Операциялық жүйелердің даму тарихы

«Д.А.Қонаев атындағы орта мектебі» КММ ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫС: Бағыты:  Жаратылыстану­математика Секциясы: Информатика Тақырыбы:          Жұмыс авторы:     7 ­ сынып оқушысы                                Құлбек Әсел Жанболатқызы Ғылыми жетекшісі:  информатика пәнінің мұғалімі                                   Кульжанова Салтанат Сейтхановна Қаратау қаласы – 2018 жыл Мазмұны Аннотация ...........................................................................................    2 Кіріспе  .................................................................................................   3 І.Операциялық жүйелер мен олардың атқаратын қызметі............. .........  4 ІІ. MS­DOS  операциялық жүйесі.........................................................   6 ІІІ.Windows  операциялық жүйесі........................................................  12 ІҮ. Желілік операциялық жүйе ............................................................. 16 Қорытынды  ..........................................................................................  17 Пайдаланған  әдебиеттер ...................................................................... 18 АННОТАЦИЯ Зерттеу мақсаты: Мені толғандырған сұрақ бойынша қазіргі замандағы операциялық жүйе туралы жан­жақты білуге мақсат қойдым. Ғылыми   жобаның   негізгі   мақсаты:­   Қазіргі   замандағы   операциялық   жүйенің күннен   күнге   дамуына   байланысты   жайында   мағұлматтарды   көпшілікке жеткізіп, қажеттілігіне жарату.  Мақсатқа жету жолында алға қойылған міндеттер: ­ операциялық жүйе  жайлы еңбектерді оқып, талдау; ­ көпшілікке қолайлы операциялық жүйелерді пайдалану; ­ жиналған материалдарды бір жүйеге келтіру; ­ маңыздылығын анықтау; ­ электронды нұсқасын әзірлеу.  Зерттеу кезеңдері: ­ Тақырыпты  таңдау; ­ Ғылыми  жоба  жетекшісінен  кеңес  алу  арқылы  таңдалған  тақырыпты талдау; ­ Ғылыми   жетекші   ұсынған   және   автордың   өз   тарпынан   таңдалған әдебиеттерді  талдау; ­ Ғылыми  жобаны  қорғау. Зерттеу әдісі:  Түрлі  қайнаркөздерден  алынған  деректермен,             материалдармен  танысу  жұмыстарына  бағытталған  теоретикалық             тақырыптарды  талдау  және  зерделеу,  іс­тәжірибеде  қолдану. Кіріспе              Қосымша сабақтан өткен «Операциялық жүйелердің даму тарихы»     тақырыбы   үлкен   қызығушылығымды   тудырды.   Сондықтан   мен   операциялық жүйелер  жайында ақпарат жинай бастадым.           Менің ғылыми жобамның негізгі мақсаты – операциялық жүйелердің даму тарихы туралы білу.                    Кіріспе. Ол бір тараудан тұрады: «Операциялық жүйе дегеніміз не» жайында. Яғни жүктелуі мен түрлері  жайлы айтылған.            Енді біз осы тақырыпты талдап көрейік. Бұл кейбір балаларға жаңалық болып көрінбеуі мүмкін, бірақ мұнда көптеген тың идеялар бар. Мен  төменде келтірілетін тақырыптарды бұрындары жазылған газеттерде, интернет жүйесінен жинақтадым,  сондай­ақ     өзіміз   қосқан   үлесімізде   жоқ   емес.   Бұл   ережелерді, есептерді   білгеннен   кейін   қызығушылықтары   артып,   информатиканы   жақсы оқитын балалардың саны көбейеді деген үмітіміз бар.                    Компьютер процессорын адам миына ұқсатуға болады. Ми сияқты ол компьютер құрылымының барлық құрылысының орталығы болып табылады және басқа   құрылғыларды   басқарып   отырады.   Онсыз   бірде­бір   операцияны компьютерде   орындай   алмайсың.   Компьютер   жады   адам   жадысы   сияқты. Тасымалдаушыға болашақта қолданылуы мүмкін ақпарат жазылады. Өзектілігі: Қазіргі заманда техника   дамыған сайын операциялық жүйелердің түрлеріде   даму   үстінде.   Осыған   орай   заманға   сай  операциялық   жүйе  өзекті мәселенің бірі болып қалмақ.  Болжамы: Егер әр қолданушы операциялық жүйе түрлері туралы  толық білсе, онда операциялық жүйелерде сұранысқа ие болар еді. Зерттеу жұмысының кезеңдері: І   –   теориялық. Көтерілген   мәселе   төңірегіндегі   әдебиеттермен   танысу.   Сайт, интернеттен қарау. ІІ – практикалық. Компьютерге операциялық жүйелердің түрін орнату.  ІІІ – бекіту. Операциялық жүйе түрлерімен жұмыс істеу. Зерттеу жұмысының тәжірибелік  құндылығы:       Бұл  жобадағы  бағдарламаны мектептерде, жоғарғы оқу  орындарында  тәжірибе  жүзінде  қолдануға болады. ОЖ   тарихы   жарты   ғасырдай   уақытты   қамтиды.   Ол   көбінесе   есептеуіш аппаратураның және элементтік базасының дамуымен байланысты анықталады. Бірінші сандық есептеуіш машиналар 40ж. басында пайда болып, операциялық жүйелерсіз жұмыс істеді, ұйымдардың есептеу процессіндегі барлық есептері бағдарламалаушымен   басқару   пультінен   қолмен   істелінді.   50ж.   ортасынан мониторлық   жүйелер   пайда   болды,   олар   тапсырмалар   пакетін   орындауда операторлар   жұмысын   автоматтандырды.   интегральным микросхемаларға   өту   компьютерлердің   келесі   ұрпағына   жол   ашты,   олардың өкілі IBM/360.                1965­1975ж. 1.1 Негізгі бөлім: Операциялық жүйе мен  олардың атқаратын қызметі                   Операциялық   жүйе (Операционная   система;   operating   system)   — компьютердің   барлық   басты   әрекеттерін   (пернелер   тақтасын, экранды,   диск­ жетектерді пайдалануды), сондай­ақ қатар операциялық жүйенің басқаруымен іске қосылатын басқа программалардың жұмысын басқаратын, көбінесе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық кодта жазылған программа. Алғашқы компьютерлердің   операциялық   жүйесі   болған   жоқ,   себебі   басқару программалары   тек   компьютердің   нақты   бір   типіне   арналып   жазылды,   бірақ шалғайлық   жабдықтарға   стандарттардың   пайда   болуымен,   сан алуан компьютерлер үшін   Осындай   жабдықпен   әрекеттестіктің   бірыңғай программаларын жазуға мүмкіндік туғызды.  Операциялық жүйені жазудың екі жүйесі бар — тұрақты сақтауыш құрылғыға барлық   жүйені   жазу   және   қатқыл   дискіден   операциялық   жүйенің   қалған бөлігінің   тек   жүктеу   программаларын   ғана   жазу.   Мекемеде   пайдаланылатын шағын компьютерлер, әдеттегідей, MS­DOS немесе ең соңғы OS/2 операциялық жүйесін   пайдаланады.   Ықшам   машиналарда,   дискжетектердің   қажеттілігінен аулақ болу үшін, тұрақты сақтауыш құрылғыда жазылған операциялық жүйені пайдаланады.   Миникомпьютерлерде UNIX немесе   өте   танымал   емес жүйелер PICK немесе BOS (Ұлыбритания)   сияқты   операциялық   жүйе пайдаланылады; сондай­ақ компьютердің нақты бір типіне арналып әзірленген операциялық жүйелер де кездеседі. Осы   заманғы   жалпы   тапсырмаларды   атқаруға   арналған   компьютерлер,   соның ішінде жеке компьютерлерде, бағдарламаларын жегу үшін Операциялық жүйені қажетсінеді.   Жеке   компьютерлерге   арналған   Операциялық   жүйе   мысалдары ретінде   келесілерін   келтіруге   болады: Microsoft   Windows, Linux, Mac OS (Darwin) және Unix. Операциялық жүйенің айырмашылықтарының бірі: Бірнеше бағдарламаны бір уақытта жегуге мүмкін етеді. Бағдарлама   жазуды   оңайлатады,  себебі   бағдарламаның   жабдықтарды   басқару қажеті пайда болмайды. Бұкіл жабдық пен бағдарламалардың өзара әрекеттесуін Операциялық   жүйе   басқарады.   Бұған   қОЖа   бағдарламаға   жабдық   пен   басқа бағдарламалармен әрекеттесуге жоғары деңгейлі тілдесуді қамтамасыз етеді. (ОЖ) екі   қызметін   атап   айту   қажет,   негізгі   сол   себепті           Операциялық жүйе ДЭЕМ­дегі кез келген программалық жабдықтардың ажырамас   екінші   бөлігі   болып   саналады.   Әрбір   адамға   ЭЕМ­нің   барлық құрылғыларын   басқару   мүмкіншілігін   беретін,   басқа программаларды аппаратурамен байланыс жасатудан бОЖататын, компьютерде жұмыс   істегісі   келетін   әрбір   адамға   өте   қажет   операциялық   жүйенің   немесе   алатын   орны   ерекше   болып   есептеледі.  системаның   ОЖ­тың     олар: 1) Барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмысын оларды бір­ бірімен және аппараттық жабдықтармен байланыстыра отырып, қамтамасыз ету; 2)   Әрбір   адамға   ЭЕМ­нің   жалпы   басқару   мүмкіншілігін   беру. ОЖ­тың   негізгі   жұмысына   программалардың   бір­бірімен   және   сыртқы құрылғылармен байланыса отырып әрекет етуін қамтамасыз ету, оған керекті ЭЕМ­нің жадын бөлу, программаларды және жұмыс нәтижесін қағазға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, мәліметтерді сыртқы ортадан алу және беру функциялар жатады. ОЖ­тың негізгі ядрОЖы машина іске қОЖылған сәттен бастап ЭЕМ­нің жадында болады. Машинаны басқару ОЖ­тың командалық тілі арқылы   жүргізіледі,   ол   дискіні   басқару,   мәліметтерді   көшіру,   кез   келген программаны   іске   қОЖу,   керекті   жұмыс   режимін   орнату   сияқты   әртүрлі әрекеттерден тұрады.  Оның   құрамына   өз   командалары   және   драйверлер   –   сыртқы   құрылғыларды басқару программалары, утилиттер – жұмысты жеңілдететін программалар және тағы кіреді.  ОЖ   дербес   компьютердің   аппаратурасының   жалғасы   сияқты,   ол   атқаратын істерді болады:   енгізу­шығарудың   барлық   түрлерін   ұйымдастыру; 1)   мәліметтерді байланыстыру; 2) 3) атқару.   модельдерінде   қолданылатын   ОЖ­тердің Компьютерлердің   әртүрлі мүмкіндіктері де әрқалай бола береді. Ең көп тараған ОЖ түрлеріне MS­DOS (PS­DOS), CDOS, MSX, UNIX және де соңғы кезде кеңінен қолданыла бастаған көп   терезелі   операциялық   жүйелер   –   Windows   программалары   жатады.   Дербес     компьютерлерде     программалар     мен   мәліметтерді   сақтаушы   рөлін магниттік дискідегі жинақтауыштар (МДЖ) атқарады, сондықтан оларды дұрыс қолдана   білу   ЭЕМ­нің   тиімді   пайдалану   негізі   екені   талас   тудырмаса   керек. Дискілер латын алфавитінің алғашқы бас әріптерімен А: , В: , С: , D: және т.с.с. болып белгіленеді.  Компьютерлердің   көбісінде   екі   иілгіш   дискідегі   мәлімет   жинақтауыштар болады, олар А: және В: болып, ал қатты дискідегі жинақтауыштар бір немесе бірнеше   бола   береді   де   C:,D:,E:   және   т.с.с.   түрінде   белгіленеді.  ДЭЕМ   іске   қосылғанда   ОЖ   көбінесе   С:   қатты   дискінен   немесе   А:   иілгіш дискісінен оқылып жедел жадқа жүктеледі де, экранға ОЖ­тың қызмет атқаруға дайын екендігін білдіретін төменде көрсетілгендей стандартты түрдегі жұмысқа шақыру шығады.    сақтау   мен   өңдеу   жұмыстарын     ЭЕМ­нің   мәліметтерді   топқа   мынадай   жіктеуге басқалар сыртқы ортамен     үш   белгісі А:\ ­ бұл А: дискісінің жұмыс істеп дайын тұрғанын көрсететін шақыру белгісі, егер компьютер іске қосылғанда А: дискі қозғағыш ұясына дискет салынбаса, онда ЭЕМ автоматты түрде В: немес С: дискілерінен ОЖ мәліметтерін алуға тырысады; С:\   ­   С:   дискісінің   жұмыс   істеп   тұрғанын   көрсететін   шақыру   белгісі.  ОЖ ЭЕМ жедел жадында дұрыс жіктелген соң, экранға А:\ немесе С:\ тәрізді команда шығады. Сонымен,  ОЖ  магниттік дискіде (қатты) немесе дискетте (иілгіш) сақталады. Дискілердің негізгі бөлігі мәліметтер мен басқа программаларды сақтау үшін қажет болады. қатарына енгізу               де толық                               MS DOS  операциялық  жүйесінің  құрылымы                       Біз   қарастырғалы   отырған   MS­DOS   жүйесі   1981   жылы   IBM   PC компьютерлерімен   бірге   шығып,   ол   әрбір   компьютерге   орналастырылған болатын. Қазіргі   кездерде   стандартты   операциялық   жүйе   ретінде   Windows   MS   DOS   жүйесінің   негізгі   түсініктері   операциялық есептеледі,   бірақ   жүйелердің бәрінде пайдаланылады.  ­   DOS­тың   сыртқы   немесе   кірме   (транзитті)   командалары   –   операциялық жүйемен   бірге   бөлек­бөлек   файлдар   түрінде   берілетін   программалар,   кейде утилеттер   деп  те   айтыла   береді.  Олар   транзитті   командалар   ретінде   әртүрлі қызмет атқарады, мысалы, дискетті форматтау, дискілерді тексеру және т.с.с. ­ Құрылғылар драйвері ­ DOS жүйесін толықтырып, жаңадан қосылған шеткері құрылғыларды   басқару   ісін   орындайтын   арнайы   программалар.   Драйверлер компьютердің жедел жадына операциялық жүйемен бірге оқылады да, олардың аттары   CONFIG.SYS   деген   арнаулы   файлда   жазылып   тұрады.   Операциялық жүйе жедел жадқа жүктелгеннен кейін дискіден конфигурациялық (құрамдық) файл   CONFIG.SYS   оқылып   құрылғылар   драйверлері   де   жедел   жадта орналасады. Мұнан кейін командалық COMMAND.COM файлы оқылып, ол іске кіріседі.   Бұл   командалық   процессор   тағы   бір   командалық   AUTOEXEC.BAT файлын іске қОЖып, оның ішіндегі командалар мен программаларды біртіндеп орындай бастайды.  Операциялық командалары  ОЖ жұмыс істегенде оның негізгі жұмыс құралы – команда. Ол компьютерге белгілі   бір   әрекетті   орындататын   арнаулы   программаларды   шақыру   үшін қолданылады.                Команда формат деп аталатын, арнаулы құрылымнан (структурадан)   Формат   команданың   атынан   және   параметрінен   құралады.  тұрады. Командалардың жіктелуі  MSDOS барлық командалары резидентті және транзитті болып екі үлкен топқа бөлінеді.   Резидентті   (ішкі,   бірге   құрылған)   командалар   қызмет   ететін COMMAND.COM   файлының   құрама   бөлігі   болып   табылады.   Олар   –   тез орындалатын жиі қолданылатын қарапайым командалар. Бұл топқа: DIR, MD, жүйенің негізгі CD, RD, TIME, DATE, REN, DEL, TYPE, COPY және т.б. командалар жатады.  Адамның компьютермен  қатынас жасау  тәсілі  қандай екенінің, оның оңай  да тартымды   болуының   маңызы   зор.   Қатынас   жасау   тәсілі   –   пайдаланушымен сұхбатты   ұйымдастыруға   арналған   бағдарламалық   ортаның   сыртқы   көрінісі тілдесу (интерфейс) деп те аталады. Дербес компьютерлерде тілдесу әмірлік және терезелік екі түрін көруге болады.  MS DOS операциялық жүйесінің негізгі мінездемесі. 2. MS DOS­та каталогтармен жұмыс. 3. COPY – файлдың көшiрмесiн алу командасы. 4. COPY CON – мәтіндік файл құру командасы. 5. MSDOS­та дискілермен жұмыс. 6. NCпрограммасына жалпы түсінік. 7. Norton Commander: каталогтармен , файлдармен және файлдармен жұмыс MS   DOS   операциялық   жүйесін   1981   ж.   Microsoft   фирмасы   IBM   PC компьютерлері үшін   IBM фирмасының тапсырысымен дүниеге әкелді. DOS – дискiлiк операциялық жүйе. MS   DOS   операциялық   жүйесi   келесі   бөлiмдерден тұрады: 1.Енгiзiп шығарудың базалық жүйесi (BIOS) – енгiзiп­ шығару   құрылғыларының   жұмысын   тексеретiн программаларды   қамтиды.   Бұл   программалар компьютердiң тұрақты жадында сақталады. 2.Жүйелiк файлдар (ВIO.SYS, IO.SYS, MSDOS.SYS) – BIOS   жүйесінің   жұмысын   толықтырушы   бөлім.   Ол сыртқы құрылғылар мен информацияны алмастырудың барлық операцияларын да орындайды. 3.COMMAND.COM – қолданушының программалары мен берілгендерді жадқа енгізу және оларды өңдеу. 4. CONFIG.SYS – үйлестіруші программа. Оның қызметі – жаңадан қОЖылатын сыртқы құрылғылардың драйверлерін MS DOS­қа қОЖу, орыс, қазақ әріптерін пайдалану, пернетақтаның функционалды пернелерімен және виртуалды жадпен жұмыс істеуін ұйымдастыру. 5.AUTOEXEC.BAT – шақыру символын экранға шығару, қажетті программаны каталогтан іздеу, ағымдық ай, күн және уақытты көрсету. Анықтама: Дискiнiң информациялар жазылған бөлiгi файл деп аталады. Әрбiр файлдың өз аты болады. Ол негiзгi және қОЖымша бөлiктерден құралады.  Мысалы,     COMMAND.COM Файлдардың қОЖымша бөлiгi оның түрiн (типін) анықтайды.  Мысалы: .exe, .com – бiрден орындалатын файлдар; .Вак – файлдың көшiрмесi; .Bat – командалық файл; . sys – жүйелiк файл; .рas – Паскаль тiлiнде жазылған файл; .вas – Бейсик тiлiнде жазылған файл; .txt  — текстік редакторда жазылған файл; .arj – архивтiк файл. Файл аты мен кеңейтілмесі нүкте арқылы ажыратылады. MS DOS­та каталогтармен жұмыс. Дискiдегi файлдар саны көп болған жағдайда олармен жұмысты жеңiлдету үшiн ерекшелiктерiне қарай топтарға бiрiктiруге болады. Әрбiр топтың өз аты болады және ол каталог деп аталады. Мысалы: Каталогтың қОЖымша бөлiгi болмайды. Каталогтың iшiндегi файлдың жазылуы: Basic \ kin 1. Bas Басқа каталогтың iшiнде орналасқан каталог iшкi каталог деп аталады. MS DOS операциялық жүйесiнда каталогтармен жұмыс істеу командалары: 1.MD (Make Directory – каталог құру) – жаңа каталог ашу командасы. Мысалы, 1)MDVSTUD – STUD атты жаңа каталог ашу. 2)Md XXX – ХХХ ішкі каталогын ағымдағы каталогта құру; 3)md A:\ Tekst –A: дискісінің негізгі каталогында  Tekst ішкі каталогын құру. 2.CD (Change directory – каталогты өзгерту) – каталогтың iшiне кiру командасы. CD.. – түрінде берілсе  ағымдағы каталогтан шығу командасы. Мысалы: 1)CDVSTUD – STUD атты каталогтың iшiне кiру; 2)CD \ — ағымдағы дискінің негізгі каталогына көшу. 3.RD (Remove directory – каталогты жою) – каталогтi жадыдан өшiру командасы. Мысалы, RDV STUD – STUD атты каталогты жадыдан өшiру. 4.DIR – каталогтың мазмұнын экранға шығару командасы. Мысалы: 1)dir – ағымдағы каталогтың тарауларын көрсету; 2)dir   *.exe   —   кеңейтілмесі   .EXE   болатын   ағымдағы   каталогтағы   файлдар туралы мәліметтер беру; 3)dir a: — ағымдағы A: дисководындағы каталог тарауларын көрсету ; 4)dir / P – ағымдағы каталог туралы мәліметтерді экранның толуына байланысты үзіліспен беру; 5)dir /W – ағымдағы каталогтағы мәліметтерді кең форматта беру; 6)dir   /o   /p   –   ағымдағы   каталогтың   мәліметтерін   сорттау   арқылы   беру   (ең алдымен ішкі каталогтар, сонан соң файл аттары және кеңейтілмесі). 3.3.MS DOS­та файлдармен жұмыс iстеу командалары.  4.COPY CON – мәтіндік файл құру командасы. Мысалы, Copy con Kniga1.txt – Kniga1.txt мәтіндіік файлын құру командасы. Бұл   команданы   енгізгеннен   соң   файл   текстін   қатарларға   жазуға   болады.   Әр қатар біткен соң Enter пернесін басу қажет. Соңғы қатарды теріп болғаннан соң F6 пернесін, сонан соң  Enter пернесін қайта басу керек. Copy командасы 1 file(s) copied (Бір файл көшірілді) деген хабарлама шығарады және дискіңізде ОЖы атпен файл пайда болады. 2. REN – файлдың атын өзгерту командасы. Мысалы, REN_ kin 1. bas _ Saule. Bas – kin 1.bas  файлдың  атын  Saule.bas  деп өзгерту.  3.COPY – файлдыңкөшiрмесiналукомандасы. Мысалы, COPYV kin 1.bas V tab 1.bas – kin 1.bas файлының көшiрмесi tab 1.bas файлында шығады. 4.DEL – файлды жадыдан өшiру командасы. Мысалы, DEL V  kin 1. bas – kin 1.bas атты файлды жадыдан өшiредi. Del *.bas – қосымшасы  bas  болған барлық файлдарды жадыдан өшiредi. 5.MOVE   –   файлдарды   екінші   бір   каталогқа   көшіру   командасы.   Команда форматы: MOVE (/Y) файл – аты    каталог – аты Бір   файлды   екінші   бір   каталогқа   көшіру   барысында   файл   атын   өзгертуге болады. Команда форматы: MOVE (/Y) файл­аты  (дисководJ (жол) файлдың жаңа аты Егер   ауысатын   каталогтың   ішінде   Осы   аттас   файл   бар   болатын   болса,   оны автоматты түрде соңғы файл атына өзгертеді. 6.FILEFIND   —   файлдағы   символдар   қатары   немесе   файл   аты   бойынша дискідегі файлды іздеу командасы. Команда форматы: filefind  файл­аты (символдар қатары) (универсальды режимі) Іздеу барысында * және ? символдарын қолдануға болады. Егер файлды іздеу барысында қандай да бір каталог немесе диск көрсетілмесе дискідегі барлық  каталогтарда іздеу жұмыстары жүргізіледі. Мысалы: 1)filefind   digger.*   —   кеңейтілмесі   әртүрлі   digger   атты   барлық   файлдарды іздестіру; 2)filefind :t.doc – t әрпінен басталатын және кеңейтілмесі .doc болатын барлық файлдарды барлық дискілерден іздестіру; 3)filefind *.doc “Иванов” /c – негізгі С каталогындағы кеңейтілмесі .doc болатын, “Иванов” символдар қатарынан тұратын барлық файлдарды іздестіру; 4)filefind   *.doc   “Иванов”   /s   /c   /sc   –   кеңейтілмесі   .doc   болатын   “Иванов” символдар қатарынан тұратын барлық файлдарды барлық каталогтардан іздеу. 7.Файлдарды біріктіру (файлдар конкатенациясы) — COPY командасы тек қана көшіру   командасы   ғана   емес,   сонымен   бірге   бірнеше   файлдарды   бір   файлға біріктіретін команда.Команда форматы: Copy файл­аты  (+файл­аты) …  файл­аты Біріктірілетін файлдар қосу (+) таңбасы арқылы көрсетіледі, сонан соң барып соңғы файл аты жазылады. Мысалы: Copy *.lst + *.ref *.prn – ағымдағы каталогтағы кеңейтілмесі .lst  болатын әрбір файлға нақ ОЖындай атпен, бірақ кеңейтілмесі .ref болатын екінші бір файл файлдарының  және  file2.dat қОЖылады, ал нәтижесі аты өзгерссіз қалатын, бірақ кеңейтілмесі .prn болатын файлға ауыстырылады; Copy   file1.dat   +   file2.dat   all.dat   –   file1.dat конкатенациясы.  Соңғы файл  all.dat деген файл атымен ауыстырылады. MSDOS­та дискілермен жұмыс. Файлды  немесе  буманы  дискетке  көшiру  үшiн,  ол  алдын  ала  ақпарат  жазуға дайындалған,  яғни  форматталған  болуы  керек.  Пайдаланып  жүрген  дискеттi қайта  форматтау  кезiнде  онда  бұрын  сақталған  ақпараттар  жойылып  кететiнiн есте ұстаған жөн. Дискжетекке   дискеттi   орналастырамыз   да,   мына   командалардың   бiрiн орындаймыз: 1.Format  a: — A: — дискісін форматтау. 2. Format  a: /s – А: дискісін форматтап, жүйелі дискета жасау. Жүйелiк  дискет  жасау  үшiн:  жүйелiк  файлдарды   дискiге   көшiру  қатарын белгiлеу  қажет.  Жүйелiк  дискет  –  операциялық  жүйе  жүктелетiн,  жүйелiк файлдар  жазылған  дискет.  Жүйелік  файлдар  құрамына  —   COMMAND.COM, IO.SYS, MSDOS.SYS, AUTOEXEC.BAT және CONFIG.SYS файлдары кіреді. Дискетті  көшіру  үшін  MS DOS  ОЖ­де   DISKCOPY  командасы  қолданылады. Команда форматы: diskcopy  (дискжетекJ  (дискжетекJ  (/V) (/M) Командадағы  бірінші  параметрде  көшірілетін  дискжетек  көрсетіледі.  Екінші параметрде материал көшірілетін дискжетек көрсетіледі. Көшірілу режимдері: /V – көшірілудің дұрыстығын көрсетеді; /M – қатты дисктің көшірілу кезінде қолданылмауын қадағалайды. Мысалы: MS DOS жүйесiнiң командаларымен жұмыс iстеудi жеңiлдетуге арналған түрлi жүйелiк программалар бар. Олардың iшiнде жиi пайдаланылатын NC пакетi. NC (сыртқы қабықша) жетекшi программа. Бұл   программаның   негізін   1992   жылы   П.   Нортон   құрған.   Бұл   программа жүктелгенде   экранға   көк   түстi   екi   терезе   шығады   (3.5.1­сурет).   Оның орындайтын   iс–әрекеттерi   файлдармен   және   каталогтармен   жұмыс   iстеудi жеңiлдету. Терезелерде   файлдардың   және   каталогтардың   аттары   орналасады.   Олардың қажеттiсiн курсор немесе тышқан бағыттаушысы арқылы таңдап алу мүмкiн. Бiр терезеден екiншi терезеге  пернесi арқылы өтуге болады. Экранға шыққан терезелердің бiрiнде не каталог немесе файл аты сұр түстi тiк төртбұрыш iшiнде орналастырылып қойылады.  NC   үшiн   функционалды   пернелердiң   орындайтын   iс­әрекеттерi   зор.   Атап айтқанда: F1 – NC туралы мәлiметтер; F2 – пайдаланушы мәзiрiн iске қОЖу; F3 – файлды оқу; F4 – файлды редакциялау; F5 – файлды не каталогты көшiру; F6 – файлдың не каталогтың атын өзгерту; F7 – жаңа каталог құру; F8 – файлды не каталогты жою; F9 – жұмыс тәртiбiн өзгертетiн мәзiрдi шақыру; F10 – NC  программасынан шығу. 3.Windows nоперациялық жүйесі.                     Қазіргі   таңда   ОЖ   –   лерге   қатысты   барлық   коцепциялар:   мультипрограммалау, мультипроцесстеу, көптерминалды іс­тәртіп, виртуальды жад, файлдық жүйелер, қол жетуді шектеу және желілік жұмыстар жасалды. 60­ ж.   аяғында ARPANET глобальды   желісін   жасау   жұмыстары   басталды,   ол Интернет   желісінің   аттану   нүктесі   болды.   70­ж.   ортасына   қарай   мини­ компьютерлер   кең   тарала   басталды.   Мини­компьютерлердің   архитектурасы мэйнфреймдармен салыстырғанда қарапайым болды, бұл олардың Операциялық жүйелерінде   де   кескінделді.   70­ж.   ортасынан   бастап   UNIX   ОЖ­ні   қолдану компьютерлердің   әртүрлі   типтеріне   жеңіл   түрде   көше   бастады. ОЖ Unix алдымен   мини­компьютерлерге   жасалған   болса   да,   оның   икемділігі, элеганттылығы,   қуатты   функционалдық   мүмкіндіктері   және   ашықтығы компьютерлердің   барлық   класстарында   орнықты   позицияда   болуына   жағдай туғызды.   80ж.   басы   операциялық   жүйе   тарихында   дербес   компьютерлердің пайда   болуымен   айрықша   мәнді   болды.   80   жылдарда   коммуникациялық технологияларға   локальдық   желілер   үшін   негізгі   стандарттар:   1980  жылы  — Ethernet, 1985 — Token Ring, 80ж. аяғында — FDDI қабылданды. Бұл төменгі деңгейдегі   желілік   ОЖ   үйлесімділігін,   сондай­ақ   желілік   адаптер драйверлерімен ОЖ интерфейсін стандарттауды қамтамасыз етті. 90ж. басында барлық ОЖ­лар әртекті клиенттер және серверлермен жұмысты қолдай алатын қабілеті   бар   желілік   ОЖ   айналды.   Тек   қана   коммуникациялық   есептерді (Cisco Systems арналған мамандандырылған желілік ОЖ­лер пайда болды.. Соңғы онжылдықтар ішінде   компаниясының IOS   жүйесі)   орындауға корпоративтік   желілік   ОЖ­лерге   ерекше   көңіл   бөлінді,   олар   үшін масштабтаудың   жоғарғы   дәрежесі,   желілік   жұмысты   қолдау,   қауіпсіздіктің дамыған   құралдары,   гетерогендік   орталықта   жұмыс   істеу   мүмкіндігі, орталықтан әкімшілік ету және басқару құралдарының болуы сипатты. Амалдық жүйе (АЖ) – бұл құжаттармен амалдар орындауға арналған, сыртқы құрылғыларды   және   бағдарламаларды   жүзеге   асыратын   бағдарламалар жиынтығы.   АЖ   бағдарламалар   жүйесінің   компьютердің   мәліметтерді   өңдеу жөніндегі   бүкіл   жұмысын,   пайдаланушымен   сұхбатты   ұйымдастырады, компьютердің   құрылғыларын   және   қор   көздерін   басқарады,   мәліметтерді қорғауды қамтамасыз етеді, пайдаланушымен бағдарламалар сұратуы бойынша түрлі   қызметтерді   атқарады   және   тағы   басқа.Амалдық   жүйе   болмаса,   қазіргі заманғы компьютерлердің жабдықтары мен бағдарламаларына қатынасу мүлде мүмкін емес. Барлық аппараттық , сонымен қатар бағдарламалық жабдықтар пайдаланушыға тек амалдық жүйе арқылы ғана ұсынылады.Операциялық жүйе – компьютер құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін ұйымдастырушы және түрлі командаларды   орындауы   арқылы   пайдаланышының   машина   жұмысын басқаруына жеңілдік келтіруші жүйелік программалар. Оның негізгі қызметі – программалардың   бір   –   бірімен   және   сыртқы   құрылғылармен   өзара   әрекетін ұйымдастыру, оперативті жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеу кезіндеқате жіберілу сияқты түрлі оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге дайындау, монитор   мен   принтердің   жұмыс   істеу   режимдерін   орнату,   пайдаланушының программасын іске қОЖып, оны орындау т.б.. Яғни ОЖ – машина жұмысын басқаруға толық жеңілдік беретін жүйе. Ол осы үшін арналған иілгіш не қатты магниттік   дискіге   жазылып   қойылады.  Сондықтан   ОЖ   –   ны   дискілік операциялық жүйе ( ДОС, не DOS ) деп те атайды. Дербес компьютерлер үшін кең   тараган   оиерациялық   жүйелерге  Windows   95,   Windows   NT,   OS/2,  UNIX жатады,  Дербес   компьютерлерлерге   арналған   операциялық   жүйелердің барлығы   да   тек   бір   адамдық   болып   табылады.   Расында   да   екі   адамның   бір мезетге   бір   компьютерде   жұмыс   істеуін   елестету   қиын   ғой.   WINDOWS   95, WINDOWS   NT,   OS/2,   UNIX   көп   мақсатты   жүйелер   болып   саналады.   Көп мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы. Мысалы, Сіз мәтін көшіріліп жатқан шақта ойнап та отыруыңызға боладь, өйткені бұл жұмыстарды әртүрлі қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың жұмыс жылдамдығы адамның жылдамдығынан өте жоғары болып келеді. Көптеген ІВМ ­ үйлесімді компьютерлер   дискілік   МS   DОS   операциялық   жүйесі   мен   көп   терезелі WINDOWS   графикалық   операциялық   жүйесін   пайдаланады.   Операциялық жүкелер   көптеген   функцияларды   орыңдайды:   информацияны   дискіге   жазу­ оқуды   жүзеге   асырады,   мәліметтер   сақтауды   ұйымдастырады,   компьютер құрылғыларының   өзара   байланыста   жұмыс   істеуін,   барлық   қолданбалы программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді. Бұл жүйе ЭЕМ іске қосылғаннан   кейін   иілгіш   не   қатты   дискіден   алғашқы   жүктелетін   кещенді программа   болып   табылады.   Белгілі   бір   қОЖымша   қызмет   атқаруға   керекті есептерді   программаларды, программалар   тобы   утилиттер   болып   табылады.   Оларға   мысал ретінде антивирустік(вирустерге қарсы)   мәліметтерді архивтеу   (кысу)   программаларын,   компыотердің:   жұмыс   істеу   қабілетін (диагностика) тексеретін программаларды (тест ирограммалары) айтуға болады. Сервистік программалар Сервистік программалар — әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін жеңілдететін программалар тобы.Қолданбалы программалар арқылы біздер өз есептерді шығарамыз. Мұндай программалар "қОЖымшалар" (приложения) деп те   аталады.   Қолданбалы   программалар   сан   алуан,   оларға   қарапайым программадан   бастап   күрделі   шығара   алатътн   қуатты мамандандырылған   жүйелерді   (мәтіндік   продессор,   графикалық   редактор, баспаханалық   жүйелер   т.б.),   ғылыми   мөселелерге   арналған   және   жалпы көпшілікке қызмет ету кешендерін де жатқызуға болады. Жүйелік үзілісті ұйымдастыру Мысалы, программаны орындау кезінде нөлге бөлу кездессе, ол оның мүмкін  емес екенің хабарлап, машина жұмысын тоқтатады ; клавиатурадан символ  терілсе, ол процессордың осының алдаңдағы ағымдық жұмысына үзіліс жасайды. BIOS – тың құрамында сыртқы құрылғылардың жұмысын басқару драйверлері  де бар. BIO.COM (IBMIO.COM) – BIOS жүйесінің жұмысын толықтырушы  бөлім. Ол сыртқы құрылғылар мен информацияны алмастырудың барлық  операцияларын да орындайды. DOS.COM (IBMDOS.COM) – ның жұмысы –  пайдаланушының программалары мен түрлі информацияны дискіге тиеу не одан  оперативті есте сақтау құрылғысына ендіру, дискіде тиулі программаны жою  және т.б.. Ол жад ұяшықтарымен орындалатын жұмыстарды да басқарады.  COMMAND.COM – ның негізгі жұмысы – пайдаланушының программаларымен  берілгендерді жадқа ендіру және өндеу. COMMAND.COM – ды командалық  процессор деп те атайды. Ол ішкі не реззиденттікдеп аталатын түрлі  командаларды да орындайды (DIR, COPY, REN, DELETE, CD, MD, RD, DATE,  TIME, VER т.б..) Windows­тың тарихы  1985 жылы оның алғашқы версиясы  Windows 1.0  шыққаннан басталады. Оның құрамында  операциялық жүйенің  жұмысын көп ыңғайлы жасаған программалар болды.  Сол кезде  қолданылып  жүрген MS­DOS операциялық жүйесіне  қарағанда Windows­та  графикалық  интерфейс  қолданылды. (MS­DOS­та командалық интерфейс болды) Сонымен  бірге Windows­та информация түгелдей экранға  емес, терезе деп аталатын  экранның ішкі  аймағына  шығарылды. Сол кездегі 8086 процессоры бар  компьютерлерде операциялық жүйе жөнді жұмыс жасаған жоқ. Екі жылдан соң 1987 жылы қараша айында Windows 2.0 версиясы пайда болды.  Ал шамамен бір жарым жылдан соң  Windows 2.10 версиясы  шықты. Бірақ бұл  версиялар ондай аса танымал бола қойған жоқ. 1990 жылы Windows 3.0 жаңа версиясы шығып, ол көптеген дербес  компьютерлерде қолданыла бастады.       Windows­қа арналған программа жазудың қарапайымдылығы мен  ыңғайлылығы, Windows­тың басқаруымен  жасайтын программалардың  көптеп жазылуына әкелді. Ақырында, жүйені танымал қылған  оның  әртүрлі компьютерлік  құрылғылармен жұмысының  жақсы ұйымдастырылуы болды. Келесі  Windows  3.1 және Windows 3.11 версиялары  жұмыстың сенімділігін арттыруға  бағытталды. Мұнда  жадымен жұмыс жақсартылды, жоғары дәрежеде  масштабталатын  True Type шрифтілерін қолданды, белгілерді экран бетінде   маус көмегімен жылжыту мүкіндіктері пайда болды, сонымен бірге параллель  жасайтын программалардың арасында информация алмасудың  жаңа механизмі   қолданылды. Windows 3.11­дің тағы бір артықшылығы компьютерлік желіде  жақсы жұмыс жасады.1988 жылы Microsoft компаниясы  Windows жүйесімен  бірге параллель түрде Windows NT операциялық жүйесін жасауды қолға алды.  Жаңа операциялық жүйе желілік жұмыстармен қуатты әрі сенімді жұмыс  жасауға арналған операциялық жүйе жазу мақсатында жазылды. Сонымен бірге   жүйенің  интерфейсі  Windows 3.0 жүйесімен бірдей болуы тиіс болды. Бір айта  кететін нәрсе Windows NT жүйесінің де  ең танымал болған версиясы  үшінші,  яғни Windows NT 3.0 версиясы болды. Ол 1992 жылы жылы пайда болды,  ал  1994 жылы Windows NT 3.5 жазылды. Операциялық жүйелерді дамыту ісі бір орында тұрмады.  1995 жылы   Windows  тарихында жаңа кезең болып табылған операциялық жүйе пайда болды. Жаңа  жүйені жасау кезінде  оның аты туралы көп әңгіме болды. Басында Windows 4.0  деп, кейіннен Windows Chicago деп,  ал ақыр соңында Windows 95 деп аталды.  Windows 3.1 –ге қарағанда интерфейс көп өзгеріске ұшырады,  әрі  программаның жұмыс жасау жылдамдығы да артты. Windows 95­тің жаңалығының бірі компьютердің осымша  құрылғыларының бір­ бірімен  конфликтісіз жұмыс жасауы үшін оларды автоматты  түрде баптау  мүмкіндігі пайда болды. Бұл технология Plug end Play деп аталды. Жүйенің тағы бір ерекшелігі Интернетпен ешқандай қосымша программаларсыз жұмыс жасау  мүмкіндігі болды. Windows 95 – тің интерфейсі  Windows типті жүйлердің  бәрінің негізі боды. 1996 жылы  өзгертілген Windows NT 4.0 версиясы шықты.  Мұның интерфейсі Windows 95 жүйесінің интерфейсіне ұқсас болды. Windows 95 – тің дамуының жалғасы болып, 1998 жылы Windows 98 шықты.  Мұнда Интернетпен жұмысқа көп көңіл бөлінді.Windows дамуының  келесі  кезеңі  Windows 2000 және  Windows Me (Millennium Edition – редактор  тысячелетия) шығуы болды. Windows 2000 жүйесі  Windows NT жүйесінің  негізінде жазылды. Ал Windows Me Windows 98 жүйесінің жалғасы  болды,   бірақ көптеген жаңа  мүмкіндіктерді қамтыды.  Соның ішінде  мультимедиалық  құралдармен жұмыс істеу жақсы дамытылды.  Windows Me көмегімен кез­ келген қолданушы  үш­төрт  компьютер негізінде  файлдарды, папкаларды  принтерді ортақ пайдалану үшін жергілікті желі жасай алады. Ең жаңа  компонент  жүйенің  видеофильмдер редакторы болды.  Бұл программа  көмегімен фильмдерді монтаж жасауға болады. Цифрлық фотокамералар мен  сканерлермен жұмыс жасау жеңілдеді. Мұнда фотоларды компьютер жадына  енгізу үшін  қосымша программалар қажет емес. Кең танымал МР 3 форматты  дыбыстық файлдарды қолданушы өзі құра алатын болды. Жүйенің қауіпсіздігі мен қорғанысы да  жақсартылды. Plug end Play технологиясының жақсартылуы   компьютерге әртүрлі тұрмыстық приборларды  жеңіл қосуға  мүмкіндік  берді.Біртіндеп Windows жүйелерінің  арасындағы айырмашылық  жойылып,  2001 жылы Windows XP пайда болды.  Ол Windows NT мен Windows 2000­ның  қауіпсіздік жүйесі мен сенімділігін Windows Me­нің  қолайлылығын біріктірді.  Сондықтан да бұл жүйе қауіпсіз, сенімді және жылдам жұмысты қамтамасыз  етті, сонымен бірге  ол үйренуге  қарапайым болды, әрі жеке үйдегі  қолданушыларға арналған көптеген құралдар пайда болды. Әртүрлі салада, бағытта қолдануға арналып, Windows XP жүйесінің көптеген  варианттары шықты.Microsoft Windows XP Home Edition үйдегі жұмыс  жасайтын жеке қолданушыларға арналған.Microsoft Windows XP Professional,  аты айтып тұрғандай профессионалдарға арналған жүйе. Бұл версия   мекемелерде көп қолданылады.Компьютерлік жүйедегі көп қолданушылардың  жұмысын ұйымдастыру үшін, қуатты компьютерлерге арналып Microsoft  фирмасы   Windows Server  2003 операциялық жүйесін жазды. Қазіргі таңдағы Windows XP­дің мүмкіндіктері жоғары. Басқа  версиялардың  бәрі де  уақыт өте келе ескірді. Сондықтан жұмыс жасауға тиімдісі әрі  ыңғайлысы Windows XP жүйесі болып табылады. Ал Windows XP жүйесімен жұмыс жасау үшін компьютерге қойылатын талаптар мынадай: 1.Компьютердің оперативті жады 128 Mb­тан кем болмауы керек.  2.Жүйе жылдам жұмыс жасауы үшін               256 болғаны дұрыс.   3. Кез­келген  процессор жарайды, бірақ тым ескі болмағаны дұрыс.  Егер  тактілік жиілігі 300 Мгц тен жоғары болса жарайды, бірақ  1 Ггц­тен жоғары  болғаны дұрыс.  4. Қатқыл дискте операциялық жүйенің  файлдары мен уақытша файлдар   орналасуы керек әрі бос орын қалуы керек. Қазіргі уақытта кішкентай көлемді  дисктер сатуда жоқ болғандықтан  ол жөнінде қиындық болмайды. 4. Желілік операциялық жүйе                    Есептеу желілері операциялық жүйелер басқаруымен жұмыс істейді. Негізгі желілік, операциялық жүйелерге NovellWare, Windows NT, OS/2, Warp Unix   кіреді.   Windows   95,   98   операциялық   жүйелерінде   құрамдас   желілік құралдар бар. Желілік   операциялық   жүйе   пайдаланушыларға   желілің   бір   компьютерінен басқасына файлдар көшіруге, желінің бір компьютерінен басқасында орналасқан деректерді   өңдеуге,   ал   кейбір   жағдайларда   басқа   компьютер   жадында орналасқан программаны қосуға мүмкіндік береді. Компьютерлік желілерді қолдану мыналарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді: ақпаратты өңдеу процесінің нақты бір компьютерден тәуелсіздігі; желінің бір ДК­сында сақталу есебінен бір ақпаратты қОЖарлау мүмкіндігінің жойылуы; ақпарат сақталуы сенімділігінің жоғарылуы; ақпаратты рұқсат етілмеген енуден қорғауды жақсарту; ұйымның   бөлімшелер   және   қызметкерлері   мен   арасында   жылдам,   қағазсыз ақпарат алмасу мүмкіндігі. Windows объектілі ­ бағытталған платформасы Программалық   өнімдерді   өңдеудің   қазіргі   технологиясы   обьект   ұғымы   негіз болатын   объектілі­бағытталған   программалаудың   концепцияларында   жұмыс жасайды.   Интерактивті   режимде   жұмыс   мүмкіндігі   пайдаланушыға   көрнекі графикалық саймандарды және әр түрлі көмектерді қолдануды ұсынады. Объектілі­бағыттаушы программалаудың фундаментальды мінездемелері: Компьютерлік әлемде объектілермен жұмыс жасайды; Компьютердегі есептеу объектілер арасында мәліметтер алмасу жолымен жүзеге асырылады. *Объектілер хабарламаларды жіберу және қабылдау арқылы өзара әрекеттеседі. Хабар   беру   –   әрекет   орындау   үшін   берілетін   сұраныс.   Әр   объект   басқа объектілерден тұратын байланыссыз жадтан тұрады; Әр   объект   өзіне   байланысты   объектілердің   қасиетін   көрсететін   класс   болып саналады; Класта   объект   тәртібі   көрсетіледі,   сондықтан  осы   класқа   жататын   барлық объектілер бірдей әрекеттерді орындайды; Барлық кластар иерархиялық құрылымды құрайды. Windows жүйелік ортасында әрекеттер тізімін орындау үшін: объектіні ерекшелеу керек, яғни экранда осы объект белгісінде тышқанның сол жақ батырмасын шерту; объект орындайтын әрекеттер тізбегінен меню көмегімен қажеттісін таңдау. Файл   деп   ішкі   жадыда   белгілі   атпен   облысты   алатын   немесе   программалар тізбегін айтады. Қорытынды: Жұмысты атқарғанда төмендегі кезеңдерден өттім: 1 кезең – іздеу және зерттеу бөлімінде анықтамалардан және                                 Интернеттен жүйелерінен  ақпарат іздедім. 2 кезең – алынған ақпараттарды өңдедім. 3 кезең – сауалнама өткіздім. 5  кезең – сауалнамаларды талдап, нәтижелерін түсіндірдім. 6  кезең  ­ қортындыладым. Қойылған міндеттерді шешу үшін, келесі әдістерді қолдандым: алынған тақырып бойынша әр түрлі анықтамалардан, Интернет жүйелерінен ақпараттарды тауып, оқыдым, салыстырдым, талдадым, сауалнама өткіздім және қортындылады. Ізденіс   жұмыстарымның   қортындысында   мен   сыныптастарыма   көптеген мағлұмат бердім.  Жұмысымның   қортындысын   сыныптастарым   дербес   компьютерде   және   ұялы байланыс  телефонды пайдаланғанда   қолдана алады. Өз басым   операциялық жүйелер туралы   оқып үйренгеннен бері информатика пәніне деген көзқарасым түбегейлі өзгерді. Себебі, бұғанға дейін информатика   пәнін   қиын   пәндердің   тізіміне   қосып   келгенмін,   енді   оны   өте қызықты пән деп есептеймін.         Болашақта информатика пәнінен олимпиадаларға қатысамын деген оймен осындай есеп құрастырдым. Болашақта информатика пәніне байланысты әртүрлі олимпиадаларға, конкурстарға қатысамын деген ойдамын.                Қазіргі таңда мұндай тақырыптар біз тек қосымша сабақтар, сондай­ақ олимпиадаға   дайындалу   барысында   ғана   қарастырамыз.   Бұл   тақырыптар күнделікті сабақтың жоспарына енгізілсе деген ұсыныс – тілегім де жоқ емес. Өзім келешекте тек қана Windows операциялық жүйесін   пайдаланып әлі  де талай   қызықты   сабақтан   тыс   программалар   құрастырғым   келеді.  Себебі,   бұл білгендерімнің   бәрін   болашақта   іні­қарындастарым   жан­жақтан   іздемей, күнделікті сабақта оқуы керек қой.         Мектептегі информатиканы жақсы көретін балалардан осы  арман­ойларым жайлы   сұрастырғанда,   олардың   да   осы   тақырыптарға   қатысты қызығушылықтары  жоғары екені байқалды.          Сөзімнің соңында «Жаралыс басы қозғалыс, Қозғауға керек қолғабыс» ­ деген Шәкәрім атамыз айтқандай, өзімізше қозғалыс бастадық деген ойдамыз.  Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1. Балапанов. Информатика 30 сабақ оқулығы, 2007­ Алматы; 2. О.Камардинов. Информатика, 2006 – Алматы; 3. Н. Ермеков «Информатика». Алматы, 4. О.А.Акулов «Информатика» .Москва 2005. 5. Н.В.Медведев «Информатика» Алматы,2005 6. К. Изтілеуов «Информатика». Ақтөбе, 2005 7. Б.Бурибаев. Информатика және ЕТ негіздері, оқулық 7 сынып; 8.    «Информатика   негіздері»   ғылыми   әдістемелік   журнал,   Е.Ы.Бидайбеков, Ж.К.Нұрбекова, А.Е. Сағымбаева.                                      9. «Информатикадан оқушылардың білімін бақылау, бағалау» әдістемелік құрал – Алматы 2003ж 10. Интернет беттерінен.