Geodezik ishlar va ularning hisob kitob ishlqri

ФАРҒОНА ВОДИЙСИНИНГ РАСТРЛАНГАН ТАСВИРИ ОРҚАЛИ РАҚАМЛИ МОДЕЛИНИ ТУЗИШ

Murodilov Xasanboy

Аннотация

Геоинформацион карталарни дастурий таъминоти, уларни экологик ва ижтимоий муаммоларни ҳал қилишда қўллаш, сўнгги ўн йиллар давомида компьютер технологиялари портлаши ҳаётнинг барча жабҳаларига таъсир кучайиб бориши билан ажралиб турди. Мураккаб экологик ва ижтимоий масалалар бир ҳил бўлмаган омиллар, географик ахборот тизимлари асосидакенг фойдаланиш мақбуллигини кўрсатиб беради.

Калит сўзлар: антропоген юклар, экология, растр, вектор, МарInfо, ArcGIS, QGIS, атмосфера, тупроқ, географик ахборот.

СОЗДАНИЕ ЦИФРОВЫХ МОДЕЛЕЙ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ РАСТРОВЫХ ИЗОБРАЖЕНИЙ В ФЕРГАНСКОЙ ДОЛИНЕ

Аннотация

Програмное обеспечение  геоинформационных карт, использование их в решении экологических и социальных проблем, а также развитие компьютерных технологий в последние десятилетия оказали мощное влияние на все аспекты жизни. Комплексные экологические и социальные проблемы позволяют предположить, что использование географических информационных систем отличается от широко используемого фактора.

Ключевые слова: антропогенные нагрузки, экология, растр, вектор, MarInfo, ArcGIS, QGIS, атмосфера, почва, географическая информация.

CREATION OF DIGITAL MODELS USING RASTER 

IMAGE IN FERGHANA VALLEGY

Annotation

               The software of geographic information maps, their use in solving environmental and social problems, as well as the development of computer technology in recent decades have had a powerful impact on all aspects of life. Integrated environmental and social problems suggest that the use of geographical information systems is different from the widely used factor.

               Key words: anthropogenic loads, ecology, raster, vector, MarInfo, ArcGIS, QGIS, atmosphere, soil, geographical information.

Кириш. Фарғона водийси ижтимоий ва экологик вазиятининг кўрсаткичлари ва уларнинг жойлардаги жойлашуви ижтимоий ва экологик муаммоларни ўрганишнинг катта мураккаблигини ҳисобга олиб, тегишли ахборотни тақдим этиш учун тўғри ва етарли мезонларни талаб қилиш керак. Экологик вазият ҳақида ахборот манбалари, экологик шароит туфайли табиат ва инсон фаолиятининг ўзаро мутаносиблиги инсон-атроф-муҳит бир-бирига боғлиқ ҳолатини англатади. Экологик ҳолатни характерлаш учун жалб қилинган маълумотлар, келиб чиқиш ва мазмун жиҳатидан жуда хилма-хилдир. Барча маълумотлар жой, кузатувлар, ўлчов, кино, фотосуратлар, космосуратлар ёки турли хил манбалардан, турли вақтда қабул - бирламчи маълумотларни қайта ишлаш натижасида, рақамли моделлар олинган асосларга бўлинади.

Тадқиқот объекти ва усуллари. Ҳудуднинг экологик вазияти ҳақида маълумот тўрт манбага ажратилган бўлиши мумкин: манба ва антропоген юкларни умумий ҳолати ҳақида маълумотлар; муҳитни компонентлари ҳолатини экспедиция ва стационар изланишлар материаллари; биоиндикаторлар ҳолатини ўрганиш маълумотлари; масофадан зондлаш материаллари. Экологик вазиятнинг кўрсаткичлари: тупроқ, атмосфера, сув, дарахт ва ўт-бута қопқоқни, ахлат, тупроқ ферментлари, тупроқ, лесофауна, аҳоли, қушлар, кичик сутэмизувчилар, ландшафт, табиий шароит, иқлим: экологик шароитлар кўрсаткичи турли иерархик даражадаги экотизимлари компонентларини давлат хусусиятларини аниқлаши мумкин. Фарғона водийсининг экологик ҳолати кўрсаткичлари геокимёвий ва биологик бўлиб, техноген атроф муҳитнинг ифлосланиши, унинг бевосита ва билвосита оқибатлари табиий тизимларни эмас, балки аҳолининг соғлиғига салбий таъсири, ҳаво ва сув, шовқин, электромагнит нурланиш, ифлосланиш, фуқароларнинг касалланиши аҳолининг ўлим кўрсаткичларини ошириб боради. Аҳолининг соғлиғи ҳудуднинг экологик аҳволининг бир хил кўрсаткичидир.

Геоинформацион карталарни дастурий таъминоти, уларни экологик ва ижтимоий муаммоларни ҳал қилишда қўллаш, сўнгги ўн йиллар давомида компьютер технологиялари портлаши ҳаётнинг барча жабҳаларига таъсир кучайиб бориши билан ажралиб турди. Мураккаб экологик ва ижтимоий масалалар бир ҳил бўлмаган омиллар, географик ахборот тизимлари асосида кенг фойдаланиш мақбуллигини кўрсатиб берди.

Замонавий ГИС дастурларини ижтимоий ва экологик тадқиқотларда, яъни Фарғона водийсини экологик атласини яратишда қўллаш, географик ахборот технологияларидан фойдаланиш нафақат карта олишни осонлаштиради, балки интерактив дастур вазифалар асосида янада тезкор қарор қабул қилиб, маълумотларни ўзида акс эттириб беради. Рақамли ва электрон жадвалларини яратиш, экологик ахборот тизимлари фаолиятини, тематик карталарини мазмунини очиб бериш учун қулай восита ҳисобланади.

Кенг тарқалган дастурий таъминот ўзгартириш: картографик Интернет-серверларнинг (КИС) яратишда ESRI (АRС/INFO ва АгсView учун «Марobjects» «GisData» серверларини ишлаб чиқиш), INTERGRAPH («GеоМеdiaа WeЬ Мар 1,0»), МарInfо, АtlasGIS ва бошқалар муҳим роль ўйнайди [65; 92-б]. Ички ёки қўшимча воситалар ёрдамида ГИС тўплами маълум бир иш учун мослаштирилиши мумкин. Растр маълумотлар модели дунёни маълум воқеа-ҳодисанинг фазовий тарқалишлари ўзгарадиган майдан сифатида тасирлайди. Растр маълумотларининг бирлиги сифатида пиксел қўлланилади. Растр маълумотнинг вектордан фарқи, растрнинг фақат бир бурчаги абсолют тизимга боғланиши керак (масалан, узоқлик ва кенгликка каби координаталар ёки бошқа координата системалари); бошқа барча пикселларнинг жойлашиши боғланган пикселга нисбатан ҳисоблаб топилиши мумкин.

ArcGIS дастурида кординаталар бўйича Фарғона водийси экологик атлас карталарини тасвирни (суратни) руйхатга олиш.

1. ArcMap ишга туширилади.

2. Фарғона вилояти .jpg растр картасининг(1-расмга қаранг) маълум координаларидан фойдаланиб боғланди(1-жадвал қаранг).

1-жадвал

Фарғона вилояти картаси учун бурчаклари координаталар

1-расм. Фарғона вилоятини привязка картаси

Бунинг учун қуйидаги ишлар амалга оширилди:

Лойиҳа мударижа жадвалига растрни қўшиб, Фазовий боғлаш (Пространственная привязка) (Georeferencing) панелининг таянч нуқталарни қўшиши тугмасидан фойдаланиб таянч боғловчи нуқталарни киритилди (2-расмга қаранг).

2-расм. Таянч боғловчи нуқталар

Растрни яқинлаштириб, картадаги таянч нуқта урнини яхши кўринадиган қилиб олиб, юқори чап қисм бошла навбат билан таянч нуқталар қўшилди ва бу таянч нуқталарни координалари киритилди.

Боғлаш (Georeferencing) ускуналар панелидан Таянч нуқталарни қўшиш (Add Control Points)  тугмасини босиб, Сичқонча кўрсаткич белгисини картадаги таянч нуқтага олиб бориб чап тугмани босилади. Кўрсаткич ранги ўзгарагач сичқончани қўзғалтирмасдан ўнг тугма босилади. Контекст менюдан > Кирувчи X ва Y (Ввод X и Y) (Input X and Y)> Координаталарни киритиш (Enter Coordinates)> ОК босилади(3-расмга қаранг)

3-расм. Координаталарни киритиш

Биринчи координаталарни киритгандан сўнг растр экрандан йўқолиб қолади. Бундай холларда Тўлиқ экстент (Полний экстент)  тугмаси босилади ёки қатламнинг контекст менюсидан Қатламни яқинлаштириш (Приблизить к слою) амалиёти бажарилади(4-расмга қаранг).

.

4.-расм. Қатламни яқинлаштириш

 Хулоса. Шундай тарзда қолган координаталарни таянч нуқталар учун  киритилади. Бундан кейин Боғланишлар жадвалини (Таблица связей) очилади ва растрни боғлашдаги хатоликлар текширилади. Агар растрни рўйхатга олишда кескин фарқланадиган хатолик қийматлар учраса таянч нуқта олиб ташланади ва яна қайтадан таянч нуқтасиин киритиш амалиёти бажарилади. Растр 30 метрдан ортиқ хатоликдан ошмаган ҳолда боғланиши керак.

Танланган трансформация усулига мос равишда растрни қайта шакллантирди. Бу жарён қуйидагича амалага оширилади. Фазовий боғлаш менюси (Пространственная привязка) (Georeferencing)> Трансформациялаш (Трансформировать) (Rectify)(5-расмга қаранг)

5-расм. Фазовий боғлаш

·                   Трансформация натижаларини сақлаш ойнасини майдонларини тўлдириб Фарғона вилояти.tif файлини яратиб олинди.

·                   Трансформациядан сўнг Фарғона вилояти.jpg растрини мундарижа жадвалидан олиб ташланади ва Фарғона вилояти.tif растри қўшилади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ

1.        Сафаров Э.Ю. Географик ахборот тизимлари. – Тошкент, Университет, 2010.-80 б.

2.        Сафаров Э.Ю., Мусаев И.М., Абдураҳимов Ҳ.А. Геоахборот тизими ва технологиялари. Ўқув қўлланма. Тошкент, 2008. -148 б.

3.        Торбин С.Ю. Разработка методики создания электронного учебного регионального экологического атласа. Автореф. дис. … канд. техн. наук – М., 2001. – 114 с.

4.                 Эгамбердиев А., Хакимова К.Р. Атласлар – ўзига хос  картографик энциклопедия. // Ўзбекистон География жамияти ахбороти. 46-жилд. – Т., 2015. − Б. 226 – 228

5.        ttps://www.icaci.org. Bulletin International Cartographical Association. 2016-2017. 

Скачано с www.znanio.ru