MAGNiTIZM HAQQI’NDA DA'SLEPKI MAG'LI’WMATLAR

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanlı uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

MAGNiTIZM HAQQINDA DÁSLEPKI MAǴLIWMATLAR

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 38-TEMA     MAGNiTIZM HAQQINDA DÁSLEPKI MAǴLIWMATLAR.

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Magnitizm haqqında ulıuwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın túsindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqsetı

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Pikirge hújim» interaktiv metodı «Pikirdiń qatań hújimi» interaktiv metodı

Sabaq jobasi

Sabaqtıń barısı

Shólkemlestiriw

Oqıwshilardıń nawbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Uyge tapsırma soraw

Elektr razryadınıń túrleri hám olardan paydalanıw temasın soraw

TEMA

Turaqlıı magnit hám onıń qásiyetleri:

Sizler magnitler bir - birin hám temir buyımlardı tartatuǵının bilesiz (131-súwret). Magnitlerdi adamlar áyyemgi zamanlarda da bilgen.

«Magnit» sózi Kishi Aziyadaǵı Magnesiya qalasınıń atınan kelip shıqqan. Bul jerde tabılǵan temirdi tartıwshı tastı  «magnesiya tası» dep ataǵan.

Ullı jerlesimiz Abu Rayxan Beruniy (973-1047) óz miynetlerinde magnitti «ohanrabo» – temirdi tartıwshı dep ataǵan. Beruniy qum aralas altın bóleksheleri arasınan temir bóleklerin ayırıp alıwda magnitten paydalanılatuǵını haqqında jazıp qaldırǵan. Ol magnitiiń birdey belgidegi polyusleri óz ara iyterilesetuǵının. qarama – qarsı polyusleri bolsa tartılısatuǵının, magnitke súyelgen polattıń da magniilenip qalıwın tájiriybe arqalı tiykarlap bergen.

Házirgi waqıtta elekirotexnika hám radiotexnikada tiykarınan jasalma magnitler qollanıladı.

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Tábiyiy magnitti uzaq waqıt tásir ettirilgende magnitlengen polat bólekleri jasalma magnitler dep ataladı.

Jasalma magnitlerdiń qásiyetleri tábiyiy magnitlerdiń qásiyetleri siyaqlı boladı. Tábiyiy hám jasalma magnitlerdiń barlıǵı turaqlı magnitler bolıp tabıladı.

Óziniń magnitlengen halın uzaq waqıt joǵaltpaytuǵın dene turaqlı magnit yamasa ápiwayı magnit dep ataladı.

Inglis shıpakeri Lilyam Gilbert (1544-1603) turaqlı magnitlerdiń qásiyetlerin úyreniw boyınsha izertlewler alıp barǵan. Gilbert 1600 – jılda baspadan shıqqan  «Magnit, magnit deneler hám úlken magnet- Jer haqqında» atamasındaǵı kitabında magnitlerdiń qásiyetlerin bayanlaǵan:

1.Magnittiń hár qıylı bólimleriniń tartıw kúshi hár qıylı   bolıp, onıń shetki ushları – polyuslarında tartıw kúshi yeń úlken boladı.

2.Magnit eki - arqa hám qubla polyusqa iye bolıp. bul polyuslar qásiyeti boyınsha hár qiylı.

3.Hár qıylı belgidegi polyuslar bir - birine tartıladı. birdey belgidegi polyuslar bir - birinen iyteriledi.

4.Erkin jaǵdayda jipke gorizontal túrde asıp qoyılǵan magnit polyusları Jerdiń arqa hám qubla táreplerin kórsetedi.

5.Bir polyuslı magnitti payda etip bolmaydı.

6.Jer sharı úlken magnit.

7.Kúshli qızdırılǵanda tábiyiy magnitlerdiń de jasalma magnitlerdiń de magnit qásiyetleri joǵaladı.

8.Magnitler shiyshe, teri hám suw arqalı óz tásirin kórsetedi

Magnit maydanı:

Eger magnit kúsh sızıqları boylap bir neshe magnit strelkalar qoyılsa. olar 132-súwrette kórsetilgendey jaylasadi. Bunda strelkalardiń qubla polyuslan magnittiń arqa polyusina qarap qaladi

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Jerdiń magnit mavdanı:

Kompastıń strelkaları yamasa jipke ildirilgen magnit qubladan arqa baǵıtqa jaylasıp qaladı (135-súwret). Bunıń sebebi, Jer sharınıń magnit maydanı menen oralǵanlıǵınan.

Jerdiń magnit kúsh sızıqları qubla magnit polyusinen arqa magnit polyusi tárepke baǵdarlanǵan boladı (136-súwret).

Jerdiń arqa magnit polyusi 75° arqa keńlik hám 99° batıs uzınlıq jaqınında. Jer sharınıń arqa geografiyalıq polyusınan shama menen 2100 km qashıqlıqta jaylasqan.

Qubla magnit polyusi Jerdiń qubla geografiyalıq polyusi jaqınında bolıp. 66.5° qubla keńlik hám 140° shıǵıs uzınlıqta jaylasqan.

Kompas Jer sharınıń qubla magnit polyusin ko"rsetedi.

Sabaqtı bekkemlew

«Kishi toparlarda islesiw» interaktiv metodı bunda oqıwshılar tiykarınan bólek máseleler boyınsha óz pikirin islep shıqqan halda onı toparda taqılawǵa hám hár túrli pikirler tiykarında uyımlasqan kóz qarasqa keliwge úyretedi.Oqıwshılardı kishi toparlarǵa bólgen halda islesiw.Hár toparǵa hár túrli sorawlar taslap juwaplar esitip qatelerin basqa toparlarǵa baqlatıw menen oqıwshılardıń bilim dárejelerin bekkemlep barıw.

1.Magnit sózi qay jerden kelip shıqqan?

2.Beruniydiń magnit haqqındaǵı táliymatları haqqında nelerdi bilesiz?

3.Jasalma magnit degen ne? Onıń tábiyiy magnitten  ayırmashılıǵı neden ibarat?

4.Turaqlı magnit dep qanday denege aytıladı?

5.Gilbert tárepinen anıqlanǵan magniti qásiyetlerin túsindirip beriń.

6.Magnit maydanı degen ne? Magnit kúsh sızıqların táriplep beriń.

7/Magnittin" arqa hám qubla polyusleri qalay belgilenedi? Bul polyuslerde magnit kúsh sızıqları qalay baǵıtlanǵan boladı?

8.Jerdiń magnit maydanı haqqında nelerdi bilesiz?

9.Ne ushın kompas strelkasınıń baǵıtı onıń Jerdiń geografiyalıq polyuslerin kórsetpeydi?

Úy tapsırma tapsırıw

Magnitizm haqqinda dáslepki maǵliwmatlar temasın oqıp keliw

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip,búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshilarga tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash