Конспект урока по чеченскому языку.

80-г1а  урок

Урокан ц1е:  «Мукъаза  къора  аз (Х1),  элп Х1х1».

1алашо:  мукъаза  къора  аз (Х1) , элп  Х1х1 довзийтар.  Элп Х1х1  дешан юьххьехь,  юккъехь  , чаккхенгахь  деша 1амор.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни:    берашна девзар ду  мукъаза  къора   аз (Х1) , элп Х1х1. Берашна  1емар ду  нийса а , шера а эл Х1х1  юкъадог1у дешнаш  деша.

2. Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебникан аг1онаш т1ехь балийначу г1ирсах пайда а  оьцуш,  шайн  белхан план х1отто. Планан рог1алла а  ларъеш  шайн болх  д1абахьа а 1емар ду берашна. Берашна хуур  ду  шайн кхиамаш ган , царех пайдаэца. 1емар ду  кхачамбацарш  ган   уьш  д1адаха.

·        Коммуникативни:  берашна  1емар ду  хьехархочун хаттаршна дуьззина жоьпаш дала. 1емар ду  вовшашца къамеле  бовла, ладог1а. Берашна 1емар ду  шайна хеттарг д1аала, шайн накъосташа  дуьйцучунга  ладог1а, кхета.

·        Познавательни: берашна девзар ду  шалха  элпаш ,  1емар ду элп Х1х1  юкъа а х1оттош  дешдакъош  кхолла , уьш деша.  Дешнашкахь  деха а , доца а мукъа  аьзнаш  довза  а 1емар ду. Дешнийн  алсамдер ду  керла  дешнаш  довзар.

3. Личностни: берийн лаам хир бу  ненан  мотт бовза . Школехь дика деша , кхиамаш баха  1емар ду. Берийн  кхетам хир бу дийцинчух райдениг  шайн амалех кхио , вочунах ларбала.

Урок  д1аяхьар.

1.     Маршалла  хаттар

 -Де дика хуьлда шун, бераш!

-Диканца дукха  ехийла! 

2. Дешаре  шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар: «Х1етал-металш».

Х1етал-метал хаьийла шуна:

Чу  дотта бертиг а, лаца т1ам а боцург? (Xloa)

 

Цхьана черми чохь шина басахь хи? (Xloa)

 

Гобаьккхина хи ду, амма мала йиш яц? (Х1орд)

 

Хахкало - салаз яц, д1авуьгу - говр яц? (Х1ордкема)

 

Некъаца а ца доьду, шед а ца туху,шена т1аьхьа лар а ца юьту? (Х1ордкема)

Юза меттиг боцуш юьзнарг? (Xloa)

 

Чохь ду ши бос болу хи,

Х1ун шелиг ду хаал и:

Иоцуш бертиг, лаца т1ам,

Бух а боцуш ирахь 1ан? (Xloa)

(Ш. Хасаров)

 

Стенцца кхехкийча а бехцалург? (Xloa)

-Х1ун ю уьш? (Х1оа,х1орд, х1ордкема).

-Х1ун ду церан цхьатера? (Юххьехь хеза  аз (Х1)).

-Кхин муьлхачу дешнашкахь ду  аз (Х1)?

-Х1ун 1амор ду   вай  тахана?

3  .  1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  абатан   107 -г1а  аг1о.  Аг1он т1ехь балийначу г1ирсан тидам бе. План  х1отта е  шайн  белхан.

Суна  девзар ду…

Суна  1емар  ду…

Суна хуур ду…

Ас  дийр ду….

-Вайна  тахана  девзар ду  аз а  , элп  а Х1х1 . Шуна  евзар  ю Х1х1 элпан  башхаллаш . Шуна хуур ду  иза дешан  юьххьехь , юккъехь,  чаккъенгахь  деша.

4. Мукъаха  къора  аз (Х1) , мукъаза  шалха элп Х1х1 довзийтар.

·        Суьрташца болх бар. Дешан  юьххьехь, чаккхенгахь, юккъехь аз   (Х1)    довза  1амор.

-Х1ара х1ун ю? (Х1уттут  ю)

-Ала   Х1Х1УТТУТ    . Муьлха аз  хеза  Х1УТТУТ   дешан  юьххьехь?  (Аз (Х1)  хеза)

-Ала  Х1Х1  . Аз (Х1)  мукъа  ду  я  мукъаза  ду? (Мукъаза ду)

-Х1унда  ду  и мукъаза? (Аз (Х1) ца  лакхало).

-Аз (Х1) зевне ду  я  къора   ду? ( Аз (Х1)  къора  ду).

-Тидам бе схемин . Х1ун  бос  бу  аз (Х1 ) билгалдечу еък1овн? (Сийна).

-Маса дешдакъа ду  Х1УТТУТ    дешан? (Шиъ  ду).

-Муьлханиг  ду хьалхара  дешдакъа ? (Х1УТ).

-Шолг1аниг? (ТУТ).

-Х1ара  х1ун ю? (Бух1а).

-Маса дешдакъа ду  БУХ1А дешан? (Шиъ ду).

-Муьлханиг  ду хьалхара  дешдакъа ? (БУ).

-Шолг1аниг? (Х1А).

-Мича  меттехь хеза  аз (Х1)    БУХ1А  дашехь? (Дешан  юккъехь)

-Х1ара  х1ун ю? (Х1оа).

-Маса дешдакъа ду  Х1ОА  дешан? (Шиъ ду).

-Муьлханиг  ду хьалхара  дешдакъа ? (Х1о).

-Шолг1аниг? (А).

-Мича  меттехь хеза  аз (Х1)    Х1ОА    дашехь? (Дешан  юххьехь).

Элп  Х1х1  довзийтар.

-Х1ара зорбанан  доккха  элп  Х1  ду , х1ара  зорбанан жима элп х1 ду. И ши элп цхьатера ду  я  тайп-тайпана  ду?

-Тидам бе  элпийн. Маса хьаьрках  пайдаэцна  элп Х1х1 яздеш? (Шина)

-Муьлханаш  ю  уьш? (Х ,1)

-Элп  Х1х1  шалха элп ду  , х1унда  аьлча  и  яздеш  пайдаоьцу  шина хьаьрках.

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Суна девзи мукъаза  къора   аз (Х1).  Мукъаза  шалха элп  Х1х1.

·        Х1х1  элпах лаьцна байт 1амор.

Х1ийжан х1оаш кхорзуш йоллу

Х1арон лаьтта бетташ; б1аьрг.

Х1ун аз ду-те — сихха ала "

Х1оаш аьлч  ахьалха-дерг?

 

-Х1ун аз ду  дуьйцург? (Х1).

-Муьлхачу элпаца билгалдо аз (Х1)  йозанехь? (Х1 элпаца).

5. Дешдакъош х1иттор , уьш дешар.

·        Х1х1  элпаца  дешдакъош кхоллар.

-Бераш  , вай  х1инца  1амор ду  дешдакъош деша.  Аса  хьала   ойбу   элп Х1х1   , аша   аз  а  ца  хадош  д1адеша  иза. (Хьехархочо   д1агойту  элп   , бераша  д1адоьшу.

-Х1Х1Х1.

-Аса  цунна  улло дуьллу  кхин  цхьа  элп  А.   (Х1)  олуш  долуш долу  аз  а  ца  хадош  д1адеша   дешдакъа. (Бераша  д1адоьшу)

-Х1Х1АА.

-Д1адеша  аса гойтуш долу  элп  юха.

-Х1Х1.

-Аса  дуьллу  цунна  улло кхин элп О.  (Х1)  олуш долуш долу  аз  а  ца  хадош  ший  цхьана д1адеша.

-Х1Х1ОО.

-Юха  аса   дуьллу  элп  У. Аз  ца  ходуьйтуш  д1адеша.

-Х1Х1УУ,

-Юха  аса дуьллу  элп И. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-Х1Х1ИИ.

-Юха  аса дуьллу  элп И. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-Х1Х1ЕЕ

·        Х1х1  элп юкъадог1у  дешдакъош  дешар.

(Хьехархочо уьн т1е  д1ах1иттадо дешдакъош ,бераша  д1адоьшу)

Х1Х1АА                           Х1Х1УУ               Х1Х1ЕЕ
Х1Х1ОО                          Х1Х1ИИ

(1аматан аг1он т1ера а д1адоьшу бераша  дешдакъош)

-Х1ун  кхиамаш  бехи  аша?

·        Суна  1еми дешдакъош деша.

6. Дешнаш  дешар.

·        Уьн т1ера  д1адоьшу дешнаш.

-Д1адеша  хьалхарчу б1ог1амалгера дешнаш. Х1ун ю  Х1ОЪ?  (Герза  чу   буьллуш хуьлу х1оъ).

Х1ун ю Х1ОРД?  (Хи  ду ).

-Маса дешдакъа ду  Х1ОРД  дешан? (Цхьаъ).

-Д1адеша шолг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш.  Маса  дешдакъа  ду Х1УМА   дешан? (Шиъ).

-Муьлханиг ду хьалхара  дешдакъа? (Х1У)

-Шолг1аниг?  (МА) .

-Д1адеша  кхоалг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш . Х1ун  ю Х1УРГОН ? (Говрана  т1аьхьа тосуш йолу  ворда ю).

-Х1УСАМ  дош  кхечу  дашца  муха  эр дара? (Ц1ийно, г1ишло).

-Маса  дешдакъа  ду  ХОРБАЗ  дешан? (Шиъ).

-Муьлханиг ду хьалхара  дешдакъа? (ХОР).

-Шолг1аниг?  (БАЗ) .

·        Абатан 107-г1а  аг1он  т1ера д1адоьшу  дешнаш.

-Х1ун  кхиамаш бехи аша?

·        Суна 1еми  дешнаш  деша.

·        Дехий доций  мукъа  аьзнийн тидам бар.

-Д1адеша  дош.  (Х1етахь).

-Х1ЕТАХЬ  дашехь аз (Э)  деха  ду  я доца ду? ( Доца ).

7. Оьшу  жоп  каро  1амор.

·        Стен  х1ун  до?

-Х1ара  х1у ю? (Борз).

-Барзо  х1ун до ?  Лаха  жоп . (Борз  уг1у).

-Х1ара х1ун ю ?  (Етт).

-Атто  х1ун ду? ( Етт  1оьху).

-Х1ара х1ун ю? (Говр).

-Говро х1ун до ? (Говр терса).

-Х1ара х1у ю? (Сай  г1ерг1а).

8. Сада1аран миноташ.

Х1уттут

Хьехархочо цхьа дешархо г1анта охьахааво: иза х1уттут хирю.

Хьуьнах екаш  х1уттут  ю.

Х1уттут, х1уттут, жима х1уттут.

Бераш дагардан ма xlyттy: -

Х1уттут, xlyттyт, - боху цо.

Ялх шо цо дагар ма до.

Юха т1ема йолий, йоьду,

Кхечу диттана т1ейоьду.

Х1уттут, х1уттут - хаза корта,

Гаьн т1е хиъна иза 1а,

Корта хьийзош д1а а, схьа,

Массо aгlop хьажа г1ерта.

Т1емаш тухий, ц1еххьана

Къайлайолу и ханна.

(Бераш х1уттутана гонах хьийза. Х1уттуто шен хаза корта гойту, д1ай-схьай хьийзабо, цхьана г1анта т1ера вукху г1анта хуу,х1уттут бохуш, бераш дагардо)

9. Дийцар дешар.

·        Массара цхьана  ешар.

·        Шайн  дагахь ешар.

·        З1енаца ешар.

-Д1аеша  хьалхара  предложени. Х1ун хуьлу х1ордан хиш чохь? (Дуккха а  ч1ерий  хуьлу х1ордан хиш чохь)

-Д1аеша  шолг1а предложени. Уьш хьан  лоьцу? (Уьш ч1ерийлецархоша  лоьцу).

-Д1аеша  кхоалг1а предложени. Х1ун йо ч1ерех? (Царех  тайп-тайпана  даарш до)

-Х1ун ю аша  ешнарш? (Предложенеш).

-Текст ала мегар  дуй  царех? (Ду).

-Х1унда? ( Предложенеш еригге  маь1ница йозаелла  ю).

-Х1ун ц1е туьллар яра аша дийцарна? (Ч1ерий).

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Тхуна 1еми предложенеш  еша.

·        Кхоллараллин болх

-Массара  а  язде элп Х1х1, дилла  цунна дог1у  сурт.

10. Жам1 дар.

-Муьлха  аз девзира шуна? (Аз  (Х1) )

-Аз (Х1)  мукъа ду  я  мукъаза  ду? (Мукъаза)

-Зевне ду   я  къора  ду? (Къора)

-Муьлхачу элпаца билгалдо аз (Х1) ? (Х1х1 элпаца)

-Элп Х1х1 цхьалха ду  я шалха ду? (Шалха ду)

11.  Рефлекси.

-Х1ун  кхиамаш  бехи аша?