Конспект урока по чеченскому языку.

62-г1а урок

Урокан  ц1е: «Мукъаза зевне   аз (Г), элп Гг».

1алашо: мукъаза  зевне    аз (Г)  довзийтар, элп Гг довзийтар. Элп Гг дешан  юьххьехь,  чаккхенгахь, юккъехь деша 1амор.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни:мукъаза  зевне   аз (Г) девзар ду берашна, элп Гг   девзар ду. Нийса а , кхеташ а  элп  Гг   юкъадог1у дешнаш деша  1емар ду.

2. Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебника  т1ехь  ялийначу   материалах   пайда а оьцуш  , шайн белхан план  х1отто. Планан рог1алла а  ларъеш  шайн болх  д1абахьа а 1емар ду берашна. Берашна хуур  ду  шайн кхиамаш ган , царех пайдаэца. 1емар ду  кхачамбацарш  ган   уьш  д1адаха.

·        Коммуникативни:  берашна  1емар ду  хьехархочун хаттаршна дуьззина жоьпаш дала. 1емар ду  вовшашца къамеле  бовла, ладог1а. Берашна 1емар ду  шайна хеттарг д1аала, шайн накъоста дуьйцучунга  ладог1а, кхета.

·        Познавательни: берашна  1емар ду элп  Гг юкъа а х1оттош  дешдакъош  кхолла , уьш деша.  Дешнашкахь элп  а  хуьйцуш керла дешнаш  кхолла а хуур  ду  берашна. Берашна  евзар ю керла говзалла-пхьар.

3. Личностни: берийн безам кхоллалур къинхьегаме. Лаам хир бу шайна оьшу  говзалла  харжа  и караерзо.

Урок  д1аяхьар.

1.     Маршалла  хаттар.

-Де дика хуьлда шун, бераш!

-Диканца дукха  ехийла! 

Селханлера  де д1адели,

Ловзуш лела хан д1аели.

Школе  вог1у хан т1екхечи,

Со сихонца схьа  ма  кхечи.

Со кийча ву болх д1абахьа,

Дийца хетта, дика деша.

-Шу  кийча дуй балхана? Д1айолайо вай  урок.

2. Дешаре  шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар: “Х1етал-металш».

Х1етал-метал хаьийла шуна:

Хина - т1ай, некъана - накъост. (Говр)

Ч1ерий ца лоыду, амма маша буцу. (Гезиг)

Маж ю, амма воккха стаг вац,

Ma1аш  ю, амма сту бац,

Узуш хуьлу, амма етт бац,

Дитта т1ера «ц1ока» йоккху,

Амма не1ар мачаш ца йо. (Газа)

 

Пенах кхозу, оллалой,

Т1еда мел верг вакъаво. (Гата)

 

Горгамна юккъехь ерг х1ун ю? (Г)

-Х1ун ю уьш? (Элп Г, гата, газа , гезиг).

-Х1ун ду церан  юкъара?(Царна юьххьехь хеза аз (Г)).

-Муьлхачу элпаца билгалдо аз (Г)?

3 . 1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  абатан   87-г1а  аг1о.  Аг1он т1ехь балийначу г1ирсан тидам бе. План  х1отта е  шайн  белхан.

Суна  девзар ду…

Суна  1емар  ду…

Суна хуур ду…

Ас  дийр ду….

-Вайна  тахана  девзар ду  аз а  , элп  а Гг . Шуна хуур ду  иза дешан  юьххьехь , юккъехь,  чаккъенгахь  деша.

4. Мукъаха  зевне   аз (Г) , мукъаза  элп  Гг довзийтарю

·        Суьрташца болх бар. Дешан  юьххьехь, чаккхенгахь, юккъехь аз   (Г)    довза  1амор.

-Х1ара х1ун ю? (Гомаш).

-Ала   ГГОМАШ   . Муьлха аз  хеза  ГГОМАШ   дешан  юьххьехь?  (Аз (Г)  хеза).

-Ала  ГГ  . Аз (Г)  мукъа  ду  я  мукъаза  ду? (Мукъаза ду)

-Х1унда  ду  и мукъаза? (Аз (Г) ца  лакхало)

-Аз (Г) зевне ду  я  къора   ду? ( Аз (Г)  зевне  ду)

-Тидам бе схемин . Х1ун  бос  бу  аз ( Г) билгалдечу еък1овн? (Сийна)

-Маса дешдакъа ду  ГОМАШ     дешан? (Шиъ  ду).

-Муьлханиг  ду хьалхара  дешдакъа ? (ГО)

-Шолг1аниг? (МАШ)

-Х1ара  х1ун ю? (МАНГАЛ)

-Маса дешдакъа ду  МАНГАЛ    дешан? (Шиъ ду)

-Муьлханиг  ду хьалхара  дешдакъа ? (МАН )

-Шолг1аниг? (ГАЛ)

-Мича  меттехь хеза  аз (Г)    МАНГАЛ     дашехь? (Дешан  юккъехь)

-Х1ара х1ун ю? (Диг).

-Маса  дешдакъа  ду    ДИГ  дешан? (Цхьаъ ду).

-Мича меттехь хеза  ДИГ  дашехь  аз (Г).

·        Элп  Гг  довзийтар.

-Х1ара зорбанан  доккха  элп  Г  ду , х1ара  зорбанан жима элп Г  ду. И ши элп цхьатера ду  я  тайп-тайпана  ду?

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Суна девзи мукъаза  зевне   аз (Г).  Мукъаза  элп  Гг.

·        Гг  элпах лаьцна байт 1амор.

                                         Говраш хохку!

                                         Говраш хохку!

 Газеташа _хаам бира.

     Гила-динахь дукха чехка

Гада каде кечвелира.

-Муьлхачу дешнашкахь ду аз (Г)?

5. Дешдакъош х1иттор , уьш дешар.

·        ГГ  элпаца  дешдакъош кхоллар.

-Х1ун  1амор ду  вай  х1инца? (Вай  1амор ду  дешдакъош  деша)

-Бераш  , вай  х1инца  1амор ду  дешдакъош деша.  Аса  хьала   ойбу   элп Г г, аша   аз  а  ца  хадош  д1адеша  иза. (Хьехархочо   д1агойту  элп   , бераша  д1адоьшу.

-ГГ.

-Аса  цунна  улло дуьллу  кхин  цхьа  элп  А.   (Г)  олуш  долуш долу  аз  а  ца  хадош  д1адеша   дешдакъа. (Бераша  д1адоьшу)

-ГГАА.

-Д1адеша  аса гойтуш долу  элп  юха.

-ГГГ.

-Аса  дуьллу  цунна  улло кхин элп О.  (Г)  олуш долуш долу  аз  а  ца  хадош  ший  цхьана д1адеша.

-ГГОО.

-Юха  аса   дуьллу  элп  У. Аз  ца  ходуьйтуш  д1адеша.

-ГГУУ,

-Юха  аса дуьллу  элп И. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-ГГИИ.

-Юха  аса дуьллу  элп Е. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-ГГЕЕ

·        Гг  элп юкъадог1у  дешдакъош  дешар.

(Хьехархочо уьн т1е  д1ах1иттадо дешдакъош ,бераша  д1адоьшу)

ГГАА                          ГГУУ                             ГГЕЕ
ГГОО                          ГГИИ

(1аматан аг1он т1ера а д1адоьшу бераша  дешдакъош)

-Х1ун  кхиамаш  бехи  аша?

·        Суна  1еми дешдакъош деша.

6. Дешнаш  дешар.

·         Уьн т1ера  д1адоьшу дешнаш

-Д1адеша  хьалхарчу б1ог1амалгера дешнаш. Маса дешдакъа ду  ГО  дешан? (Цхьаъ).

-Д1адеша шолг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш.  Маса  деш дакъа  ду  ГОВР    дешан ? (Цхьаъ ду).

·        Абатан 87-г1а  аг1он  т1ера д1адоьшу  дешнаш.

-Х1ун  кхиамаш бехи аша?

·        Суна 1еми  дешнаш  деша.

·        Дехий доций  мукъа  аьзнийн тидам бар.

-Д1адеша  сийначу  шекъанца  яздина дош. (Гомаш).

-ГОМАШ  дашехь аз (О)  деха хеза я доца хеза? (Деха).

-И доца  аьлча  муха хир дара и дош? (Дешан маь1на телха).

·        Кхоллараллин болх.

-Массара  язде зорбанан доккха а , жима а элп Гг. Дилла цунна дог1у  сурт.

7. Сада1аран миноташ.

Газа

Газа-газа-гуьзалг,

Хьийзина ма1аш, газа,

Чилланан маж, газа,

Ди ахь сарралц хелхарш

Кертал ара шершаш:

Когаш бетташ «дап-дап»,

Ма1аш  етташ «т1ох-т1ох»,

Б1аьргаш къерзош «лап-лап»

Корта сеттош «oxl-oxl».

(Бераша газано дийриг до, цуьнан хьийзина ма1ашгойту, чилланан маж хьоьсту, когаш бетта, корта а сеттабо, «ма1аш» 1уьтту.)

 

8. Барта  къамел кхиор.

·        Дийцар  х1оттор.

-Мила  ву суьрта  т1ехь? Ц1е тилла  цунна.

-Мила ву Гилани? (Гилани  дечиган пхьар ву).

-Цуьнан  х1ун  ю? (Цуьнан бу  шена оьшу г1ирс : херх, ж1ов, морзах, диг).

-Х1ун до Гиланис? (Гиланис стоьлаш, г1анташ до).

-Шуна  льаий дечиган пхьар хила?

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Суна  1еми  дийцар х1отто.

8.   Предложенеш ешар.

·        Массара цхьана  ешар.

·        Шайн  дагахь ешар.

·        З1енаца ешар.

-Д1аеша  хьалхара  предложени. Х1ун  йира Гиланис? (Гиланис  дагарна  дага йира)

-Д1аеша  шолг1а предложени. Муха дара  диг? (Диг ира дацара).

-Д1аеша  кхоалг1а предложени. Цо  болх стенца бора? (Цо болх  дагарца бора).

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Тхуна 1еми предложенеш  еша.

·        Кицанийн  маь1наш таллар.

-Д1адеша  хьалхара кица. Муха кхета шу  цунах? (Шен  далуш долу г1уллакх  нахе  аьлча нийса дац,  цундела ша дан деза(.

-Д1адеша шолг1а кица. Муха кхета  шу  цунах?

·        Дийцар : «Сий».

Цхьа стаг хилла  ч1ог1а массара  лоруш . Цуьнга  хаттар  дина: « Хьан  муха кхечира оццул хьацн сий дайта ницкъ?»

Вукхо  жоп делира : « Уггар  хьалха  цкъа  сан х1усамнанас лийрира со, т1аккха  сан доьзало лийрира со, т1аккха  -гергарчара, лулахоша, юьртахоша, махкахоша».

-Стенгара  д1адолалуш ду адаман сий? (Шен  доьзалера).

-Мегар дуй ненан  сий ца дан? (Берийн жоьпаш).

10. Жам1 дар.

-Муьлха  аз девзира шуна? (Аз  (Г) )

-Аз (Г)  мукъа ду  я  мукъаза  ду? (Мукъаза)

-Зевне ду   я  къора  ду? (Зевне)

-Муьлхачу элпаца билгалдо аз (Г) ? (Гг элпаца)

11.  Рефлекси.

-Х1ун  кхиамаш  бехи аша?

63-г1а урок

Урокан  ц1е: «Мукъаза  зевне   аз (Г), элп  Гг.

1алашо: мукъаза  зевне     аз (Г)  довзийтар, элп Гг  довзийтар. Элп Гг  дешан  юьххьехь,  чаккхенгахь, юккъехь деша 1амор.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни:мукъаза  зевне  аз (Г) , элп Кхкх  кхин д1а  а довзийтар . Нийса а , кхеташ а  элп  Гг   юкъадог1у дешнаш деша  1емар ду.

2. Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебника  т1ехь  ялийначу   материалах   пайда а оьцуш  , шайн белхан план  х1отто. Планан рог1алла а  ларъеш  шайн болх  д1абахьа а 1емар ду берашна. Берашна хуур  ду  шайн кхиамаш ган , царех пайдаэца. 1емар ду  кхачамбацарш  ган   уьш  д1адаха.

·        Коммуникативни:  берашна  1емар ду  хьехархочун хаттаршна дуьззина жоьпаш дала. 1емар ду  вовшашца къамеле  бовла, ладог1а. Берашна 1емар ду  шайна хеттарг д1аала, шайн накъоста дуьйцучунга  ладог1а, кхета.

·        Познавательни:  берийн алсамдер ду  дешнаш довзар .Масех  маь1на долчу дешнийн тидам бан 1емар ду.Берийн алсамдер ду тидаме хилар , ойлаяр. Дийцаран ц1еран тидамбарца , берашна хуур ду  цуьнан  чулацам бовза, шайна хетарг ала.

 3. Личностни:  берийн лаам хир бу  къахьега ,пайдениг дарца  дена-нанна  г1о дан. Берашан  1емар ду  дийцинчух  диканиг билгалдаккха, и шайн амалехь  кхио, вониг д1ататта.

Урок  д1аяхьар.

2.     Маршалла  хаттар

 -Де дика хуьлда шун, бераш!

-Диканца дукха  ехийла! 

2. Дешаре  шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар: «Х1етал-металш»

Х1етал-метал хаьийла шуна:

К1айн-къорза и кхокха

Щехьа схьабеа,

Дуьненахь хуьлург

Тхоьга схьадийца. (Газет)

 

Мотт бац, амма и хиллачохь

Дерриг бохург керланиг хуушхуьлу. (Газет)

-Х1ун ю уьш? (Газет).

-Х1ун ду церан  юкъара?(Царна юьххьехь хеза аз (Г)).

-Муьлхачу элпаца билгалдо аз (Г)?

-Муьлха дешнаш ду ГАЗЕТ дашна чохь д1алевчкъина? (Газа, газ,заза, зезаг,аз, етт).

3 . 1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  абатан   88-г1а  аг1о.  Аг1он т1ехь балийначу г1ирсан тидам бе. План  х1отта е  шайн  белхан.

Суна  девзар ду…

Суна  1емар  ду…

Суна хуур ду…

Ас  дийр ду….

-Вайна  кхин д1а тахана  девзар ду  аз а  , элп  а Гг . Шуна  евзар  ю  Гг  элпан  башхаллаш . Шуна хуур ду  иза дешан  юьххьехь , юккъехь,  чаккъенгахь  деша. Жима дицйцар а х1оттор  ду  суьртан г1оьнца.

4.  Дешнаш  дешар.

·        Уьн  т1ера  ешар.

-Д1адеша  хьалхарчу  б1ог1амалгера дешна.  Х1ун ю  БОГА?

- Х1ун ю  ДУГА?

-Маса дешдакъа ду  БОГА дешан? (Шиъ ду).

-Муьлханиг ду хьалхара ? (БО).

-Шолг1аниг? (ГА).

-Д1адеша  шолг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Маса дешдакъа ду   ХЬОНКА   дешан? (Шиъ ду).

-Муьлханиг ду хьалхара ? (ХЬОН).

-Шолг1аниг? (КА).

-Д1адеша  кхоалг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Муха кхета шу ГОРГАМ  бохучу  дашах?  (Чоь ц1анъен  г1ирс бу).

-Х1ун ю МАНГАЛ? (Буц хьокхуш болу  г1ирс бу).

- Д1адеша  боьалг1ачу  б1ог1амалгера  дешнаш. Муха  кхета шу  БЕРГ бохучу дашах? (Говран  ког бу).

-Х1ун кхиамаш  бехи аша?

·        Абатан 88-г1а  аг1он  т1ера д1адоьшу  дешнаш.

-Х1ун  кхиамаш бехи аша?

·        Суна 1еми  дешнаш  деша.

·        Ловзар : « Хаза  аз  (Г)».

-Бераш, вай х1инца жима ловзур ду.  Аз аз (Г) хьалха долуш  дош алахь шу хьалаг1овтту, аз (КЪ)  долуш дош алахь  ,охьаховжу.

ГОВР,  КЪИГ,  ГОМАШ,  КЪИЛБА, КЪАЙЛЕ,  ГАЛИ, ГИЛАНИ,  КЪОЛАМ, КЪАМЕЛ,  ГУЬЙРИГ,   ГОРГАЛИ,  ГОРГАМ.

7. Сада1аран миноташ.

Охьа а таь1на, хьала нисдала ца лууш долу элп Г гайта шена олу хьехархочо берашка. Цхьаъ - шиъ - кхоъ аьлча, охьа а таь1ий,куьйгаш  хьалха дохуьйту, диъ - пхиъ аьлча, иштта лаьтта, метах ца хьовш, ялх - ворх1 - барх1 аьлча, хьала а нислой, д1ах1уьтту.

(Х1ара упражнени кхузза кхочушйо меллаша).

8. Барта  къамел кхиор.

·        Дийцар  х1оттор.

-Мила ву  суьрта т1ехь  гуш? Ц1ераш тахка  царна.

-Стенга  вахана  Хьасан , Къосам? (Хьасан , къосам  ферме вахара)

-Х1ун ю фермехь? (Фермехь ю говраш).

-Х1ун до шина к1анта? (Шина  к1анта говраш  1алашйо).

-Х1ун ло Къосама  говрана? (Къосама говрана  йол ло).

-Х1ун ло Хьасана говрана? (Хьасана говрана  йол ло).

-Муха ши к1ант хетта шуна и шиъ? Аша  дийр дарий иштта г1уллакхаш?

-Х1ун кхиамаш бехи аша ?

·        Аса  дийцар х1отти.

8.  «Говраш» дийцар дешар.

·        Массара цхьана  ешар.

·        Шайн  дагахь ешар.

·        З1енаца ешар.

-Х1ун ю дийцаран  ц1е? (Говраш)

-Стенах  лаьцна хир ду иза? (Говрех).

-Д1аеша  хьалхара  предложени. Х1ун  боху цу  т1ехь?  (Тхуна арахь говраш гира)

-Д1аеша  шолг1а предложени. Х1ун  боху цу  т1ехь?  (Тхо царна герга дахара)

 -Д1аеша  кхоалг1а предложени. Х1ун дира Хьасана? (Хьасана  цхьана говрана  буц кховдийра).

-Д1аеша йоьалг1а предложении.  Х1ун дира говро ? (Говро буц йиира)

-Д1аеша пхоьалг1а предложении. Х1ун боху  цигахь?  (Къосама  вукху говрана  хи делира).

-Д1аеша йолхалг1а предложени. Х1ун боху  цу  т1ехь? (Цо иза мелира). 

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Тхуна 1еми предложенеш  еша.

8. Жам1 дар.

-Чакхъяккха сан  ойла:

Аз (Г) ца лакхало , цундела из аду ….(мукъаза).

Аз (Г)  олуш логан пхенаш  тохало , иза  ду … (зевне)

Аз (Г)  билгалдо элпаца …(Гг)

9. Рефлекси.

-Х1ун кхиамаш  бехи аша?