Qadimgi musiqa madaniyatlari

1-mavzu: Qadimgi musiqa madaniyatlari Reja:

1.  Madaniyat rivojida antik madaniyatning ahamiyati. 

2.  O‘rta asrlar universializm davrining musiqiy dunyoqarashi. 

3.  Yevropa musiqasining shakllanishida grigorian xorlarining roli. 

4.  O‘rta asrlarda musiqiy nazariy. 

5.  Vizantiya musiqa madaniyati.

Tayanch so‘zlar: qadimgi musiqa, antik davr, Pifiya va Kapitoliy o'yinlari, Yunoniston, tragediya, qadimgi afsonalar, Rim musiqa madaniyati, pantomima teatri.

Eramizdan avval  aynan V asrda Afinaning poytaxti Elladada  ommaviy bayramlarning ajralmas qimiga aylangan spektakallar ochiq teatr  maydonlarda , o‘n ming tomoshabinlarga mo‘ljallangan va  diametri  20 metrni tashkil qilgan doirasimon sahnalarda tamoshabinlarga  havola  etilgan.Ular orxestra deb atalgan.Shu so‘zdan keyinchalik  zamonaviy “orkestr” atamasi ham yuzaga keldi.Qadimgi  teatrning bosh kaxramoni o‘rnida korifey  turib u  xorga dirijyorlik qilib uni boshqarib turgan. Sahnalashtirilgan spektakl mobaynida raqs tushish, kuylash, pantomimalar  ijro  etish, kerak  bo‘lsada tomoshabinlarga aylanish bu ishni mahoratli  bajargan  bir gurux aktyorlarga yuklangan. Aynan ular  teatrda xor  deb atalgan.Korifeyning imo ishoralariga, shuningdek, spektaklga jo‘r  bo‘lgan sozandalar bo‘ysinib kelganlar. Kerakli  usul va temp tezligini korifeylar oyoq poshnasi bilan o‘rib  belgilagan  bo‘lsada, biroq , dirijyorlik mahoratning asosiy qo‘roli bo‘lmish - ko‘llarga qaratildi. Aynan o‘sha  vaqtda   bir muncha  murakkab biroq   keynchalik  eng ko‘lay va uzoq  musiqiy sahnaviy xayotga ega  bo‘lgan i- xironomiya  -dirijyorlik san'ati  shakllandi.  O‘n asr o‘tgach Yunonistonda yuzaga kelgan insoniyat madaniyatining ko‘plab madaniy yodgorliklari, musiqiy cholg‘ular  unutilib tarix safilarida qolib ketsada  xironomiya esa  so‘nggi bosqichda   - o‘rta   asr   davrida   dirijyorlikni  bosh  asosiga aylandi. Yunon  madaniyatini  gullagan   pallasida  ham   ko‘plab  nota yozuvlari xironomik deb atalgan. Shuningdek, xironomiya  sinagog aytimlarida ham keng o‘rin olgan.  Xironomiya  izlarini  qadimgi cherkov aytimlarida  ham   uchratish mumkin.

XVIII asrda ijod qilgan daho kompozitorlar Iogan Sebastyan Bax, Georg Fridrix Gendel, Domeniko Skarlatti  davrida  dirijyorlik  san'ati  qay   ko‘rinishda  bo‘lgan ligi xaqida  san'atkorlar zaondoshlari qoldirgan  yozuvlar e'tiborni  tortadi.Mazkur davrda dirijyorlar turlicha dirijyorlik qilganlar-  notani  tayoqchaga o‘xshatib  o‘ragan  xolda, ba'zilari bir vaqtning o‘zida skripka yoki klavesinda chalib o‘z mahoratlarini namoyish qilganlar. I S Bax Aavliyo Foma cherkovida hizmat qilgan kezlarida jami  40 yaqin sozandalarni boshqarib, bir sozandalarga boshini silkilatishi, ikkinchilarning qo‘l  barmoqlari xarakati ,ularni musiqiy  tovushni ushlab  turishi ko‘rsatsadp, boshqalarni oyoq zarbasi  bilan xarakatlanishga  o‘ta yengillik bilan chorlaganini bir tassavur qiling. Klavissinchi o‘z  zimmasiga dirijyorlik olishni va  boshqarishni olgan bo‘lsa ham ,uning yuqori mahoratiga qaramay dirijyorliq qilish  o‘ta noqulay bo‘lgan. 

Shunday qilib, butun o‘rta asr davomida nevma yozuvi chambarchas xironomiya san'ati bilan uzviy rivoj topadi.Ularning vazifasi nafaqatma'lum toning aniq balandligini aniqlash balki , ijroning turfa ranglar qirrasini ko‘rsatish bo‘lgan. Nevmalarning aksariyati kuy xarakatining rivojlanish yo‘lini aks etishi bilan ijrochilarga birga ma'lum ritmik suratlar va dinamik effektlarni tasniflashga yordam bergan. Xironomiyadan nevma yozuviga bosilgan tarixiy yo‘l, ma'lum deklamatsion nutqning aksetlarni  ifodalagan beligalarni ishlab chiqilishidan boshlandi. Mazkur  belgi- aksentlar  nevma yozuvlarini  ishlab chiqilishi uchun  asosiy ashyo  sifatida hizmat qildi. 

Shunga ko‘ra qadimgi ma'ruzali  lotin cherkov  yozuvi  nutq belgilari, pauzalar deb atalishga yaqin bo‘lgan  belgilardan iborat bo‘lib ular yordamida katta davriyalar ma'lum qism va parchalarga ajratilgan.