ЭТО СЛАЙД ПО ХИМИИ ДЛЯ УЧЕНИКОВ И УЧИТЕЛЯМ НА ЭТОМ СЛАЙДЕ ЕСТЬ ИНФОРМАЦИЯ О ГИДРОЛИЗЕ НЕ ОРГАНИ ЧЕСКИХ СОЛЕЙ НО ТОЛЬКО СЛАЙД НА УЗБЕКССКОМ ЯЗЫКЕ У НАС ЭТО ДЛЯ 9 КЛАССОВ ЕСТЛИ НУЖНО ПЕРЕВОДИТЕ АВТОР МИРЗОЕВА ХУРСАНДОЙ ИЗ ЗАРАФШАНА (УЗБЕКИСТАН)
85.doc
8586DARS. Aldegid va Ketonlarning tuzilishi, formulasi, nomlanishi, va
ishlatilishi.
Sinf:________________________
sana:_________________________
Maqsad:
Ta’limiy:o’quvchilarga aldegidlarning tuzilishi, karbonil gruppasi, gomolgik qatori, izomeriyasi,
nomlanishi, tuzilish, fizikkimyoviy xossalari haqida ilmiy tushunchalar haqida ilmiy tushunchalar berish.
Tarbiyaviy:o’quvchilarga mavzu yuzasidan tarbiyaviy xulosalar chiqarish,estetik tarbiya berish.
Rivojlantiruvchi:o’quvchilarning dunyoqarashini,bilim saviyasini,fanga bo’lgan qiziqishini oshirish.
Dars turi: bilim, ko’nikma va malakalarni hosil qilish.
Dars usuli:interfaol, aqliy hujum
Dars metodi: og’zaki, yozma
Dars jihozi: davriy sistema, tarqatmalar. Didaktik materiallar.
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga aldegidlarning tuzilishi, karbonil gruppasi, gomolgik qatori,
izomeriyasi, nomlanishi, tuzilish, fizikkimyoviy xossalari haqida ilmiy tushunchalar berish. Ketonlar
bilan aldegidlarni bir sinfga kirish sabablari haqida, poliformaldegid, fenolformaldegid smolasi haqida
nazariy bilimlar berish.
Darsning rejasi:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Aldegid va ketonlarning tuzilishi.
Izomeriyasi
Nomlanishi
Fizikaviy xossalari
Kimyoviy xossalari
Olinishi
Ishlatilishi
DARSNING BORISHI:
Tashkiliy qism
O’tilgan mavzuni
Takrorlash
Yangi
tushuntirish
mavzuni
3 daqiqa
7 daqiqa
15 daqiqa
mavzuni
Yangi
mustahkamlash
O’quvchilarni
baholash
Uyga vazifa berish
10 daqiqa
2 daqiqa
3 daqiqa
Tuzilishida karbonil guruhi ishtirok etadigan birikmalarga aldegid va ketonlar deyiladi. Agar
karbonil guruhi kamida bitta vodorod bilan bog’langan bo’lsa aldegid, uning ikkala valenti uglevodorod
radikali bilan bog’langan bo’lsa keton deyiladi. Shunga muvofiq, aldegdilarning umumiy formulasini
bu yerda R – radikal, CH3; C2H5; C3H7 va boshqalar; ketonlarnikini esa bilan ifodalash mumkin. Bu
yerda R – radikal, CH3; C2H5; C3H7 va boshqalar. Aldegid va ketonlar to’yingan va to’yinmagan
bo’lishlari mumkin.Aldegidlarni ratsional nomenklatura bo’yicha nomlashda sirka aldegidi asos qilib
olinadi, qolgan aldegidlar uning hosilasi deb qaraladi.
dimetiletil sirka aldegid
СН3 – СН2 – С – С
СН3 – СН2 – С – С
СН3 О
СН3 О
Н
Н
СН3
СН3
№
№
1.
1.
2.
2.
3.
3.
4.
4.
5.
5.
6.
6.
Альдегидларнинг
Альдегидларнинг
тузилиши
тузилиши
Н – С
Н – С
Н – С
О
О
О
H
H
H
– С
СН3– С
– С
– С
СН3
СН3
О
О
О
О
H
H
H
H
– С
СН3 – СН2 – С
– С
– С
СН3 – СН2
СН3 – СН2
О
О
О
О
H
H
H
H
– С
СН3 – СН2 – СН2– С
– С
– С
СН3 – СН2 – СН2
СН3 – СН2 – СН2
– С
СН3 – СН – С
– С
– С
– С
СН3 – СН
СН3 – СН
СН3 – СН
СН3
СН3
СН3
О
О
О
О
О
H
H
H
H
H
СН3 – СН – СН2
СН3 – СН – СН2
СН3 – СН – СН2
– С
– С
– С
– С
СН3
СН3
СН3
О
О
О
О
H
H
H
H
О
О
О
О
H
H
H
H
Эмперик
Эмперик
номенклатурадаги
номенклатурадаги
номи
номи
Систематик
Систематик
номенклатурадаги
номенклатурадаги
номи
номи
Чумоли альдегид
Чумоли альдегид
Метаналь
Метаналь
Сирка альдегид
Сирка альдегид
Этаналь
Этаналь
Пропион альдегид
Пропион альдегид
Пропаналь
Пропаналь
Мой альдегид
Мой альдегид
Бутаналь
Бутаналь
Изомой альдегид
Изомой альдегид
2метил пропаналь
2метил пропаналь
Изовалериан альдегид
Изовалериан альдегид
3метил бутаналь
3метил бутаналь Ketonlarni emperik nomenklatura bo’yicha nomlashda ularning nomi karbonil guruhi bilan
bog’langan radikallar nomiga keton so’zi qo’shib o’qiladi. Sistematik nomenklatura bo’yicha esa tegishli
to’yingan ugevodorodlar nomi oxiriga – on qo’shimchasi qo’shiladi.
№
№
1.
1.
2.
2.
3.
3.
4.
4.
5.
5.
Кетонларнинг
Кетонларнинг
тузилиши
тузилиши
О
О
О
СН3 – С – СН3
СН3 – С – СН3
СН3 – С – СН3
О
О
О
СН3 – С – СН2 – СН3
СН3 – С – СН2 – СН3
СН3 – С – СН2 – СН3
О
О
О
СН3–СН2–С–СН2–СН3
СН3–СН2–С–СН2–СН3
СН3–СН2–С–СН2–СН3
О
О
О
СН3–СН2–С–СН2–СН2–СН3
СН3–СН2–С–СН2–СН2–СН3
СН3–СН2–С–СН2–СН2–СН3
О
О
СН3–С–СН–СН2–СН3
СН3–С–СН–СН2–СН3
СН3
СН3
Эмперик
Эмперик
номенклатурадаги
номенклатурадаги
номи
номи
Систематик
Систематик
номенклатурадаги
номенклатурадаги
номи
номи
Диметилкетон,
Диметилкетон,
ацетон
ацетон
Пропанонон
Пропанонон
Метилэтилкетон
Метилэтилкетон
Бутанон
Бутанон
Диэтилкетон
Диэтилкетон
3пентанон
3пентанон
Этилпропилкетон
Этилпропилкетон
3гексанон
3гексанон
Этиликкиламчи
Этиликкиламчи
бутилкетон
бутилкетон
3метил
3метил
2пентанон
2пентанон
Olinish usullari. Aldegid va ketonlarni olishning bir necha usullari ishlab chiqilgan. Shulardan
ayrimlari bilan tanishib chiqamiz.
1. Birlamchi spirtlarni oksidlash yoki ulardan vodorodni tortib olish natijasida aldegid, ikkilamchi
spirtlardan esa ketonlar hosil bo’ladi.
R – CH2OH
R – CH2OH
[O]
[O]
H2
H2
R – C
R – C
О
О
О
H
H
H
R – CH – R’
R – CH – R’
OH
OH
[O]
[O]
H2
H2
R – C – R’
R – C – R’
O
OO
2. Atsetilenga suv birikishi natijasida aldegid, uning gomologlaridan esa ketonlar hosil bo’ladi.
Jarayon kadmiy, kalsiy, fosfat katalizatori ishtirokida, 3604200C haroratda olib boriladi.
HC CH + HOH [CH2 = C – OH] CH3 – C
HC CH + HOH [CH2 = C – OH] CH3 – C
R – C CH + HOH R – C = CH2
R – C CH + HOH R – C = CH2
О
О
О
H
H
H
R – C – CH3
R – C – CH3
OH
OH
O
OO
3. Aldegid va ketonlar kislotalar va ularning aralashmasini 4004500C va ThO2, MnO2, CuO, ZnO
ishtirokida pirolizga uchratib olinishi mumkin.
R – COOH + H – COOH R – C + CO2 + H2O
R – COOH + H – COOH R – C + CO2 + H2O
2 R – COOH R – C – R + CO2 + H2O
2 R – COOH R – C – R + CO2 + H2O
О
О
О
H
H
H
R – COOH + R’– COOH R – C – R’ + CO2 + H2O
R – COOH + R’– COOH R – C – R’ + CO2 + H2O
O
OO
O
OO
4. Texnikada aldegidlar etilen uglevodorodlariga CO2 va H2 biriktirib (oksosintez) olinadi.
Bu jarayon 1002000C va 100200 atm. bosimida Ca3(CO)8, Ni3(CO)8 katalizatorlari ishtirokida
olib boriladi.
Hozirgi vaqtda sirka aldegid etilenni katalizator ishtirokida havo kislorodi bilan oksidlab olinadi.
Katalizator sifatida PdCl2 ishlatiladi.
CH2 = CH2 + H2O + PdCl2
CH2 = CH2 + H2O + PdCl2
CH3 – C + 2HCl + Pd
CH3 – C + 2HCl + Pd
О
О
О
H
H
H
Pd + 2CuCl2
Pd + 2CuCl2
2CuCl + PdCl2
2CuCl + PdCl2 2CuCl + 2HCl + ½ O2
2CuCl + 2HCl + ½ O2
2CuCl2 + H2O
2CuCl2 + H2O
CH2 = CH2 + O2
CH2 = CH2 + O2
PdCl2
PdCl2
CuCl2
CuCl2
2 CH3 – C
2 CH3 – C
О
О
О
H
H
H
Bundan tashqari, aldegid va ketonlarni yana uglevodorodlarning geminal digalogenli
birikmalaridan, metallorganik birikmalar va boshqalardan olish mumkin.
Fizik va kimyoviy xossalari. CHumoli aldegidi o’tkir xidli gaz, 210S da qaynaydi. Boshqa
aldegdlar suyuq, suvda yaxshi eriydi. Ketonlar suyuqlik bo’lib, ulardan yoqimli xid keladi.Ketonlar
aldegidlarga qaraganda yuqori haroratda qaynaydi. To’g’ri zanjir hosil qilib tuzilgan aldegid va ketonlar
izomerlariga qaraganda yuqori haroratda qaynaydi. Aldegid va ketonlar tegishli spirtlarga nisbatan past
haroratda qaynaydilar, chunki ular vodorod bog’lanish hosil qilib tuzilgan ularning dipol momentlari 2,7
D dan yuqori.
Karbonil guruhida elektorn bulutining zichligi ugleroddan kislorod tomon kuchli siljigan bo’ladi,
ya’ni,.SHuning uchun ular nukleofil birikish jarayonlariga juda oson kirisha oladilar.Karbonil guruhiga
nukelofil agentlarning birikishi bosqichli boradi. Masalan, sirka aldegidiga natriygidrosulfidning birikish
jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin.
CH3 – C + NaHSO3
CH3 – C + NaHSO3
О
О
О
H
H
H
OH
OH
CH3 – C+
CH3 – C+
H
H
NaSO3
NaSO3
–
–
OH
OH
CH3 – C – SO3Na
CH3 – C – SO3Na
H
H
Aldegid va ketonlar biriktirib olish, karbonil guruhi kislorodining almashinishi, oksidlanishi,
kondensatlanish kabi jarayonlarga kirisha oladilar. SHu jarayonlarga misollar keltiramiz.
Fenol formaldegid smolalar, urotropin, karbamid – formaldegidli smolalar, portlovchi moddalar,
izopren olishda ishlatiladi.Sirka aldegid +210C da qaynaydigan, o’tkir xidli suyuqlik, suvda va organik
erituvchilarda yaxshi eriydi. Sanoatda atsetilendan va etilendan olinadi. Sirka kislota, turli smolalar,
xloral va boshqalar olishda ishlatiladi.Atseton +56,10C da qaynaydigan, o’ziga xos xidli suyuqlik suv va
organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Sanoatda izopropil spirtidan olinadi. Bundan tashqari u fenol olishda
qo’shimcha mahsulot sifatida ham hosil bo’ladi. Atseton sanoatda erituvchi sifatida, lak – bo’yoqlar
olishda, organik shisha va boshqalar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Uyga vazifa:Darslikdan §40 ni o‘qish hamda savol va topshiriqlarni bajarish.
87-88-DARS. Uglevodlarning tuzilishi, formulasi, sinflanishi,
nomlanishi, va ishlatilishi
Sinf:________________________
sana:________________________
Maqsad:
Ta’limiy:o’quvchilarga .uglevodlarning tuzilishi, formulasi, sinflanishi, nomlanishi,
va ishlatilishi haqida ilmiy tushunchalar berish.
Tarbiyaviy:o’quvchilarga mavzu yuzasidan tarbiyaviy xulosalar chiqarish,estetik tarbiya berish.
Rivojlantiruvchi:o’quvchilarning dunyoqarashini,bilim saviyasini,fanga bo’lgan qiziqishini oshirish.
Dars turi: bilim, ko’nikma va malakalarni hosil qilish.
Dars usuli:interfaol, aqliy hujum
Dars metodi: og’zaki, yozma
Dars jihozi: davriy sistema, tarqatmalar.
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga uglevodlar va ularning sinflarga bo‘linishi,
monosaharidlarning vakillari, glyukoza, fruktoza, riboza va dezoksiriboza haqida ilmiy ma’lumotlar
berish.Darsning rejasi:
Uglevodlarning tabiatda uchrashi.
Uglevodlarning sinflanishi:
a) aldozalar
b) ketozalar
1.
2.
3.
4.
Molekulasidagi kislorod atomlari soniga qarab aniqlanishi
Glyukoza:
a) tuzilishi
b) tabiatda uchrashi va fizik xossalari c) kimyoviy xossalari
Glyukoza xom ashyo sifatida ishlatilishi:
a) konditer sanoatidamarmelad, karamel, pryanik va boshqalar tayyorlash;
b) qaytaruvchi sifatidako‘zgu va archa bezaklari tayyorlash;
c) to‘qimachilik sanoatidagazlamalarga pardoz berishda
d) bijg‘itish yo‘li bilansut kislotasi va boshqalarni olishda;
e) tibbiyotdadoridarmon tayyorlashda;
Fruktoza
Riboza va dezoksiriboza haqida ma’lumotlar.
5.
6.
7.
DARSNING BORISHI:
Yangi
Tashkiliy qism
mustahkamlash
O’quvchilarni
baholash
Uyga vazifa berish
mavzuni
O’tilgan mavzuni
Takrorlash
Yangi
tushuntirish
15 daqiqa
mavzuni
3 daqiqa
7 daqiqa
10 daqiqa
2 daqiqa
3 daqiqa
Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Saxaroza (qand lavlagi yoki shakarqamish qandi
C12H22O11) va maltoza (sut qandi C12H22O11)–oq kristall moddalar, suvda yaxshi erishadi. Saxaroza
shakarqamish poyalarida, oq qayin shirasi va ko‘plab mevalar, poliz ekinlari tarkibida uchraydi. Maltoza
esa asosan, hayvon sutida uchraydi.
Тuzilishi. Saxaroza xalqa shaklidagi glyukoza va fruktoza monosaxaridlarining, maltoza esa ikki
molekula glyukozaning birikishidan tashkil topgan disaxarid moddalardir.
Saxaroza va maltoza molekulalarida aldegid gruppa ham, karbonil gruppa ham, poluatsetal
gidroksigruppa ham yo‘q. Ularda faqat spirt gidroksigruppalari mavjud bo‘lib, kimyoviy xossalari
monosaxaridlarnikidan farq qiladi.
Kimyoviy xossalari. Saxaroza va maltoza vodorod ionlari ishtirokida qizdirilganda gidrolizga
uchraydi. Saxaroza ikkita monosaxarid–glyukoza va fruktozani, maltoza esa ikki molekula glyukozani
hosil qiladi:
C12H22O11 H2O C6H12O6 C6H12O6
Saharoza
glyukoza fruktoza
Shuning uchun ularni disaxaridlar deb ataladi.
Disaxaridlar metallar gidroksidlari bilan oson ta’sirlashadilar. Masalan, saxaroza eritmasini mis
(II)–gidroksidi ustiga quyilganda, yorqin havo rang mis saxarati hosil bo‘ladi:
Saxaroza eritmasini kalsiy gidroksidi suspenziyasi bilan ta’sirlashuvidan suvda eruvchan kalsiy
C12H22O11
+
Cu(OH)2
C12H20O9
O
O
Cu + 2 H2O
saxarat olinadi.Disaxaridlar monosaxaridlardan «kumush ko‘zgu» reaksiyasini bermasligi va boshqa
qaytaruvchilar ta’sirida qaytarilmasligi bilan farq qiladi.
Olinishi va ishlatilishi. Saxarozani maxsus zavodlarda qand lavlagi va shakarqamishdan olinadi,
maltozani hayvon sutidan va polisaxaridlar gidrolizi oraliq mahsulotlaridan ajratib olinadi. Ulardan oziq–
ovqat sanoatida foydalaniladi.
Kraxmal. Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Kraxmal–oq rangli kukun modda, sovuq suvda, spirtda,
efirda erimaydi. Qaynoq suvda bo‘kadi va kolloid eritma–kleyster hosil qiladi.
Kraxmal eng ko‘p tarqalgan o‘simlik uglevodi hisoblanadi; u barglarda fotosintez jarayoni
natijasida hosil bo‘ladi va ildizlarda, ildiz tugunaklarida, urug‘ va donlarda to‘planadi:
Kartoshka tugunaklarida 20% atrofida
Bug‘doy va makkajo‘hori donlarida 70% atrofida
Guruchda 80% atrofida
Fotosintez jarayoni quyidagi umumiy tenglama bilan ifodalanishi mumkin:
6nCO2 5nH2O h xlorofill (C6H10O5)n 6nO2
Тuzilishi. Kraxmal–tabiiy polimer bo‘lib, uning tarkibi (C6H10O5)n umumiy formula bilan
ifodalanadi. Kraxmal makromolekulalari struktura va o‘lchamlari bo‘yicha bir xil emas: chiziqli
tuzilishga ega bo‘lgan molekulalarda C6H10O5–bo‘g‘inidan bir necha yuzta bo‘lib, molekulyar og‘irligi bir necha yuz mingga teng bo‘lsa, tarmoqlangan tuzilishli molekulalarida bir necha ming C 6H10O5 bo‘g‘ini
tutadi va molekulyar og‘irligi ham bir necha millionga boradi.
Kraxmal molekulasi asosan glyukozaning –xalqa shaklidagi quyida formulasi ko‘rsatilgan
qoldiqlaridan tuzilganligini aniqlangan:
Selluloza. Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Sellyuloza (kletchatka)–oq qattiq tolasimon
modda, ta’msiz va hidsiz, suvda va organik erituvchilarda erimaydi, doimiy suyuqlanish temperaturasiga
ega emas. Тabiatda keng tarqalgan. Yuqori o‘simliklarning xujayra devorlarining asosiy tarkibiy qismi
bo‘lib hisoblanadi:
Yog‘ochda 50% atorifida
Paxta tolasida 98% gacha
Jut ildizida 75% gacha
Gigroskopik momiq va filtr qog‘ozi deyarli toza sellyulozadan iborat bo‘ladi.
Тuzilishi. Sellyuloza kraxmal kabi tabiiy polimer bo‘lib, uning tarkibi (C6H10O5)n umumiy
formula bilan ifodalanadi. Sellyulozaning ba’zi turlari molekulalarida 40 mingtagacha C6H10O5 bo‘g‘ini
tutadi (molekulyar massasi bir necha millionga boradi).
Lekin sellyuloza va kraxmal bir xil umumiy formulaga ega bo‘lsada, ularning tuzilishlari
turlichadir. Kraxmal makromolekulalari –glyukoza molekulalaridan tuzilgan va chiziqli, tarmoqlangan
tuzilmaga ega bo‘lsa, sellyuloza makromolekulalari –glyukoza molekulalaridan tuzilgan va faqat
chiziqli tuzilmaga ega. Buning natijasida kraxmaldan farqli ravishda sellyuloza oson tola hosil qila oladi
va inson uchun ozuqa mahsuloti bo‘lib hisoblanmaydi. Sellyuloza molekulalarida aldegid gruppa ham,
karbonil gruppa ham, poluatsetal gidroksigruppa ham yo‘q. Ularda faqat spirt gidroksigruppalari mavjud
bo‘lib, ko‘p atomli spirtlarga xos kimyoviy xossalarni namoyon qiladi.
Gidroliz. Sellyuloza kraxmal kabi suyultirilgan kislotalar ta’sirida gidrolizga uchraydi,
gidrolizning oxirgi mahsuloti glyukoza bo‘lib hisoblanadi. Gidrolizning umumiy tenglamasi quyidagicha
bo‘ladi:
(C6H10O5)n nH2O nC6H12O6
gidrolizlanish–sellyulozaning muhim xossasidir. Gidroliz mahsuloti glyukozadan etanol olinadi.
Yog‘ochlikdan olinuvchi etanol gidroliz spirti deb yuritiladi. Gidroliz spirti olishda 1 t yog‘ochlik 1,5 t
kartoshka yoki 0,7 t donni o‘rnini bosadi.
Sellyulozaning konsentrlangan nitrat kislota bilan konsentrlangan sulfat kislotasi ishtirokida
murakkab efirlar–mono–, di–va trinitratsellyulozalar hosil qilishi sanoat uchun muhim ahamiyatga ega:
[C6H7O2(OH)3]n 3nHNO3 [C6H7O2(ONO2)3]n 3nH2O
Sellyuloza nitratlari–juda tez yonuvchi moddalardir. Тrinitratsellyuloza (piroksilin)–tutunsiz
porox tayyorlashda ishlatiladigan portlovchi modda. Sellyuloza sirka kislotasi bilan atsetat efirlar (di–va
triatsetatsellyuloza) hosil qiladi:
[C6H7O2(OH)3]n 2nCH3COOH [C6H7O2(OCOCH3)2(OH)]n 2nH2O
[C6H7O2(OH)3]n 3nCH3COOH [C6H7O2(OCOCH3)3]n 3nH2O
diatsetat sellyuloza
Di–va triatsetat sellyulozalar sun’iy atsetat tolalar olishda ishlatiladi. Inson
kiyim va boshqa xo‘jalik buyumlari tayyorlash uchun qadimdan tabiiy tolalardan
(zig‘ir, kanop, paxta–sellyulozadan tashkil topgan; jun, ipak–oqsillardan tashkil
topgan) foydalanib keladi.
triatsetat sellyuloza
Uyga vazifa:Darslikdagi §46 ni o‘qish hamda savol va topshiriqlarni bajarish.
ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "8-ДАРС"
ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "8-ДАРС"
ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "8-ДАРС"
ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "8-ДАРС"
ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "8-ДАРС"
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.