Мавзӯи 2. Ҷомеаи иттилоотк ва фарцанги иттилоотк.

•      Компютер – мошини цамакор. 

•      Заминацои пайдоиши компютер.

•      Мошини аналитикии Беббиҷ. 

•      Принсипи фон Нейман. Наслцои компютер. 

•      Компютерцои фардк.

Компютер - ин асбоби электронӣ буда, барои автоматикунонии созандагӣ, нигоцдоштан, коркард ва интиқоли маълумотцо таъин гардидааст.

Одамони кадим бо сифати асбобхои хисобкуни аз чубхо, сангчахо, тасмахои сфрохдор, ресмонхои гирехдор ва гайрахо истифода мекарданд. Такрибан 1500 сол мукаддам асбоби хисобкунии чут (счжт) пайдо шуд, ки аз он то хол истифода карда мешавад.

Соли 1642 олими фаронсави Блез Паскал мошини механикии хисобкуниро ихтироъ намуд, ки вай ададхои то хашт ракам доштаро чамъ мекард. Соли 1694 математики олмони Готфрид Вилгелм Лейбнитс мошини ихтирокардаи Паскал – ро такмил дода, мошини механикиро сохт, ки вай амали чамъ ва зарбро ичро мекард. Соли 1820 олими фаронсави Чарлз Калмар арифмометрро сохт, ки вай чор амали арифметикиро ичро мекард. Дар нимаи авали асри 19 математики бузурги англис Чарлз Беббич лоихаи мошини универсалиеро сохт, ки онро худи ф мошини аналитики номид.

Мошини Ч. Беббиҷ аз рфйи хусусиятхо ва кисмхои пешбинишудааш ба мошинхои хисоббарории муосир хеле шабохат дошт. Он ба монанди компютерхо хотира, кисми коркардабароии маълумот, кисми дохилкуни ва хоричкунии маълумот ва гайраро сохиб буд. Хатто барои ин мошин барнома низ сохта шуда буд. Онхо аз тарафи аввалин барномасозии чахон, духтари шоири инглис Чорҷ Байрон – Ада Лавлейс навишта шуда буд. Имрфз ба шарафи ин хонум номи яке аз забонхои барномасози «Ада» гузошта шудааст. Ба гайр аз мошинхои механики боз мошинахои хисоббарории механикию электромеханики пайдо шуданд, ки онхо барои халли масъалахои гуногун истифода карда мешуданд.

Соли 1937 олимони амрикои Чорҷ Атанасов ва Клиффорд Бери ба сохтани мошини хисоббарории электрони сар карда, соли 1940 онро сохтанд, ки барои халли масъалахои физикию математики пешбини шуда буд. Онхо пешниход карданд, ки барои инъикоси ададхо аз системаи дуи истифода карда шавад.

Мошинаи пуриктидори ЭНИАК соли 1945 дар Донишгохи Пенсилванияи ИМА тахти рохбарии П. Эккерт ва Ч. Моучли сохта шуд.Бо хамин карни МЭЦ кадамхои аввалини худро гузошт. Наслхои МЭЦ.  МЭЦ – хо вобаста аз базаи омили, зудкори, хачми хотира ба наслхо чудо карда мешаванд. Ин чудокуни хеле  шарти буда, компютер метавонад, аз рфйи базаи омилиаш ба як насл ва аз рфйи хосиятхои сохтор  ба насли дигар  мансуб бошад.

Ба характеристикахои асосии МЭЦ зудкори ва хачми хотираи фаври дохил мешавад. Зудкори – бо микдори мижнаи амалхои мошина, ки дар як сония ичро карда шудаанд, бахо дода мешавад. Хачми хотираи фаври  - бо микдори калимахои мошини чен карда мешавад.

Дар замони хозира панч насл маълум аст:

Насли якум. Насли якуми МЭЦ ба солхои 40 – 50-ум рост меояд. Базаи омили – лампахои электрони, зудкори – такрибан 100 амал/сония, хачми хотираи фаври – такрибан 100 калима, речаи истифодабари – монополи: захирахои мошини ва идоракунии он дар ихтижри як шахс мебошад. 

Насли дуюм. Насли дуюми МЭЦ ба солхои 50 – 60-ум рост меояд. Базаи омили – транзисторхо, зудкори – такрибан 10 000 амал/сония, хачми хотираи фаври – такрибан 10 000 калима, хачми хотираи беруни (дискхо, лентахои магнити) – такрибан 10 млн.калима, речаи истифодабари – коркарди пакети, навишти барнома – забонхои алгоритми.

Насли сеюм. Насли сеюми МЭЦ ба солхои 60 – 70-ум рост меояд. Базаи омили – схемахои интегралии калон, зудкори – такрибан 10 млн. амал/сония, хачми хотираи фаври – такрибан 10 млн. калима, хачми хотираи беруни – такрибан 10 млрд. калима, усули истифодабари – речаи вакти таксимкардашуда бо коркарди пакети.

Насли чорум. Аз солхои 70-ум сар карда насли чоруми МЭЦ ба истехсолот рох жфт. Базаи омили – схемахои интегралии аз хад калон, зудкори – такрибан як млрд. амал/сония, хачми хотираи фаври – такрибан 10 млн. калима. Усули кор – истифодабарии шаклхои шабакави ва алохидаи компютерхо.

Насли панчум.  Лоихаи мошинахои насли панчум дар зинаи амалишави мебошад. Вале аллакай аз ин лоиха ва нусхахои тачрибавии МЭЦ хулоса баровардан мумкин аст, ки дар ин чо зудкори бо хулосабарорихои мантики омехта гардонида мешавад. Усули муносибати байни истифодабаранда ва МЭЦ – мубохиса бо усули мукаррарии муоширати байниодами мубаддал мегардад. Фанни барномасози хамчун илм дар оянда барои истифодабарандагони МЭЦ ахамияти актуалии худро гум мекунад. 

Компутерцои фардк (КФ)

Ин намуди компутерцо, хусусан дар 20-соли охир, хеле тараққк жфтааст. Аз номаш маълум аст, ки чунин компутерцо барои як ҷои корк хизмат менамоянд. Чун қоида, бо компутерцои персоналк, як одам кор карда метавонад. Компутерцои фардк (КФ) (Рет8опа1 СотриШ, РС), бо пуррагк қобилияти талаботи зижди ташкилотцои хурд ва шахсони алоцидаро қонеъ кунонида метавонад.

Махсусан, оммавк пацн гардидани компутерцои фардк баъд аз солцои 1995 дар алоқамандк бо пешрафти тарақижти Интернет вобаста мебошад. 

Компутерцои фардк имконияти пурраи истифодаи шабакаи ҷацонк ба сифати манбаи илмк, маълумотдицк, таълимк, маданк ва информатсияи шавқангез доро мебошанд.  

Иттилоотонии ҷомеа

          Мафхуми системахои иттилоотк дар охирхои солхои 80-ум ва аввалхои солхои 90-уми асри гузашта пайдо шуда таваманди ду калима система (технология) ва иттилоотро фаро мегирад. 

          Иттилоот – аз калимаи лотини information гирифта шуда, маънояш шарц додан фацмондан, маълумот намудан.

          Аз дигар нуқтаи назар иттилоот ин маълумот оиди объектцо ва зуцуротцое, ки барои қабули корор заруранд, мебошад. Таърифи нисбатан пурраи иттилоотро муаллифи китоби инфарматика Симонович чунин шарц додаст: «Иттилоот ин мацсули цам алоқамандии маълумотцо ва  методцои коркарди он мебошад». Ҷомеаи иттилоотк

Ҷомеаи муосир бо тағироти куллии цаҷмии иттилоот , гардиши иттилоот дар тамоми соцацои ҷамъияти инсонк маъмул гардид, ки ин марцила ба ҷомеаи иттилоотк оварда расонд. Зери мафцуми ҷомеаи итилоотк ҷаражни сохтани шароити мувофиқи  иҷтимок-иқтисодк ва илмк-техникии иттилоот, талабот ва пацнкунии иттилоот  бо цуқуқцои ҷисмию юридикк дар соцацои гуногуни ҷомеаро фацмидан мумкин аст.

Хусусиятцои асосии ҷомеаи ититилоотк:

1.     Цалли масъалацои итилооти бӯцронк;

2.     Таъмини иттилооти аввалин аз царгуна сарчашмацо;

3.     Шакли асосии инкишофи ҷомеа- иттилооти иқтисодк;

4.     Дар ҷомеаи асоск гузоштани таъмини автоматикунонк, нигоцдорк, коркард ва истифодаи дониш бо жрии техника ва технологияи муоссир;

5.     Социб будани технологияи информатсионк ба характери глобалк, ки тамоми соцаи иҷтимоии инсонро дар бар мегирад;

6.     Ташаккули ягонаи иттилоот дар тамом соцацои ҷомеа; 

7.     Бо жрии имкониятцои информатики ташкили  воридшавии озоди цар инсон ба сарчашмацои тамаддуни иттилоотк;

8.     Ба вуҷуд овардани  принсипцои гуманистикии идоракунии ҷомеа ва муцит.

Тағироти куллк, ки дар соцаи инкишофи иттилооти ҷамъиятк назаррас аст, ба панҷ марцила ҷудо шудааст.

Марцилаи аввал. Ба вуҷуд омадани коммуникатсияи садогк, ки тамоми ахлоқи инсонк, нигоцдорк вазахиракунии донишро дар асоси муомилаи шифоцк  таъмин менамояд .

Марцилаи дуюм. Ихтирои хаттк - имконияти дурудароз нигоцдории дониш  ва аз як насл ба насли дигар  гузошани онро таъмин менамояд. Марцилаи сеюм. Ихтирои чопи китоб, ки имконияти ба зуддк пацнкунии иттилооти хаттк, маданият ва ташкилот  маданиятро тағир  Марцилаи чорум. Ихтирои барқк ва технологияи интиқоли иттилоот(телеграф, телефон, радио, телевизор), ки имконияти саривақтк интиқоли иттилоотро  таъмин иенамояд. Бо баробари ин тағиротцо  имконияти сабти аксцо ва сабти овозк ба вуҷуд омад.

Марцилаи панҷум. Ба вуҷуд омалани машинацои электронии цисоббарор ва дар асоси он технологияи автоматикунонк.Ҷоришавии технологияи информатсионк ба тамоми соцацои ҷомеа(корхона, идора, ташкилотцо ва ғ.). Пайдоиши интернет базаи асоси барои ҷомеаи иттилоотк гардид.

Фарцанги иттилоотк

Вазъи тацсил дар замони муосир гуногунҷанба мебошад. Аз як тараф, тацсил дар охири асри XX яке аз соцаи муцими фаъолияти инсон шудааст. Дастовардцои муайян дар ин соца ба рушди иҷтимок ва илмк–техникк, ки ба оғози асри XXI хос аст, асос жфтааст.

Мавқеи тацсил дар цажти ҷомеъа асосан барои рушди иҷтимоии дониши одамон, ки нақшаи муцимро мебозад, муайян аст.   Ин нақш дар нимаи дуюми асри XX оғоз шуда, дар дацсолаи охир тамоман тағйир жфтааст. Инқилоби иттилоотк ва ташаккулжбии намуди нави ҷомеаи иттилоотк маълумот ва донишро дар мадди аввали рушди иҷтимоиву иқтисодк мегузорад.      

Консепсияи нав хусусияти инфиродии тацсилро дар назар дошта,  имконияти ба цисоб гирифтани қобилияти цар як таълимгирандаро дорад ва ба пешравию худтатбиқии ӯ мусоидат менамояд. Ин мувофиқи имкониятцои гуногуни шахсии цам донишҷӯжн ва цам омӯзгорон тавассути коркарди барномацои мухталифи тацсилк иҷро мегардад. Ташаккули қобилияти омӯзишии донишҷфжон, тавонок дар соцаи фаъолияти мустақилонаи маърифатк бо истифодаи технологияцои электронии цозиразамон ин омили муцими системаи тацсилоти фосилавк  мебошад.

Тацсилоти фосилавк- ин маҷмӯи технологияцо барои таъмини дастрасии хонандагон ба маводцои асосии омӯзишк, робитаи хонандагон бо устод дар раванди тацсил, ба хонандагон додани имконияти кори мустақилона барои азхудкунии дарс мебошад. Тацсилоти фосилавии цозиразамон дар асоси элементцои асосии зерин ташкил карда мешавад:

•       Воситаи додугирифти маълумот (почта, радио, телевизион, шабакацои коммутатсионк).

•       Методцои аз муцити техникии додугирифти маълумот вобаста буда.

Айни замон  дурнамотарин восита ин робитаи интерактивк бо хонанда тавассути шабакацои коммутатсионк, ки маъмултарини он шабакаи интернет  ба цисоб меравад. Тацсилоти фосилавк аз ҷумлаи яке аз шаклцои тацсил мебошад чунин имкониятцоро медицад:

•       Кам кардани хароҷотцо барои гузаронидани тацсил(масалан барои иҷораи бино, рафту омад ба макони тацсил цам барои донишҷӯ ва цам устод)

•       Гузаронидани дарс барои миқдори зижди хонандагон

•       Баланд бардоштани сатци тацсил аз цисоби технологияцои цозиразамон, китобхонацои электронк ва ғ.  

•       Ташкили муцити ягонаи тацсил (аз ҷумла барои омӯзиши корпоративк қулай аст )

Тацсилоти фосилавк ин тацсилоти ғоибонаи ташаккулдода, бар ҷамъи ин робита бо муаллим тавассути интернет мебошад.

Таърихи ташаккули тацсилоти фосилавӣ

Дар Аврупо дар охирцои асри XVIII бо пайдоиши алоқи доимк тавассути почта, «тацсилоти муросилотк» (корреспондентское обучение) ба вуҷуд омад. Хонандагон бо истифода аз почта маводцои таълимиро мегирифтанд, ба муаллим мактуб менавиштанд, имтицонро ба шахси масъул месупориданд, ж ба намуди кори илмк ба муаллим равона мекарданд.

Соли 1969 дар Британияи Кабир ба аввалин донишгоци тацсилоти фосилавк асос гузошта шуд.

Бартариятцои тацсилоти фосилавӣ

•       тацсилоти фосилавк ба принсипцои гуманистк ҷовабгӯ аст, ки мувофиқи он цеҷ кас набояд бо сабаби камбизоатк, мацдудияти ҷуғрофк ж вақтк, аз нуқтаи иҷтимои цимоят нашуда ж ғайри имкон будани иштирок дар дарс аз сабаби саломатии худ, аз имконияти хондан дур карда шаванд;

•       таълим ба цама табақацои ҷомеа, бе ягон мацдудият ба цолати саломатк, дастрас мебошад.;

•       тацсилоти фосилавк назар ба тацсили рӯзона арзонтар аст;

•       хониш самараноктар аст зеро цар кас худ ҷадвали дарсцо ва муцлати азхудкуниро муайян мекунед(бо назардошти баъзе мацдудиятцо);

•       тацсилоти фосилавк аз дилхоц нуқтаи дунж дастрас мебошад;

•       тацсилоти фосилавк «ояндадор» буда сол аз сол циссаи технологияцои нави фосилавк афзун жфта истодааст;

•       тацсилоти фосилавк дар як вақт имконияти цам хондан ва цам кор карданро медицад, яъне дониши худро якбора дар амал татбиқ кардан мумкин аст:

•       барои тацсилоти фосилавк аз цама моводцои навтарин ва мукаммал пешкаш карда мешаванд;

•       тацсилоти фосилавк тартиб додани реҷаи индивидуалии барои Шумо мувофиқро пешницод мекунад.