«Минем Туган телем – татар теле»

«Минем Туган телем – татар теле» темасына класстан тыш чараның методик эшкәртмәсе

 

Максат: укучыларның игътибарын дөрес итеп сөйләргә һәм язарга кирәклегенә юнәлтү.

 

БУРЫЧЛАР:

- белем бирү: элек өйрәнелгән материалны кабатлау, өйрәнелгән материалны системалаштыру;

- тәрбия: татар мәдәни мирасына горурлык һәм патриотизм. буыннар дәвамчанлыгы хисе тәрбияләү, туган телгә мәхәббәт тәрбияләү;

- үстерү: сөйләмне үстерү, төркемдә эшләү күнекмәләрен, иҗади сәләтләрне, фикерләү эшчәнлеген, игътибарны үстерү.

 

Чара төре: викторина.

Кулланыла торган методлар: ярыш, конкурслар, төркем биремнәре, парларда эшләү, декламалау, презентация белән иҗади бирем.

Җиһазлау: мультимедиа проекторы, биремнәр белән карточкалар,

китапханәләр күргәзмәсе һәм сүзлекләр.

Белем бирү технологияләре: коммуникатив укыту технологиясе, уен технологияләре, хезмәттәшлек итү процессында укыту.

Катнашучылар: ике команда, алып баручылар (8б сыйныф укучылары), жюри (предмет укытучылары, администрация вәкилләре), җанатарлар.

ЧАРАНЫҢ СЦЕНАРИЕ:

Оештыру-психологик этап.

- психологик әзерлек;

- тәртипне тәэмин итү;

Музыка: Чайковский «Панорама» (татар теле турында шигырьләр укыганга кадәр яңгырый)

Чараның темасы, максатлары һәм бурычлары:

Туган тел турында презентация фонында күрсәтү.

1 нче алып баручы: Исәнмесез, кадерле кунаклар! Исәнмесез, балалар!

2 нче алып баручы: Хәерле көн, кадерле дуслар!

3 нче алып баручы: Good afternoon, dear friends!

1 нче алып баручы: Бүген-бездэ бәйрәм! Телләр турында сөйләшергә дип килдек, тагын бер кат туган телебезнең гүзәллеген һәм матурлыгын искә алу өчен килдек.

2 нче алып баручы: бүгенге очрашуны без Тел бәйрәменә багышлыйбыз

3 нче алып баручы: Быел татар шагыйре Габдулла Тукайның тууына 134 ел, рус язучы Александр Сергеевич Грибоедовның тууына 225 ел, швед балалар язучысы Астрид Линдгренның тууына 113 ел.

1 нче алып баручы: һәр тел-ул бер сихри дөнья. Тел - ул халыкның тере күңеле, аның шатлыгы, хәтере, сызлануы, хәзинәсе. Ихтирамга лаек булмаган тел юк. Туган тел - һәр кешенең үткәне, бүгенгесе һәм киләчәге, ул буыннан-буынга күчүче байлык.

2 нче алып баручы: һәр халыкның үз Теле бар. Ул балаларга әни тавышы якын булган кебек якын, туган җир икмәге кебек кадерле.

3 нче алып баручы: Тарихи килеп чыкты ки, безнең республикада 10нан артык телдә сөйләшәләр. Төп, дәүләт телләре булып рус һәм татар телләре санала.

1 нче алып баручы:

И, туган тел, и, матур тел

Әткәм-әнкәмнең теле

Дөньяда күп нәрсә белдем

Син туган тел аркылы.

2 нче алып баручы:

Родной язык – святой язык, отца и матери язык,

Как ты прекрасен! Целый мир в твоем богатстве я постиг!

Качая колыбель, тебя мне в песне открывала мать,

А сказки бабушки потом я научился понимать.

Болар барысы да туган телебез турында искиткеч сүзләр. Әти-әниләребез, күршеләребез, дусларыбыз һәм урамда узып баручыларның күбесе татар телендә сөйләшә.

Без телебезгә шундый ияләшкәнбез ки, аның матурлыгын, байлыгын, моңлылыгын һәм төгәллеген сизмибез. Күпчелек балалар һәм яшүсмерләр өчен татар теле-мәктәп дисциплинасы. Әмма бит татар теле - Ул безнең галәмебез, тормышыбыз. Татар телендә без беренче «әни» сүзебезне әйтәбез, укырга өйрәнәбез, татар телендә аралашабыз: бәхәсләшәбез, шаярабыз, һәм дуслашабыз, мәхәббәтебезне аңлатабыз.

Без телебезне беләбез һәм яратабыз. Ләкин бу хакта сирәк уйланабыз.

Шуңа күрә бүген без командалар арасында туган телгә мәхәббәт һәм хөрмәт тәрбияләү, сөйләшү күнекмәләрен формалаштыру максатыннан ярышлар уздырачакбыз, алар шул кадәр якын һәм кадерле булган туган телләрен никадәр яхшы белүләрен карарбыз.

Командалар эшенә компетентлы жюри бәя бирәчәк, аның составында администрация вәкилләре дә бар.

Беренче бәйге. Темасы: «Командаларны тәкъдим итү, эмблеманы тәкъдир итү».

Бурыч:

иҗади сәләтләрне күрсәтергә;

сайланган исемне аргументлау;

эмблеманы тәкъдир итү.

Укытучы: бүген 8а һәм 8 б сыйныф командалары ярыша. Командаларның өй биреме - командага исем уйлап табу иде, аны дәлилләү. Ярышны өй эшен тикшерүдән башлыйк.

Жюри бәясе.

Укытучының сүзе: командалар әзер, жюри эшли, тамашачылар киеренке хәлдә көтә. Ярышлар башланды. Конкурсларны алып баручылар – 8б сыйныф укучылары - Руслан һәм Алинә.

Сәламләү.

Алып баручылар диалогы:

Алып баручы: Алинә, син ничек уйлыйсың, без татар теле белән яхшы танышмы?

Алып Баручы: Әлбәттә. Бу бит безнең туган телебез. Без туган телебездә сөйлибез, укыйбыз, хатлар язабыз, аны радиодан, телевизор экраннарыннан ишетәбез.

Алып баручы: Без аның белән таныш, мин килешәм, тик без аны яхшы беләбезме икән со?

Алып баручы: Ягъни син: сыйныфташларыбыз дәфтәрләрендә күп грамматик хаталар очрыймы дип сорарга телисең? Минемчә, хаталарсыз бик азлар гына яза беләдер.

Алып баручы: Әйе, бигрәк тә бүгенгесе көндә, һәркайсыбызны телевизор экраннарыннан еш яңгырый торган күп санлы хаталар били. Киләсе конкурсыбызда уенчыларыбызның нәкъ менә сүз запасын барларбыз да.

Икенче конкурс. Тема «Сүзлек запасы".

Алып баручы: һәм менә - яңа бирем. «Татар теле» терминына караган билгеле бер сүз төркеменә кергән сүзләрне кем күбрәк җыя (сыйфат)? Башкаруга бер минут вакыт бирелә. Шулай итеп, башладык!

Алып баручы: җанатарларны һәм гади тамашачыларны сәламлибез! Командагызга ярдәм итәсегез киләме? Алайса без сезгә киләбез!!!

Сорауларга җавап бирсәгез-дөрес җавап өчен жетон алачаксыз.

1. Иделдә ком нинди? (Юеш)

2. Нинди ярымутрау күләменә зарлана? (Ямал)

3. Россиянең кайсы шәһәрен Владик дип атыйлар? (Владивосток)

Алып баручы: командалар вәкилләре, үз сүзләргезне укыгыз.

Алып баручы: Без жюрига дөрес җавапларны санап, нәтиҗәләрне игълан итүләрен сорыйбыз

Жюри нәтиҗәләрне игълан итә.

3 конкурс. Командалар өчен Блиц – сораулар

Уеныбызны дәвам итеп, тапкырлык, зирәклек таләп итүче табышмак-сорауларга җавап биреп карыйк.

- Үзе сөяксез, сөйләшкән сүзе исәпсез? Нәрсә ул? (Тел)

- Ачы да була, төче дә була.

Я, әйтеп кара, ул нәрсә була? (Тел)

- Карлыганны карлыгачка әйләндерү өчен нишләргә?

- 5 шакмак эченә 6 «Н» хәреф язып буламы?

- Татарстанның кайсы шәһәрен табада кыздырып була?

- Кайсы шәһәрдә аш пешереп була?

- Кайсы күл кыргый дуңгыз исемен йөртә?

- Нинди ике нота бакчада үсә?

4 конкурс. Иҗат

1. Командалар күләме буенча зур булмаган  һәм һәр сүзе бер төрле хәрефкә башланган текст төзергә тиеш. Башладык!

5 конкурс. Тема «Орфоэпия».

Алып баручы: Игътибар иткәнем бар, кешеләр бик еш сүзгә басымны дөрес куймыйлар. Мисал китерә аласызмы?
Ведущий: Башкала яки башкала? Тонбоекмы эллэ тонбоекмы, сайра, вакла,

Ведущая: Классный примерчик. Все вы знаете правильный вариант.

Ведущий: каждой команде нужно расставить ударения в словах.

Даются карточки – задания

Пока команды выполняют задание, проводится игра с болельщиками и зрителями.

Игра со зрителями. Тема: «Лексическое значение слова».

Ведущая: Пока игроки мучаются с расстановкой ударений, мы проведем конкурс со зрителями. Вы считаете себя современными людьми? Значит, вы должны знать, что обозначают вошедшие недавно в наш лексикон слова. Их мы часто слышим по телевидению и радио, и сами употребляем. Но что же они обозначают? Мой помощник будет называть слова, кто знает значение слова, поднимайте руку. Если ответите правильно, то сможете отдать свой балл команде, за которую болеете!

Ведущий: Моя помощница, которая думает, что я ее помощник, все самое трудное оставляет всегда мне. Но я справлюсь.

За правильный ответ дается фишка, в конце игры их можно добавить к общему счету любой команды по желанию болельщика.

Нужно объяснить лексическое значение слов:

Амбиция – чрезмерное самомнение, самолюбие

Бомонд – высший свет, элита, привилегированные круги общества

Деградация – постепенное ухудшение, упадок

Имидж – впечатление, мнение о лице или коллективе, создаваемое заинтересованными людьми.

Инаугурация- торжественное вступление в должность главы государства

Лаконичный – краткий

Харизма- чья-либо одаренность, удачливость, способность воздействия на окружающих

Элита- привилегированная верхушка общества

Ведущий: Болельщики окажут неоценимую помощь своим командам. А мы вернемся к ударениям.

Игроки команд читают свои варианты ответов (ударения в словах).

Жюри объявляет результат конкурса и общий итог встречи.

6 конкурс. Устами младенца.

Настало время поговорить о фразеологизмах. Это устойчивые сочетания слов. Узнайте слово по фразеологизмам.

1. Увеличение в двукратном размере органов зрения человека в процессе крайнего удивления. (Ике күзе дүрт булу )

2. Вмешательство животного черного цвета в процесс разлада взаимоотношений людей. (Арага кара мәче керү )

3. Полное отсутствие вокальных данных, явившихся итогом неосторожного шага косолапого. (Колагына аю баскан)

4. Переживать упадок настроения как при потере инструмента для колки дров (Балтасы суга төшкән)

5. Деформация насекомого в млекопитающее, обитающего в Индии и Африке (Чебеннән фил ясау)

6. Он в голове у легкомысленного, несерьезного человека; его советуют искать в поле, когда кто-нибудь бесследно исчез; на него бросают деньги и слова, кто их не ценит. (жил).

       Что означают выражения? Когда мы их употребляем?

(Тянут карточки)

а)    жин сызганып эшлэу;

б)    кул кушырып утыру;

7 конкурс. Художники.

Командам за 5 минут нужно нарисовать обложку книги о татарском языке.

Ведущая: А мы вновь играем с болельщиками.

Уң яктан да ашыйсың, сул яктан да ашыйсың. Әгәр ул сүздәге бер хәрефне үзгәртсәң, аны чүкеч белән кагасың. Ул нинди сүз? (Җавап: кабак – кадак)

Кайсы бодайдан кортлар бал ала?(карабодай)

Кайсы кошның исеменнән бер иҗекне алсаң, кар өеме килеп чыга? (көртлек)

Бер сүздә 100 ә буламы? (йөзә)

4 шәм янып тора. Өчесен сүндерәләр. Ничә шәм кала?(3)

7 үрдәк оча. Шуларның өчесен атып төшерәләр. Ничә үрдәк кала? (3, калганнары очып китә)

Океан белән диңгез арасында нәрсә бар? (белән)

 

8 конкурс. Эйтеп бетер.

Ул арада командалар бирелгән хәрефләрдән мәкаль җыярга тиеш.

(кисмә хәрефләр салынган конвертлар бирелә)

 

Батырлыкта ... . (матурлык)

Кем эшләми, ....(шул ашамый)

Берәүнең кулы эшли, ... (икенченең теле эшли)

Акылы кысканың ...(теле озын).

Аягы пычрак - өй пычратыр, ...(теле пычрак - кеше пычратыр).

Сүз бер көнлек, ... (тел гомерлек).

Озын тел елан: ...(авыздан чыкса муенга урала)

Иң татлы тел туган тел, ..(анаң сөйләп торган тел).

Иле барның ... (теле бар)

Инсафлының ...(теле саф)

Йомшак телле бәрән ... (ике ананы имә)

Татлы тел тимер (капканы ачар).

Беләге юан берне егар, белеме ... ... ... . (юан меңне егар)

Ашаганда колагың селкенсен, эшләгәндә ... ... . (йөрәгең җилкенсен)

Ашыккан ашка ... .(пешкән)

Тырышкан табар, ташка кадак ... .(кагар)

 

И вновь игра со зрителями

9 конкурс. Тема: «Омонимы».

Ведущая: Среди людей очень часто встречаются однофамильцы. Например, Егорова Катя и Егорова Настя. Они не сестры, они однофамильцы. Среди слов тоже такие встречаются. Кисть художника и кисть винограда, хвост птицы и хвост кометы. Как называются такие слова?

Ведущий: Паронимы.

Ведущая: Нет.

Ведущий: Синонимы.

Ведущая: Нет.

Ведущий: Остались только омонимы.

Ведущая: Конечно, омонимы. Мы это с пятого класса знаем. Надеюсь, что наши игроки справятся со следующим заданием.

Ведущий: Мы будем задавать вопросы участникам конкурса. Каждой команде по очереди. А если у команды нет ответа, пусть его даст команда-соперница. Итак, давай с тобой проведем репетицию, чтобы игроки разобрались с заданием. Какие корни не нужны растению? Соображай! Вспоминай омонимы, объясняй значение.

Ведущая: Группа «Корни», наверняка, не нужна растениям.

Ведущий: Не хитри! Не знаешь омонимов, так сдавайся.

Ведущая: Корни… корни…корни слов не нужны растению!!!

Ведущий: Это ты случайно догадалась! А еще какие корни не нужны растениям?

Ведущая: Не знаю.

Ведущий: Математические! Эх, ты…

Ведущая: Ладно, ладно. Давай лучше зададим вопросы нашим командам. Приглашаем по шесть человек из команды.

Задают вопросы каждому игроку из команд, эти же вопросы на экране.

Каким патроном не зарядишь ружье?

(Патроном для электрической лампочки)

Из какого крана не берут воду?

(Из подъемного)

Какой вид литературного произведения обознача­ется рус ир-ат исеме белэн атала? (Роман)

Какую мышь не съест кошка?

(компьютерную)

От каких вирусов не спасет маска и лекарства?

(Сбои компьютерных программ)

Каким ключом не откроешь дверь?

(скрипка ачкычы)

 

Ведущий: Уважаемое жюри, можете ли вы подвести итоги конкурса?

Жюри говорит о результатах конкурса.

10 конкурс- конкурс капитанов. Тема: «Антонимы».

Ведущий: Конкурс капитанов команд. Все мы знаем, что такое антонимы. Это слова с противоположным значением. Задание простое: капитан победившей в предыдущем конкурсе команды называет слово, к которому его противник должен подобрать антоним. Если задание выполняется, то право хода переходит к ответившему, если – нет, то капитан должен ответить сам.

Ведущая: Например, я говорю своему коллеге слово «добрый», а он мне должен ответить…

Ведущий: Злой. Я дал правильный ответ, значит, теперь я называю слово. Умный.

Ведущая: Глупый… Надеюсь, капитаны поняли задание. Не старайтесь придумать слово, к которому трудно или невозможно подобрать антоним, ведь, если соперник не ответит, давать ответ придется вам самим. У кого будет больше правильных ответов? Посмотрим! На задание дается минута!

По истечении одной минуты идет подсчет ответов, жюри объявляет результаты конкурса и промежуточный итог игры.

11 конкурс. Тема: «Скороговорки».

Ведущая: Теперь просим выйти по одному игроку из каждой команды. Им предстоит выполнить очень трудное, но очень веселое задание! Первое. Попробуйте про­изнести скороговорку: «На дворе трава, на траве дрова».

Игроки по очереди произносят эту фразу.

Ведущий: Но эта скороговорка совсем простая. Сейчас каждому из вас надо будет выполнить более трудное задание. Вот здесь на карточках написаны скороговорки. Тяните, кому какой листок достанется. Вам предоставляется 30 секунд для того, чтобы вы прочитали скороговорки про себя. Пожалуйста, читайте. (Засекает время и ждет 30 секунд.)

Ведущая: Задание такое: надо быстро произнести вслух свою скороговорку 2 раза и постараться сделать это без ошибок. Кто первый?

Идет чтение скороговорок.

Ведущий: Уважаемое жюри, можете ли вы подвести итоги конкурса и назвать общий итог встречи?

Жюри снова подводит счет голосов и объявляет итоги.

Награждение победителей.

Слово учителя:

Вот и подошла к концу наша встреча, но встреча с татарским языком не закончится никогда. Чтобы в знаниях по татарскому языку не было пробелов, чтобы на любой вопрос вы знали ответ, обращайтесь почаще к книгам, к справочной литературе.

Язык наш – друг наш. Помните об этом. Язык может быть оружием для защиты, но может и больно ранить.

Ведущий: Татарча да яхшы бел,

Русча да яхшы бел.

Икесе дә безнең өчен

Иң кирәкле затлы тел.

Татарчасы - туган тел,

Безгә газиз булган тел.

Атаң-анаң, әби-бабаң,

Сине сөя торган тел.

Ведущая: Бу телдә рух байлыгың

һәм йөрәк кайнарлыгың.

Җырлаган бу телдә безгә

Сөекле Тукай моңын...

Тел кешене дус итә,

Бер-берсенә беркетә.

Бел, балам, син рус телен

Һәм онытма үз телең!

 

И.С. Тургенев в письмах к молодым читателям завещает бережно относиться к татарскому языку: «Берегите наш язык, наш прекрасный татарский язык, это клад, это достояние, переданное нам нашими предшественниками. Обращайтесь почтительно с этим могущественным орудием; в руках умелых оно в состоянии совершать чудеса!..