Открытый урок на тему: Ш. Казиев "Военные раны".

Урок по табасаранской литературе. Дарснан тема: Шамиль Казиевдин уьмур ва яратмиш апIбан рякъ, Шиир «Дявдин зийнар». Дарснан метлеб: a) урхурайидар шаирин уьмрихъди ва дугъан яратмиш`валарихъди таниш апIуб; б) Шамил Къазиевдин яратмиш апIбариан урхурайидарин аьгъювалар яркьу апIуб; в)шиърин тема ачухъ апIуб, дявдин вахтар кIваин хуб, шиир урхуб; Дарснан алатар: Шамил Къазиевдин портрет, шаирин китабар, слайдар, словарь. Дарснан план. 1. Класс тешкил апIуб. (1-2 дакьикьа) 2. Хулан ляхин ахтармиш апIуб. (4-5 дакьикьа) 3. ЦIийи дарс ктибтуб. ( 15-20дакьикьа) 4. Шамил Къазиевдин «Дявдин зийнар» кIуру шиир тясирлуди урхуб. (2 дакьикьа) 5. Урхурайидар читин гафарин гъаврикк ккауб. (5-дакьикьа) 6. «Дявдин зийнар» шиърин анализ апIуб. (5- дакьикьа) 7. Дарснан натижйир йивуб. (2-дакьикьа) 8. Хулаз ляхин тувуб. (2-дакьикьа) Дарснан гидишат. 1. Класс тешкил апIуб. Мялим: «Гьамусдин хайрар ишри, баяр-шубар!» Урхурайидар: «Гьамусдин хайрар ишри мялим!» Мялим: «Баяр-шубар, гъи цIийи темайихъди таниш хьайиз улихьна учвуз тувнайи хулан ляхин ахтармиш апIидихьа. 2. Хулан ляхин ахтармиш апIуб. Хулаз ляхин вуди учвуз ккудубшуб текрар апIуз тувнайи. Табасаран шаирарикан фужар аьгъячвуз? Урхурайир: «Табасаран шаирарикан узуз МутIалиб Митаров , Юсуф Базутаев, А. Жяфаров аьгъязуз. Мялим: Гьаму шаирари гъидикIу фицдар эсерар аьгъячвуз ва дурарикан фундар кьабул гьахьунчвуз?» 3. ЦIийи дарс ктибтуб. Мялим: «БицIидар, гъийин дарснаъ ухьу ихь табасаранарин машгьур шаир Шамил Къазиевдин уьмрихъди ва яратмиш апIбарихъди таниш хьидихьа. Шамил Къазиев 1944-пи йисан Табасаран райондин Гуми гъулаъ бабкан гъахьну. Чан уьмур дугъу литературайиз бахш гъапIну. ДГУ ккудубкIну , дидин кьяляхъ Горькийдин ччвурнахъ хъайи литературный институтра ккудубкIну , дугъу чпин гъулаъ мялимди гизаф йисари гъилихну .Сабпи эсерар шаирин 1968 «Табасарандин нурар », «Литературайин Табасаран» кIуру газетариъ чап гъапIну. 1976 дугъан сабпи сборник удубчIвну. 1979 йисан Ш.Казиев писателарин союздин член шулу. Хъанара дугъан гизаф хъуркьувалар а. (Слайд№1) 4.Урхурайидар читин гафарин гъаврикк ккауб. (Слайд№2) Эскер- солдат Себеб- повод, причина, предлог. Телин гьалкъйирин- петля стальной проволоки. Ухьт – выдох. Алдабхъуб- падать , спадать. Чарйир- выход из положения. Гъарзккан- из-под скалы. 5. Шамил Къазиевдин «Дявдин зийнар» кIуру шиир тясирлуди урхуб. Дявдин зийнар. Вахтарик иццру шулу дявдин зийнар , Вахтну дурар сагъ апIуру явашди. Амма вахтнахьанра сагъ апIуз шулдар Дявдин зийнар, эскру гъахи чан кIваин. Гьамус эскер кьаби духьна. Чан худлиз Махъвар апIура дугъу гъюркан, сулкан. Гьаз ккебехънийкIа думу,кIул дапну ис, Худли гъапиган: - кидибта дявдика? Деъна худлин кIул`ин каркар иливну, Ккундайиси жара махъв кIваин апIуз. Гьаци шул булагъ, аьхю гъарз алабхъу, Чарйир апIури, чаз жара рякъ абгуз. ГъахьнийкIан дугъаз гьам вахтна кIваин БицIир, дадайик аязну карснайи? УчIру зиян дишагьлийин мухриин, Кьаби баб, дурарин кIулихъ деънайи? Себеб аьгъдар худлиз аба ккебехъбан, Хабаъ аъра абайи аьзиз худул. Телин гъалкъйирин сес дугъаз гъабхьнийкIан, Миклу, ккерхнайидар ришвури, апIру? Сабпну булагъдиси, рякъ гъабгу гъарзккан, Ухьт алдабхъну, дугъу чан худлиз гъапи:- Гъарах, йиз бай! Тамшир апIуз вахт дуфна, Дявдин тамши яв дустрахъди апIин. 6. «Дявдин зийнар» шиърин анализ апIуб. Шамиль Казиевдин эсерар жюрбежюр темйириз дидикIнайидар ву .Амма дугъан творчествойиъ дявдин темайи гизаф аьхю ишв бисура. Цци учвуз аьгъю вуйиганси 71-пи йис ву дяви ккудубкIну. Анжагъ дявдин зийнар гъира сагъ духьнадар. Дяви варидарин хизанарик кубкIну :шлин аба , шлин адаш, шлин чве, шлин халу гъурхну.(слайд№3) Гьамус ихь темайиз фикир тувай. Дявдин зийнар гъапиган фицдар гафар ,гафарин ибарйир фикриз гъюрайичв? Дявдин сес, дустарин аьжал, ккидирчнайи гъулар, ишлар, дявдин зийнар. КIури шулу шиъри шаирин кIван гьевес улупуру. (Вуйин гьаци ?) Учву фици фикир апIурачва? (ав улупура). Фуж улупна шиъриъ ? (кьаби эскер). Фуж дусна дугъан багахь? (чан худул). Худли абайиз фициб суал тувну?(кидибт узуз дявдикан). 1-пи группа шиъри эскрин гьяракатар кайи гафар дикIай. 2-пи группа худлин гьяракатар кайи гафар дикIай. Фициб шикил улупна шаири? (учву гъядягънайи гафарин кюмекниинди фу пуз шула)(слайд№4) (слайд №4) схема Тема Улупнайи фикрар Художествойин алатар КIван гьял Шиъри улупнайи тема фтикан ву?(дявдикан) Фицдар шиклар улупна шиъриъ?(кьаби эскер, дугъан худул, эскран фикрар.) Фу кIваин гъабхьну эскриз?(бицIир аязну карснайи дадайин мухрик, УчIру зиян дишагьлийин мухриин, кьаби баб дурарин кIулихъ деънайи Фицдар художествойин алатар ишлетмиш дапIна автори ва фициб роль дурари гъабхура? 1-пи группайи эпитетар дикIай;(дявдин зийнар,учIру зиян, дявдин тамши) 2-пи группайи тевбар(гьаци шул булагъ,аьхю гъарз алабхъу, сабпну булагъдиси рякъ гъабгу гъарзккан) Шиъри ишлетмиш дапIнайи тевбариз фикир тувай,фу дурари улупура ? (эскрин кIваъ айи дерднан аьхюшин) Шаири эскрин образ фтихъди тевра?(булагъдихъди) Фици улупна думу булагъ? (чарйир апIури чаз рякъ абгуз) Гьаму цIарарин мяна ачухъ апIинай: «Вахтарик иццру шулу дявдин зийнар, Вахтну дурар сагъ апIуру явашди». Шиъриъ сюжетдин гьядисйир фици тикмиш дапIна ?(дурар чиб чпихъди гъягъюра) Стихотворениейин композиция сар игитрин суратниин биналамиш дубхьна. Авториз фу улупуз ккунди а? Дугъан мурад –метлебар фицдар ву? (шаири шиир урхурайирихьди лирикайин игитрихъди сабси гьадму вахтнан гьядисйирикан хажалат зигуз гъитра.) Хиялар: Абайи худлиз дявдикан гьаз ктибтундар?(гьаз гъапиш дугъан кIваъ айи зиян сагъ дубхьнадар) Ичв фикирнаан шлиз бахш дапIна шаири гьаму шиир? (эскрариз, дявдиъ гъийиху ва дявдиан кьяляхъ гъафидариз). Авторин гьаму шиир бикIбан идея фу ву? (ветеранарин аьхю кьимат улупуб,…) Швнуб пайназ жара апIуз шулу гьаму шиир?(кьюб) Швнуб вахт улупна шиъри?(Кьюб) Дявдин вахт;(гъубшу) Дявдихъан вуйи вахт.(гьамусдин) Ав. Ислягьвалин кьимат гъагъиб ву . Ухьуз думу аьгъяхьуз. Жигьил наслиз сарун дявдин кьимат аьгъю дарибшри зат Гьаму гафнан мяна дубгри фикриан. Гизаф халкьар гъийихну шул зулумнаъ. Чухсагъул чпиз гъубзри фикриъ гьаммишан. 7. Дарснан натижйир йивуб. Гъийин дарс узуз кьабул гъабхьниз гьаз гъапиш........................... Гъийин дарснаъ узуз цIийиб аьгъю гъабхьниз.......... Узу гъи узуз гьамциб кьимат дивруза гьаз гъапиш ............... 8. Хулаз ляхин: Шамил Къазиевдин биография ктибтуб «Дявдин зийнар» шиир кIваълан апIуб.