Конспект урока по кабардинскому языку по теме "Щхьэ префиксхэмрэ абыхэм я тхык1эмрэ" (3 класс)

Темэр. Щхьэ префиксхэмрэ абыхэм я тхык1эхэмрэ.   Мурадыр. Щхьэ префиксхэр абыхэм къагъэлъагъуэр ящ1эн.  Адыгэ хабзэм  хащ1ык1ыу къэгъэтэджын. Я бзэм, тхыбзэм зегъэужьын.     Урокым къэгъэсэбэпыпхъэр. «Адыгэбзэ тхылъым зэрелэжьын тетрадь» (С. Л.),  «Псалъэм и зэхэлъык1э» таблицэр (Т. С.), компьютор, интерактивнэ доскар,  зыхуэмыдэ карточкэхэмк1э гъэлэжьэн.                         Урокыр зэрек1уэк1ынур 1. Урокым зыхуэгъэхьэзырын. 2. Къабзэрытхэмк1э лэжьыгъэ.   С – з  д –т  б – п  в – ф  стхащ  здащ  длэжьащ  ттхащ бджащ  птащ вдзащ   фщащ  Сэ дыгъуасэ джанэ дахэ здащ. Фэ дыгъуасэ нащэр фща?     1) Хьэрфхэм щхьэк1э сыт жыф1эфын? (Хьэрф дэк1уашэ зэгуэгъухэщ).     2) Псалъэхэм фыкъеджи лъабжьэмрэ префиксымрэ зэхэвгъэк1.     3)Псалъэухахэм я к1эм щыт нагъыщэм гу лъыфтэ. Сыт хуэдэ псалъэухауэ п1эрэ  мыхэр? (Зэра1уатэ псалъэухарэ зэрыупщ1э псалъэухарэ). Иджыри сыт хуэдэ  псалъэуха щы1э? (Хэ1этык1а псалъэуха). 3. Темэщ1эм елэжьын.     Псалъэ 1ыхьэм щыщу лъабжьэ, к1эух, префиксхэм теухуауэ ящ1эр  къыдопщытэж.  «Щхьэ префиксхэмрэ абыхэм я тхык1эмрэ» правилэм  къыдогъаджэ, я гум ирыдогъэубыдэ.      Лэжь. 92. а) Точкэхэм я п1эк1э езэгъыну щхьэ префиксхэр вгъэувурэ  фыкъеджэ.     б) Адыгэхэм ди хабзэхэм я ф1агъым дытопсэлъыхь, абыхэм теухуауа ящ1эр  жыдогъэ1э.     в) Адыгэ хабзэм теухуа псалъэжьым къыдогъаджэ, езыхэм ящ1эри жыдогъэ1э,  ямыщ1эхэр яжыдо1э. Лэжь. 93. а) Точкэхэм я п1эк1э езэгъыну щхьэ префиксхэр вгъэувурэ  къифтхык1, щхьэ префиксхэр къыхэвгъэщхьэхук1.     б) Уэ –м и п1эк1э сэ, фэ –м и п1эк1э дэ хэвгъэувэжурэ япэ псалъэухахэм  фыкъеджэж. Щхьэ префиксхэр къыжыф1э.     в) Зыщалъхуа Хэкум ф1ылъагъуныгъэ хуа1эм тыдогъэпсэлъыхь. Хэкур  еф1эк1уэн щхьэк1э уэ сытхэр абы хуэблэжьрэ?     Лэжь. 94. Усэ–къуажэхьым гъэхуауэ фыкъеджэ. Гук1э зэвгъащ1и фтхы. Къыхэгъэща псалъэхэм хэт щхьэ префиксхэр къэвгъэлъагъуэ.    Зэгуэгъу макъ дэк1уашэ жьгъыжьгъхэмрэ дэгухэмрэ таблицэмк1э  къыдопщытэж.     Лэжь. 95. 1)Макъ дэк1уашэ жьгъыжьгъ къэзыгъэлъагъуэрэ макъ дэк1уашэ дэгу  къэзыгъэлъагъуэу хьэрфхэр зэхэвдзи зэгуэгъу фщ1ы:                         з – с,     в – ф,     б – п,     д – т  (интер. доска)     2) Псалъэхэм фыкъеджэ, дэтхэнэ зыми и пэм къыщытпсэлъ макъыр жьгъыжьгърэ дэгуу зэхэвгъэк1: тхащ, дащ, жащ, гъэкъэбзащ, шхащ, пщэф1ащ, лэжьащ.    3) Псалъэхэм тэмэму фыкъеджэ. С­, п­, т­, ф—щхьэ префиксхэм з­, д­, б­, в­ хэу зыщ1ахъуэжыр къафщ1э: слъащ – злащ, пщащ – бжьащ, ттхащ – ддащ, фчащ – вджащ.    Правилэм къыдогъаджэри къащ1амрэ правилэм итымрэ зыдогъэлъыт.   Лэжь. 96. а) Точкэхэм я п1эк1э щытын хуей щхьэ префиксхэр вгъэувурэ  псалъэухахэр къифтхык1.     б) Мыхьэмышх сщ1ыркъым псалъэхэм къарык1ыр къыжыф1э.                 (Мыхьэмышх сщ1ыркъым – шхын хэплъыхь сщ1ыркъым).    Лэжь. 97. а)Точкэхэм я п1эк1э щытын хуей префиксхэр вгъэувурэ               фыкъеджэ.     б) Фэ сыт хуэдэ гулъытэ хуэфщ1рэ нэхъыжьхэм? Дауэ къывгуры1уэрэ  «Нэхъыжьыр гъэлъап1и, уи щхьэр лъап1э хъунщ» псалъэжьыр? в) Щхьэ префиксхэу – с­, п­, у­, т­, ф­, з­, б­, д­, в­, и­, я – хэмрэ                             префикс о­, мэ­, ма – хэм псалъэщ1э къызэрамыгъэхъур къагурыгъэ1уэн.   Правилэм къыдогъаджэри ягу ирыдогъэубыдэ. 4. Адыгэбзэ тхылъым зэрелэжьын тетрадь.     Лэжь. 1. Псейм пыт псалъэхэр къыхэтхык1. (сыкъофэ, мэжей, догуф1э,  матхэ, дыкъофэ, фотхэ, уожей, согуф1э, фыкъофэ).     Лэжь. 2. Лъабжьэхэр къэгупсыси итхэ, щхьэ префиксхэр къэтхъыхь. (Фожэ, хуэжэ, дэжэ, к1элъыжэ, мажэ, сожэ, ф1эжэ, къажэ, уожэ; Фоджэгу, дэджэгу, мэджэгу, уоджэгу, соджэгу). 5. Яджар егъэбыдыл1эн.      Тест лэжьыгъэхэр.   1) Псалъэщ1э къэзыгъэхъу префиксхэщ: а) с­, къы­, з­;         б) в­, ф­, я­;          в) ф1э­, к1элъы­, со­ .  2) Щхьэ префикс пытхэщ:            а) дыкъофэ, нак1уэ, стхащ;           б) мэжей, бгъэдашэ, бгъурышэ;           в) уогуф1э, сыкъофэ, фодэ. 6. Унэ лэжьыгъэ.     Лэжь. 98. Еджак1уэм и сочиненэм гъэхуауэ фыкъеджэ. Точкэхэм я п1эк1э  щытын хуей щхьэ префиксхэр хэвгъэувэжурэ къифтхык1. Тхыгъэм гупсысэ  нэхъыщхьэ щ1элъыр къэфхутэ.