QATTÍ DENE. SÚYÍQLÍQ HÁM GAZLARDÍŃ MOLEKÚLYAR DÚZILISI

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanlı úlúwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni múǵallimi

Aǵılash   Saylaúovtıń

QATTÍ DENE. SÚYÍQLÍQ HÁM GAZLARDÍŃ MOLEKÚLYAR DÚZILISI

 atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2016-2017 jıl

Nókis Rayonı                                                                                 22-mektep  Saylaúov Aǵılash

№9-TEMA   QATTÍ DENE. SÚYÍQLÍQ HÁM GAZLARDÍŃ MOLEKÚLYAR DÚZILISI

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Qattı dene.súyıqlıq haım gazlardıń molekúlyar dúzilisi haqqında úlúwma túsinikler beriw hám búl temanıń basqa temalardan wózgesheligin aytıp wótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda wómirde jaqsı menen jamannıń birdey júriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın túsindirip, woqıwshılardı jaqsılıq rúwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde wolardıńwoqıw ham jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qúrallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qúrallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına,klass tazalıǵina itibar qaratıw.Oqıwshılardıń oqıw qúralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Hár túrli ortalıqlardaǵı diffuziya qubılısı temasın soraw

Tema

Qıs payıında háwizler. Kóller hám salmalardaǵı suwlar muzlaydı, Bunda suw puwǵa aylanıp ketedi, Tábiyatta suw úsh túúrli boladı, Qattı-muz halında. Suyıq-suw. Gaz tárizli-puw halında,Demek puw. Suw hám muz bir túrli molekulalardan quralǵan,Olar tek molekulalarınıń óz-ara jaylasıwı hám qozǵalısı menen ózgeshelenedi, Puw ayırım-ayırım molekulalardan quralǵan bolıp. Toqtawsız hám tırtipsiz háreket etedi, Sonıń ushında suw betinen kóterilgen puw hawaǵa ańsat aralasıp ketedi,Hawa quramında hárdayım suw puwları boladı,Hawada sonday aq kislorod. Karbonat angidrid siyaqlı basqa gazlar bar, Olardıń molekulaları da toqtawsız hám tırtipsiz qozǵalısta boladı, Tereze sańlaǵına túsetuǵın jaqtılıqqa qaptal tárepinen qarasańız. Hawadaǵı júda mayda shań bóleksheleriniń  de toqtawsız hám tártipsiz qozǵalısıń baqlaysız, Olardıń bunday qozǵalısı hawadaǵı hár túrli gaz molekulaları menen toqtawsız soqlıǵısıpturıwları aqıbetinde boladı, Úplengen juqa shardı biraz úlkeytip.awızın bekkem baylayıq, Onı qol menen basatuǵın bolsaqá kishireygenligin kóremiz, Demek gazdı qısıw múmkin, Eki juqa shardı alıp.birewin qanday da bir nay arqalı úolep úlkeyteyik, Soń shardıń awızın qattı baylap. Naydıń ekinshi ushın basqa úplenbegen shardıń awzına jalǵayıq, Soń birinshi shar awızında baylanǵan jipti sheship jiberesek. Hawa naysha arqalı ekinshi sharǵa ótip. Onı úlkeytedi (9-suwret), Demek gaz bir ıdıstan ekinshisine ózi-ózinen óte aladı, Gazdı qaysı ıdısqa salsaqta. Sol ıdıstıń kórinisin hám kólemin iyeleydi, Gaz molekulaları arasındaǵı aralıq molekulalardıń ólsheminen ortasha on ese úlken, Bunday aralıqta molekulalardıń óz-ara tartısıw kúshi júda kishi boladı, Sol sebepli Gaz menshikli kórinis háam kólemge iye emes,

Suyıqlıq qanday da bir ıdısqa quyılatuǵın bolsa. Sol ıdıs kórinisin iyeleydi, Lekin óz menshikli kólemin saqlaydı, Dúkanlarda salqún ishimliklerdi 1.5 l. 1 l hám 0.5 l ıdıslarda satılatuǵınlıǵın jaqsı bilesiz, Avtomobil janarmaylarıda litlep alınadı, Suyıqlıqlarda molekulaları jaqın jaylasqanlıǵı aqıbetinde óz-ara tartısıw kúshleri sezilerli boladı, Sonıń ushımnda óz kólemin saqlaydı,

Nókis Rayonı                                                                                 22-mektep  Saylaúov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                 22-mektep  Saylaúov Aǵılash

Lekin awırlıǵı tásirinde «jayılıp» ıdıs kórinisin aladı,Suyıqlıq molekulalarıarasında tartısıw kúshi suyıqlıq kórinisin saqlay alatuǵın dárejede úlken emes, Sonday bolsa da suyıqlıqtı qısıw júdá qıyın,

Bir tájiriybede suwdı qısıw ushın onı qorǵasın shar ishine quyıp. Awızı kepserlengen, Bunda suw qısılmastan.shardı jarıp tamshılap shıqqan,

Suyıqlıq menshikli kólemge iye. Lekin kóriniske iye emes,

Átirapımızdaǵı kóplegen zatlar qattı denelerden ibarat, Ruchka. Parta.úy. mashina htb, Olardıń barlıǵı óz kórinisine iye, Olardıń kórinisin ózgertiw ushın kúsh jumsalıw kerek,

Qattı denelerde molekulalar (atomlar) suyıqlıqlarǵa salıstırǵannan hám jaqın jaylasadı,Bunnan basqa olar tártip penen jaylasadı, Jaylasqan ornında terbelip turadı,

Mısalı as duzın alayıq. Onıń molekulası NaCl. Yaǵniy Na- natriy hám hlor atomlarınan quralǵan,Atomlardıń óz-ara jaylasıwı 10-suwrette keltirilgen,

Atomlardıń jaylasıw tırtibi deneniń qattılıq dárejesin ózgertip jiberiwi múmkin, Mısalı. Siz jazıp atırǵan qalem. Kómir hám júda qattı zat almas. Brilyant bir túrli uglerod (C) atomlarınan quralǵan, Lekin jaylasıw strukturası hár túrli boladı,

 Qattı deneler menshikli kólemge hám kóriniske iye,  

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew úshın «Debat», «klaster» interaktiv metodı úsınıs yetiledi. Tema boyınsha woqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma tú’rinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma worınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde,bilimlerin bekkemlep barıw úshın yadtan formúlalar jazadı.

1.Qattı denelerdi de gaz halına ótkeriw múmkinbe?

2.Qattı halǵa ótken hawanı kórgensizbe? Kórmegen bolsańız esitken shıǵarsız,

3.Saqqız qattı denege kiretuǵın bolsa da.aǵsat ǵana kórinisin ózgertedi,Bunıń sebebi nede dep oylaysız?

4.Qattı deneler. Suyıqlıq hám gazlardıń qaásiyetlerinen turmıs hám texnikada paydalanıwǵa mısallar keltirń?

Úy tapsırma tapsırıw

Qattı dene. Suyıqlıq hám gazlardını molekulyar dúzilisi temasın woqıp keliw. 

Sabaqtı júwmaqlaw

Úy júmısın qayta yadına salıp wotip,búgingi sabaqqa belsene qatnasqan woqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma júwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                 22-mektep  Saylaúov Aǵılash