Презентация по биологии "Красная книга"

ҚЫЗЫЛ КІТАПҚА ЕНГЕН  ЖАНУАРЛАР МЕН  ӨСІМДІКТЕР оқушысы Ғаниқызы А. Дайындаған: 10 “А” сынып  Slides.kz

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚЫЗЫЛ КІТАБЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ мен  Қазақстанның Қызыл кітабы – Қазақстан  Республикасы  аумағында  жойылып  кету  қаупі  төнген  және  сирек  кездесетін  жануарлар  өсімдіктердің  сипаттамасы  берілген  арнайы  басылым.  1978  жылдан  шығарыла  бастады.  Оның  омыртқалы жануарларға арналған бірінші  бөлімі жеке кітап болып 1978 ж. жарық  көрді.  “Қазақстанның  қызыл  кітабының”  екінші  бөлімі  1981  ж.  өсімдіктерге  арналып  шығарылды.  “Қазақстанның  қызыл  кітабының”  бірінші  басылымына  тіркелген  өсімдіктер  мен  жануарлар  түрлері  екі    категория  бойынша:  А  категориясы  –  жойылып  кету  қаупі  төнген  түрлер;  Б  категориясы  –  сирек  кездесетін түрлер деп берілді.

АДАМНЫҢ ҚЫРЫП­ЖОЮ  АДАМНЫҢ ҚЫРЫП­ЖОЮ  ӘРЕКЕТІНІҢ ӘСЕРІ ӘРЕКЕТІНІҢ ӘСЕРІ Адамның қырып­жоя әсер етуінің тағы бір мысалы ретінде Арал теңізінің экологиялық  опатын көрсетуге болады. Қазақстанда жыртқыш құстардың жағдайы шұғыл  нашарлап кетті. Оның негізгі себептері мыналар: •ересек құстарды жаппай аулау, сондай­ақ сату үшін ұядан (ителгі,бидайық, лашын, ақ  сұңқар; бүркіт, қарақұс тәрізді қырандардың) балапандарын алу; •қаскерлік; •жабайы тұяқтылардың санының кемуінен қоректік қордың азаюы (құмай, жұртшы,  сақалтай); •Суқоймаларды шаруашылықтың игеруі, жағалаудағы ағаштарды шауып алу, балық  қорының кемуі (балықшы тұйғын, аққұйрықты субүркіт); •электрберіліс жолында қорғаныш құрылғыларының болмауы, химиялық ластану  (жыланжегіш қыран); •тоғайлы орманның құлдырауы (бақалтак қыран); •тіршілік орындарының бүлінуі; •тың даланы жырту; •ірі қараны қайталап жаю.

БАСЫЛЫМДАРЫ • “Қазақстанның Қызыл кітабы” – Қазақстан  Республикасы аумағында жойылып кету қаупі  төнген және сирек кездесетін жануарлар мен  өсімдіктердің сипаттамасы берілген арнайы  басылым. 1978 жылдан шығарыла бастады.  Оның омыртқалы жануарларға арналған бірінші  бөлімі жеке кітап болып 1978 ж. жарық көрді.  “Қазақстанның Қызыл кітабының” екінші  бөлімі 1981 ж. өсімдіктерге арналып  шығарылды.

ҚЫЗЫЛ КІТАПҚА ТІРКЕЛГЕН ӨСІМДІКТЕР ТІЗІМІ • Қызыл кітапқа тіркелген өсімдіктер тізімі — Қазақстан  өсімдіктер  әлемінің  асыл  қазынасы  ­  Қызыл  кітапқа  енгізілген  өсімдіктер  жайлы  төменгі  кесте  ұсынылған.  140  түрдің  таралуы,  олардың  қорғау  мен  мәдени  түрде  өсірілуі жайлы мәліметтер берілген. • Өткен ғасырдың 60 ­ шы жылдарында адамзат алдында  өсімдіктер  әлемінің  қорғауға  тікелей  кірісу  туралы  мәселе  туындады.  Дүние  жүзі  көлемі  және  жекелеген  мемлекеттер ішінде жануарлар мен өсімдіктерді қорғау  туралы  комиссиялар  құрылып,  сирек  кездесетін  және  құрып бара жатқан түрлер тізімі жасалды.

гүлшоғырына негізінен топталған. құстар сабыр, жүзжылдық (лат. Aloe) Алоэ, –  шырыштар тұқымдасына жататын көп жылдық бұта, кейде шырмауық түріндегі мәңгі жасыл, қуаңшылыққа төзімді өсімдіктер. Тропиктік,  субтропиктік белдеулерде кездеседі. Биіктігі 7- 12 м-дей, сабағы жуан, жапырағы шырынды, етті, тікенді болып келеді. Қызыл, қызғылт- сары, сары түсті, гүлі түтікше келген қоңырау Сирек тәрізді гүлдейді, арқылы тозаңданады. Тұқымынан кейде өсімді ( вегетативті) жолмен де көбейеді. Тұқымы жалпақтау қоңыр түсті. Алоэны көбейту үшін сабағының түбінен шығатын атпа бұтақтарын аналық өсімдіктен бөліп алып, құмды құнарлы топыраққа отырғызу керек. Қазақстанда Ағаш тәрізді Алоэ (Алоэ arborescens) деген түрі қолдан өсіріледі. Алоэның жапырақ құрамында глюкозид, эфир майы т. б. дәрілік заттар бар, сондықтан Алоэның шырынын түрлі ауруларды емдеуге қолданады.

араб медицинасы кеңінен қолданған.Көптеген Кәдімгі бақбақ – көктемнің тұңғышы, халық оны атам заманнан қадіртұтып, сүйіспенші- лікпен «жер күні»,«денсаулық эликсирі» деп атаған. Бақбақтың емдік қасиетін Ежелгі Гре- цияда ерте білген және оны елдерде ( Швейцарияда, Чехияда, Словакияда ) бақбақ тағамдық өсімдік ретінде өте бағалы, ал Францияда егіп өсіреді. Оның әлі өркендеп жетпеген, француздар « писанли » ( pissentli ) деп атайтын, жас жапырақтары ерте көктемде витаминді салат үшін пайдаланады. Тұқымдастың латын- ша « taraxic » ― көз ауруы атынан алынған, өйткені орта ғасырда дәрігерлер сол ауруды осы өсімдікпен емдеп жазған көрінеді. « tarassein » ― тыныштандыру деген сөздің басқа да туындылары болуы мүмкін. Бақбақтың жапырақтарында каротиноидтық заттар. С және В2 витаминдері бар, ал тез сіңетін кальций, фосфор, темір, тұздарының көптеген жапырықты көкөніс- магний, марганец тердегінен көбіне асып гүл сабақшаларынан қант ― инозит табылған. Тамырлары мен жапырақтарындағы сүтсымақта шырыш және ащы зат ― глико- зид тараксацин бар. Тамырларында крахмалдың орнына, әсіресе күзде, 25% дейін инулин жиналады. Жапырақтарындағы ашқылтым дәмінен құтылу үшін жапырақтарды әбден ағарғанға дейін сабанмен бүркейді, немесе жапырақтың кесінділерін 30 мин тұзды суда ұстайды, аш- қылтым дәмі қайтқанда және қуырғанда кетеді. Тағамға, әсіресе көктем кезінде, маринадталған гүл сабақшаларын да пайдаланады, ал қуырған тамырларын кофе орнына ішеді. Емдік мақсатқа жапырақтары мен тамырларының сөлін тәбет ашатын,асқортуды жақсартатын және қан тазартатын дәрі ретінде пайдаланады. Бақбақтан істелген тағам бауырды жақсартады және зат алмасуды дұрыстайды деген ұйғарым бар. Әр түрлі халықтың медицинасында тамыр мен құрғақ шөптің қайнатпасын асқазанның әр түрлі ауруларына, өт айдайтын,іш босататын, қақырық түсіретін дәрі ретінде, сондай-ақ май толық сіңбегенде емдеуге де болады.Тамырдан істелген ұнтақтар әр түрлі тері ауруларына және пигмент дақтарын кетіруге пайдаланады. түседі. Жапырақтарынан және қолданады.Атеросклерозды, анемияны

Сондай-ақ малдың қотырын да Дәрілік шикізат ретінде шілде айында бұтақшаларын, жапырағы мен гүлін жинап алады. Ол – улы өсімдік. Халық емшілері адыраспанды адамның құяңын, сегізкөздің жүйке ауруын емдеуге пайдаланған. Мал-дәрігерлік тәжірибеде оның тұнбасымен малдың қышыма қотырын, түрлі тері ауруларын емдейді. Оның құрамында алкалоидтар бар.  Халық медицинасында А-ды емдеуге пайдаланады, қайнатылған суын безгекпенауырған адамға  ішкізеді. жазады. Адыраспаннан жүн мен жіптерді бояу үшін күрең қызыл бояу алынады. Тұқымы мен көк шөбінен алынған тұнбаны адыраспан шаруашылық зиянкестерінеқарсы күреске пайдаланады. Адыраспан – улы өсімдік (құрамында бірнеше алкалоидтар бар), дәмі ащы, мал жемейді. Жаз, күз мезгілінде тұтас денесін, күз мезгілінде жемісін жинап, кептіріп сақтайды.[1] Тұмау тиіп ауырғанда, отбасы мүшелерін адыраспанға тұз қоса отырып аластаудың магиялық функциясымен қатар ем дарытатын қасиеті де бар. Сондай-ақ емшілікте адамның буынын сырқыраудан, аяқ-қолын қақсаудан емдеу үшін адыраспанды қайнатып, сол сумен ауырған мүшені үш мәрте булайды. Жел-құздан қозған буын ауруын емдеу үшін адыраспанның жас сабағын қиып алып, жаншып буынға тарту керек. Суықтан болған ауруға, терісі бөрткен кезде адамды адыраспан суына шомылдырған. Құяқмен ауырған адам адыраспанның сабақ, жапырақтарын қайнатып, күніне ұдайы екі жеті қатарынан ішуі керек. Tic қақсап ауырғанда, адыраспанның шөбімен ыстағаннан басылады. Ұмытшақтық меңдетсе адыраспанды сабағы мен жапырағын бірге қайнатып ішеді. Көшпелілер кесіртке тәрізді жәндіктер жараланғанда адыраспанға аунап жазылатынын байқаған. Жүн мен буын ауруын кейін

құрамында С болады. өте шипалы. мөлшердеболатын Итмұрынның Менделеев кестесінің жартысы бар деуге болады. Итмұрынның тамыры, жапырағы, жемісі адам ағзасына Құрамындағы аскорбин қышқылы қарақатқа қарағанда 10 есе, лимонға қарағанда 50 есе артық мөлшерде болады. Медициналық тұрғыдан итмұрынның құндылығын оның құрамында көп дәрумені арттырады. Сонымен қатар итмұрынның құрамында В, К, Рдәрумендері, тұқымында Е дәрумені, каротин, қант, сондай-ақ, илік, пектинді, бояулық заттар, органикалық заттар, макро қышқылдар, минералды микроэлементтер Медицинада итмұрынды поливитамин ретінде, ағзада дәрумендер жетіспегенде, атеросклерозға қарсы, қан қысымы көбейгенде, қан аздыққа, иммунитетті көтеруге, сынған сүйекті тез бітіретін және бауыр ауруларын емдейтін дәрілік пайдаланады. Итмұрыннан тосап жасайды. Жемісін кептіріп, қыста тұмауға қарсы қайнатып ішеді. Гүлдерін шайға қосып бұқтырып ішеді. Әдемі гүлдерінің арқасында көгалдандыруда кең тікенекті өсімдік ретінде қолданыста. Бұтағы

Қазақстан территориясынан жойылып кетуі де ықтимал. Себебі аты аңызға айналған бұл жыртқышты 40 жылдан бері ол мекендеген жерлерден (Тянь-Шань мен Алтай таулары) кездескені жайында анық деректер жоқ. Қызыл қасқырды Қазақстандағы хайуанаттар бағында қолдан өсіруді қолға алып, оны бұрынғы мекендеген жерлерге қайта жіберудің жолдарын қарастыру керек.

Тянь-Шань тауы мен Жоңғар Алатауында мекендейді. Ол жерлерде тиісінше 200 және 300-дей аю тіршілік етеді. Бұл аңға тиетін негізгі қауіп – адамның тікелей аулауы және таулы игеру барысында оны мекендейтін жерлерінен ығыстыру. Жоңғар Алатауында қорық ұйымдастырып, ал Алматы мен Ақсу-Жабағылы қорықтарында аюды қорғауды аудандарды

көп емес. және Сілеусіннің сирек кездесетін түршесі. Қазақстанның тек оңтүстік оңтүстік- шығысындағы таулы ормандарда мекендейді. Саны онша Оның төмендеуінің негізгі себептері – азық қорының аз болуы. Жоңғар қорық Алатауында ұйымдастырып, бар қорықшаларда сілеусінді қорғауды күшейту керек.. қасақылық және

Еқта көптеп кездескен, бірақ қасақылыққа байланысты оның саны 200 мыңнан (30- жылдары) 10 мыңға (70- жылдары) дейін кеміді және көп ол кездеспейтін болды. Түрді Қызыл кітапқа тіркеген соң оның саны тұрақталып, жан- жақты қорғалатын жерлерде өсе Қазір Қазақстанда 30-50 мыңдай қарақұйрық бар. Қорғалатын жаңа ашу керек. территориялар жерлерде бастады.

ҚОРЫТЫНДЫ • Адамдар мыңдаған жылдар бойы өсімдіктер мен  жануарлар дүниесін пайдаланып келді және де өзінің жан­  жақты тіршілігінде жануарлар мен өсімдіктердің пайдалы  қорын қолданып ғана қойған жоқ, сонымен бірге табиғатты  өзгерту арқылы көптеген түрлердің өмір сүру  жағдайларына әсер етті. Табиғатқа антропогенді ықпал  етудің әсерінен жер бетінде өсімдіктер мен жануарлардың  кейбір түрлерінің жойылу процесі басталды. • Ғылыми­ техникалық прогресс адамдардың қолына табиғат  әлеміне әсер ететін күшті құралдар берді. Бұл құралдар  қаншалықты пайдалы болса, соншалықты зиянды.