Физика , сабақ жоспары: Денелердің жүзу шарттары. Ареометрлер. (Су көлiгi)* (Ауада ұшу)* (7-сынып)

Cыныбы: 7а,б күні: 2.03.17. (49/12) Сабақтың тақырыбы: Денелердің жүзу шарттары. Ареометрлер. (Су көлiгi)* (Ауада ұшу)* Сабақтың мақсаты: 1. Денелердің жүзу шарттарымен таныстыру; Су көлігі, ауада ұшу бойынша білімдерін жүйелеу, білімдерін жадына сақтау. Кемеде жүзу мен ауада ұшу тарихымен танысу. 2. оқушылардың ой-өрістерін арттыру, шығармашылыққа баулу, ойлау қабілетін дамыту. Жаңа сабақты үйрене отырып, экологияны қорғауға үйрету. 3. Архимед заңының қоршаған ортада бар екеніне көз жеткізу, ұйымшылдылыққа, жауапкер-шілікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: жаңа сабақ. Сабақтың әдісі: топтастыру, сұрақ –жауап. Сабақтың көрнекілігі: суреттер, сөзжұмбақ, тест, есептер, электронды оқулық, слайд Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі ІІ. Үй тапсырмасы тексеру 1 топ. «Ой қозғау». 1. Архимед заңын тұжырымда. 2. Архимед күші неге тең? 3. Салмақ дегеніміз не? 2 топ. 1. Сұйыққа батырылған денеге әрекет ететін ығыстырушы күштің шамасы денемен сұйықтың қандай сипаттамаларына байланысты болатындығын анықтаған грек ғалымы Архимед 2. Сұйыққа батырылған денеге осы денені сұйықтан ығыстыратын күш әрекет етеді. Бұл күш ................... Архимед күші 3. Сұйыққа батырылған шарларға әсер ететін кері итеруші күшті салыстыр: Барлық шарға әсер ететін кері итеру күші бірдей. 4. Бірдей серіппелерге массалары бірдей шар ілінген. Егер шарларды толығымен суға батырса, қай серіппе көбірек қысқарады Оң жақтағы 5. Бірдей серіппеге ілінген жүктердің массалары бірдей, бірақ көлемдері әр түрлі. Суға батырса қай серіппе көбірек қысқарады Оң жақтағы. 6. Суретте әр түрлі сұйыққа батырылған бірдей денелер берілген. Қай ыдыстағы сұйықтың тығыздығы көп Сол жақтағы екінші. 7. Архимед күші қандай шамаларға тәуелді? ҒА=rcgVд, сұйықтың тығыздығына, дененің көлеміне тәуелді. 8. Архимед күші сұйыққа батырылған дененің тығыздығына ................болмайды. тәуелді 3 –топ. Тест. 1 –нұсқа. • Автомобиль 2 сағат ішінде 120 км жол жүрді. Автомобилдін жылдамдығы неге тең болады А. 240 км/сағ В. 60 км/сағ С. 122 км/сағ Д. 118 км/сағ Е. 242 км/сағ • 8кг керосин сиятын ыдыстын көлемі неге тең болатынын белгілендер . Керосин тығыздығы 800 кг / м3 А. 100м 3 В. 0,01м3 С. 10 м3 Д. 0,1м3 Е. 0,001 м3 • Ауырлық күшін өлшейтін құрал А. Манометр В. Спектометр С. Динамометр Д. Ареометр Е. Барометр • Жылдамдықтың 720км/сағ-пен берілген мәнін м/c-пен өрнекте А. 7200м/c В. 20м/c С. 200м/c Д. 7200м/c Е. 3600м/c • Суда тұрған адам ауаны жұтқан кезде оған әсер ететін Архимед күші өзгеруі А. Өзгермейді В. Тұщы суда артады, тұзды суда кемиді С. Кемиді Д. Артады Е. Тұщы суда кемиде, тұзды суда артады • Атмрсфералық қысымды өлшеуге арналған құрал- А. Манометр В. Сфигмотанометр С. Ареометр Д. Барометр Е. Сфигмоманометр • Дененің тірекке немесе аспаға әрекет ететін күшінің аталуы А. Ауырлық күші В. Керілу күші С. Реакция күші Д. Дененің салмағы Е. Үйкеліс күші 2 –нұсқа. 1. Сүрінген адам қалай қарай құлайтынын анықтаңдар: А) Солға В) Оңға С) Алға Д) Артқа Е) Құлау бағыты кез-келген жаққа 2. Сұйықтың тығыздығын өлшеуге арналған құрал- А)Барометр В)Таразы С)Мензурка Д)Ареометр Е)Манометр 3. Массасы 100кг, ал көлемі 125л сұйықтық тығыздығы: А)1250 кг/м3 С)80кг/м Д)800г/м Е)80г/см 4. Суға батып бара жатқан адамды ит оңай сүйреп шығарады, ал жағада оны орнынан қозғалта алмайды. Себебі... А) Ортаның кедергісі артады В) Су киімінің әсерінен адамның салмағы артады С) Итеруші күш азаяды, үйкеліс күші артады Д) Ит адамның оқыс қимылдарынан қорқады Е) Мұндай қимылға үйренбеген 5. P=F/S формуласымен анықталатын физикалық шама А) Тығыздық В) Архимед күші С) Импульс Д) Қысым Е) Салмақ 6. Архимед заңының тұжырымдамасы: Сұйыққа батырылған денеге әсер етуші кері итеруші күш А) Батырылған дененің салмағына тең В) Ығыстырылып шығарылған сұйықтың салмағына тең С) Дене тығыздығының ығыстырылған сұйықтың көлеміне көбейтіндісіне тең Д) Сұйықтың қысымына тең Е) Дене салмағының ығыстырылып шығарылған сұйықтың тығыздығының көбейтіндісіне тең 7. Жылдамдықтың 72км/сағ-пен берілген мәнін м/c-пен өрнекте А) 7200м/с В) 20м/с С) 200м/с Д) 7200м/с Е) 3600м/с Дұрыс жауаптары: 1-нұсқа. 1. В; 2.В; 3.С; 4.С; 5.Д; 6.Д; 7.Е. 2-нұсқа. 1. С, 2.Д; 3.В; 4. С; 5. Д; 6.В; 7.В. Бағалау: 6 – 7 - “5” 4 – 5 - “4” 2 – 3 - “3 ” 1 - “2” ІІІ. «Ой қозғау» Сөзжұмбақ а у ы р л ы қ п л у т о н т о н н а а д м и р а л г а з ұ л ы а ш ы қ қ у а т IV. Жаңа сабақ. Бүгінгі сабағымыз денелердің жүзуі және оның касиеттері болмақ. Кейбір денелер сұйқтын бетінде жанқа тәрізді қалқып жүрсе , екіншілері батып кетеді, ал үшіншісі сүнгір қайық тәрізді оныңішінде жүзіп жүре алады. Сұйық ішіндегі денеге екі күш әрекет етеді тік төмен бағытталған ауырлық күші және тік жоғары бағытталған архимед күші. Физикалық тәжірибе 1-тәжіибе. • Суы бар ыдыс • Шеге • Пенопласт • Ағаш Мына денелерді суға салып бақылау. Тәжірибе нәтижесін түсіндіру. Қорытынды шығару. Қортынды; Fа > FА дене батады Fа < FА дене қалқып шығады Fа = FА дене жүзеді 2-тәжірибе. • Таза суы бар ыдыс • Тұз • Картоп Картопты таза суға және тұзді суға салып бақылау. Тәжірибе нәтижесін түсіндіру. Қорытынды шығару. ρ д > ρс дене батады ρ д < ρ с дене қалқып шығады ρд = ρ с дене жүзеді Видео көрініс Ал, неге кеме темірден жасалған, брақ суда батпайды? 3 тәжірибе • Таза су 1. Ермексаз Ермексаз суға батады. Қалай жүздіруге болады? Кеменің суға батқан бөлігі ығыстырып шығарған судың салмағына тең болады. Су көлігі – энергияның пайдалануы жағынан көліктің ең арзан түрі. Кеме жасауға жұмсалатын көптеген материалдардың тығыздығы тұщы және теңіз суының тығыздығынан едәуір үлкен. Кез-келген кеме үшін жүзудің негізгі шарты орындалады: кеменің суға батқан бөлігі ығыстырып шығарған судың салмағы кеменің жолаушыларымен, отынымен, тетіктерімен және басқа құралдарымен қоса есептегендегі салмағына тең болады. Кеме суда орнықты және қауіпсіз жүзуі үшін ол берілген бір тереңдікке дейін ғана суға батуы тиіс. Кеменің суға бататын тереңдігі шөгім деп аталады. Рұқсат етілетін шөгім кеменің корпусында қызыл сызық-ватерсызықпен белгіленеді. Кеме суға ватерсызыққа дейін батқанда, кеменің жүгімен қоса есептегендегі салмағына тең ығыстырылған судың салмағы су ығыстырым деп аталады. Су ығыстырымды күш бірлігімен белгілейді. Көбінесе су ығыстырымға салмақтың орнына ығыстырылып шығарылған судың массасы алынады оны тонна арқылы өрнектейді. Егер ватерсызық су деңгейінен жоғары болса, кеме суға жеткілікті дәрежеде батпаса, онда кеме сапарға шықпауы тиіс, толқындар оны теңселтіп, аударып тастауы мүмкін. Су көлігінің ішіндегі ең күрделісі-сүңгуір қайықтар. Сүңгуір қайықты құрастырушыларға көптеген мәселелерді шешуге тура келеді. Сүңгуір аппаратының беріктігі мен орнықтылығы, өте ұзақ су астында жүзу кезіндегі экипажға қолайлы, т.б жағдайларды туғызу және қайықты басқару. Суға шөгу, су бетіне көтерілу, жүзу кезінде тепе-теңдікті сақтау. . Неміс ақыны Гёте адамның ауа шарында алғашқы ұшуларының біріне арнаған өзінің өлеңін «Адамзат шекаралары» деп атады. Ақын стихияны бағындырудың мүмкіндігіне күдік білдіреді Теңесем деп Құдайға, Тәуекел қылмас еш пенде. Көтеріліп төбесі, Жұлдыздарға жетсе де, Құлына жасалған үміттің Сүйенер тірек қайда бар. Жел мен бұлттың ол онда, Тәлкегіне айналар. Шынында да ауа шар мен аспанға көтеріліп, толығынан ауа ағынының ырқына тәуелді болған батырың өзін шарасыз сезінуге тиісті болды! Адам баласы ежелден –ақ суда ғана емес, ауа мұхитындада жүзуге арналған құралдарды жасауды көздеген. Осы мақсатпен ұшу аппараттары –ауа шарлары, кейінірек аэростаттар, дирижабльдер құрастырылып жасала бастады. Ауа шары 1 –қабықтан немесе балоннан, 2 –аспалы жүйеден, 3 –адам отыратын орыннан тұрады. Ауа шарын бірінші рет осыдан 200 жыл бұрын Францияның Аноне деген қалашығында ұшырылды. Ағайынды Монгольфьелер ойлап тапқан. Бұл ауа шарымен қой, әтеш, үйрек ұшырылды. Алғашқы аспап кезушілер Жерге ойдағыдай оралған болатын. Ауада қалқып жүрген шарға ығыстырылған ауаның салмағына тең Архимед күші әрекет етеді. Бұл күш тік жоғары бағытталған. Шарға әрекет ететін ауырлық күші шарды төмен қарай тартады. Осы күштердің айырымынан көтеруші күш пайда болады. Fк=FA-Fa FA=ρгаз•V•g+mқабық• g Ұшу аппаратының бір түрі –дирижабльдер. Дирижабльдер –қозғалтқыш айналдыратын пропеллердің көмегімен қозғалады, сондықтан да оны басқаруға болады. Қазіргі кезде зерттеу станциялары атмосфераны, ауа –райын бақылау үшін шар –зонттарды ұшырады. Мұндай шарлар атмосфераның құрамы, тығыздығы, температурасы, желдің жылдамдығы туралы және т.б. мәліметтерді радиохабарлар арқылы Жерге жеткізіп отырады. V. Жаңа сабақты бекіту. А) Сұрақтар.  Қандай жағдайларда сұйықтағы дене батады? Жүзеді? Жүзіп шығады? ..........................................................  Неліктен ауа шарларын сутегі немесе гелиймен толтырады?.................................... ..........................................................................  Кеменің шөгімі деп нені атайды? ......................................................  Ватерсызық деген не? ........................................................... Ә) Тұғырдан шаңғымен секіру ойыны. Бұл ойында есепті шешу барысында «денсаулыққа» байланысты мақал шығады. с у н а ы і е ж д ң m= 0,2 кг V=4 м3 S= 120 км m= 150 кг F=2 H V=0,03 м3 m=8 кг V=0,12 м3 S=150 м m=20 кг F= 0,5 H ρ=2200 кг/ м3 t=2 сағ g= 10 Н/кг х= 0.04м ρ=710 кг/ м3 ρ=800кг/ м3 ρ=1,29кг/ м3 v=1,5 м/c V=10 м3 µ-? FА-? v-? Fa-? k-? m-? V-? FА-? t-? ρ-? Жауаптары. д е н і 100 с 0,01 м3 60 км/сағ 21,3 кг с а у д ы ң 0,25 1500 Н 88 кН 100 с 50 Н/м 2 кг/м3 ж а н ы 1,5 Н 1500 Н 60 км/сағ 50 Н/м с а у 0,25 1500 Н 88 кН 3. Шарты: массасы 100 кг, көлемі 0,2 м3 дене суат бетінде жүзіп жүре ме, әлде батып кете ме? Бер: Анализ: Шешуі: m=100 кг FA=ρVg ; Fa=mg V= 0,2 м3 Fа > FА Fa < FA Fа ҒА Ға > ҒА Т/к: Ға = ҒА Жауабы: суға батып кетеді. Жеке жұмыс: 1. Суға салынған білеушелердің көлемдері бірдей. Қай білеушенің тығыздығы көп Оң жақтағы білеушенің тығыздығы көп 2. Суретте сұйыққа батырылған білеушеге әсер ететін күштер көрсетілген. Бұл білеуше . . . , өйткені , Архимед күші ауырлық күшіне. . . болғандықтан Сұйық ішінде жүзіп жүреді, Архимед күші ауырлық күшінен тең болғандықтан 3. Суретте сұйыққа батырылған білеушеге әсер ететін күштер көрсетілген. Бұл білеуше . . . , өйткені , Архимед күші ауырлық күшінен. . . болғандықтан Қалқып шығады өйткені Архимед күші ауырлық күшінен көп болғандықтан 4. Сұйыққа батырылған дене қай жағдайда батып кетеді? Егер ауырлық күші Архимед күшінен көп болса VІ. Қорытынды. Сонымен, біз бүгін денелердің жүзуі үш түрлі күйде болатынын білдік. Олар: 1) Ға = ҒА, дене сұйықтың кез келген жерінде тепе – теңдік қалпын сақтай алады. 2) Ға<ҒА, дене сұйықтың бетіне көтеріледі. 3) Ға>ҒА, дене сұйыққа батады. VІІ. Үйге тапсырма: 1. § 44, 45, 46, 47 2. 24-жаттығу (3,5) 3. ПТ-1,2 (173-бет) 4. ПТ-1,2 (176-бет) 5. “Архимед күші. Кемелердің жүзуі. Ауада ұшу” тақырыптарына сөзжұмбақ құру. 6. Шығармашылық жұмыс. Архимед күші туралы ертегі есеп құрастырың. VІІI. Бағалау.Өзімнің сабақ беретін 7 "А" және "Б" сыныптарымның оқу деңгеін ескере отырып құрған сабақ жоспарым. Сабақтарым сәтті өткендіктен, әріптестеріме пайдасы тиер деген оймен жариялап отырмын. Рахметю