Internet texnologiyalari rivojlanishining analitik tahlili 3

bilan   kafolatlanmaydi.   Ushbu   protokolning   muxim   vazifalaridan   biri   ­   bu marshrutlash (Internet bo’yicha yo’l tanlash. Paketlar shu yo’l bo’ylab o’zatiladi.). IR   protokolni   mantiqiy   birikishlarsiz   ishlaydi,   u   xatolarni   aniqlamaydi   va tuzatmaydi. TCR(Transmission Control Rrotocol) protokoli ­ transport darajali protokol ­ 2.  u paketni to’g’ri yetkazib berish uchun javob beradi. Jismoniy dastur darajasi ma'lumotlarni taqdim etish muammosini mustaqil xal etuvchi amaliy dasturdan iborat. Transport   darajasi   ­   ma’lumotni   kompyuterdan   kompyuterga   yetkazib berishni ta’minlaydi. Tarmoqlararo   daraja   ­   manzilgoxlar   va   marshrutlar   bo’yicha   ishlarni ta'minlaydi. Tarmoqqa   kirish   darajasi   ­   apparat   interfeyslari   va   ushbu   apparat interfeyslari drayverlaridir. IR ­ adreslash. IR protokoli  o’z ishini  bajarish  uchun  axborotlar  almashuvida  ishtirok  etuvchi kompyuterlarni bir xillashtirish kerak. IR adreslariga misollar: 196.201.90.0 host ­ kompyuter adresi  (IR ­ adres) mantiqan ikki qismga bo’linadi. Ulardan biri Network ID tarmoq identifikatori, ikkinchisi esa Host ID uzel identifikatori deb yuritiladi.     Tarmoq identifikatori Uzel identifikatori Network ID Host ID Global tarmoq o’z Network ID identifikatoriga ega bo’lgan ko’plab tarmoqlarni birlashtirishi   mumkin.   Xar   bir   tarmoqda   o’z   Host   ID   identifikatoriga   ega   bir qancha uzellar bo’lishi mumkin. A sinfdagi adreslar umumiy foydalaniladigan katta tarmoqlarda qo’llash uchun mo’ljallangan.   A   sinfdagi   tarmoqlar   126ta   bo’lishi   mumkin,   undagi   mumkin bo’lgan uzellar soni  esa, 224 bo’lishi mumkin ­ bu gigant  tarmoqdir. Bunday tarmoqlar kam. V   sinfdagi   adreslar   o’rta   o’lchamdagi   tarmoqda   (katta   kompaniyalar,   ilmiy­ tekshirish institutlari, universitetlar tarmog’i) foydalanish uchun mo’ljallangan. V sinfdagi tarmoqlar soni 16.000, undagi uzellar esa 65.000 tani tashkil etadi. S sinfdagi adreslar tarmoqda uncha ko’p bo’lmagan kompyuterlar bilan ishlashga mo’ljallangan (uncha katta bo’lmagan firma va kompaniyalar tarmog’i). S sinfdagi tarmoq 2.000.000 ta, undagi uzellar soni esa 255dan kam bo’ladi. D sinfdagi adreslar kompyuterlar guruxiga murojaat qilish uchun foydalaniladi. ye sinfdagi adreslar esa, zaxiralangan D sinflar va ye sinflar ­ guruxli va maxsus tarmoqlardir. Birinchi bayt bo’yicha IR adreslar tarmoqlar sinfni aniqlaydi. Agar 1­bayt qiymati 1dan 126gacha bo’lsa, u A sinfdagi tarmoqqa tegishli: • • 127­191­V sinfdagi tarmoq; 192­223­S sinf tarmog’i. Qolganlar ­ D va ye sinfga mansub. Tarmoq nomerlarini taqsimlaydigan xalqaro tashkilot mavjud. Tarmoq ma'muri tarmoq uzeli nomerini belgilaydi. Internetda domenli adreslash Har   bir   IR   adres   bitta   aniq   tarmoq   domenga   murojaat   qiladi.   Domen   ­   bu tarmoqdagi nomma­nom xostlar guruxidir. Agar sizga kompyuter va domen nomi ma'lum bo’lsa, ularning manzilgoxi xaqida aniq tasavvurga ega bo’lasiz. Nomerlardagi   domenlar   bir­biridan   nuqtalar   orqali   ajralib   turadi.   Nomda birinchi   o’rinda   IR   adresli   aniq   kompyuter   ­   ishchi   mashinaning   nomi   turadi. Nomda xar qanday sonli domenlar bo’lishi mumkin, ammo 5 dan yuqorisi kam uchraydi. Internet va undan foydalanish asoslari Internet­ bu minglab lokal va mintaqaviy kompyuter tarmoqlarini birlashtiruvchi butun dunyo kompyuter tarmog’`idir. Internet – o`z o`zini shakllantiruvchi va boshqaruvchi murakkab tizim bo`lib, asosan 3 ta texnik, dasturiy, axborotli tarkibiy qismlardan iborat va ular quyidagilardan iborat: 1. Texnik tarkibiy qismi ­ turli rusumdagi kompyuter, aloqa kanallari, tarmoq texnik vositalari majmuidan tashkil topgan. 2. Dasturiy ta’minoti – tarmoqqa ulangan kompyuter va tarmoq vositalarini yagona standart asosida muloqot qilish, ma’lumotlarni ihtiyoriy aloqa kanali yordamida uzatish darajasida qayta ishlash, Internet Modem 5 axborotlarni qidirib topish va saqlash, hamda tarmoqda axborot havfsizligini ta’minlash kabi muhim vazifalarni amalga oshiruvchi dasturlar majmuidir. 3. Axborotli qismi – Internetda mavjud bo`lgan turli elektron hujjat, grafik, rasm, audiyozuv, videotasvir va h.k.lardan tashkil topgan. HTML – (Hyper Text Markup Language ­ gipermatn belgilash tili) WWW tizimi uchun hujjat tayyorlashda ishlatiladi. WWW – (World Wide Web) –  to`ri   aloqa tarmog’`i (qisqacha Web) tizimida ma’lumotlar gipermatnli hujjatlar shaklida olinadi. Gipermatn – Boshqa matnli hujjatlarga yo`l ko`rsatuvchi matndir. Sayt – grafika va multimedia elementlari joylashtirilgan gipermedia hujjatlari ko`rinishidagi mantiqan  Jahon o`rgimchak ― ‖ butun axborot hajmidir. Multimedia – kompyuterda axborotning turli xil ko`rinishlari : rangli grafika, matn va grafikda dinamik effektlar, ovozlarning chiqishi va sintezlangan musiqalar, animasiya, shuningdek to`laqonli videokliplar, hatto videofilmlar bilan ishlashdir. Internetga ulanish va undan foydalanish Hozirgi kunda axborot tarmog’idan foydalanish an’ananaviy tus olgan. Bugungi kunda milliy axborot tizimini shakllantirish jarayonida Internet va boshqa global axborot tizimlaridan keng foydalanish, ayniqsa muhim ahamiyatga ega. Bu «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» da ham ta’kidlanadi. Darhaqiqat, kundalik turmushda bilish zarur bo’lgan axborotlarning ko’pligi, ularni topish, olish va 6 foydalanishni rejalashtirishni talab qiladi. Ya’ni, qanday turdagi axborotlarni gazeta, jurnal, televidenie yoki radiodan va qanday axborotlarni boshqa manbalardan, masalan, Internet yoki E­maildan o’zgartirilgan ma’lumotlar chiqariladi. Bunda ma’lumotlarni o’zgartirishning qonuniyatlari doimiy bo’ladi. Internet tizimidan foydalanish uchun eng avvalo, bu axborot tarmog’’iga ulanish lozim. Quyida bu tarmoqqa ulanish va undan foydalanish tartib­ qoidalarini ko’rib chiqamiz. Kompyuterlar bir­biri bilan qanday bog’lanadi, degan savol tug’ilishi mumkin. Internetga bog’lanishning bir nechta usuli mavjud. Bog’lanish turlari o’zaro imkoniyatlari va ma’lumotlarni uzatish tezligi bilan farqlanadi. Bog’lanish imkoniyati va tezligi internetdan foydalanish narxini belgilaydi. Sifat va tezlik o’shishi bilan narx ko’tariladi. Bog’lanish turlarini narxining pasayishi tartibida quyidagicha keltirish mumkin: 1. Tog’ridan­tog’ri bog’lanish. 2. SLIP va RRR yordamida bog’lanish. 3. «Chaqiruv» asosida bog’lanish. 4. UUCP yordamida bog’lanish. Bu usullarning mazmuni bilan tanishib chiqamiz. Tog’ridan­tog’ri bog’lanish usuli tarmoqning barcha imkoniyatlaridan tulik foydalanishga imkon beradi. Bunda foydalanuvchi uchun alohida tarmoq, ajratiladi va buni provayder ta’minlaydi. Bunday bog’lanishda kompyuteringiz server sifatida ishlaydi va bu bog’lanishning eng sifatli usuli xisoblanadi. Siz server—kompyuter yordamida maxalliy tarmoqdagi kompyuterlarni internetga bog’lashingiz mumkin. Bunda ma’lumotlarni uzatish tezligi 10 Mb/sekundga teng bo’ladi. 7 Tog’ridan­tog’ri bog’lanishni Radio Ethernet orqali ham amalga oshirish mumkin. Bunday bog’lanish radiokanal bog’lanishdir. Bu bog’lanish radioantennalar yordamida amalga oshiriladi va tarmoq simlarining zarurati bo’lmaydi. Shu bois, bu bog’lanish uzoq masofalarda ham aloqani ta’minlaydi (provaydergacha bo’lgan masofa 50 km gacha bo’lishi mumkin). Ma’lumotlarni uzatish tezligi 11 Mbit/sekundga etadi. Sarkor — Telekom provayderi shu usuldan foydalanadi. SLIP va RRR orqali bog’lanish oddiy telefon tarmoqlarida standart modem yordamida ishlovchi Internet dastur ta’minotidir. Bunda siz oddiy telefon tarmog’idagidek ishlaysiz. Ish seansini tugatgandan so’ng telefon tarmog’ini bushatasiz va unda boshqa foydalanuvchi ishlashi mumkin bo’ladi. Bunday bog’lanishning yutug’i shundaki, ular internetga tog’ridan­tog’ri kirishga imkon beradi. SLIP — bu oddiy telefon tarmog’i va modemdan foydalanadigan Internet bayonnomadir. RRR — bu SLIP ga o’xshash va undan keyinroq yaratilgan bayonnoma. Uning imkoniyatlari SLIP ga nisbatan ko’proq. «Chaqiruv» asosida bog’lanish internetga kirishga imkon beradi. Bunda foydalanuvchi mantiqiy nom va parol yordamida internetga tog’ridan­tog’ri kirib ishlash imkoniyatiga ega bo’ladi. Bunday tarmoqdan bir nechta foydalanuvchi foydalanadi va shuning uchun tarmoqning tezligi sustroq bo’ladi. Internet bilan bog’lanish davomida uning imkoniyatlaridan mumkin qadar to’laroq foydalanish lozim. Chaqiruv bo’yicha bog’lanishni o’rnatish juda oddiydir. Bu usulning narxi kamroq bo’lganligi tufayli undan foydalanuvchilar ko’p. Bu usulda bog’lanishdir. Bu bog’lanish radioantennalar yordamida amalga oshiriladi va tarmoq simlarining zarurati bo’lmaydi. Shu bois, bu 8 bog’lanish uzoq masofalarda ham aloqani ta’minlaydi (provaydergacha bo’lgan masofa 50 km gacha bo’lishi mumkin). Ma’lumotlarni uzatish tezligi 11 Mbit/sekundga yetadi. Sarkor — Telekom provayderi shu usuldan foydalanadi. SLIP va RRR orqali bog’lanish oddiy telefon tarmoqlarida standart modem yordamida ishlovchi Internet dastur ta’minotidir. Bunda siz oddiy telefon tarmog’idagidek ishlaysiz. Ish seansini tugatgandan so’ng telefon tarmog’ini bo’shatasiz va unda boshqa foydalanuvchi ishlashi mumkin bo’ladi. Bunday bog’lanishning yutugi shundaki, ular internetga tog’ridan­tog’ri kirishga imkon beradi. SLIP — bu oddiy telefon tarmog’i va modemdan foydalanadigan Internet bayonnomadir. RRR — bu SLIP ga uxshash va undan keyinrok yaratilgan bayonnoma. Uning imkoniyatlari SLIP ga nisbatan ko’proq. «Chaqiruv» asosida bog’lanish internetga kirishga imkon beradi. Bunda foydalanuvchi mantiqiy nom va parol yordamida internetga tog’ridan­tog’ri kirib ishlash imkoniyatiga ega bo’ladi. Bunday tarmoqdan bir nechta foydalanuvchi foydalanadi va shuning uchun tarmoqning tezligi sustroq bo’ladi. Internet bilan bog’lanish davomida uning imkoniyatlaridan mumkin kalar tularok foydalanish lozim. Chaqiruv bo’yicha bog’lanishni o’rnatish juda oddiydir. Bu usulning narxi kamroq bo’lganligi tufayli undan foydalanuvchilar ko’p. Bu usulda honadonlardagi kompyuterlarni ham internetga ulash va foydalanish qulay. «Chaqiruv» asosida bog’lanishning sifatli usuli ISDN dir. ISDN (Integrated Service Digital Network) — bu raqamli telefon tarmog’idir. U odatdagi telefon tarmog’idan ma’lumotlarni uzatish tezligi bilan fark qiladi. Bu tezlik telefon tarmog’iga qaraganda 4,5 barobar oshadi va 120 __ Kbit/sekundni tashkil etadi. ISDN ning narxi boshqalariga nisbatan baland. UUCP yordamida bog’lanish. UNIX operatsion tizimi UUCP deb ataluvchi servisdan foydalanadi va ma’lumotlarni standart telefon tarmog’i orqali uzatish imkonini beradi. UUCP faqat fayllarni bir tizimdan boshqasiga uzata oladi, Internet aloqa bo’limi va USENET bilan ishlashga imkon beradi. Bu bog’lanish uchun ham telefon tarmog’i va modem zarur bo’lib, UNIX dasturining zarurati yo’q. IP va URL Adreslar Kompyuter tarmog'i bitta kompyuterni ikkinchisi bilan o'zaro bog'lash va ma'lumot uzatish   uchun   mo'ljallangan.   Kompyuter   tarmoqlari   ulardagi   kompyuterlar joylashuvi va bog'lanish usuli bo'yicha mahalliy va global turlarga bo'linadi. Mahalliy   kompyuter   tarmog'ida   kompyuterlar   bitta   xona;   yonma­yon   xonalar, qavatlar yoki binolarda joylashgan bo'ladi. Odatda ularni o'zaro bog'lash uchun tarmoq kabelidan foydalaniladi.   Tarmoq kabelining bir qator turlari mavjud, masalan: juftlik, koaksial va shisha tolali.  Tarmoqdagi   kompyuterlarning   o'zaro   ulanish   tuzilmasi   tarmoq   topologiyasi deyiladi. Tarmoq topologiyasining quyidagi turlari mavjud:      ­ Umumiy bog'lam;      ­ Aylana;      ­ Yulduzsimon.    Tarmoqdagi kompyuterlarning o'zaro ulanish usuli, ma'lumot almashish asoslarini belgilovchi vosita bu tarmoq texnologiyasidir. Tarmoq texnologiyasi tarmoqdagi kompyuterlar   ma'lumot   almashish   uslubi,   kompyuterlar   maksimal   soni,   ular o'rtasida   masofa,   tarmoq   kabeli   va   anjom­uskunalarini   belgilaydi. texnologiyalarining asosiy turlari:  Tarmoq      ­ Ethernet;      ­ Arc Net;      ­ Token Ring;      ­ Fast Ethernet;      ­ Gigabit Ethernet;      ­ FDDI; ­ 100VG Any­LAN.   Kompyuterni   tarmoqqa   ulash   uchun   unda   maxsus   qurilma   ­   tarmoq   adapteri mavjud bo'lishi shart. U sistema blokining asosiy platasi tarkibiga kiritilgan yoki uning bo'sh uyalarining biriga o'rnatilgan bo'lishi mumkin. Tarmoqdagi kompyuterlar o'zaro muloqotda bo'lishi va ma'lumot almashishi uchun maxsus vosita ­ tarmoq protokoli ishlab chiqilgan. Tarmoq protokoli kompyuterlar o'zaro bog'lanish va muloqotda bo'lish tartib qoidasini belgilab, o'zaro ma'lumot almashishi kerak bo'lgan kompyuterlar bir xil tarmoq protokolidan foydalanishi lozim. Tarmoq protokolining quyidagi asosiy turlari mavjud:      ­ NetBEUI;      ­ IPX/SPX;      ­ TCP/IP;      ­ POP3;      ­ SMTP. Yuqorida   ko'rsatilgan   tarmoq   protokollaridan   TCP/IP   dan   keng   foydalaniladi, chunki undan nafaqat mahalliy, balki global tarmoqda ham foydalanish mumkin. Global tarmoqda kompyuter orasidagi masofa uzoq bo'lib, ular o'zaro ma'lumot almashishi uchun mavjud telefon tarmoqlari, maxsus tarmoq magistrallari, sun'iy yo'ldosh aloqasi qo'llaniladi.   Global tarmoqlarning eng ommabop va mashhuri bu Internet tarmog'idir. Kompyuterni   global   tarmoqqa   ulash   uchun   unga   maxsus   qurilma   ­   modem (modulyator­demodulyator)   o'rnatilishi   shart.   Modem   telefon   tarmog'i   orqali Internet   provayderiga   ulanib,   Internet   kabi   global   tarmoqda   ishlash   imkonini yaratadi. Modemlarning quyidagi asosiy turlari mavjud:      ­ Ichki modem (Internal Modem) kompyuterning asosiy platasida joylashgan.       ­ Tashqi modem (External Modem) alohida qurilma bo'lib, kabel yordamida kompyuterga ulanadi. ­ Ixcham kompyuter modemi (PCM/PCMCIA) alohida plata ko'rinishida bo'lib, asosiy plataning ichki yoki tashqi bo'sh uyasiga o'rnatiladi.   Internet va intranet   Internet ­ bu avvaldan qabul qilingan kelushuvlar asosida faoliyat ko'rsatuvchi jahon global kompyuter tarmog’idir. Uning nomi "tarmoqlararo" degan ma'noni anglatadi.   U   mahalliy   (lokal),   mintaqaviy   va   global   kompyuter   tarmoqlarini birlashtiruvchi   axborot   tizimi   bo'lib,   o'zining   alohida   axborot   maydoniga   ega bo'lgan virtual (hayoliy, faqat kompyuter xotirasida mavjud bo'lgan) to'plamdan tashkil topadi.   Internet   unga   ulangan   barcha   kompyuterlarning   o'zaro   ma'lumotlar   almashish imkoniyatini yaratib beradi. O'zining kompyuteri orqali internetning hap bir mijozi boshqa shahar yoki mamlakatga axborot uzatishi mumkin. Masalan, Toshkentdagi Navoiy kutubxonasi  katalogini   ko'rib chiqishi,  Amir  Temur   muzeyining oxirgi ko'rgazmasiga qo'yilgan eksponatlar bilan tanishishi, xalqaro anjumanlarda ishtirok etishi,   bank   muomalalarini   amalga   oshirishi   va   hatto   boshqa   mamlakatlarda istiqomat qiluvchi tarmoq mijozlari bilan shaxmat o'ynashi mumkin.   Internet XX asrning eng buyuk kashfiyotlaridan biri hisoblanadi. Ushbu kashfiyot tufayli butun jahon bo'ylab yoyilib ketgan yuz millionlab kompyuterlarni yagona axborot muhitiga biriktirish imkoniyati tug’ildi.   Foydalanuvchi nuqtai­nazaridan tahlil kiladigan bo'lsak, internet, birinchi  navbatda, tarmoq mijozlariga o'zaro ma'lumotlar almashish, virtual muloqot qilish  imkonini yaratib beruvchi axborot magistrali vazifasini o'taydi, ikkinchidan esa,  unda mavjud bo'lgan ma'lumotlar bazasi majmuasi dunyo bilimlar omborini tashkil etadi. Bundan tashqari, internet bugungi kunda dunyo bozorini o'rganishda, marketing ishlarini tashkil etishda zamonaviy biznesning muhim vositalaridan  biriga aylanib bormoqda.