriklik alomatini ko’rgan fazogir kabi qarab turishardi Kendinga. Doktor Kendin so’zida davom etdi:

-   Xaloskorni kutib o’tirish bizga yarashmaydi, chunki, biz bu yerda xaloskorni kutib o’tirgan bir vaqtda, boshqa yerda bir ayol hech qanday sababsiz farzandini yo’qotadi. Yoshgina go’dak otasidan yetim qoladi. Arqon sakrab yurgan mittigina qizaloqning onasini qish kunlarining birida sovuq tuproqqa qo’yadilar. Boshqa bir ayol esa eridan ayriladi. Yana bir kecha esa birov “Butun borlig’im - sensan” degan ayolini o’lim changaliga topshiradi...

Boshlar pastga egildi. Aybdorlik hissi daydi o’q kabi xona devorlaridan to’g’ri yuraklarga sanchilardi.

-   Keyin cho’g’ otashiga tushgan bag’irlar nola qiladi: “Koshki shifokor bo’lsaydim, bolaginam... Koshki sizni o’limdan asrab qolish uchun qo’limdan biror narsa kelsa edi, ona... Koshki sizning o’rningizda men bo’lsaydim, ota!...” deya hayqiradi chorasiz yuraklar. Shunday damlarda bir qancha inson farzandining shifokor bo’lishini xohlaydi! Hozir ham oramizda shu kabi farzandlar o’tiribdi.

Ha, chindan ham shunday. Xonadagi shifokorlarning ba’zilari Kendin aytib berganidek shifokor bo’lishgandi.

-   Hozir ko’zlaringizni yuming va shunchaki, tafakkur qiling...

Xonadagilar birin-ketin ko’zlarini yumdilar.

-   Iltimos, sen ham ko’zlaringni yum,- dedi Kendin yangi ish boshlagan amaliyotchining ko’zlarini yummaganini ko’rib. Hamma ko’zlarini yumgach, davom etdi:

-   Faqat o’ylang, chuqur o’ylang! Boya sanab o’tgan hastaliklarimizning birontasi sizning eng sevgan insoningiz boshiga tushsa, nima qilardingiz? Sizga “Tibbiyot jihatidan imkonsiz” deyishyapti, “Suyganingiz o’ladi” deyishyapti... Nima qilardingiz? Nimalaringizdan voz kechardingiz? Sichqonga yengilgan chorasiz fil kabi tizzalaringiz uzra cho’kib, yig’lagan oningizni tasavvur eting!

Xonadagi ishchilarning yarimi Kendinni ko’z yoshi ichra tinglashardi.

-   Va sevganingizni yo’qotgan, motam tutgan o’sha kunni tasavvur eting: u o’ldi, tibbiyot ojiz qoldi va siz suyganingizdan ayrildingiz! Ortiq uni hech ham ko’rmaysiz. Uning mayin qo’llaridan tutolmaysiz, uning ko’zlari endi hech qachon qaytib porlamaydi... Uni yo’qotgan kuningiz. Tibbiyot ojiz qolgani uchun yo’qotdingiz...

Xonada yig’i ovozi eshitildi. Kendin biroz sukut saqladi.

Tinglovchilar ko’zlarini ochdilar. So’ngra to’xtagan joyidan davom etdi.

-   Sevganingizni ko’mib, uyga qaytdingiz. Bir necha oydan so’ng esa xabarlarda boshlovchi “Falonchi kasallikka davo topildi”, deya xushxabar aytib turibdi. O’sha on nimalarni his qilardingiz? Eslaysizmi, tibbiyot ojiz edi. Xo’sh, unday bo’lsa, bu chorani qanday topdilar? Chora bor edi-yu, ammo tamballigi tufayli tibbiyot unga kechroq erishdimikin?. Shifokorlar biroz kam uxlab, ko’proq ishlaganda, biroz kamroq televizor ko’rganida, biroz idealist bo’lganida... Balki suyganingiz o’lmasdi, o’zingiz ham bolasini arslonga oldirib qo’ygan jayron kabi tizzalaringiz uzra yiqilmasdingiz, balki.

So’ngra Kendin bir qadam oldinga chiqdi. Kostyumining tugmalarini qadab:

-   Xonimlar va janoblar! Sizlarni ishontirib aytamanki, shu onda yashash uchun tibbiyotga qarab qolgan, olayotgan har nafasini so’nggisi deya gumon qilayotgan millionlab inson bor dunyoda. Men buni ortiq qabul qilolmayman. Ular haqida o’ylasam, o’zim yutayotgan kisloroddan uyalaman. Qasam ichdim men! So’z berdim! Gippokratga emas, Doktor Kendin Sandinga so’z berdim! Tibbiyot kutayotgan o’sha qutqaruvchi menman!, - dedi. 

Gapini tugatib ulgurmagan ham ediki, birdan xonada g’alag’ovur boshlanib ketdi. Kendin shu qadar ishonchli gapirardiki, biror kimsaning e’tiroz bildirishga majoli yo’q edi. Ovoz ohangi, qarashlari, so’zlarga urg’u berishi... Hammasi ajoyib edi. Bunga aql bovar qilmaydi: bu gaplar hammaga ta’sir qildi. Xonadagi g’ala-g’ovur birozdan so’ng olqishga aylanishi kutilayotgandek edi. Ko’p o’tmay o’rtadagi ko’zoynakli shifokor o’rnidan turdi va yo’g’on ovozi bilan:

-   Yo’q, o’sha qutqaruvchi menman!, - deya hayqirdi.

Aslida Kendin bunday bo’lishini kutmagan edi. U faqatgina yolg’iz o’zi katta inqilobni amalga oshirmoqchi ekanini bildirib qo’yib, o’rnak bo’lishni xohlagandi xolos, biroq shifokorlarning ko’zlaridagi uchqun uni yo’lboshchiga aylantirdi, hatto ko’zoynaklining yonida o’tirgan doktor xonim ham o’rnidan turdi va ko’rsatgich barmog’i bilan oq xalati ustidagi ismi yozilgan maxsus guvohnomaga ishora qilib:

-   Yanglishyapsizlar, janoblar, o’sha qutqaruvchi menman!, - dedi... Xonadagi 33 shifokorning bari oyoqqa turib, bir ovozdan:

-   O’sha qutqaruvchi menman, - deyishdi. Xonadagilar bu qutqaruvchilarni olqishlay boshladilar. Xonani gulduros qarsak ovozi qurshab oldi. Kimlardir yig’lar, yana kimlardir esa universitetni birinchilar qatorida bitirgan qiziga qaraganday g’urur bilan shifokorlarga boqardi. Hayajon va ishonch ila hamma oyoqqa turdi. Olqishlar hanuz davom etar, barcha birmabir doktorlarni tabriklay boshladi. Kendin ham bu 33 insonni tabriklagach, kursiga o’tirdi:

-   Haa, dunyoning eng qadrli borliqlari. Endi boring va shu ro’yxatda nomi kelgan kasalliklarga duchor bo’lgan birortasini ko’rsangiz, unga so'z bering va 33 shifokorning xabarini yetkazing... “Kutgan qutqaruvchingiz keldi” deya ularni umidlandiring.

Zalda takror qarsak ovozi yangradi.

-   Xonimlar va janoblar, endi meni qutqaruvchilarim bilan yolg’iz qoldirsangiz.

Shifokorlardan boshqa hamma o’z ishiga qaytdi. Ohista Kendinning yoniga keldi. Nigohlari bilan uni tabriklar, ammo negadir tabassumi siniq edi...

-   Bugun meni qidirmading ham, sendan xafa bo’ldim..., - dedi sekingina. Kendin har tong kasalxonaga kelganida, birinchi bo’lib Ohistaning xonasiga kirib o’tardi.

-   Ba’zan insonlar bilmasdan o’z haqqini, hatto huquqlarini qo’ldan boy beradi, Ohista!, - dedi Kendin. Qiz hayron qoldi. Uning nima demoqchi bo’lganini tushunmadi.

-   Qanday qilib?, - so’radi. Kendin kulimsirab:

-   Uzun hikoya... Hozir esa meni shifokorlarim bilan yolg’iz qoldir..., - dedi-yu, shifokorlari bilan majlisni boshlab yubordi. 

Majlis besh soatga yaqin davom etdi. Kendin o’z nutqi bilan 33 shifokorning hayotini butkul o’zgartirib yubordi. Ularga imkonsizlikni rad etishni, kengroq fikr yuritishni o’rgatdi. Hisoblagich haqida gapirib berdi. Piramidalar sirini ochdi. Yuksak ong va saroy haqida tushuncha berdi. Da Vinchi haqida so’zladi. Doktor Kendin Sandin barcha shifokorlarni katta loyihalarga undadi.

O’sha kuni 33 shifokor muhim qaror qabul qildilar. Hanuz davosi topilmagan kasalliklarga qarshi, yana bundan ham muhimroq bo’lgan “tibbiyot jihatidan imkonsiz!” kasalligiga chora topishga ont ichishdi...

Avvalo, o’zlarini tanitadigan bir nom topishlari lozim edi, topdilar ham. Endilikda bu jamoaning o’z nomi bor, barcha ularni shu nom bilan taniydi ortiq: “Kendin’s33”. Bu tashkilotning asoschisi Doktor Kendin Sandin bo’lgani uchun ham harakatga uning nomi berildi. 

So’ngra har bir shifokor Kendinning ro’yxatidagi o’z sohasiga muvofiq keladigan va davosini topishiga ishongan kasalliklarni daftariga qayd qilib oldi. 

Umumiy bir maktub yozdilar. Rejalariga ko’ra bu xatni muayyan kasallikning chorasiga eng yaqin va shu yo’nalishdagi texnik imkoniyatlari eng rivojlangan kasalxona va laboratoriyalarga jo’natishlari kerak edi. Aslida bu maktubdan maqsad tegishli muassasadan eng so’nggi texnologiyalardan foydalangan holda ilmiy tadqiqotlar o’tkazish uchun izn olish edi. Bu ishlar dunyo miqyosida olib boriladi. Balki, doktorlarning har biri ishlash uchun dunyoning boshqa-boshqa davlatlariga ketishar, ammo buning unchalik ham ahamiyati yo’q. Ular endilikda o’zlarini insoniyat uchun fido qilishgan edi. Majlisda qabul qilingan qarorga ko’ra birozdan so’ng dunyoning to’rt tomoniga tarqaladigan bu shifokorlar 3 yildan so’ng takror bir yerga to’planishlari lozim. Bu vaqt oralig’ida doktorlarni tirikchilik tashvishidan qutqarish maqsadida Kendin mavjud xodimlar o’z ishini davom ettirishi sharti bilan kasalxonani tashkil etiladigan vaqfga qo’shish orqali moddiy resurslar yaratadigan bo’ldi. Qo’lga kiritgan mablag’ teng 33 ga bo’linadi, toki bu shifokorlar oilalari bilan 3 yil davomida qiynalmay yashashlariga yetsin.

Shuningdek, boshqa qarorga ko’ra, shifokorlar o’zlari boradigan kasalxona yoki laboratoriyadan haq olmaydilar. Sababi, 3 yil davomida biron kasallikka davo topolmagan doktor och qoladi.

Ular “Chorasizlik psixologiyasi”ni yaratish uchun ham shunday qilishdi. Kendin buni “Papirus ta’siri” deb nomladi. Doktorlar buning ma’nosiga unchalik tushunishmagan bo’lsa-da, guruh rahbari bo’lgan Kendinga qat’iy ishonishardi.  Ilk majlisdan so’ng hamma o’zi boradigan kasalxonani surishtirish maqsadida xona-xonasiga tarqaldi. Kendin ham advokatni chaqirib, kasalxonaning hujjat ishlarini hal qilishga kirishib ketdi.

Ertasi kun ikkinchi majlis o’tkazildi. Har bir doktor o’zi tadqiqot olib boradigan kasalxonani topishga ulgurgan edi. Majlisda bular muhokama qilindi. Oxirida, barcha uchun munosib joy aniqlab olindi. Shuningdek, bu majlisda “Kendin’s33” a’zosi bo’lgan hech bir shifokor 4 soatdan ortiq uxlamasligi borasida ham qaror qabul qilindi. Doktor Kendin guruh a’zolariga shu vaqtga qadar hech biri eshitmagan “Uyqu taqvimi” haqida ma’lumot berdi. Cho’ntagidan g’ijimlangan bir qog’ozni olib, nusxa ko’chirib, barcha shifokorlarga tarqatdi. Ularning har biri shaxsiy mezonlaridan kelib chiqqan holda jadvalni to’ldirib, darhol uni hayotlariga tatbiq etishga kirishdilar.

Bu 33 shifokor endilikda tashrif qog’ozlarini ham o’zgartirib, ismlari ostiga turli iboralar yozadigan bo’ldilar. Masalan, doktorning ismi tagidagi “Kardiolog” so’zi o’rniga “Barcha zamonlarning eng muvaffaqiyatli kardiologi” deb yozishardi. Bu fikr ham Kendindan chiqdi. Uning aytishiga ko’ra, agar shunday qilishsa, o’z vazifalarini ham imkoni boricha mukammal bajarishga harakat qilishardi. 

Majlisdan so’ng har bir shifokor o’zi boradigan kasalxonaning mas’ul vakillariga quyidagi maktubni o’z sohasiga ko’ra to’g’irlab jo’natib yubordi.

 

 

 

 

 

 

 

Salom!

Siz kutayotgan inson – menman! “Kardiomiopatiya” nomli hastalikka naq 3 yil o’tib mana shu bugun davo topish arafasida turibman. Buning uchun ilmiy salohiyatim yetarli bo’lishiga qaramay, izlanishlar olib borishim uchun yetarli texnik bazaga ega emasman. Shu sababdan dunyodagi eng zamonaviy texnologiyalarga ega bo’lgan kasalxonangizdan foydalanishga majburman. Amalga oshiradigan ishlarim uchun sizdan hech qanday haq talab qilmayman. Butun insoniyat uchun bu imkonni menga berishingizga to’g’ri keladi. Aks holda shu ondan e’tiboran kardiomiopatiya kasalligidan vafot etgan har bir bemor uchun xalqaro sudda sizlarga qarshi da’vo qo’zg’atishga majbur bo’laman. Siz agar ba’zi bir hastaliklarga davo topish tibbiy jihatdan imkonsiz ekaniga ishonsangiz, maktubimni o’qir ekan, so’nggi gapim huquqiy jihatdan imkonsiz ekanini o’ylashingiz mumkin. Bunga hayron qolmadim. Aytgan so’zlarim sizda bir tahdid singari fikr uyg’otgan bo’lsa, to’g’ri o’ylabsiz, haqiqatda shunday. Sizlarga insonlarning ahmoqona hastaliklardan o’lib ketmasliklari uchun “Kendin’s33” jamoasi nomidan tahdid qilyapman. 

Zamondan ortda qolmasligingizni tilab qolaman...

Eslatma: Men bilan birgalikda ish olib borishni sabrsizlik bilan kutayotganingizni bilaman. Ammo, bu yerda bitirishim kerak bo’lgan bir qancha muhim ishlarim bor, shu sabab bir haftasiz kela olmayman. Doktor Kayra Zenden

Barcha zamonlarning eng muvaffaqiyatli kardiologi

 

Maktublar jo’natilgandan so’ng bir necha kun ichida ularning ko’pidan ijobiy javob keldi. Javob kelmaganlariga esa ikkinchi bir maktub yuborildi:

 

Salom!

Guruhimizdan bo’lgan shifokor do’stimning sizga yuborgan maktubiga ijobiy yoki salbiy bo’lsin, biron javob ololmadik. Sizga quyidagi faylda boshqa bemorlarning holati, bizlarga nisbatan ijobiy yondashuvi hamda xatlarimizga kelgan javoblarni yuboryapman. Agar siz bizga mavzu bilan aloqador biror javob bermas ekansiz, sizga qarshi da’vo ochish bilan bir qatorda, “Kendin’s33” maqsadiga erishgan kun siz bilan uzoq tushuntirish ishlarini olib borishimizga to’g’ri keladi. Qudratimizga yengil baho bermasligingizni tavsiya etaman... Ishonchim komilki, siz quyosh kabi nur sochadigan marvaridni ko’rmagansiz.  

Zamondan ortda qolmasligingizni tilab qolaman...

Doktor Kendin Sandin

O’zini tanigan inson

 

Bu ikkinchi maktubdan so’ng boshqa kasalxonalar harakatga tushib qolishdi va kutilgan ijobiy javoblar olindi. Natijada, 33 shifokor o’zlari istagan tashkilotlarda tadqiqotlar o’tkazish imkonini qo’lga kiritdilar. Aytgandek, “Kendin’s33” jamoasi shifokorlari o’zlari boradigan kasalxonada hali ish boshlamay turib mashhur bo’lishning uddasidan chiqdilar.  Shunday qilib, “Kendin’s33” shifokorlari butun dunyoga tarqaldi. Ular shu onda kechalarni kunduzlarga ulab, insoniyot nomidan tibbiyot imkonsizliklarini yo’q etmoqdalar. Agar qayerdadir “Ixtirochi shifokor” yoki “Falon hastalikka davo topgan qobiliyatli doktor” deya ta’rif etilgan biron kimsani ko’rsangiz, u, shubhasiz, “Kendin’s33” ga mansubdir.

 

Kendin’s33

Avvalida 33 kishi bilan boshlangan bu harakatga keyinchalik yuzlab, hattoki, minglab doktorlar qo’shilishdi. “Kendin’s33” jamoasi soni kun sayin ortib bormoqda. 

 

Doktor Kendin Sandin

“Kendin’s33” ning asoschisi Doktor Kendin Sandin ustiga “Faqat ahmoqlargina 8 soat uxlaydi” deya yozilgan, ulkan marvaridni eslatadigan virtual sayohat markazini tashkil etdi. Har yili dunyoning turli burchaklaridan yuz minglab insonlar bu maxsus markazga kelib, “Jin bilan dunyo sayohati” nomli xayoliy safarga chiqadilar va hayotlarini tubdan o’zgartiradilar. 

Doktor Kendin Sandin o’zi bilan bo’lgan intervyu so’ngida gazeta muxbirining “Xulosa o’rnida obunachilarimizga nima degan bo’lardingiz, Janob Sandin?” degan savoliga kislorod haqida ba’zi narsalarni aytib, javob berdi:

- Agar bir kun, siz ko’ra olmaydigan kimdir qulog’ingizga “Bilasanmi, do’stim? Men endi sening barcha siringni bilaman. Men ham mukammalman!” deya pichirlasa, faqat o’sha ondagina olgan nafasingiz haqqini ado qilganingizga amin bo’lishingiz mumkin. Bu sirli ovozni o’limingizdan avval eshitishga harakat qiling. Ammo bu sirni aslo hech kimsaga aytmang. Hatto bir kun qarshingizga Jin chiqsa ham...

Doktor Kendin Sandinning shaxsiy hayotida yordamchisi Ohistaga uylanishidan tashqari aytarli o’zgarish sodir bo’lmadi. Janob va Xonim Sandinlar cheksizlikka tomon uzangan zinalari bo’lgan, qizil tuproqdan qurilgan, devorlarida “Dono Kendin” imzosi bilan Da Vinchining ham hasadini keltiradigan go’zal suratlari bo’lgan saroyda yashamoqdalar. Qachondir fursat topsang, yana, qovurilgan kiyik go’shtini yoqtirsang, bir kirib o’t!  

 

Jin

O’sha kundan beri Jinni biron kimsa ko’rmadi, ammo men uni har qancha ko’rpalari ostiga yashirinsalarda, ko’rgan insonlar borligiga ishonchim komil!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Quyosh o’ylaganing kabi uzoqda emas,

“Koshki”larsiz yasha, vassalom!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mundarija:

1-bob. Uyg’onish.......................................................................... 5

2-bob. Dunyoning rangini o’zgartirgan inson............................. 16

3-bob. Uyg’otgichning kashf etilishi.......................................... 21

4-bob. Moviy sevgilisi ila kunda 2 soat...................................... 24

5-bob. Kichik fonusning ichidagi buyuk inson........................... 27

6-bob. Kim edi u toshni quduqqa otgan ahmoq?........................ 30

7-bob. Faqatgina kam uxlashning o’zi yetsaydi, dunyoni .............

chumolilar boshqarardi............................................................... 37

8-bob. Uyqu muhtashamdir........................................................ 41

9-bob. Mixchi va bolg’achi......................................................... 44

10-bob. Oq otli va uning qilichi.................................................. 48

11-bob. Uzumning taqdiri........................................................... 51

12-bob. Tomchiga jo bo’lgan okean........................................... 55

13-bob. Papirus ta’siri................................................................. 90

14-bob. Bilgan hamma narsang yanglish.................................... 99

15-bob. Uzun bir kecha............................................................. 109

16-bob. O’zaro kelishuv........................................................... 114

17-bob. Ko’hi qofning ortida.................................................... 140

18-bob. Ikki olim va chumoli................................................... 176

19-bob. Kendin’s33.................................................................. 182

 

 

---