Саңырауқұлақтар – төменгі сатыдағы өсімдіктердің ішіндегі ең көп тарағаны, олардың 100000-дай түрі кездеседі.
Басқа өсімдіктер типтерінен басты айырмашылықтары пластидтері, хлорофилі болмайды. Бұлар дайын органикалық заттармен қоректенуге бейімделген гетеретрофты өсімдіктер.
Түрлері бойынша Жейтін саңырауқұлақтар және Жеуге жарамсыз саңырауқұлақтар болып бөлінеді. Олардың вегетативтік денесі тарамдалып матасқан гифалардан (жіңішке жіпшелерден) тұрады. Бұлар бір-бірімен матасып грибница немесе мицеллий деп аталатын саңырауқұлақтың денесін құрайды.
Гифарлардың жуандығы 1-ден 10 кейде 20 микронға дейін барады. Олардың көбісінің мицелийлері субстраттың ішінде жатады. Субстраттың бетінде жемісті денелері немесе спора тасушы органдары орналасады. Олардың пішіндері шар тәрізді, таға, қабық сияқты, қалпақты түбірге ұқсас және басқаша түрлі болып келеді.Саңырауқұлақтар – төменгі сатыдағы өсімдіктердің ішіндегі ең көп тарағаны, олардың 100000-дай түрі кездеседі.
Басқа өсімдіктер типтерінен басты айырмашылықтары пластидтері, хлорофилі болмайды. Бұлар дайын органикалық заттармен қоректенуге бейімделген гетеретрофты өсімдіктер.
Түрлері бойынша Жейтін саңырауқұлақтар және Жеуге жарамсыз саңырауқұлақтар болып бөлінеді. Олардың вегетативтік денесі тарамдалып матасқан гифалардан (жіңішке жіпшелерден) тұрады. Бұлар бір-бірімен матасып грибница немесе мицеллий деп аталатын саңырауқұлақтың денесін құрайды.
Гифарлардың жуандығы 1-ден 10 кейде 20 микронға дейін барады. Олардың көбісінің мицелийлері субстраттың ішінде жатады. Субстраттың бетінде жемісті денелері немесе спора тасушы органдары орналасады. Олардың пішіндері шар тәрізді, таға, қабық сияқты, қалпақты түбірге ұқсас және басқаша түрлі болып келеді.
Саңырауқұлақтар (Fungi
немесе Mycophyta) бөлімі
Жалпы сипаттама
Хлорофилсіз;
Гетеротрофты ағзалар;
Жануарлар мен өсімдіктер әлемінде
аралық орын алады;
Жануарларға ұқсас белгілері:
Жасуша қабырғасында хитин;
Фотосинездеуші пигменттердің болмауы;
Органикалық заттардың мочевинаға дейін
ыдырауы;
Ассимиляция өнімі көпшілігінде –
гликоген;
Өсімдіктерге ұқсастығы:
Дамыған жасуша қабырғасы;
Вегетациялық жағдайда қозғалмауы
және шексіз өсуі;
Қорек заттары мен суды осмотрофты
сіңіреді;
Жануарлар мен өсімдіктерден
айырмашылығы:
Саңырауқұлақтар – редуценттер;
Өсімдіктер – продуценттер;
Жануарлар – консументтер болып
табылады.
Өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік
циклында диплоидты фаза басым, тек
гаметасы гаплоидты;
Саңырауқұлақтарда – гаплоидты стадия,
зиготасы диплоидты.
Жеке физикалық дарақ ретінде бөлуге
болмайды;
Анық ұрпақ алмасуы болмайды.
Шығу тегі, алуантүрлілігі
Ертедегі ағзалар тобы, қазбадан табылғандары
қазіргілерге өте ұқсайды;
100 мыңнан астам түрлері бар;
Кейбір
таксондарының
өзара
айырмашылығы
полифилетикалық шығу тегіне негіз болады;
Сырт пішіні,
құрылысы,
тіршілік ету ортасы,
физиологиялық функциялары жағынан алуантүрлі
Микроскопиялық кіші, жеміс денесі 0,5 м және оданда
үлкені кездеседі.
Құрылысы
Вегетативтік денесі – мицелий, ол жіңішке
бұтақталған гифтерден
жіпшумақтардан тұрады – бір
жасушалыларда;
Жоғары С. мицелийдің түр өзгерістері
болады: ризоморфтар, склероцийлар,
плектенхима
Мицелийлері:
Жасушасыз
(неклеточный),
перделерге
бөлінбеген бір үлкен көп ядролы жасуша;
Перделерге
(септирован);
бөлінген
–
септирленген
Гифтері паралель қосыла алады – ризоморф
түзіп, өткізгіш қызмет атқарады;
Тығыз
гиф шумақтары
– жалған ұлпа
плектенхимадан склероций түзеді.
Плектенхиамдан макромицетті С. жеміс дене
түзеді.
Жеміс денелерде жыныс органдары орналасады,
жыныс процесінің споралары түзіледі.
Склероций жасушалары қоректік қор заттарға
бай, С. қолайсыз жағдайды өткеруге көмектеседі;
Склероцийден қайтадан мицелий немесе көбею
органы түзіледі;
Мицелий бірнеше күннен (зең) ұзақ жылдар
(қалпақты С.) – тіршілік етеді.
Кейде псевдомицелий түзеді – ашытқы С.
Көбеюі Вегетативті:
Көпжасушалы
фрагментациясы;
талломдарының
гифтің артроспораға (жұқа қабырғалы)
және хламидоспораға (қалың қабырғалы)
ыдырауы;
Склероциялармен;
Кейбір біржасушалыларда – бүршіктену
арқылы;
Жыныссыз:
Зооспора;
Эндоспора;
Экзоспора (конидиялар);
Жынысты:
Гаметогамияның барлық түрлері (изо,
гетеро, оогамия);
Гологамия;
Гаметангиогамия;
Самотогамия;
Дейтеромицеттерден
барлығында кездеседі.
басқа
С.
Гаметогамия
Гаметангияда гаметалардың қосылуы –
Т.С.;
Изогамия – морфологиялық айырмасы
жоқ;
Гетерогамды – мөлшерлері әртүрлі;
Оогамды – қозғалмайтын ірі жұмыртқа
жасушасы мен қозғалатын сперматозоид;
Самотогамия
Вегетативті екі мицелий жасушасы
қосылады – жыныс өнімі – базидия –
жыныс белгісі әртүрлі 4 базидиоспора
қалыптасады;
Гаплоидты базидиоспора – гаплоидты
мицелийдің басы (базидиомицеттер)
болып табылады
Гаметангиогамия
Зигомицеттер мен аскомицеттерге тән –
гаметаға дифференсацияланбаған екі арнайы
жыныс құрылымының қосылуы;
З. Көп ядролы гаметангиялардың қосылуы;
Зиготадан зигоспора түзіледі;
Гаплоидты споралы ұрық спорангийі (мейоз);
Аскомицеттерде
Аналық гаметангий: кең бөлік – аскоген; жіп
тәрізді – трихогина, ол арқылы аталық г.
(антеридия) аскогенге өтеді;
Плазмогамия – цитоплазманың қосылуы жүреді;
Ал ядро қосылмайды, дикарион түзіледі;
Ұрықтанған аскогеннен дикариотты гифтер,
апикальды жасушада ілгек жасалады;
Ілгектің иілген жерінде диплоидты болып,
дикарионның ядролары қосылады.
Мейоз және митоз нәтижесінде
диплоидты жасушадан 8 аскоспорасы бар
қалта (аска) дамиды.
Т.А. – аска мицелийде, ал Ж.С.арнайы
жеміс денесінде жасалады.
Қоректенуіне қарай:
Облигатты паразитті (өсімдік, балдыр,
саңырауқұлақ, жануар);
Факультативті паразиттер;
Факультативті сапротрофтылар;
Облигатты сапротрофтылар
Сапротрофты С. субстратына
қарай:
Ксилофилдер;
Кератинофилдер;
Карбофилдер;
Копрофилдер деп бөлінеді.
Таралуы
Сулы ортада (облигатты сулы және екінші
сулы);
Құрлықта (топырақ, өсімдік және
жануарлар паразиттері).
Қазақстанның Қызыл Кітабына 10 түрі,
оның 9 сирек кездеседі.
Классификациясы
Зооспора мен гаметаның талшықтарының саны мен
құрылысы, мицелий типі, жыныс процесі мен жыныс
процесінде спора түзу сипаты, жыныссыз көбеюі мен оның
типіне, жасуша қабырғасының құрамына қарай 6 класқа
бөледі:
Chytridiomycetes
Oomycetes
Zygomycetes
Ascomycetes
Basidiomycetes
Deuteromycetes
СОБӨЖ және СӨЖ тақырып бойынша
тапсырмалар:
sanyraukulaktar-bolimi-5a37cb41c2d45.ppt
