Конспект урока по чеченскому языку.

34-г1а  урок

Урокн  ц1е: «Мукъаза   къора   аз (Х)  , элп  Хх»

1алашо: мукъаза  къора аз  (Х) довзийтар , мукъаза  элп Хх  довзийтар. Элп  Х  юкъадог1у дешдакъош, дешнаш деша  1амор.

 

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: берашна  девзар ду  мукъаза  къора   аз (Х) , элп   Хх .  1емар ду  нийса  а , шера а  элп Хх   юкъадог1у  дешдакъош , дешнаш  деша.

 

2.Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  шайн белхан план х1отто. Хуур ду хьалххе дуьйна  шайн белхан  кхиамашка  кхача, уьш ган. Берашна 1емар ду  шаьш  х1оттийна  планан  рог1алла а  ларъеш  дешарехь кхиамаш баха.

·        Познавательни:  берашна  1емар ду  мукъазачу  аьзнийн башхаллаш йовза, уьш  схеманаш т1ехь ган , билгалдаха. Берашна 1емар ду  т1айп- тайпанчу  дешнашкахь элп  Сс   каро (Юьххьехь,  юккъехь, чаккхенгахь).Берашна хуур ду  мукъаза элпаш  шина тайпанара хилар (зевне, къора). Берийн алсамбер бу  тидаме хилар , ойлаяр.

·        Коммуникативни: берашна  хуур ду  хьехархочун хаттаршна  жоьпаш дала, 1емар ду  вовшашца къамеле довла. Берашна  1емар ду  тобанашкахь болх бан. Шайн накъосташка ладог1а, шайна хетарг ала.

 

3.Личностни:  берашна  евзар ю керла  говзалла  -ахархо .  Берийн лаам  хир бу  пайде йолу говзалла  1амо.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

-Де  дика хуьлда шун бераш!

-Диканца дукха ехийла!

2.Дешаре шовкъ  кхоллар.

·         Ловзар :  «Х1етал-метал хаийла хьуна»

Дечигах и буьрса лета, -

Хиларх иза декъа, т1еда.

И ца хилча кертахь т1аккха,

Аьтто хилац дечиг даккха? (Херх)

 

Д1а - хьуна, схьа - суна? (Херх)

 

Тхан кухни чохь дийнна шарахь

Шкаф чохь веха Г1ура-Дада? (Холодильник)

 

Хала ца хоьтуьйту,

Ца лета хьох,

Амма  хьо велхаво.

Х1ун ю  иза? (Хох)

 

Бакъ ма ду и дуьненор,

Тоьхна боцуш  цхьа а лол.

Т1оьх-т1оьхула безамехь

Эзар  коч ю нускалехь?

 

Б1аьргашна а хуьлу ун

Царна т1е куьг кхевдинчун.

Сахьийзар дац х1инца сан,

Аш  ц1е йийцахь нускалан. (Хох)

(Ш. Хасаров)

 

Горга ду и, амма малх бац,

можа ду я даьтта а дац,

ц1ога ду я дахка а бац? (Хорсам)

 

Етта а ца етта, дов ца до, амма велхаво? (Хох)

 

Къорза котам керта  юххехь юса а елла 1а? (Хорбаз)

 

К1айниг лаьтта бухахь, баьццарниг т1ехула? (Хорсам)

 

Цхьанна т1ехула вог1уш хилла, шинхьа

араваьлла? (Хеча)

 

Селхана а хилла, тахана а ю, кхана а хир ю? (Хан)

Когаш бац, т1емаш дац, сиха йоьду,

Т1аьхьа кхуьур вац? (Хан)

 

Исс бекх кхоьллина воьдург? (Хох)

(Хьехархочо  берашна г1о до  йуьйцуш  ерг  х1ун  ю хаа)

-Муьлха  дешнаш  карий  шуна? (Хох, херх, холодильник, хорсам . хан)

-ХХОХ  дашехь муьлха  аз  хеза  дешан  юххьехь?  (Аз (Х)  хеза)

-ХХАН   дашехь муьлха  аз  хеза  дешан  юххьехь?  (Аз (Х)  хеза)

-ХХОРСАМ    дашехь муьлха  аз  хеза  дешан  юххьехь?  (Аз (Х)  хеза)

-Х1ун   ду  цу  дешнашкахь  цхьатера?  (Аз  (Х)  ду  массо а  дешан  юьххьехь)

-Х1ун  1амор ду   вай  тахана?  (Берийн  жоьпаш)

-Вайна  девзар ду  мукъаза  къора  аз (Х) , элп  Хх.

3.  1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  учебникан   45-г1а  аг1о.

-Х1ун  ю х1ара? (Керла  элп)

-Х1ун дийр ду  вай  цунна? (Вайна  девзар ду  керла  элп)

-Х1ара х1ун ю? (Дешдакъош)

-Х1ун дийр ду  вай  царна? (Вай  1амор ду  дешдакъош деша)

-Х1ара х1ун ю? (Сурт ду)

-Х1ун дийр ду  вай  цунна? (Вай  дийцар х1оттор ду)

-Х1орш х1ун ю? (Дешнаш ду).

-Х1ун дийр ду  вай  царна?  (Вай  1амор ду  дешнаш деша)

-Х1отта е  х1ораммо шена план.Х1ун кхиамаш баха дагахь ду  шу?

·        Суна девзар ду…

·        Суна  1емар ду…

·        Аса х1оттор ду…

-Вайна  тахана  девзар ду  мукъаза къора   аз (Х) , элп  Хх. Вайна  1емар ду  дешдакъош деша. Дешнаш еша а 1емар ду вайна. Вай  дийцар а х1оттор ду.

4. Мукъаза  къора  аз (Х)  довзийтар . Элп  Хх довзийтар.

-Х1ун 1амор ду  вай  хьалхара? (Вайна  девзар ду  керла элп)

·        Суьрташца болх бар. Дешан  юьххьехь, чаккхенгахь, юккъехь аз а  , элп а Хх довза  1амор.

-Х1ара х1ун ю? (Хорбаз ю)

-ХОРБАЗ   дешан  масса дакъа ду? (Шиъ)

-Алал массара   ХХОРБАЗ   . Муьлха  аз хеза  ХОРБАЗ    дешан юьххьехь? ( Аз (Х) хеза)

-Алал ХХХ . Аз (Х)  мукъа ду  я  мукъаза ду? (Мукъаза ду)

-Х1унда  ? (Иза  лакха ца ло)

-Лог  т1е  дилла  куьг. Ала   ХХХ. Аз (Х)  зевне ду   я къора ду? (Къора )

-Х1унда? (Х олуш  логан пхенаш  ца тохало, и кийрах  ца  кхоллало ду. Цундаела  къора  ду)

-Тидам бе  схемин.  Маса  мукъа  аз ду    ХОРБАЗ дашехь?  (Шиъ)

-Мукъаза  ? (Диъ)

-Мича  меттехь  ду  аз (Х) ? (Схемин  юьххьехь)

-Х1ара  х1ун ю? (Маха)

-Маса дешдакъа ду МАХА дашехь? (Шиъ)

-Муьлханиг ду хьалхара? (Ма-)

-Шолг1а? (-ха)

-МАХА   дашехь мича меттехь ду  аз (Х)? (Дешан юккъехь)

-Тидам бе МАХА дешан  схемин. Маса  мукъа  аз ду   цу  дашехь? (Шиъ)

-Мукъаза? (Шиъ)

-Х1ара  х1ун ю? (Хох бу)

-Маса  дешдакъа ду  ХОХ   дашехь? (Цхьаъ)

-Мича меттехь хеза  ХОХХ  дашехь аз (Х )  ? (Чаккхенгахь)

·        Элп   Хх  довзийтар.

Х1ара  зорбанан  доккха элп Х  ду. Х1ара зорбанан  жима элп х  ду. Стенах  тера ду  элп Х ?

-И ши элп цхьатера ду  я тайп- тайпана ду?

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Суна девзи керла элп а, аз а Х .

·        Суна хии аз (Х)  мукъаза  къора  аз хилар.

·        Х   элпах лаьцна байт 1амор.

 

Хизар хорбаз  юуш воллу, ^:

Хадижате  те1ош б1аьрг..

Хаал шуна — х1ун аз хуьлу

Хорбаз  аьлча  хьалха  дерг?

-Муьлха  аз ду  иза?

-Ала    муьлха  аз ду  дуьйцуш дерг?

-Гайта  масара  элп Шш  шайгара  карточкашна  юккъехь. (Бераша  гойту)

(Хьехархочун  г1оьнца  1амайо  байт)

5. Дешдакъош х1иттор , уьш дешар.

·         Х  элпаца  дешдакъош кхоллар.

-Х1ун  1амор ду  вай  х1инца? (Вай  1амор ду  дешдакъош  деша)

-Бераш  , вай  х1инца  1амор ду  дешдакъош деша.  Аса  хьала   ойбу   элп Х , аша   аз  а  ца  хадош  д1адеша  иза. (Хьехархочо   д1агойту  элп   , бераша  д1адоьшу.

-ХХХ.

-Аса  цунна  улло дуьллу  кхин  цхьа  элп  А.   (Х)  олуш  долуш долу  аз  а  ца  хадош  д1адеша   дешдакъа. (Бераша  д1адоьшу)

-ХХХААА.

-Д1адеша  аса гойтуш долу  элп  юха.

-ХХХ.

-Аса  дуьллу  цунна  улло кхин элп О.  (Х)  олуш долуш долу  аз  а  ца  хадош  ший  цхьана д1адеша.

-ХХХООО.

-Юха  аса   дуьллу  элп  У. Аз  ца  ходуьйтуш  д1адеша.

-ХХХУУУ,

-Юха  аса дуьллу  элп И. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-ХХХИИИ.

·        Х  элп юкъадог1у  дешдакъош  дешар.

(Хьехархочо уьн т1е  д1ах1иттадо дешдакъош ,бераша  д1адоьшу)

ХХАА                                 ХХУУ
ХХОО                               ХХИИ

-Х1ун  кхиамаш  бехи  аша?

·        Суна  1еми дешдакъош деша.

6. Сада1аран миноташ.

Хештиг

Хештиг, Хештиг, хаза   Хештиг,

Дехий мекхаш, Хештиг хьо!

1аьржа   духар, Хештиг хьо; 1уьйрре

хьала и г1отту,

Юьхь-куьг, лаг цо  д1адуьлу,

Лаккха юлий керт  ц1анйо,

Юха цо зарядка йо:

Цхьаъ - охьахуу,  шиъ - хьалаг1отту,

Кхоъ - д1асетта, диъ - схьасетта, -

Мало ца еш дерриг до

Онда хилалууш цо.

(Хештиго дийриг до бераша.)

7.Дешнаш дешар.

-Х1ун 1амор ду  вай  х1инца? (Дешнаш деша)

(Хьехархочо цкъа  уьн  т1ехь доьшуьйту)

- Аса  уьн т1ехь д1агойтур ду  дешнаш , динна а  ца  гойтуш . дешдакъошца. Аша  аз  ца  хадош  цхьана  д1адеша.

-Х1оттадо  дешдакъа  ХО  .

-Х1оттадо  элп Х .

 -Д1адоьшу   ХХОХ

-Муьлха  дош хили?  (ХОХ)

-Х1оттадо МО.

-Т1етуху  дешдакъа  Х.

-Д1адоьшу  МОХ.

-Муьлха дош  хили? (МОХ)

-Х1оттадо дешдакъа ИР.

-Т1етуху  Элп С.

-Д1адоьшу ИРС.

-Муьлха дош хили? (ИРС)

-Х1оттадо дешдакъа  ХОР.

-Т1етуху элп САМ.

-Д1адоьшу  ХОР-САМ.

-Х1оттадо дешдакъа  МОЛ.

-Т1етуху элп ХА.

-Д1адоьшу   МОЛ-ХА

-Муьлха дош  хили?  (МОЛ-ХА)

-   Х1оттадо  дешдакъа  МАР. Т1етуху  дешдакъа  ХА

-Д1адоьшуМАР-ХА
-Х1оттадо дешдакъа МОЛ , т1етуху  дешдакъа ЛА. Д1адоьшу  МОЛ-ЛА.

-   Х1оттадо  дешдакъа  ЛА. Т1етуху  дешдакъа  ХА

-Д1адоьшуЛА-ХА
-Юха а  д1адеша дешнаш.

-Х1ун кхиамаш бехи  аша?

·        Суна  1еми дешнаш деша.

8. Дийцар х1оттор.

-Х1ун дийр  ду  вай х1инца?  (Вай  дийцар х1оттор ду)

-Мила  ву  суьрта т1ехь?  (Тракторист  ву)

-Стенгахь ву ? (Иза  кха  т1ехь  ву)

-Х1ун до цо? (Цо  латта  оху)

-Стенна оьшу латта  ахар? (Латта ахар  ялта кхио  оьшу)

-Хьанна  лаьа  тракторист хила?

-Х1ун  кхиамаш бехи аша ?

·        Аса дийцар  х1оттина.

6. Жам1 дар.

-Муьлха  аз девзира  шуна? (Х)

-Аз  (Х)  мукъа ду  я  мукъаза  ду? (Мукъаза ду)

-Х1унда ? (Иза  ца  лакхало)

 -Аз (Х)  зевне ду  я къора ду? (Къора)

-Аз (Х)  муьлхачу  элпаца  билгалдо ? ( Элп  Х)

7. Рефлекси.

-Х1ун кхиамаш бехи  аш?

-Угарре  дика  шуна  х1ун дан делина?

 

35-г1а  урок

Урокн  ц1е: «Мукъаза   къора   аз (Х)  , элп  Хх»

1алашо: мукъаза  къора аз  (Х) довзийтар , мукъаза  элп Хх довзийтар. Элп  Х  юкъадог1у дешдакъош, дешнаш деша ,предложенеш еша  1амор.

 

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: берашна  кхин д1а а  девзар ду  мукъаза  къора   аз (Х) , элп   Хх.  1емар ду  нийса  а , шера а  элп Хх    юкъадог1у  дешдакъош , дешнаш  деша. Берашна  1емар ду  предложенаш еша.

 

2.Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  шайн белхан план х1отто. Хуур ду хьалххе дуьйна  шайн белхан  кхиамашка  кхача, уьш ган. Берашна 1емар ду  шаьш  х1оттийна  планан  рог1алла а  ларъеш  дешарехь кхиамаш баха.

·        Познавательни:  Берийн алсамбер бу  тидаме хилар , ойлаяр. Берашна  хуур ду  адамийн   ц1ераш  даккхийчу элпашца  яздар. Берашна  хуур ду  дашехь дешдакъош хуьйцуш керла дешнаш х1итто. Берашна 1емар ду  ловзаран кепехь  предложенеш х1итто.

·        Коммуникативни: берашна  хуур ду  хьехархочун хаттаршна  жоьпаш дала, 1емар ду  вовшашца къамеле довла. Берашна  1емар ду  тобанашкахь болх бан. Шайн накъосташка ладог1а, шайна хетарг ала.

 

3.Личностни:  берийн алсам бер бу  нохчийн мотт бовза  1амо лаам.  Дозалла  а  хир ду  шен  ненан маттах.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

-Де  дика хуьлда шун бераш!

-Диканца дукха ехийла!

2.Дешаре шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар : «Дог1у дош ала»

 

Аьхка бераш лийча гулло,

Дог1уш хилча сирла ... (Хулло)

 

Юуш  ву со мангал - комарш:

Дийца хан яц  деса ...(Хабарш)

 

Ас чов йина хьуна, х1илла,

Лулахо сан   доттаг1....(Хилла)

 

Дахарехь ца лаахь тила,

1илманан хьо   доттаг1....(Хила)

 

Болх бина чекхбаллалц хьалха

Бахьанна дац  хьан вала ....(Хелха)

 

Даарх мазца б1араш,

Сов ца довлу ....(Хаарш)

 

Дечках етташеха з1ок,

Иоккху г1овг1а гонах цо,

-Туьйсу лаьтта дечкан xlyp. -

Х1ун ю иза? (Хенак1ур)

-Муьлха  дешнаш  карий  шуна? (Хулло, хабарш,  хила, хелха)

-Х1ун ду  церан  цхьатера? ( Массо  а  оцу  дешнашна  хьалхахь хеза  аз (Х))

-Х1ун 1амор ду  вай  тахана?(Берийн жоьпаш)

-Вай  1амор ду  элп Х  юкъадог1у  дешнаш , предложенеш еша.

·        Дошам.

Хенак1ур –олхазар ду (дятел)

Хулло  -татол  ду.

3.  1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  учебникан   46-г1а  аг1о.

-Х1ара х1ун ю? (Сурт ду)

-Х1ун дийр ду  вай  цунна? (Берийн жоьпаш)

-Вай  1амор  ду  суьрта т1ера  еък1овш чуьра  дешдакъойх  цкъа дешнаш   х1итто , дешнех  предложенеш х1итто.

-Х1орш х1ун ю? (Дешнаш ду).

-Х1ун дийр ду  вай  царна?  (Вай  1амор ду  дешнаш деша)

-Х1орш х1ун ю? (Предложенеш ю)

-Х1ун дийр ду  вай  царна? (Вай 1амор ду  предложенеш  еша)

-Х1отта е  х1ораммо шена план.Х1ун кхиамаш баха дагахь ду  шу?

·        Суна девзар ду…

·        Суна  1емар ду…

·        Аса х1оттор ду…

-Вайна  тахана  дешнаш деша а 1емар ду. Вай  предложенеш а х1оттор ду. Вайна  девзар ду  масех  маь1на долу  дешнаш

4.  Дешнаш дешар.

·        Дешдакъойш  меттигаш хуьйцуш  , керла дешнаш  х1иттор.

-Х1ун 1амор  ду  вай х1инца? (Вай  1амор ду  дешнаш деша)

-Д1адеша  дош. (Ла-ха)

-Маса дешдакъа ду  цу  дашехь? (Шиъ)

-Муьлханиг ду хьалхара  дешдакъа? (Ла-)

-Шолг1аниг? (-ха)

-Меттигаш хийцал  шина  дешдекъан. (Ха-ла)

(Иштта толлу  дисина  дешнаш)

·        Ламин хьесапехь нисдина  дешнаш  дешар.

-Д1адеша  хьалхара  дешдакъа. (Ла)

-Д1адеша  шолг1аниг. (-ха)

-Муьлха дош хили? (Лаха)

(Иштта толлу  важа  дешнаш)

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Суна 1еми дешнаш деша

·        Ловзар :  «Нисъе йоьхна предложенеш»

-Вайн  доттаг1ий  цициг , дахкий ду вайна  керла  т1едиллар дохьуш деана. Вайна  хаа деза  цу  шимма  дагалаьцна предложении каро  еък1овш  чохь. Иза  хир ю  учебника т1ехь ялийначу  шинах  цхьаъ.  Д1аеша  ши предложении

Саламус  сиха лору.

                                           Мамас молха лоху.

-Цициган карарчу  еък1ов т1ера д1адолор вай  лахар. Муьлха дешдакъа ду  цу т1ехь?  (Ма)

-Цунах дош хилийта  муьлха  дешдакъа т1еоьшу  вайна? (Мас)

-Муьлха дош хили? (Мамас)

-Караде шолг1а а , кхолг1а а дешнаш.

5. Сада1аран миноташ.

6. Предложенеш ешар.

-Х1ун 1амор дув ай х1инца? (Вай 1амор ду  предложенеш еша)

(Хьехархочо цкъа хьалха  уьн т1ехь йоьшуьйту предложенеш, т1аккха массара  цхьана  учебника т1ера йоьшу)

-Маса  дашах лаьтта  хьалхара предложени? (Кхаа  дашах лаьтта)

-Муьлханиг  ду хьалхара дош? (Хасу)

-Шолг1аниг? (Илли ду)

-Кхоалг1аниг? (Ала)

-Стенах лаьтта предложении? (Предложени дешнех лаьтта)

-Муьлхачу элпаца йолайо х1ора предложени? (Доккхачу)

-Х1ун юьллу  чаккхенга? (Т1адам буьллу)

-Х1ун  кхиамаш бехи аша?

·        Суна 1еми  предложенеш еша

·        Тобанашкахь болх.

1-ра тоба – дешдакъойх дешнаш кхолла: ЛА, ХА , РА,МА ,МИ.

2-г1а тоба- дешнашкахь цхьа элп хийца:

ХОХ-                                МАЛА-

МАХА-                            ЛАМА-

3-г1а тоба  -караде  д1алевчкъина  дешнаш: ХОХ, МАХА , МОЛХА, Хасу.

Х	О	Х	Р	М	М
М	А	Х	Ж	О	Х
М	Х	М	М	Л	М
М	А	М	Х	Х	Х
М	М	М	М	А	М
М	Х	М	Х	С	М
Х	М	Х	М	У	М

6. Жам1 дар.

-Муьлха  аз девзира  шуна? (Х)

-Аз  (Х)  мукъа ду  я  мукъаза  ду? (Мукъаза ду)

-Х1унда ? (Иза  ца  лакхало)

 -Аз (Х)  зевне ду  я къора ду? (Къора)

-Аз (Х)  муьлхачу  элпаца  билгалдо ? ( Элп  Х)

7. Рефлекси.

-Х1ун кхиамаш бехи  аш?

-Угарре  дика  шуна  х1ун дан делина?