Конспект урока по чеченскому языку.

66-г1а урок

Урокан  ц1е: «Мукъа   аз (Аь), элп   Аь аь».

1алашо:мукъа   аз (Аь), элп Аьаь  довзийтар. Элп Аьаь дешан юьххьехь,  юккъехь, чаккхенгахь деша 1амор.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: берашна  девзар ду мукъа  деха , доца а  аз (Аь), мукъа элп Аьаь.  1емар ду элп  Аьаь  дешан юьххьехь , юккъехь , чаккхенгахь  деша.

2. Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебника  т1ехь  ялийначу   материалах   пайда а оьцуш  , шайн белхан план  х1отто. Планан рог1алла а  ларъеш  шайн болх  д1абахьа а 1емар ду берашна. Берашна хуур  ду  шайн кхиамаш ган , царех пайдаэца. 1емар ду  кхачамбацарш  ган   уьш  д1адаха.

·        Коммуникативни:  берашна  1емар ду  хьехархочун хаттаршна дуьззина жоьпаш дала. 1емар ду  вовшашца къамеле  бовла, ладог1а. Берашна 1емар ду  шайна хеттарг д1аала, шайн накъоста дуьйцучунга  ладог1а, кхета. Берашна  1емар  ду  шайна оьшург вовшашка а , хьехархочуьнга а  хатта.

·        Познавательни: берашна хуур ду  мукъа элпаш  шалха хилар. Берашна  1емар ду элп  Аьаь  юкъа а х1оттош  дешдакъош  кхолла , уьш деша.  Дешнашкахь элп  а  хуьйцуш керла дешнаш  кхолла а хуур  ду  берашна. Берашна  хуур ду  дийцаран  ц1еран  тидам барца  , цуьнан  чулацамах дерг ала.

3. Личностни: берийн безам кхоллалур къинхьегаме. Берийн лаам кхоллалур  бу  пайдениг дан. Шайн амалехь пайдениг кхио , вониг  д1ататта а  1емар ду берашна.

Урок  д1аяхьар.

1    .Маршалла  хаттар.

-Де дика хуьлда шун, бераш!

-Диканца дукха  ехийла! 

Идда , девдда де чекхдели
Мокъа хан тхан д1а  ма ели.

Деша , 1амо раж  т1екхечи,

Класса  чу тхо схьа ма  кхечи.

-Тидам бе шайн  оьшу г1ирс  кийча хиларан.

2. Дешаре  шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар: «Дог1уш долу дош ала».

-Бераш, аса д1айоьшу кегийра байташ. Аша т1етоха маь1ница дог1уш долу дош.

Жижиг эцале ас хьалха

Ирдо урс, т1е хьоькхуш  (Аьлха)

 

  Т1едуьйхина белхан духар,

    Ас шен хенахь кечдо докъар.

Шорта шура луш ю атто,

           Цу ндела тхан хуьлу.... (Аьтто)

 

Д1ахьовсал шу кху вайн махке,

Аре сенъеш, кхечи .... (Аьхке)

 

Еъна кхечи хаза б1аьсте,

   Асарна ахь кечъе.... (Аьста)

-Муьлха дешнаш  туьйхи аша  т1е? (Аьста , аьтто, аьхке).

-Х1ун ду церан  юкъара? (Царна юьххьехь хеза  аз(Аь).

-Кхин  ала дешнаш аз(Аь) хьалхахь долуш. (Ьрзу , аьшкал).

-Ала  аз (Аь)  юккъехь долу дешнаш. (Маьнга, даьхни).

3 . 1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  абатан   93-г1а  аг1о.  Аг1он т1ехь балийначу г1ирсан тидам бе. План  х1отта е  шайн  белхан.

Суна  девзар ду…

Суна  1емар  ду…

Суна хуур ду…

Ас  дийр ду….

-Вайна  тахана  девзар ду  мукъа  аз а  , элп  а Аьаь  . Шуна хуур ду  иза дешан  юьххьехь , юккъехь,  чаккъенгахь  деша. Вай  1амор ду дийцар деша , суьртан  г1оьнца жима  дийцар  х1отто.

4. Мукъа  аз (Аь),  элп Аьаь  довзийтар.

·        Суьрташца болх бар. Дешан  юьххьехь, чаккхенгахь, юккъехь аз   (Аь)    довза  1амор.

-Х1ара х1ун ю? (Аьшкал).

-Ала   АЬАЬШКАЛ    . Муьлха аз  хеза  АЬШКАЛ    дешан  юьххьехь?  (Аз (Аь)  хеза).

-Ала  АЬАЬ   . Аз (Аь)  мукъа  ду  я  мукъаза  ду? (Мукъа ду).

-Х1унда  ду  и мукъаза? (Аз (Аь) ца  лакхало).

 -Тидам бе схемин . Х1ун  бос  бу  аз ( Аь) билгалдечу еък1овн? (Ц1ен).

-Маса дешдакъа ду   АЬШКАЛ    дешан? (Шиъ  ду).

-Муьлханиг  ду хьалхара  дешдакъа ? (АЬШ)

-Шолг1аниг? (КАЛ)

-Х1ара  х1ун ю? (Наьрс)

-Маса дешдакъа ду   НАЬРС    дешан? (Цхьаъ ду).

-Мича  меттехь хеза  аз (Аь)    НАЬРС     дашехь? (Дешан  юккъехь)

·        Элп  Аьаь  довзийтар.

-Х1ара зорбанан  доккха  элп  Аь  ду , х1ара  зорбанан жима элп аь  ду. И ши элп цхьатера ду  я  тайп-тайпана  ду?

-Тидам бе  элпийн. Маса хьаьрках  пайдаэцна  элп  Аьаь  яздеш? (Шина)

-Муьлханаш  ю  уьш? (А , ь).

-Элп Аь аь  цхьалха ду  я шалха ду?

-Элп  Аьаь   шалха элп ду  , х1унда  аьлча  и  яздеш  пайдаоьцу  шина хьаьрках.

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Суна девзи мукъа     аз (Аь).  Мукъа  элп  Аьаь.

·        Аьаь элпах лаьцна байт 1амор.

Аьхка  хьамц  ма баккхалахь

                              Аьрга хуьлий  хаалахь!

                                            Аьрта хилча тхешан урс,

                                            Аьлха хьокхий ирдо ас.

(Хьехархочун г1оьнца 1амайо байт).

-Муьлхачу дешнашкахь хеза аз (Аь)?

5. Дешдакъош х1иттор , уьш дешар.

·        Аьаь   элпаца  дешдакъош кхоллар.

-Бераш  , вай  х1инца  1амор ду  дешдакъош деша.  Аса  хьала   ойбу   элп Аьаь, аша   аз  а  ца  хадош  д1адеша  иза. (Хьехархочо   д1агойту  элп   , бераша  д1адоьшу.

-АЬАЬ.

-Аса  цунна  улло дуьллу  кхин  цхьа  элп  Л.   (Аь)  олуш  долуш долу  аз  а  ца  хадош  д1адеша   дешдакъа. (Бераша  д1адоьшу)

-АЬАЬЛЛ.

-Д1адеша  аса гойтуш долу  элп  юха.

-АЬАЬ.

-Аса  дуьллу  цунна  улло кхин элп С.  (Аь)  олуш долуш долу  аз  а  ца  хадош  ший  цхьана д1адеша.

-АЬАЬСС.

-Юха  аса   дуьллу  элп  Р. Аз  ца  ходуьйтуш  д1адеша.

-АЬАЬРР,

-Юха  аса дуьллу  элп Х. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-АЬАЬХХ.

-Юха  аса дуьллу  элп Н. Д1адеша  аз а  ца  ходуьйтуш.

-АЬАЬНН

·        Аьаь  элп юкъадог1у  дешдакъош  дешар.

(Хьехархочо уьн т1е  д1ах1иттадо дешдакъош ,бераша  д1адоьшу)

АЬАЬЛЛ                          АЬАЬРР                      АЬАЬНН     АЬАЬШШ
АЬАЬСС                          АЬАЬХХ                      АЬАЬТТ      АЬАЬГГ

(1аматан аг1он т1ера а д1адоьшу бераша  дешдакъош)

-Х1ун  кхиамаш  бехи  аша?

·        Суна  1еми дешдакъош деша.

6. Дешнаш  дешар.

·         Уьн т1ера  д1адоьшу дешнаш

Д1адеша  хьалхарчу б1ог1амалгера дешнаш. Маса дешдакъа ду  АЬРЗУ дешан? (Шиъ).

-Муьлханиг ду хьалхара? (АЬР).

-Шолг1аниг?  (ЗУ).

-Д1адеша шолг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш. Х1ун ю  САЬНГАР ?  (Сирнакашна буьхьиге хьокхуш йолу х1ума ю).

 -Маса  деш дакъа  ду  ЛАЬМНАШ     дешан ? (Шиъ ду).

-Муьлханиг ду хьалхара? (ЛАЬМ).

-Шолг1аниг?  (НАШ).

-Д1адеша кхоалг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш. Х1ун ю  Г1АЛМАКХО ? 

-Х1ун ю  ДАЬХНИ?  (Бежнаш).

-Маса  дешдакъа   ду  МАЬНГА   дешан? (Шиъ).

-Муьлханиг ду хьалхара? (МАЬН).

-Шолг1аниг?  (ГА).

-Д1адеша боьалг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш. Маса  дешдакъа   ду  Г1АНТ    дешан? (Цхьаъ).

-Х1ун  кхиамаш бехи аша?

·        Суна  1еми  дешнаш  деша.

·        Абатан  93-г1а  аг1он т1ера  д1адеша дешнаш.

·        Кхоллараллин болх.

-Массара  язде зорбанан доккха а , жима а элп Аьаь . Дилла цунна дог1у  сурт.

7. Сада1аран миноташ.

             Аьрзу

Аьрзу, майра олхазар,

Дагна там беш ду хьан г1ар.

Лаьмнаш, ареш толлуш лела,

 Цунна хаац х1ун ду кхерар.

 

Аьрзу, аьрзу, ахь тхоь дийца,

Ц1ехьа боьду некъ схьабийца.

Д1а ца долхахь х1инца ц1а,

 Тиладелла бераш 1а.

 

Г1орг1а аз шен декош, аьрзу

 Дег1 шен нисдеш тхоьга йоьрзу:

- Сих ма ло, ц1а кхочур ду,

Х1ун дан деза дуьйцур ду:

 Баккха хьалха аьтту ког,

Юха баккха аьрру ког.

Ловза даккха кийрара дог.

 

Юха - аьтту, т1аккха - аьрру.

Баккха, баккха шуьйра ког.

Аш и нийса кхочушдахь,

 Хир ду шу а шайн-шайн ц1ахь.

 

(Бераша, аьрзун т1емийн хьесапехь куьйгаш д1аса а оьхуьйтуш, байташ т1ехь дуьйцург до.)

8. Барта  къамел кхиор.

·        Дийцар  х1оттор.

-Мила ю  суьрта  т1ехь? Ц1е тилла цунна.  (Хьава ю)

-Х1ун  ю Хьаван ?  (Хьаван  маьнга бу).

-Хьаван  маьнга хьан  д1атабо? (Хьавас  шеен маьнга ша д1атабо).

-Муха ю  Хьаван  чоь? (Хьаван чоь  ц1ена  ю).

-И хьан д1алистина? (Хьавас ша д1адуьсту чоь) .

-Муха йо1 ю Хьава?  Аша дой иштта г1уллакхаш?

-Х1ун кхиамаш  бехи аша?

·        Суна 1еми дийцар х1отто.

9. Дийцар  дешар.

·        Массара цхьана  ешар.

·        Шайн  дагахь ешар.

·        З1енаца ешар.

-Хьенан  бу маьнга? Д1адеша жоп.

-Изамуха 1алашбо Хьавас? Д1адеша жоп.

 -Х1ун дан хаьа  Хьавана? Д1адеша жоп.

-Хьан д1атабо  цуьнан мотт? д1адеша жоп.

-Х1ун ю аша ешнашрш? (Предложенеш).

-Текст  ю ала  мегар дуй царех?( Ду).

-Х1унда ? (Еригге  предложенеш  маь1ница йозаелла ю).

-Х1ун ц1е  туьллур яра  аша  царна? (Хьава).

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Тхуна 1еми предложенеш  еша.

·        Кицанийн  маь1наш таллар.

-Д1адеша  хьалхара  кица. Муха кхета шу  цунах? (Накъостий болчунна  дика , вон деъча г1о хуьлу. Даьхни долчунна  г1о  ца хуьлу).

-Д1адеша шолг1а кица? Муха кхета шу цунах?( Аьхке адамо шена 1аьнна  кечам бан беза. Ялта а, оьшу  х1ума а гулъеш. 1ай  яа   х1ума ца хилча  илаха еза-ида веза).

10. Жам1 дар.

-Муьлха  аз девзира шуна? (Аз  (Аь) )

-Аз (Аь)  мукъа ду  я  мукъаза  ду? (Мукъа)

-Муьлхачу элпаца билгалдо аз (Аь) ? (Аьаь элпаца)

11.  Рефлекси.

-Х1ун  кхиамаш  бехи аша?

 

67-г1а урок.

Урокан  ц1е: «Мукъа   аз (Аь), элп   Аь аь».

1алашо:мукъа   аз (Аь), элп Аьаь  кхин д1а а  довзийтар. Элп Аьаь дешан юьххьехь,  юккъехь, чаккхенгахь деша 1амор.

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: берашна кхин д1а а  девзар ду мукъа  деха , доца а  аз (Аь), мукъа элп Аьаь.  1емар ду элп  Аьаь  дешан юьххьехь , юккъехь , чаккхенгахь  деша.

2. Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебника  т1ехь  ялийначу   материалах   пайда а оьцуш  , шайн белхан план  х1отто. Планан рог1алла а  ларъеш  шайн болх  д1абахьа а 1емар ду берашна. Берашна хуур  ду  шайн кхиамаш ган , царех пайдаэца. 1емар ду  кхачамбацарш  ган   уьш  д1адаха.

·        Коммуникативни:  берашна  1емар ду  хьехархочун хаттаршна дуьззина жоьпаш дала. 1емар ду  вовшашца къамеле  бовла, ладог1а. Берашна 1емар ду  шайна хеттарг д1аала, шайн накъоста дуьйцучунга  ладог1а, кхета. Берашна  1емар  ду  шайна оьшург вовшашка а , хьехархочуьнга а  ала.

·        Познавательни: берашна хуур ду  мукъа элпаш  шалха хилар. Берашна  1емар ду элп  Аьаь  юкъа а х1оттош  дешдакъош  кхолла , уьш деша.  Берийн алсамдер  бу тидаме хилар , ойлаяр. Керланиг довза а , ала а  лаам хир бу.

3. Личностни: берийн безам 1аламе  безам кхоллалур бу. 1алам довза , цуьнан  доладан лаам хир бу.

Урок  д1аяхьар.

1    .Маршалла  хаттар.

-Де дика хуьлда шун, бераш!

-Диканца дукха  ехийла! 

2. Дешаре  шовкъ  кхоллар.

·        Ловзар: «Т1етоха дешдакъа».

-Бераш , аса уьн т1е яздина дешнаш .Церан  цхьацца долу дешдакъош  дайна. Хьанна хуур дара  уьш нисдан?

АЬР-…                                           АЬХ-…

АЬШ-…                                          ДАЬХ-…

-Муьлха дешнаш ду уьш?

-Муьлха дош ду совнаха? (Даьхни).

-Х1унда ду  и дош совнаха? (Вукху дешнашна юьххьехь ду элп Аь, ДАЬХНИ дашна  юккъехь ду  и элп).

3 . 1алашо йовзийтар.

-Д1аелла  абатан   94-г1а  аг1о.  Аг1он т1ехь балийначу г1ирсан тидам бе. План  х1отта е  шайн  белхан.

Суна  девзар ду…

Суна  1емар  ду…

Суна хуур ду…

Ас  дийр ду….

-Вайна  тахана  кхин д1а  девзар ду  мукъа  аз а  , элп  а Аьаь  . Шуна хуур ду  иза дешан  юьххьехь , юккъехь,  чаккъенгахь  деша. Вай  1амор ду дийцар деша , суьртан  г1оьнца жима  дийцар  х1отто.

4. Дешнаш  дешар.

·         Уьн т1ера  д1адоьшу дешнаш

Д1адеша  хьалхарчу б1ог1амалгера дешнаш. Маса дешдакъа ду  ДАЬХНИ ? (Шиъ).

-Муьлханиг ду хьалхара? (ДАЬХ).

-Шолг1аниг?  (НИ).

-Д1адеша шолг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш. Маса  дешдакъа ду Г1ЕБАРТО дешан? (Кхоъ ду).

-Муьлханиг ду хьалхара? (Г1е).

-Шолг1аниг?  (БАР).

-Кхолг1аниг? (ТО).

-Д1адеша кхоалг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш.

-Маса  дешдакъа   ду  ДАЬТТА  дешан? (Шиъ).

-Муьлханиг ду хьалхара? (ДАЬТ).

-Шолг1аниг?  (ТА).

-Д1адеша боьалг1ачу б1ог1амалгера  дешнаш. Маса  дешдакъа   ду  ЛАЬА     дешан? (Шиъ).

-Х1ун  кхиамаш бехи аша?

·        Суна  1еми  дешнаш  деша.

·        Абатан  94-г1а  аг1он т1ера  д1адеша дешнаш.

·        Кхоллараллин болх.

(Хьехархочо  д1адоькъу дешдакъош  т1ехь долуш карточкаш. Тедуьллу берашна царех дешнаш  х1иттор, оьшу  сурт диллар).

АЬШ,  ЗУ, КАЛ, АЬР, БА, КХА , Г1А, ДО.

5. Сада1аран  миноташ.

6. Барта  къамел кхиор.

·        Суьртан г1оьнца дийцар х1оттор.

-Х1ара х1ун ю ? (Аьрзу).

-Стенгахь деха  аьрзу? (Аьрзу  деха лаьмнашкахь).

-И муха  олхазар  ду? (Иза  хаза  олхазар ду).

- Стенна т1аьхьадаьлла   олхазар ? (Олхазар пхьагална т1аьхьадаьлла).

-Цо х1ун до пхьагалах? (Цо пхьагал  юу)

-Кхин  х1ун юу аьрзуно?

-Шуна гиний аьрзу? Дийца  цунах лаций.

-Х1ун кхиамаш бехи аша ?

·        Аса  дийцар х1отти.

8.  «Аьрзу» дийцар дешар.

·        Массара цхьана  ешар.

·        Шайн  дагахь ешар.

·        З1енаца ешар.

-Х1ун ю дийцаран  ц1е? (Аьрзу).

-Стенах  лаьцна хир ду иза? (Аьрзух).

-Д1аеша хьалхара  предложении. Х1ун боху  цу т1ехь?

-Х1ун гира к1антана  цигахь? Д1адеша жоп.

-Муха олхазар ду аьрзу? Д1адеша жоп.

-Х1ун до аьрзуно? Д1адеша жоп.

-Х1ун гайтира  вашас? Д1адеша жоп.

-Иза  стенгахь бара? Д1адеша жоп.

-Цунна  герга ваха  атта дуй? Д1адеша жоп.

-Мегар дуй  олхазарийн баннашна  т1екхийда? Х1унда?

-Х1ун кхиамаш бехи аша?

·        Тхуна 1еми предложенеш  еша.

9. Жам1 дар.

-Чакхъяккха сан  ойла:

Аз (Аь) ца лакхало , цундела из аду ….(мукъа).

Аз (Аь)  билгалдо элпаца …(Аьаь).

Элп Аьаь яздеш пайдаэцна  шина хьаьрках , цундела из аду ….(шалха ).

10. Рефлекси.

-Х1ун кхиамаш  бехи аша?