Milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg’unligi

Mavzu: Milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg’unligi     hayotiy   aniq, (darsgaqo`yilganmaqsad   45   daqiqadavomidabajariladigan (real) Darsmaqsadi:   (erishiladigan), vadarsyakunidabaholanadigan(o`lchamli) bo`lishimaqsadgamuvofiq): a) ta’limiymaqsad darsjarayonidao`quvchilardashakllantiriladiganbilim, ko`nikmavamalakalarasosidabelgilanadi; b) tarbiyaviymaqsad darsjarayonidao`quvchilardaqaysiaxloqiysifatlarshakllantirilishiasosidab elgilanadi; c) rivojlantiruvchimaqsad darsnatijasidao`quvchilardaqaysibilimlarvaaxloqiyfazilatlarrivojlantirilis hiasosidabelgilanadi. Darsturi: yangitushuncha, ko`nikmavamalakalarinirivojlantiruvchi; o`quvchilaregallaganbilim, nazoratqiluvchikabidarsturlaribo`lishimumkin. Darsdafoydalaniladiganmetodlar: bundaan’anaviy,  zamonaviy, interfaolmetodlardano`tilayotganmavzuningo`quvchilartomonidansamar alio`zlashtirilishigaxizmatqiladiganinioqilonatanlashlozim. № Darsnitarkibanquyidagiqismlargaajratish   o`quvchilarningbilim, umumlashtiruvchi; ko`nikmavamalakalarnitahlil,   bilimlarnishakllantiruvchi;     mumkin: tashkiliyqism; I. II. o`tilganmavzunitakrorlash (mustahkamlash); yangimavzunitushuntirish; III . IV. yangimavzunimustahkamlash; V.  o`quvchilarnibaholash; 1 Ajratilganv aqt. 4 – daqiqa 5 daqiqa 25 – daqiqa 5 – daqiqa 4 – daqiqa IV. uygavazifaberish.   Darsdafoydalaniladiganjihozlar: texnikvositalar, ko`rgazmalivadidaktikmateriallar. Yangi mavzu bayoni: 2 – daqiqa slaydlar,   —         bag‘rikenglikfazilatlariningnamoyonbo‘lishida, Mustaqillikningdastlabkikunlaridane’tiboranxalqimizningtarixiyxotirasinitiklash, qadimgiurf­odatvaqadriyatlarinie’zozlash, muqaddasqadamjolarniaslholigaqaytarish,   kishilarningdiniyerkinliklarinita’min­ lash   yuzasidanchinakamtarixiyahamiyatgamolikishlaramalgaoshirilaboshladi. Ushbukengko‘lamlijarayonbirginao‘zbekmillatio‘tmishi, tili, dinivaqadriyatlarinitiklash, rivojlantirishbilancheklanibqolmay, mamlakatimizdaistiqomatqiluvchibarchamillatvaelatlaran’anavaqadriyatlarigayuk sakhurmatko‘rsatishbilanuzviytarzdaolibboril­moqda.   Bu   esa   0‘zbekistonni o‘ziningmuqaddasVatani   deb   bilganbarchafuqarolarimizorasidagio‘zarohurmat, birodarlik,   Yurtboshimizning «ShuazizVatan barchamizniki» deganezgug‘oyasihayotgaizchiltatbiqqilinishidamuhimrolo‘ynamoqda.Har qanday ijtimoiy   hodisaning,   shu   jumladan,   milliy   g’oyani   va   milliy   ma’naviy qadriyatlarning   mohiyatini   ochib   berish   uchun   quyidagilarga   aniqlik   kiritish: tushunchaning ta’rifi (definisiyasi); tushunchaning tavsifi (xarakteristikasi); milliy ma’naviy   qadriyatlarning   mazmuni;   ularning   kelib   chiqishi   va   rivojlanishi (evolyusiyasi);   ijtimoiy   maqsadi   va   vazifalari   (funksiyalari);   tuzilishi (strukturasi);   amal   qilish   usul   va   vositalari   (texnologiyasi);   shakllari   va ko’rinishlari   tasnifi   (klassifikasiyasi)   va   nihoyat,   jamiyat   hayotining   boshqa sohalariga ta’sirini bilish lozim.                      «Qadriyat» tushunchasi — juda keng tushuncha. Uning bir qismi — ma’naviy qadriyatlardir. Milliyma’naviy qadriyatlar   «milliylik», «ma’naviyat» va «qadriyat» tushunchalari kesishgan nuqtada jamlangan ijtimoiy hodisalarni o’z ichiga oladi.Har qanday ijtimoiy hodisaning, shu jumladan, milliy g’oyani va milliy   ma’naviy   qadriyatlarning   mohiyatini   ochib   berish   uchun   quyidagilarga aniqlik   kiritish:   tushunchaning   ta’rifi   (definisiyasi);   tushunchaning   tavsifi (xarakteristikasi);   milliy   ma’naviy   qadriyatlarning   mazmuni;   ularning   kelib chiqishi   va   rivojlanishi   (evolyusiyasi);   ijtimoiy   maqsadi   va   vazifalari 2 (funksiyalari); tuzilishi (strukturasi); amal qilish usul va vositalari (texnologiyasi); shakllari va ko’rinishlari tasnifi (klassifikasiyasi) va nihoyat, jamiyat hayotining boshqa sohalariga ta’sirini bilish lozim.                      «Qadriyat» tushunchasi — juda keng tushuncha. Uning bir qismi — ma’naviy qadriyatlardir. Milliyma’naviy qadriyatlar   «milliylik», «ma’naviyat» va «qadriyat» tushunchalari kesishgan nuqtada jamlangan ijtimoiy hodisalarni o’z ichiga   oladi.   «Milliy   ma’naviy   qadriyatlar»   tushunchasiga   quyidagicha   ta’rif berish mumkin:  Muayyan millat vakglllari uchun zarur va aqamiyatli, aziz va ardokli bo’lgan, manfaati va maksadlariga xizmat kiladigan ma’naviy boyliklar, amallar va tamoyillar, yeoyalar va me’yorlar milliy ma’naviy Kadriyatlardir. Xar   bir   xalqning   o’zi   uchun   e’zozli,   qimmatli   bo’lgan   ma’naviy   boyliklari bo’ladi. Bular asrlar davomida avloddanavlodga o’tib kelgan, hozirgi kunda ham o’zining   ahamiyati   va   Qadrini   yo’qotmagan,   shu   xalqning  iftixor   manbaiga aylangan durdonalardir. Masalan, qirgaz xalqi «Manas» dostoni bilan, misrliklar qadimiy   piramidalar,   fransuzlar   Parijdagi   Luvr   saroyi,   o’zbeklar   Samarqandu Buxoro va Xiva bilan haqli ravishda faxrlanadilar. Millat  va elatlarning  o’ziga  xos tarixiy  merosi, san’ati  va adabiyoti bilan bir qatorda   ularning   urfodat   va   marosimlari,   madaniy   munosabat   va   axloqiy fazilatlari   ham   ma’naviy   qadriyatlar   tizimiga   kiradi.   Bular   xalqning   o’ziga xosligini saqlab qolishda, yosh avlodni tarbiyalashda, shaxsning ijtimoiylashuvida muhim rol o’ynaydi.                   Milliy   ma’naviy   qadriyatlarda   xalqning   dunyoqarashi   va   hayotga munosabati, ichki tabiati va turmush tarzi o’z ifodasini topadi. Bularda millatning ruhiy olami va tafakx kur tarzi, orzuumidlari va ideallari, vijdoni va ornomusi aks etadi.           Milliy qadriyatlar xalqning kundalik hayoti va turmugs tarzida o’ziga xos mezon vazifasini o’taydi. Ushbu qadriyatlar vositasida turli hodisa va holatlarga, yangi paydo bo’layotgan faoliyat turlari va rasmrusumlarga baho beriladi. Yosh avlodning hayotiy mo’ljallari, «zamona qahramoni» haqidagi tasavvurlari ham ma’naviy qadriyatlardan kelib chiqib shakllanadi.            Milliy G’OYA va ma’naviy qadriyatlar orasida uzviy aloqadorlik o’zaro ta’sir mavjud bo’lib, bu quyidagilarda o’z ifodasini topadi: birinchidan, milliy qadriyatlar milliy g’oya uchun ma’naviy negiz, manba bo’lib xizmat qiladi 3 ikkinchidan,  milliy   g’oya   qadriyatlarni   boyitish,   yanada   yuksak   bosqichga ko’tarish, odamlar ongi va qalbiga milliy qadriyatlarni singdirish omili bo’lib hisoblanadi; uchinchidan,  milliy   g’oya   xalqning   tub   manfaatlari   nuqtai   nazaridan   mavjud ma’naviy   qadriyatlarga   baho   beradi,   ijobiy   jihatlarni   rivojlantirish,   salbiy holatlarni inkor etishning ma’naviy mezoni bo’lib maydonga chiqadi. Yuksak ma’naviyat — kelajak poydevori. Islom Karimov                        Ma’naviyat, qadriyatlar va milliy g’oya — jamiyat hayotining juda murakkab va serqirra, o’zaro uzviy aloqadorlikda bo’lgan sohalaridir. Ma’naviyat, milliy qadriyatlar va istikdol g’oyalari alohida olingan har bir shaxs hayotida ham, jamiyatdagi turli guruh va qatlamlar faoliyatida ham, umuman insoniyat   taraqqiyotida   ham   katta   ahamiyatga   ega.   Millat   va   davlat taraqqiyotining ma’lum davrlarida ma’naviyat va milliy g’oya eng dolzarb, hal qiluvchi omil bo’lib maydonga chiqadi.                         O’zbekiston   istiqlolining   asoschisi   Islom   Karimov   tomonidan mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab taraqqiyotning o’ziga xos va o’ziga mos yo’lini belgilovchi milliy ma’naviy qadriyatlar masalasiga juda katta e’tibor qaratildi.   Xalqimiz   ma’naviyatini   yuksaltirishning   ilmiynazariy,   fundamental konsepsiyasi ishlab chiqildi.            Ayni paytda, buyuk kelajakni yaratish yo’lida xalqni birlashtirib, yakdil qila oladigan, bunyodkorlik ishlariga safarbar etib, ruhiy tayanch bo’la oladigan milliy g’oyani shakllantirish muammosi yurtboshimiz Islom Karimovning diqqat nazaridan bir daqiqa ham chetda qolmadi. «O’zining eqayotini, oldiga ko’ygan maksadlarini anik tasavvur kiladigan, o’z kelajagi   xakida   kayeuradigan   millat   xech   bir   davrda   milliy  g’oya  va   milliy mafkurasiz yashamagan va yashay olmaydi»1. Islom   Karimov                      Binobarin, ma’naviyat, qadriyat va milliy g’oya — xalqning bugungi hayoti   uchun   ham   ertangi   istiqboli   uchun   beqiyos   ahamiyatga   ega   bo’lgan ma’naviyijtimoiy sohalardir.              Milliy o’zlikni anglash aynan ma’naviy qadriyatlarni o’zlashtirish, o’z xalqining tarixi, madaniy merosini o’rganish, butungi holati va ertanga istiqbolini aniq tasavvur etishdan boshlanadi. Har bir insonning mexdati, faoliyati, hayotiy 4 maqsadlari ma’lum bir qadriyatlarga erishish, moddiy va ma’naviy boyliklarga ega bo’lishga yo’naltirilgan bo’ladi. Milliy ma’naviy qadriyatlar ko’p asrlik tarixga ega.               O’zbekistondagi tarixiy obidalar, madaniy yodgorliklar yo urfodat va marosimlarni tahlil kilish, bularning paydo bo’lishi juda qadim zamonlarga borib taqalishini ko’rsatadi.             Misol uchun, «Avesto»ni olaylik. Bundan 2700 yil muqaddam o’n ikki ming mol terisiga oltin harflar bilan bitilgan bu asar paydo bo’lishi uchun undan avval ham kamida necha ming yillik davr o’tganligi, teran hayotiy tajriba va hikmatlar to’planganligi, shubhasiz. Bu asar yuksak madaniy hayot, falsafa va fan, xattotlik va mushtariylik rivojlanishi natijasida yaratilganligi uchun ham shu paytgacha o’z qimmatini yo’qotmadi.            Davrlar o’tishi bilan milliy ma’naviy qadriyatlar ham o’zgarib, rivojlanib, yangilanib, boyib boradi. Zamon ruhiga va taraqqiyot talablariga mos kelmay qolgan   me’yor   va   talablar   inkor   etiladi.   Yangicha   tasavvur   va   yondashuvlar, fazilat va odatlar hayotga kirib keladi. Bo’nga kundalik hayotimizdan, turmush tarzi    kiyinish, ovqatlanish, to’yxashamlarni o’tkazish va boshqalardan ko’plab misollar keltirish mumkin.                      O’zbek xalqi jahon madaniyati hazinasiga munosib hissa qo’shgan millatlar qatoridan faxrli o’rinni egallaydi.  Madaniy yodgorliklar, me’morchilik san’ati   namunalari,   kadimiy   ko’lyozmalar  —   milliy   ma’naviyatning   bebaho durdonalari, xalqimiz uchun eng qadrli va muqaddas bo’lgan boyliklardir. Bularni avaylabasrash, kelajak avlodlarga yetkazish ma’naviyat sohasidagi eng dolzarb vazifadir. Yangimavzunimustahkamlash: Savol­ javobo’tkazibo’quvchilarnibaholash. Uygavazifa: Mavzubo’yichareferattayyorlash. 5